KRASA (69) sb
krasa f (66), krasza f (2), kras m (1), krasza ZawJeft [w rymie]; krasza : kras BartBydg (1 : 1).
krå- (50), kra- (9); kra- GrabowSet (5), RybWit; krå-; kra- BierEz (7 : 1), Leop (2; 1), HistRzym (5 : 2), ArtKanc (4 : 1); końcowe a jasne.
Fleksja
|
sg |
pl |
N |
kråsa, krås |
|
G |
kråsy |
|
D |
kråsie |
|
A |
kråsę |
kråsy |
I |
kråsą |
|
L |
kråsie |
|
V |
kråso |
|
sg N kråsa, krås (16). ◊ G kråsy (19). ◊ D kråsie (3). ◊ A kråsę (18). ◊ I kråsą (8). ◊ L kråsie (3). ◊ V kråso (1). ◊ pl A kråsy (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
1.
Piękność; urok, wdzięk, powab; ozdoba; wspaniałość, świetność;
forma BartBydg, Mącz; species BartBydg, Cn; figura BartBydg; concinnitas, concinnitudo, decor, decus, dignitas, elegantia, formositas, generositas, honestamentum, nitor, ornamentum, ornatus, splendor, venustas Cn (46):
ſyn twoy był kráſy anielſkié/ wſſech ſynow cżlowiecżych nápięknieyſſy OpecŻyw 131v,
128v;
Zleś tę pawiu rzecż z rozumiał: [...] Kożdego ſwym obdárzono: Ty kraſą/ ſlowik śpiewánim: Woł śiłą/ á koń biegánim. BierEz N4v,
K2;
Species, czudnoscz, krassza, pulchritudo, forma, figura, postava BartBydg 147;
gdy vzrzał iednego młodziencza na twarzy ſzkaradego, ale obycżaiow dobrych y rzekł, dobrota duſzo iego wiele kraſi, iego twarzy przydawa. BielŻyw 74,
49;
[czart do anioła] Owa przydą náſze cżáſy/ Iż doſtániem ſwoiey kraſy/ Ktorąſmy pirwey ſtráćili BielKom D3;
LubPs N2v,
S3v,
V5;
Leop Ez 27/4,
11;
Fallax puellarum forma, Omylna panieńska kraſá. Mącz 117a;
y pocżęłá gąść á plęſáć/ á to ták ślicżnie á ták słuſznie/ że wſzyſcy [...] dziwiwili[!] ſie iey kráſie/ gędźbie y plęſániu HistRzym 12v,
7 [2 r.],
8v,
102v [2 r.];
(nagł) Ná Rózą. (-) NAdobny ſobie kwiát Venus obráła/ Kiedyby iego kraſá dłużéy trwáłá. KochFr 44;
KochDz 104;
Wſzyſtkę ſwą kraſę drzewá vtraćiły KochPieś 41;
[do lutni] O czći Pheobowa/ y ſtołow złoconych Kraſo niebieſkich KochPieś 53;
ArtKanc 116v,
Q19v;
Ieden wzor vczćiwośći/ iedná cnoty kraſzá/ Któréy ni Tyran zgłádźi/ áni butá náſzá. ZawJeft 35;
Láto widzę ſtoi/ Ale ná ſobie nie ma zwykłey kraſy ſwoiey. Wſzyſtko odmienne bárzo: ná głowie włos śiwy/ Wieniec zwiędły/ twarz śina WitosłLut A5,
A3;
GosłCast 3;
PaxLiz A3,
E2v.
W przeciwstawieniach: »krasa... cnota« (2): Niemaſz żadney więtſzey wády/ Iedno żeś bárzo ſzkárády. On rzekł/ kto chce cżłowieká bacżyć/ Nie trzebá ná kraſę pátrzyć: Bacż cnotę y obycżáie BierEz B3; Iż yą poymye/ nye ták dla cnoty ktoraby w nyey byłá/ yáko dla kraſy iż głádka yeſt. GliczKsiąż P7.
W porównaniu (1): Iák prędko śćięty kwiatek/ ſwą ozdobę tráći/ Ták rychło kráſę cżłowiek/ gdy ſię z śmierćią bráći. GrabowSet E.
W charakterystycznych połączeniach: krasa anjelska, dziwna, niewymowna, omylna; być [jakiej] krasy (2); krasy dostać, odjąć (ujmować) (2), przydawać; (u)tracić krasę (2); nadarzyć (obdarzyć) krasą (2).
Przysłowie: Szkodá kraſy gdzie rozumu niemáſz BierEz I; Moc/ vrodá/ z wſzytką kráſą/ Bez rozumu nikcżemne ſą BierEz P4.
Szeregi: »ozdoba a krasa« (
1):
oni vyzrzą wielmożność Páńſką/ y ozdobę á kráſę Bogá náſſego [videbunt gloriam Domini et decorem Dei nostri]. Leop Is 35/2.
»krasa a piękność« (1): vpadł do piełá [!] y połamał goleni/ to ieſt ſwą kráſę á piękność kthorą mu był bog dał HistRzym 93.
a.
Postać, wygląd [w tym: czyja (6)] (7):
Bárzoć k temu niepodobny/ Boć plugáwy iteź żádny. Ezop rzekł temu ſie nie dziwuy/ Po twarzy ſie nie známionuy: O coś pytał tego ſłuchay/ O moię kraſę nic niedbay. BierEz Cv;
Oná [Zuzanna] że byłá w zaſłonie/ odkryć ią kazáli/ Aby ná iey piękną kraſę do woley pátrzáli. KochZuz A4;
ArtKanc F4v;
w pogodną noc piérwomieśięczną/ Pátrzáiąc ná niebieſką kraſę bárzo wdźięczną/ Vyźrzyſz tám drógę/ Białomléczną názywáią KochPhaen 18;
Przeto póki pánuie Wioſná w twarzy twoiéy/ Day ſie/ Hánno/ nápátrzyć wdźięcznéy kraſy ſwoiéy KochFrag 21;
GosłCast 20;
y chłopi rádźi Yſz záś BOG knim twą Miłość prowádźi. W piękney kráśie w ſzcżeśćiu y we zdrowiu RybWit Cv.
W charakterystycznych połączeniach: ozdobna krasa, piękna (3), wdzięczna (2); patrzeć (napatrzeć się) na [czyją] krasę (3).
2.
Dorodność, krzepkość, tężyzna, siła; rumianość;
almities, color venustatis sanguine difflusus vet succo illitus, pulchritudo ex nutrimento Cn (12):
Pytał młody ieleń ſtárego/ Co ſie dzieie oycże złego: Iże przede pſy vćiekaſz/ Kiedy kraſy ták doſyć maſz. Napierweieś doſyć wielki/ Ku biegowi bárzo lekki: Rogami ſie możeſz bronić BierEz L,
L;
ieſli kto pełny/ kraſny/ rumiány/ nád Zwycżay: kraſáć táka ſzkodna SienLek 18v,
12v;
Oczko 12v;
Pierwéy niż pleśnią piękna twarz przypádnie/ Y zupełnému ćiáłu kraſá ſpádnie KochPieś 8;
ArtKanc E19v;
GrabowSet N3v.
W charakterystycznych polączeniach: krasy dosyć (niemało) mieć (2).
Szeregi: »krasa i też czyrstwość« (
1):
Ciáło ſię chłubi młodośćią/ ſwą kraſą y też cżyrſtwośćią ArtKanc S3v.
»moc a krasa« (1): A wſzákoż báczyć śiłę/ ieſli młody/ álbo tákież ſtáry/ mali doſyć mocy á kraſy/ táki może [krew] puśćić. SienLek 36v.
»zdrowie i krasa« (1): że go wodá wyśśie/ wytrawi/ á ſkórę mu zawárſzy/ zdrowiu/ y kraśie piérwſzéy/ z podźiwieniem wróći. Oczko 25v.
W przen (1): oko łzá żrze/ pierśi tárga łkánie/ Wſzytká ma kráſá/ po źiemi ſpłynęłá/ Przeto/ iż ma złość / twą łáſkę odćięłá. GrabowSet 12.
a.
[Pełność, sytość; tu w przen:
Wyrażenie przyimkowe:»w krasę« = do sytości, w bród, do woli: Ukroj, co się opiecze, nie dbaj, choć się burzy. Lecz takiego nabycia tacy potomkowie Napiją się aż w krasę po duchownej głowie. Apolog 45.]
3.
Barwa (zwłaszcza jaskrawa), blask; farba;
color BartBydg (11):
Color, crass, barwa BartBydg 30b;
iż ocży ſą rzecż ſubtilna [...] przeto też tam żołtą kraſę narichley znać. GlabGad E6v;
farbierze gdy chczą aby ſukno albo płotno iaką kraſę lepiey w ſię przyięło tedy ie ocztem polewaią albo onę kraſę warzą z nie iaką cirpką rzecżą GlabGad 16,
E6v;
Byśćie wy miedzy gárncy w ſzczyrych ſádzach ſpáli/ Przedśię wy ſwoią kraſą będźiećie równáli Z gołębiem naslicznieyſzym/ od którégo ſzije Málowánéy/ to śrzebrny/ to złoty bláſk bije. KochPs 97;
PaxLiz D2,
D2v,
D3.
Wyrażenie: »krasa na obliczu, na twarzy« = cera (1 : 1): FalZioł II 15d; kto chcze mieć czudną kraſę na twarzy pożyway cżęſto fig GlabGad 16.
Synonimy: 1. chędogość, cudność, elegancyja, foremność, gładkość, ochędostwo, ochędożność, ozdoba, ozdobność, piękność, śliczność, uroda, urodność, wdzięczność; 2. czerstwość, krzepkość; 3. barwa, farba.
Cf [KRASNOŚĆ]
MB