Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [OZDOBNO]

Następne hasło: OZDOBNY »

OZDOBNOŚĆ (9) sb f

Wszystkie o prawdopodobnie jasne (tak w ozdobny oraz -ość).

Fleksja

	sg	pl
N	ozdobność	ozdobności
G	ozdobności
D	ozdobności
A		ozdobności
L	ozdobności	ozdobnościach

sg N ozdobność (2). ◊ G ozdobności (2). ◊ D ozdobności (2). ◊ L ozdobności (1). ◊ pl N ozdobności (1). ◊ A ozdobności (1). ◊ [L ozdobnościach.]

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w.

Znaczenia

1. Piękno zewnętrzne, fizyczne człowieka, uroda (3)
- a. O kunszcie językowym: barwność i kwiecistość stylu (2)
2. Splendor, blask, wspaniałość (3)
- a. Piękno żywiołu: o wodzie (1)
- b. Piękno rzeczy (1)
  - α. Wspaniałość Królestwa Bożego (1)
3. To, co dodatkowo zdobi, upiększa; element stroju (2)
4. Chwała, dostojność (1)

1. Piękno zewnętrzne, fizyczne człowieka, uroda (3): Formositas – Cudnoſc, pieknoſc, ozdoonoſcz [!] Calep 430a.

a. O kunszcie językowym: barwność i kwiecistość stylu (2):

[Zwrot: »[co] dla ozdobności czynić«: Poſpolita to v Piſarzow Grecſkich/ Láćinſkich/ ále zwłaſzcżá v Ebreyſkich/ iż kiedy cżego chcą przeć [= negować]/ tedy ono dla ozdobności przez pytanie czynią. BudArt M8.]

Wyrażenie: »ozdobność słow« [szyk 1:1] (2): Nie chwal wielomownych z ich wielomownośći/ Ani też pochlebcow z ich ſłow ozdobnośći. Phil H; WujNT przedm 20; [Iſz Sarmatowie narodu Ruſkiego/ ktorzy [...] won czás ozdobnieyſzą wymowę mieli/ naprzod pro Barbariſmo zá grubą mowę Solleciſmos, to ieſt ozdobność słow wynaleźli. StryjKron 106].

Szereg: »gładkość abo ozdobność« (1): ſłowom od ſłowá przełożył/ [...] á więcey właſnośći ſłow Graeckich/ y Láćińſkich/ á niżli głádkośći ábo ozdobnośći ſłow Polſkich folguiąc. WujNT przedm 20.

2. Splendor, blask, wspaniałość (3):

W połączeniu szeregowym (1): Gdźie ſię ná táką drugą oyczyznę zdobędźiećie/ w ktoreybyśćie táką ſławę/ tákie doſtátki/ pieniądze/ ſkárby/ y ozdobnośći/ y roſkoſzy mieć mogli? SkarKaz 674a.

a. Piękno żywiołu: o wodzie (1): iáko [woda] ćiekąca/ ozdobność wydáie/ Tak ſię [miły do miłej] z mieyſcá ruſzywſzy/ iuż w drogę vdáie. PaxLiz C2.

b. Piękno rzeczy (1):

[ozdobność czego: Rzekłem że ozdobnośći domow w mieśćiech Tureckich możeſz nie pátrzáć/ áni vlic. BusLic 16.]

α. Wspaniałość Królestwa Bożego (1):

Szereg: »pałac i ozdobność« (1): gnoiem zowię? Bráćia/ tę ſkázitelność ćiáłá tego/ [...] á widzićie iáko tá perłá zgnoiu wzięta/ do Krolewſkiego pałacu y ozdobnośći ponieśioná ieſt SkarŻyw 589.

3. To, co dodatkowo zdobi, upiększa; element stroju (2):

Szereg: »koszty i ozdobności« (1): (marg) Vbior kápłaná nawyſzſzego. Dwádzieśćiá kámieni rożnych w napierśniku Aaronowym. (‒) Y ine niewypowiedziáne koſzty y ozdobnośći/ z ktoremi do ołtarzá chodził SkarŻyw 491.

Wyrażenie przyimkowe: »ku ozdobności« (1): Iego [Aarona] y vrząd Kápłáńſki/ onym ták dziwnym y drogim vbiorem vcżćić roſkazał/ y kámieńmi drogimi/ y robotą miſterną/ ku ozdobnośći oſoby y vrzędu iego. SkarŻyw 491.

4. Chwała, dostojność (1): Cżárt ſwe pánowánie Zbudował był/ á iśćie przyśiągłby był zá nie. Ze ták wiecżnie ſtać miáło w ſwoiey ozdobnośći GrzegŚm Av.

[ozdobność czego: Lud twoy ochotny (włáſnie ochot) wdzień woyſká twego w ozdobnośćiach (niektore kśięgi máią ná gorach) świątośći BudArt D2v.]

Synonimy: 1. chędogość, cudność, piękność: a., b. piękność; 4. chwała, dostojność.