[zaloguj się]
[pdf]

PACIOREK (37) sb m

a pochylone, o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N påciorek påciorki
G påciorka påciork(o)w
A påciorek påciorki
I påciorki(e)m
L påciorkach

sg N påciorek (1). ◊ G påciorka (3). ◊ A påciorek (2). ◊ I påciorki(e)m (1). ◊ pl N påciorki (4). ◊ G påciork(o)w (5). ◊ A påciorki (19). ◊ L påciorkach (2).

Sł stp brak, Sł stp nazw os, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Dem. od „pacierz” (37):
1. Od znacz. ‘modlitwa, modlenie się’, może też ‘modlitwa Pańska’ [w tym: w pl (18)] (22): RejRozpr I; Mow ſobie. Grates nunc omnes I yne paczorky możes. A pothem ſie vpokoys RejKup m6, 16, Rv; Boć może dzieciątko cżyſcie ſie igráiąc y paciorká y łáćińſkich ſłow wiele náucżyć RejZwierc 7; ſpodziewáli ſię co od niego o Regułách/ paćiorkách/ y proſtym nabożeńſtwie iákim ſłyſzeć. SkarŻyw 543; KochTr 20; Stoią też zá wonną rożą y w tym wianku [...] modlitwy/ nadobnie nam y piąći paćiorkow licżbą/ rány páńſkie wznawiáiące LatHar 509.

W połączeniu szeregowym (1): Nie pacziorkiem/ nie ſwieczkamy Nie z dwonkiem [!]/ nie obraſkami. Lecz prawem ſerczem ſkruſſonem Vmyſłem vſpokoyonem. Dzierzacz ſie wierney ſtałoſczj Niewathpiacz w panſkiey miłoſczy. RejKup m6v.

Zwroty: »paciorek mowić (a. mawiać, a. zmowić)« [szyk zmienny] (7): A rzadky dzien by każdemu [świętemu]. Niezmowyl paczyorka ktemu. RejKup i5, g5; RejZwierc 176; Chodźiły compánije Rzymſkie/ [...] ktorzy ná ſię dobrowolnie niektore powinnośći prziymuią/ mowić pewne paćiorki/ cżynić modlitwy/ pośćić poſty/ vbogie żywić ReszList 158, 157, 161; WDowo ſtara paćiorki vſtáwicznie mawiay/ Chwałę Bogu ſwoiemu modlitwę oddaway. ZbylPrzyg B2v; [BazHist 116].

»paciorki odprawić (a. odprawować)« (2): ReszList 161; wolno też po cżąſtkách te paćiorki [Anielskie pozdrowienie i kredo] odpráwowáć. LatHar 511.

»paciorki (s)piać« (2): Abowiem lećiwemu cżłowiekowi ktoremu ſzedziwy włos/ [...] ſiedzieć ſpokoiem/ á paciorki piać każą/ gráć ná lutni [...] nie przyſtoi GórnDworz K2; RejPos 327v.

»paciorki szemrać« (1): drugi ſobie węzełkow náwiązawſzy/ paciorki ſobie vſtáwione ſzemrał RejPos 327.

Szereg: »modlitwy a paciorki« (1): [mężowie] bronią im [białym głowom] cżitania piſma głębokiego, chyba modlitw á paciorkow. GlabGad A2v.
2. Od znacz. ‘koralik, kuleczka z dziurką do nawlekania’; globulus, granum, sphaerula Cn (14): ſzyekyerky, paczyorky, noze wkramyech y theſz wdomyech kradall. LibMal 1547/125; [Pacziorki de calcedano 4 ZapWpolActAdv 1545 202/179; paciorki śrzebrne, białe InwMieszcz 1559 nr 84].
Wyrażenie: »koralowe paciorki« (1): Armilla, Priscianus Brachialia vocat, et ornamenta foeminarium in brachiis, Koralowe paciorky/ álbo/ yákie ynſze vpominky. Mącz 16c.
a. Różaniec; (precatoria) corona, precatorii globuli, series globorum precatoriorum Cn [w pl] (12): Temu też niewierzę áby ten zloſliwy krol/ [...] dla tego niebył potępion iż ten Zołtarz pánny Máryey y paćiorki ná ręku vſtáwitznie noſił. KrowObr 157v, 113, 156, 157v; Tám ludźie hurmem paćiorki y chuſty miotáli ná one święte Reliquie/ áby ſámym dotknieniem vzdrawiáiącemi ſie sſtáły WujJud 61; iedni becżkámi paćiorki z Rzymá y z inſzymi iákimiś reliquiámi wozą CzechEp 81; ReszList 169, 176.

W połączeniach szeregowych (2): Swieczky/ Błąſeyky/ Paczorky Suche/ Piatky albo Wtorky Nuż Mirra/ Gadzjdło/ Złoto Agnus też Dei oto to Czom zawzdy noſſył prziſobie RejKup aa8; ReszHoz 120.

Wyrażenie: »święte paciorki« (1): Ale y wy panie Duſzky/ Yuż też widzę v was kxiąſki. O bys ti patrzała ſwoich wſorkow/ coronki onich ſwiętich paciorkow. SeklKat A4v.
Przen (1): Ale modlenie iey było/ iż vſtáwicżnie w káżdey ſpráwie ſwey byłá tego pilná/ áby ſie wſzytko dzyało wedle woley Páńſkyey/ [...] A toć byłá vſtáwicżna modlitwá iey/ á toć były wdzięcżne paciorki iey RejPos 134.
3. Krążek z dziurką nakładany na wrzeciono, tzw. przęślik (1): Spondylus etiam, Wartaczká álbo wártalka yáko niektórzi zową/ paciorek zwłaſzczá który niewiáſty kłádą ná wrzeciono áby lepiey wartáło. Mącz 410c.

Synonimy: 1. modlenie, modlenie się, modlitwa, modła; 2. koralik; a. rożaniec.

LWil