[zaloguj się]
[pdf]

OKRASA (67) sb f

okrasa (64), okrassa (3); okrasa : okrassa BielŻyw (1:1), WróbŻołt (6:2).

o jasne; -a- (26), -å- (25); -a- March1, March3, GroicPorz, LatHar (2), SkarKazSej, też RejPs; -å- BierEz, OpecŻyw, LubPs, BielKron, GórnDworz, RejPos (3), RejZwierc, ArtKanc, SarnStat, SiebRozmyśl -a- : -å- KrowObr (5:3), Leop (1:3), Mącz (9:2), SkarŻyw (4:5); końcowe a jasne (w tym 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N okrasa okrasy
G okrasy
D okrasie
A okrasę okrasy
I okrasą okrasami
L okrasie

sg N okrasa (20). ◊ G okrasy (9). ◊ D okrasie (7). ◊ A okrasę (11). ◊ I okrasą (16). ◊ L okrasie (1). ◊ pl N okrasy (1). ◊ A okrasy (1). ◊ I okrasami (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Ozdoba, rzecz przydająca urody, piękna; decor, ornatus, species Vulg (39): Rzek by my czemu bog y natura wloſy dala czlouyekouy odpouyedam yſz dla okraſy PatKaz III 119v; HistAl I6v; Tytus Weſpezyanow ſyn/ dziwy budowánia wielmożnego [tj. świątyni jerozolimskiej] zięty/ gdy po złupieniu miáſtá ták rozkoſzne budowánie ku okraſie Rzymſkiemu páńſtwu chćiał zoſtáwić/ á wſzákoż poſpolitemu rycerſtwu Rzymſkiemu nie mogł zákázáć áby byli kośćiołá nie palili BielKron 266; A gdzieſz tych białych głow krnąbrność/ ktore/ iedney okráſy z głowy/ ktorą ſię bliżni gorſzy y do złego pobutkę bierze/ ziąć niecheą? SkarŻyw 16.

okrasa czego (6): BielŻyw 135; na okraſę domu bożego dzielili łupy. WróbŻołt 67/13, Iv; K temuś ią [tj. ziemię] pięknie ozdobił/ [...] láſy, y gorámi/ z rozlicżnemi ich okraſámi. ArtKanc I3; SkarKazSej 660b. Cf Wyrażenie.

okrasa czyja [w tym: ai poss (4), pron poss (1)] (5): ktore [odzienie] wdrogoſtzi y wcudnoſtzi przewyſzſzało to wizytko co może bytz nalezýono ku okraſie nyewyeſcyey HistJóz B3; BielŻyw 135; KrowObr 115v marg, Rr4v; Leop Ez 27/10.

Wyrażenie: »okrasa cudności« (1): Iż włoſi dany ku okraſie czudnoſci cżłowieka. GlabGad A7.
Szeregi: »okrasa i ochędostwo (a. ochędożenie)« (4): Iż ſie ku temu znam/ iż w Papieſkim kośćiele wáſzym/ obrázy ſrebrne złote/ y drewniáne martwe y ſprochniáłe/ ſą okráſą y ochędoſtwem. KrowObr 115v, 115v [2 r.], Ttv.

»ozdoba, okrasa« (1): Słonce ieſt [...] ozdoba Boża, okraſa niebieſka BielŻyw 135.

Przen (19):

okrasa czego (2): KrowObr 116; przeto iż zgrzeſſyli Pánu/ okraſie ſpráwiedliwośći/ á Pánu ktory ieſt ocżekawánim oycow ich. Leop Ier 50/7.

okrasa czyja (1): Bowiem ty [Boże] będzieſz práwie okraſá tákich wſſytkikh [!] [tj. wiernych] RejPs 132.

Szereg: »okrasa i ochędostwo (a. ochędożenie)« (3): ktory [papież] tey obłudy y zdrády ſwoiey/ niemogł inſzą okráſą y ochędoſtwem przykryć/ iedno obrazy drewniánymi/ złotymi KrowObr 115v; Aleć w Swiętym krześćijańſkim kośćiele/ ſą okráſą y ochędoſthwem/ nie Obrázy martwe/ [...] ale Obrazy żywe/ ktore ręká Boża ſtworzyłá/ Ieſt teſz ochędoſtwo prawdziwe przepowiedánie ſlowá Bożego KrowObr 115v, 116.
a) O zaletach charakteru, cnotach (4):

okrasa czego (2): y vkoronował go [Pan Bóg] okraſą cnoty. Leop AAA2, AAA2.

okrasa czemu (1): Niewiem pánie Kriſki [...] cżemu ták w. m. chceſz mieć/ iżby dworzánin/ y náukę/ j ine przymioty wſzytki thák miał v ſiebie/ iáko zá iednę okraſę rycerſkiemu rzemięſłu/ á nie rádniey rycerſkie rzemięſło GórnDworz G7.

okrasa czyja (1): SkarŻyw 393 cf Szereg.

Szereg: »okrasa i przybranie« (1): W tey cnoćie/ Pánno/ okraſy y przybránia twego ſzukay SkarŻyw 393.
b) Chluba, powód do dumy (11): Zktorych [tj. ze św. Pawła i Barnaby] iednák kośćioł ma wielką okraſę y pożytek. Bo iáko tu/ by były nie ty rozne zdánia/ miedzy Páwłem y Bárnábą niewſzcżęły ſię: nietákby ſię było duſz wiele pozyſkáło Pánu Bogu. SkarŻyw 538.

okrasa czego (5): ieſtli będziecie cicho a ſpokoyno mieſzkac miedzy tim dwoim dziedzicztwem ziemskim y niebieskim, thedy będziecie na okraſę koſcioła krzeſciańskiego WróbŻołt V8; Azaſz ſie nie ma cżyni roſkocháć pocżćiwa żoná á pocżćiwa niewiaſtá/ ktora ſie záchowywa wedle woley ſwiętey tego Páná/ [...] A on ią przezywa winną máćicą/ okraſą domu męża ſwoiego RejPos 175v, 306; RejZwierc 33v; PIotr święty/ nowy Męcżennik/ ſławá ziemie Włoſkiey/ y okraſa zakonu S. Dominiká SkarŻyw 370.

okrasa komu (3): March1 A3; March3 T8v; ktora [Juliana] [...] vrodą y wſzytkimi cnotámi/ wielką okráſą domowi ſwemu byłá. SkarŻyw 150.

okrasa czyja (1): GroicPorz ev cf Szereg.

Szereg: »okrasa a klejnot« (1):kthory [pisarz] gdy ieſt godny/ vtćiwy/ ſtáteczny/ trzeźwi: okráſą á kleynotem ieſt mieyſkim. GroicPorz ev.
a. O sztuce mówienia, przemawiania: piękno, ozdobność, kwiecistość stylu (2):

okrasa czego (1): Mącz 53d cf Szereg.

okrasa czyja w czym (1): A kto bez ſmutku wſpomni ná onę iey vſtáwicżność w modlitwie/ okráſę w mowieniu SkarŻyw 195.

Szereg: »okrasa a przychędożenie« (1): Cincinni oratorum per Metaph. Okráſá á przichędożenie rzeczi. Mącz 53d.
2. Piękność; decor Vulg, Mącz; elegantia, lepiditas Mącz (24): Decor, Przyſtoyność Okráſá/ Ochędożenie/ piękność/ foremność Mącz 79c, 101b, 189b, 418a; Z tego wſzytkiego vrobić kazał Moyżeſz [...] Napierśnik z tablicą drogą/ w ktorey było dwánaśćie roznych farb/ y okraſy kámieni SkarŻyw 491.

okrasa czego (1): Znam wſſytki ptaſſki powietrzne co ſye zyarnki páſą/ A dobrzem ſwiádom pol wſſitkich z dziwną ich okraſą LubPs N3.

Przen (4):

okrasa czyja (2): Dał nam okraſſę [piękność WujBib] Iacobowę ktorego miłował. WróbŻołt 46/5. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »cudność okrasy [czyjej]« (1): ex Syon ſpecies decoris eius. [...] od gory Syon wynidzie czudnoſć okraſſy iego. (koment) [...] bo od Ieruſalem gdzie ieſt gora Syon wyſłza [!] cudnoſc kazania iego, dziwow iego, boſtwa iego. WróbŻołt 49/2.
Szeregi: »okrasa i ochędostwo« (1): tą ſzátą przyodziany (bo ten Sákráment do drogiey á świetney ſzáty/ przyrownał ś. Chryzoſtom [...] iżći okráſy y ochędoſtwá duchownego przybywa/ przyięmnieyſzym ſię ocżom Máieſtatu Bożego sſtawaſz. LatHar 204.

»okrasa i śliczność« (1): rácż napráwę y odnowienie ſtworzenia twego/ w nieſkáźitelney okráśie y ślicżnośći ná wieki vtwierdźić. LatHar 32.

a. Uroda (7): Venus, Piękność/ okraſa/ wdzięczność. Mącz 484a; SkarŻyw 584.

okrasa czyja (1): Wywiedziono ią [z więzienia] ták piękną/ iáko kiedy ią naprzod poimano: [...]. Zádziwuie ſię Stároſtá iey tákiemu zdrowiu y nowey okráśie SkarŻyw 152.

Wyrażenia: »okrasą ozdobiony« (1): Y iákóś ſię nád inſzé bez grzéchu rodźiłá/ Tákeś więtſzą okraſą ozdobioná byłá. SiebRozmyśl K4v.

»zwierzchnia okrasa« (1): Liſzká rzecże/ bárzo błądziſz: Iż ſie z ſkory cudnym ſądziſz: [...] Nietrwáłeć zwierzchnie okraſy/ Wſzyſtki ſie mienią zá cżáſy BierEz I2v.

W przen (1): Wezmą ſwięci krolewſtwo tzudnoſci/ ij klenot okráſy z ręku bożych. OpecŻyw 188v.
Przen [czyja] (1): Ták iáko też tenże Dawid [...] wiernym Páńſkim á koſciołowi iego ſwiętemu/ tę możność iego/ z dawná opowiedáć racży/ mowiąc thák do niego iáko do oblubienice iego [...]: Iż ſłuchay moiá miła dzyewecżko/ á bądź pilná/ [...] Abowiem oto Krol twoy vlubił ſobie okraſę twoię. RejPos 231v.
b. Wspaniałość, świetność, majestat (7): Lumen Metaphoricos, Przednióść/ Wybór/ okráſá. Mącz 199c.

okrasa czego (3): Panie (otcże miły moy/ ty żnaſz iż) vmiłowałem okraſę domu twoiego WróbŻołt 25/8, H8; Lumen civitatis, Okráſá wſzego miáſtá. Mącz 199c.

W połączeniu szeregowym (1): ku rozſzérzeniu niezámierzonéy y wiecznéy czći/ ozdobie/ okraśie/ zmocnieniu/ vczćiwośći/ zacnośći/ y Máieſtatu ſpólnego wiecznému rozſzérzeniu one ſtáré ſprzymierzenia ponowili/ y vmiárkowáli SarnStat 1020.

W przen (2): Włożyłzs [!] na ſię miły panie chwałę y okraſę odziałeś ſie ſwiatłoſcią iako odzieniem. WróbŻołt 103/1; RejPs 138.
3. Dodatki do potraw, przyprawy; condimentum Mącz, Cn; conditus Mącz (4): Conditus, Okráſá/ Smák/ Smáczność. Mącz 63a, 63a.

W porównaniu (1): Bowiem riby nawięcey ſie żywią wodą błothną albo z gliną zmieſzaną, gdyż ią glina im ſłodzi iakoby okraſa karmią. GlabGad I.

Wyrażenie: »okrasa potrawna« (1): Condimentum, Okráſá/ Korzenie y wſzelka ynſza okráſá potráwna. Mącz 63a.

Synonimy: 1. krasa, ochędostwo, ochędożenie, ozdoba, przybranie; 2. chędogość, cudność, elegancyja, foremność, ochędostwo, ochędożenie, piękność, wdzięczność; a. gładkość, śliczność, uroda, urodność; b. majestat, wielmożność: 3. okorzenienie, przysmak, smak.

LWil (i KŁ)