[zaloguj się]
[pdf]

CUDNOŚĆ (141) sb f

cudność (115), czudność a. cudność (26).

o jasne.

Fleksja
sg pl
N cudność cudności
G cudności cudności
D cudności
A cudność cudności
I cudnością
L cudności
inne sg a. pl G - cudności

sg N cudność (27). ◊ G cudności (50). ◊ D cudności (5). ◊ A cudność (33). ◊ I cudnością (12). ◊ L cudności (7). ◊ pl N cudności (2). ◊ G cudności (2). ◊ A cudności (1). ◊ sg a. pl G cudności (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Piękność, piękno; uroda; doskonałość, dobroć, zacność; pulchritudo BartBydg, Calag, Cn; species BartBydg, Cn; elegantia, formositas, venustas Calep, Cn; proportio BartBydg; almities, bellitudo, concinnitas, concinnitudo, decor, gratia, nitiditas, nitor, pulchritas, speciositas, venus Cn (141): Iaćiem tedy ſláchetnieyſza/ Y więcey nád ćię cudnieyſza? Iż o cudną śierść máło dbam/ W rozumie cudność pokłádam. BierEz I2v; bo wtey pannye byla czudnoſzcz y czyeleſna y cznotlyua PatKaz III 109, 108v, 130, 133; BartBydg 125, 147; Calep 356a, 430a, 1111a.
a. Piękność pod względem fizycznym; uroda; color Mącz; pulchritudo corporis Calag (126): BierEz I3v; OpecŻyw 39v, 137, 188v [2 r.], 189 [2 r.]; ktora czudnoſzcz zalezy wuyſokoſzczy/ w farbye/ w yakoſzczy/ wczlonkow czudnym poſtauyenyu PatKaz III 118, 98, 109v [3 r.], 117v, 118, 120v (11); HistJóz B [2 r.], B2, B4; Też kto chcze mieć czudnoſć licza/ nad przirodzoną czudnoſc tak iżby ſkora była ſubtelnieyſza tak vcżyń FalZioł I 12d, IV 11c, 21c, d [3 r.], 23c, V 48v; BielŻyw 35, 39; Iż włoſi dany ku okraſie czudnoſci cżłowieka. GlabGad A7, A3, F3, N3; KlerWes Av; WróbŻołt ff3v; HistAl A2v [2 r.], A8v, C6v, I7v, L5; BielKom C2v; GliczKsiąż P8; Leop Gen 41/24, Os 10/11; Bo wiele ieſt záwiedźionych cudnośćią niewieśćią/ gdyż miłość z niey pała iáko ogień. BibRadz Eccli 9/9 [idem BudBib]; przypadł los ná Heſſyonę ktora była niepoſpolitey cudnośći BielKron 54, 16v, 25v, 49, 56, 71v (15); Color, Per Metaph. Rumiáność. Cudność. Mącz 60b, 3d; O śierśći y cudnośći koniá dobrégo. SienLek 186v, Aaaav; pan Lupá mowi/ iż piękność nie ieſt záwdy dobra/ bo cżęſtokroć cudnośći białychgłow/ bywáły przycżyną wiele ná ziemi złego GórnDworz Ll4v; Naprzod tedy niechay w tho weźrzy/ iż to ciáło w ktorym piękność widzi/ nie ieſt przycżyną/ á pocżątkiem oney czudnośći GórnDworz Mmv, G2v, P4v, Q5v [2 r.], V5v, X3v [2 r.] (30); Po máłym cżáſu wylecżyłá ſie z tey niemocy tá Krolewná/ á była ták piękna że ſie cudnośći dźiwował káżdy kto ią iedno vyźrzał. HistRzym 17v, 5v; BielSat D3 [2 r.]; KuczbKat 255, 380; BudBib Eccli 9/9; BiałKaz I4v; Oczko 3v; Calag 425b; ReszList 179; NIedoſtąpionéy godnośći/ Y pánieńſkiéy wzór cudnośći ZawJeft 44, 7; Iey cudnośći Boginie ktore miedzy láſy Pod nákrytemi drzewy wiecżne trawią cżáſy. Nápátrzyć ſię niemogą WitosłLut A4.

W charakterystycznych połączeniach: cudność człowiecza, nadprzyrodzona, niebieska, nieogarniona, niepospolita (7), nierowna, niewieścia (2), niewymowna (2), prawdziwa, upodobana, wielka (2), zwierzchnia, żywa; cudność białychgłow, ciała (4), człowieka, konia (3), lica, pierza, żony.

Wyrażenia: »naśliczniejsza cudność« (1): bo iako krol Dauid prorokowál/ náſlicżnieyſſey był tzudnoſcij nad ſyny ludſkiémi. OpecŻyw 25.

»cudność okrasy« (1): Wezwał ie [ludzi] kſobie od wſchodu ſlończa aż do żachodu/ á od gory Syon wynidzie czudnoſć okraſſy [species decoris] iego [Boga]. WróbŻołt 49/2.

Szeregi: »dobroć i cudność« (1): przeto Poetowie piſáli ie nie ná zyemi ále ná niebie ſie vrodzić dla ich oſobliwych rozumow/ dobroći/ y cudnośći. BielKron 22.

»cudność i drogość« [szyk 1 : 1] (2): HistJóz B3; złoto záprawdę wſzitki kruſzce cudnoſcią y drogoſcią przewyſzſza y przechodzi HistAl G3v.

»doskonałość i cudność« (1): ale duſza maryey byla naſzlachethnyeyſcha przeto po czyele ſwego mylego ſyna czyalo dzywney doſkonaloſzczy a czudnoſzczy PatKaz III 117v.

»śliczność i cudność« (1): Dlá tego náwyzſſé ſlicżnoſci ij tzudnoſci koronę otrzymala OpecŻyw 189.

»uroda (a. urodność), (i, ani) cudność« [szyk 4 : 1] (5): dwanaſzczye przyuyleyow wzyąla marya przy ſwym porodzenyu [...] Strony czyala czterzy pyeruy urodnoſzcz wtory czudnoſzcz PatKaz III 107v; nie pátrzę ia ná ludzkie vrody áni cudnośći ciáłá BielKron 65, 271, 340v, 374v.

»cudność i wdzięczność« (1): A iáko cudnoſcią y wdzyęcżnoſcią przechodziłá ine dzyewki/ ták y náuką/ cnotą/ y ſwiątobliwoſcią. BielKron 136v.

b. Doskonałość, dobroć, zacność (5): bo kozda czvdnoſzcz duſze rozvmney pochodzy od boga PatKaz I 1; bo wtey pannye byla czudnoſzcz y czyeleſna y cznotlyua ktora ſthogy wczudnoſzczy obyczayow a w yaſnoſzczy cznoth PatKaz III 109; á będzieſzli grubey twarzi, patrz aby to zawetował czudnoſcią duſze to ieſt cznot y dobrich obycżaiow. BielŻyw 35; od Ieruſalem [...] wyſłza [!] czudnoſc kazania iego, nauki iego, dziwow iego, boſtwa iego. WróbŻołt Q3; KrowObr 70v.

W charakterystycznych połączeniach: cudność cnot, dusze (2), kazania, nauki, obyczajow (2).

Synonimy: chędogość, elegancyja, foremność, krasa, ochędostwo, ochędożność, okrasa, ozdobność, piękność, śliczność, wdzięczność; a. uroda, urodność.

ZZa