[zaloguj się]
[pdf]

1. MODŁA (136) sb f

-o- (6), -ó- (1) ZawJeft 18; a jasne.

Fleksja
sg pl
N modła modły
G modły m(o)dł, modł(o)w
D modł(o)m
A modłę modły
I modłą modłami
L modle

sg N modła (18). ◊ G modły (6). ◊ A modłę (41). ◊ I modłą (6). ◊ L modle (2). ◊ pl N modły (9). ◊ G m(o)dł (6), modł(o)w (1) BielKron. ◊ D modł(o)m (3). ◊ A modły (40). ◊ I modłami (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

1. Cześć oddawana Bogu i świętym przez modlitwę lub ofiarę, prośba skierowana do nich; dulia, latria BartBydg; adoratio, comprecatio, imploratio, obsecratio, precatio Cn (101): yperdulia, quae fit personae singulari, ut virgini Mariae, modla vissha po bodze BartBydg 79b, 79b; ofyárá kápłáńſkyemu vrzędowi należy. Tákże y modłá/ ktora bez ofyáry być może: Ale ofyárá bez nyey nyemoże. (marg) Modlić ſye zá ludzie yeſt rzecz kápłáńſka. (‒) KromRozm III K5v; Pátricij byli powinni bożnic álbo poſług ich doględáć/ y wſzytkich modł ktore ná ten cżás mieli/ áby ich bogowie dla iákiego nierządu co złego ná nie nie przepuśćili. BielKron 99, 102; RejPos 38v, 139v; gdykolwiek lud iego odſtąpił od woley iego/ á wymyſlał ſobie álbo iákie nowe vſtáwy álbo iákie wymyſlne modły nád wolą á nád roſkazánie iego. RejZwierc 260v; GrabowSet R2; LatHar [+9]v.

modła za kogo (8): KromRozm III K5v; A przychodząc/ do pieśni Symeonowey/ po modle zá przyiaćioły/ do niey ſię cżeſto wracáłá SkarŻyw 583. Cf »modłę czynić«.

modła komu (8): ROzumiał themu ten wſzechmogący Pan/ iż rozmáithe obycżáie á rozlicżne modły iemu ná potym náſtáć miáły ná ſwiecie/ z wymyſłow ludzkich RejPos 186v. Cf »modłę czynić«.

modła ku komu (3): Modłá Polſka ku BOgu. OrzQuin Y marg. Cf »modłę czynić«.

modła czyja [= przez kogo czyniona], [w tym: pron poss (5), ai poss (2), G pron (1)] (8): Ofiáráć to Bogu wdzięcżna/ Modłá dobrych vſtáwicżna. BierEz K3v; ktory [Ezechiasz] wnet pokáźiwſzy oycowſkie modły álbo vſtáwy nowe/ ſłużbę bożą y zakon przez Moiżeſzá vſtáwiony záſię do kościołá ludzyem przywroćił y poſtánowił BielKron 88v, 321 marg, 465; LatHar +7; WujNT 850; By ſię on zá nas nie modlił: prożnaby modłá náſzá zoſtawáłá. (marg) Kápłan y Biſkup náſz Pan Iezus. (‒) SkarKaz 608b, 608b.

modła czyja [= do kogo skierowana] [w tym: ai poss (4), G sb i pron (2)] (6): Oſtátnie iechał do Delfow/ Iż tám byłá modłá Bogow: Po wſzem świećie známienita BierEz G3v; BielKron 154v. Cf »modła boska«, »modła czartowska«.

W połączeniach szeregowych (3): á wymyſláią ſobie rozlicżne zakony/ rozlicżne modły/ wymyſlne vbiory RejPos 200v, 200v, 280.

W charakterystycznych połączeniach: modły dziwne (2), pogańskie, wymyślne (2).

Zwroty: »modłami błogosławić« (1): iął Arcybiſkup Krolá poświęcáć/ y świętemi modłámi błogoſłáwić mu/ winſzuiąc mu po trzy kroć ſzcżęśliwego krolowánia BielKron 329.

»da(wa)ć modłę [komu]« = adorare Vulg [szyk zmienny] (20): PatKaz II 58v; Wſzytko pogańſtwo ktores ſtworzył przydzie y będzie dawało tobie modłę miły panie/ a będą chwalić imię twoie. WróbŻołt 85/9, 28/2, 94/6; Teżći ſye yemu widźyáło iżeby abuſus był/ iż káplani myeli ſámi kádźić/ to yeſt modłę Bogu dáwáć. KromRozm I N4v, [H3]; KromRozm II h3, h3v; KromRozm III B4, E2; Ale ieſli [...] odſtąpiwſſy mnie ſlużylibyśćie Bogom cudzym/ y modłę im dawáli [będźiećie... kłániáć ſie im WujBib]: wykorzenię was z źiemie moiey Leop 2.Par 7/19, Eccli 50/19, Is 2/8, Ier 16/11, Dan 3/15, Soph 1/5 (9); á zá tho dobrodzieiſtwo ſwiát niemal wſzytek/ [...] Herkuleſowi koſcioły ſtáwiał/ y thákie iemu iáko Bogu modły dawał/ y ofiáry cżynił. GórnDworz Ii3v.

»modłą się kłaniać« (1): Potym ieden kapłan bałwanſki zawiſcią wzbudził Atheny aby przykazali Ariſtotelowi modłą ſie kłaniać bałwanowi BielŻyw 87.

»modły mowić« (1): potym y inne należące modły mowił nád nim z pontyfikału BielKron 330v.

»modłę odprawić (a. odprawować)« [szyk zmienny] (3): GliczKsiąż C8; Modłę odpráwił [Pan Jezus]/ gdy wiecżerzą ſkońcżył/ ábyſmy y my toż cżynili. LatHar 58; SkarKaz 456a.

»syłać modłę« (1): Do niemych ſłupów głupiechmy ſyłáłi Módły ZawJeft 18.

»modłę (a. modły) (u)czynić« [w tym: komu (7), do kogo (2), ku komu (2), przed kim (2), dla kogo (1), za kogo (6), nad kim (1)] = adorare Vulg [szyk zmienny] (34): tedy padſſy twarzą ſwą ná źiemię ná páwiment kámienny vcżynili modłę [pokłonili ſie WujBib]/ y chwalili Páná/ iż dobry Leop 2.Par 7/3, 1.Reg 15/31, 2.Reg 15/32, 2.Par 7/22, 32/12, Is 49/7 (9); potym Arcybiſkup vcżynił tę modłę Láćińſkim ięzykiem mowiąċ: Omnipotens ſempiterne Deus [...] á dokonawſzy modlitwy ſzedł záś zá prełaty BielKron 329, 8v, 98, 134v, 154v, 457, 465v; Iákim ſercem tę Modłę ku Bogu czynię/ złzy moie té krwáwé wam vkázuią. OrzQuin Z2; BiałKat 46; KochMon 29. 31; Y ſkupiwſzy ſię około niego/ modłę nád nim płácżąc cżynili. SkarŻyw 134, 31, 35, 69, 113, 226, 492, 565; Gedimin nád to Lás ćiemny Bogom poſwięćił/ [...] y Kápłany pogáńſkim obyczáiem w nim vſtáwił/ ktorzy tám zá duſze zmárłych Xiążąt ná onych mieyſcach álbo zgliſkach ſpalonych modły cżynili StryjKron 400; KochMRot B; LatHar 357, 521; Zbor tych Nowokrzcżeńcow/ ktory tám ieſt niemáły/ poſpolićie też modły do Báálá ſwego cżynili/ áby Pan Bog zdárzył pánowánie pogáńſkie PowodPr 35; SkarKaz 382a.

Wyrażenia: »modła boska« (2): Tobie bądz cżeſtz krolewſká chwála ij modla boſká kroluieſs z bogiem oytcem OpecŻyw 21v; Latria, chvala nye vziczona, est honor, qui soli deo datur, modla bosska BartBydg 79b.

»modła ruska zakonu greckiego« (1): SKirgáiło Olgerdowic [...] wiecey był przychylny do rozmnożenia modł Ruſkicb Zakonu Greckiego StryjKron 482.

»święta modła« (1): BielKron 329 cf »modłami błogosławić«.

Szeregi: »chwała i (a, abo, ani) modła« [szyk 5 : 5] (10): OpecŻyw 21v; Podzcie daymy modłę ą [!] chwałę á padniemy y płakać będziemy przed panem kthori ſtworzył nas WróbŻołt 94/6, I6v; KromRozm III B4; RejAp 83v; iż on nie chce pátrzyć iney chwały/ áni iney żadney wymyſlney modły/ iedno tey kthora pochodzi s ſercá niewinnego á wiernego iemu. RejPos 198, 89v; Ták pogáni czynili: iż gdy przed báłwánki ſwémi modły y chwały cżynili [...] potáiemnie tám á práwie w báłwániéch ſkrycie moc á iſność Bożą być rozumieli BiałKat 46; WujJud 53v; WujNT 850.

»(nie) modła i (ani) cześć« (2): WujJud 53v; Przetoż ie miłuiemy iako bráćią/ y w vcżćiwości przyſtoyney mamy/ ále nie modłą áni cżćią nabożną (co ſámemu Bogu nałeży.) WujJudConf 59v.

»modły a dzięki« (1): Odpráwiwſſy te modły á te dzyęki/ máyą rodzicy chyćić ſie dzyecyęcyá yáko cyáłá á krwye ſwey GliczKsiąż C8.

»wymyślne modły i kurzawy« (1): Gdyż Pan iáwnie v Ezáiaſzá woła/ iż mu iuż dawno omierzły thy wymyſlne modły y kurzáwy náſze RejZwierc 186v.

»modła, (i, a) ofiara« [szyk 3 : 1] (4): Słońce y mieſiąc chwalili/ y inych wiele/ ktorym modły y ofiáry cżynili. BielKron 98; RejPos 12, 116v; Iemu kazał Pan Bog nośić grzechy ludzkie: to ieſt/ ſtáráć ſię modłą y ofiárą ſwoią/ áby im ie odpuśćił Pan Bog. SkarŻyw 491.

»pokłon, (i) modła« [szyk 1 : 1] (2): y przypadſzy do nog mátki oney/ wiárą y obycżáiem onych trzech krolow/ pokłon vcżyniwſzy y modłę/ wyznał Páná y zbáwićielá ſwego SkarŻyw 113; SkarKaz 456a.

»sprawa (ciała) i modła« (2): też chwalon y wzywan chce być: nye tylko we wnętrznym vznánim/ y podnyeſyenim myſli y woley/ ále też zwirzchowną ſpráwą ćyáłá y modłą. KromRozm II h3, h3v.

2. Przedmiot, któremu oddaje się cześć boską (32): Krocąc ſzalone ludzi/ by ſie obacżáli Stworzycielá modłámi/ więcey nie gniewáli/ Iáko Noach Abráám/ Iákob y Izáák [...] Náznácżeni ná cżłonkach/ by modł byli prożni/ A od pogan báłwańſkich/ byli wſzędzye rozni BielKom B3; LubPs D3; Przy iey grobie vdziáłáli Cżechowie iednę modłę z ſzcżerego złotá (chłopá ná koniu) á zwano ią Zelu/ przed ktorym ogień palili BielKron 319; á byłá thám iedná modła złota przed kthorą klęcżał/ oná modłá ſie ruſzyłá/ á on będąc ſtráſzliwy zlękł ſie á w thym ſtráchu vmárł. BielKron 321v; tám ći ludźie mieli ryte y rzázáne obrázy modłow ſwoich BielKron 452v, S [2 r.] 24v [2 r.], 45, 52, 70 (16); RejAp 170v; RejPos 50v.

W połączeniu z imieniem własnym lub przymiotnikiem od imienia własnego (3): á zoſtáwię tylko ſiedḿ tyſiąc ludzi tych/ ktorych koláná nie kłániáły ſie przed modłámi Báál BielKron 85, 84, 428.

W przeciwstawieniu: »Pan Bog... modły« (2): Ieroboám krol Sámáriyſki s ſwego ſzcżęſcia nie dzyękował Pánu Bogu/ iedno ſwoim modłom w ktorych ſie kochał ofiáry cżynił. BielKron 87v, 84.

W charakterystycznym połączeniu: modła złota, ze szczerego złota.

Zwrot: »kłaniać się modłom« (1): Przeto ieſliby ſie tráfiło/ iżby krol moy pan podpárł ſie o mię/ á kłániał ſie modłom w kościele Remmon/ iabych też muſiał wedle iego BielKron [853].
Wyrażenia: »modły bałwańskie« (1): [Hieu] vmyſlił pokáźić y wygłádzić modły báłwáńſkie BielKron 86v.

»modły czartowskie« [szyk 3 : 1] (4): Są tám ludźie wielcy cżárownicy/ pomamił ie cżárt/ iż przez obrázy ſnimi gada/ gdźiem widźiał ſwym okiem z miedźi cżártá wylanego/ a on práwą ręką duſzę do gęby przytyka/ á lewą ręką z dołu drugą bierze/ y wiele inych cżártowſkich modł máią bez licżby. BielKron 460v, 84, 90, 92v.

Szereg: »modły, bogi« (1): Tám vźrzycie dziwne modły/ dziwne bogi/ ktore będą nośić ná rámionach ſwoich/ dziwne wymyſły RejPos 226.
3. Ustalony tekst modlitwy (1):

modła o kogo do kogo (1): O tychże y do tych/ modłá W. Ianá Lánſpergiuſzá. LatHar 42.

4. Prośba (1): Petitio, Proźbá/ proſzenie/ modłá/ żądánie. Mącz 295b.
5. n-loc (1): Item powiedzial iſch wawrziniecz ſtawſky Richwalſkiego vrządnik miewal przechowanie w modlie niedaleko Rzgowa v ſtawſkich LibMal 1543/72v.

Synonimy: 1. błogosławienie, chwała, cześć, nabożeństwo, pokłona, posługa, sława, służba; 2. bałwan, bożek, kumer, strugałek; 3. proszenie, prośba.

Cf MODLENIE, MODLENIE SIĘ, [MODLITBA], MODLITWA, MODŁOSŁUŻEBNIK

JB