[zaloguj się]
[pdf]

OPANOWANIE (49) sb n

Oba o oraz oba a jasne, e pochylone.

Fleksja
sg
N opanowani(e)
G opanowaniå
D opanowaniu
A opanowanié
I opanowaniem
L opanowaniu

sg N opanowani(e) (2). ◊ G opanowaniå (10); -å (9), -a (1); -å : -a CzechEp (2:1). ◊ D opanowaniu (1). ◊ A opanowanié (25); -é (3), -(e) (22). ◊ I opanowaniem (6); -ém (1), -(e)m (5). ◊ L opanowaniu (5).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde bez cytatu s.v. opanować.

1. Zawładnięcie, zagarnięcie pod swoją władzę; occupatio JanStat, Cn [w tym: kogo, czego (14)] (15): Wſzytki te rzecży/ y tym podobne/ dla tego wymyſlano/ żeby ludzie walecżni byli/ zá cżymby opánowánie drugich ludzi przyść mogło GórnDworz Hhv; SkarJedn 256; SkarŻyw 501; Krolá Litewſkiego Synowiec iego Stroinat [...] ſadząc ſie ná opánowánie Litewſkiey zięmie/ we ſpiączki zábił StryjKron 335, 712; CzechEp 165; Acz Miſtrz y Zakon zá opánowániém źiem przerzeczonych wſzyſtki dobrá y kupie [...] któré [...] potonęły/ iáko właſné z onégo vtonienia [...] brał SarnStat 1118, 1100; VotSzl Bv.

W połączeniach szeregowych (2): Bywać też czáſem zgromádzenye ludźi zgodne y porządne ná co złego/ yáko ná złodźyeyſtwo/ ráytárſtwo/ álbo opánowánye poſtronnych źyem y ludźi/ álbo ná co tákyego KromRozm III A5v; RejPos 251v.

Szeregi: »ułapienie, opanowanie« (2): [gdy który obywatel] o vłápienié dźieśięćin y innych rzeczy kośćielnych opánowánié [vel aliarum rerum Ecclesiasticarum occupationem JanStat 245]/ álbo o którékolwiek wyſtępki/ [...] ſkazániem ſpráwiedliwie będźie záklęt SarnStat 190 [idem] 898.

»wzięcie i opanowanie« (1): która [zgoda] była [...] áż do wźięćia y opánowánia ich [ad receptionem et occupationem eorundem JanStat 847] przez Miſtrzá y Zakon iego SarnStat 1071.

»opanowanie albo zniewolenie« (1): nie to/ żeby ná thák wiele drobiozgu/ oſtrze pátrzał/ á nie walcżył/ chybá ná te/ ktorzy opánowánia/ ábo zniewolenia godni GórnDworz Ii3v.

2. Zarządzanie, władanie; władza; potestas PolAnt (28): To opánowánie/ ieſzcze w cáłem á doſkonáłem przyrodzeniu dáne ieſt: ále zginęło przez vpadek człowieczy BibRadz I 1v marg; BudBib 4.Esdr 11/28, 31.

opanowanie czego (3): przez z mártwychwſtánie ſwe otrzymał opánowánie wſzytkiego ſtworzenia według cżłowiecżeńſtwá ſwego. LubPs B6v; GórnDworz Ee5; RejPos 191v.

opanowanie nad kim, nad czym (2): LubPs P5v; Mieyćie opánowánie nád rybámi morſkiemi [et dominamini in pisces maris]/ nád ptaki powietrznemi/ y nád wſzemi źwierzęthy co ſię rucháią ná źiemi. BibRadz Gen 1/28.

opanowanie czyje [w tym: pron poss (8), G pron (3), ai poss (1)] (12): abyś nas WKM w takowe ich opanowanie nie tylko podawać nie raczył, ale owszem od nich bronił Diar 87; Moáb ten będzye poddánym w me opánowánye LubPs Y6v; A ten popis vſtáwił Auguſtus/ nie iżby nową dań mieć chćiał/ ále iżby wiedźiał pańſtwá/ ſkárby/ moc/ y dochody w opánowániu ſwym. BibRadz II 32 marg; RejAp 9; WujJudConf 158v; A teras Panie oto narody ty [...] pocżęły nas opánowániem ſwym vćiążáć y pożeráć/ á my ktorzy ieſteſmy ludem twoim/ [...] podánichmy ſą wręce ich. BudBib 4.Esdr 6/58, Eccli 24/11; [z kthorymi [Kościołami] y dźiś máią ſpolność w wierze/ Moſkwá/ Ruś/ Multáni/ Wołoſzy/ Illirici/ y inſze źiemie/ kthore ſą pod opanowániem Tureckim. PrażRozm C3]. Cf »być w [czyim] opanowaniu«, »mieć w opanowaniu swoim«, »przyść w [czyje] opanowanie«, »wziąć [kogo] w opanowanie swoje«.

Zwroty: »być w [czyim] opanowaniu« (1): A ták w tymći to domu Boſkiey ſzyrokośći iego vſtáwicżnie ſą wſzyſcy wierni iego/ gdyż wſzyſcy ſą w opánowániu ſwiętym iego. RejPos 293v.

»mieć opanowanie« (3): LubPs P5v; BibRadz I 1v marg; Ach wſzechmogący dobrotliwy Pánie/ co ná wſzyſtek świát maſz opánowánie/ weyźrzyſz ná náſze płácżliwe wołánie ArtKanc R16.

»mieć [co] w opanowaniu swoim« (2): iedno iákobychmy ſie mogli s tym ták dobrotliwym Pánem ſprzyiáźnić ktory ma wſzytek ſwiát/ y niebo/ y zięmię/ w mocy á w opánowániu ſwoim. RejPos 63, 185.

»otrzymać, wziąć opanowanie« = tenere principatus Vulg (1:1): A dla tego wſſyſcy ludzye wyznáyą cye Pánye/ Gdiżeś ſam po wſſytkim ſwiecie wzyął opánowánye LubPs M3; BudBib 4.Esdr 11/25.

»(po)dać [kogo, co] w opanowanie« [szyk zmienny] (5): LubPs Yv marg; o błogoſłáwioneſz tho było dobrodzyeyſtwo twoie náſz wſzechmogący á błogoſłáwiony Pánie/ dáć ták nikcżemnemu ſtworzeniu w poſłuſzeńſtwo á w opánowánie wſzytek ſwiát RejPos 337v, 74v, 191v, 239.

»przyść w [czyje] opanowanie« (1): Y pómnię/ iáko przyſzli w mé opánowánié GosłCast 14.

»wziąć [kogo] w opanowanie swoje« (1): iż chocia im kęs poſzcżęśći on miſtrz ich/ pomagáiąc im onych wydárthkow ich/ więcey to dla ſiebie cżyniąc niż dla nich/ áby potym tym ſzáfował wedle woley ſwoiey/ á ie áby potym wziął w opánowánie ſwoie/ á w poſłuſzeńſtwo ſwoie RejPos 85.

Szeregi: »moc a opanowanie« (1): Iáko Pan pod moc á w opánowánye Zydom dał możne krole LubPs Yv marg; RejPos 63, 185.

»posłuszeństwo a opanowanie« [szyk 4:1] (5): Dałći rozum/ zdrowie/ dałći cżłonki ſláchetne przed inemi źwierzęty / dałći w poſłuſzeństwo á w opánowánie wſzytko ine ſtworzenie ſwoie RejPos 74v, 85, 191v, 239, 337v.

3. Owładnięcie, opętanie (4):

opanownie czego (1): A toć ieſt doſwiádſzenie ſwiętych/ á toć ieſt probá wſzytkich wiernych iego/ ktorzy od niego nie odſtępuią mieſzkáiąc w opánowániu cżłonkow ſzátáńſkich. RejAp 25.

opanowanie czyje [G sb i pron (3)] (3): ktorzi [bojaźń i gniew] śię w nas ták w krádli/ iż zá ich opánowániem [quorum in imperio]/ niemoże śię przy nas rozum ábo prawdziwy rozſądek oſtáć. ModrzBaz 7; Wtora rzecż y vpewniánie o dániu cżłowieká obiecżánego od Bogá: ku ſtárćiu głowy wężowey/ á wykupieniu z opánowánia iego narodu ludzkiego CzechEp 297, 110.

4. Zwalczenie, przezwyciężenie (1): Expugnabilis – łatwi do opanowania. Calep 396a.
5. Uzyskanie, dostąpienie [czego] (1):

W połączeniu szeregowym (1): áby ſie káżdy wierny roſkochał w tym/ iż też ieſt náznácżon á powołan do opánowánia opieki á do kroleſtwá Páná ſwego RejPos 273v.

Synonimy: 1. zajęcie; 2. władanie, władza; 3. opętanie; 4. pokonanie, zwyciężenie; 5. dostąpienie.

Cf OPANOWAĆ, OPANOWIENIE

IM