Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PILNOWANIE

Następne hasło: 1. PILNY »

PILNUJĄCY (16) part praes act

Fleksja

sg
m	N	pilnujący	f	N
	D	pilnując(e)mu		D
	A			A	pilnującą

pl
N	m pers	pilnujący
G		pilnujących
D		pilnującym
A	m pers	pilnując(e)

sg m N pilnujący (5). ◊ D pilnując(e)mu (1). ◊ f A pilnującą (1). ◊ pl N m pers pilnujący (4). ◊ G pilnujących (1). ◊ D pilnującym (1). ◊ A m pers pilnując(e) (3).

Sł stp, Cn brak, Linde w objaśnieniu s.v. 1. pilny.

Znaczenia

1. Zajmujący się czymś, poświęcający się czemuś (7)
- a. W funkcji rzeczownika (1)
2. Starający się, zabiegający o coś (3)
3. Trzymający się czegoś, postępujący zgodnie z czymś, przestrzegający czegoś (6)
- a. W funkcji rzeczownika (3)

1. Zajmujący się czymś, poświęcający się czemuś; statorius Mącz; studens Modrz (7):

pilnujący czego (5): Viridarii servi, Słudźi ogródnych rzeczy pilnuyący/ ziołá á kwiecie opátrzuyący. Mącz 498d, 417d; wziął był żonę ná imię Eufrázią tákże zacną y powinną krwią Ceſarzowi/ nabożną y záwżdy kośćiołá pilnuiącą SkarŻyw [223], 328; Calep 539b.

pilnujący na co (1): Apparitores – Mieski sługa albo tez pilnuiaci na vrzędową poſługę cekliąrz Calep 83a.

W charakterystycznych połączeniach: pilnujący kościoła, swego miejsca, modlitwy, postow, ogrodnych rzeczy, strażej, urzędu; pilnujący na urzędową posługę.

a. W funkcji rzeczownika [czego] (1):

W przeciwstawieniu: »proznujący ... pilnujący« (1): A proznuiące/ á żadney rzecży vcżćiwey nie pilnuiące/ przećiwniki cnoty/ żeby ábo ſámi karáli/ ábo Krolowi/ ábo inſzym Vrzędnikom ná to wyſádzonym oznaymiáli ModrzBaz 32v.

2. Starający się, zabiegający o coś; amator, captator Mącz (3):

pilnujący czego (1): Fáryzeuſzowie byli ludźie chytrzy/ [...] ſwego nie Bożego áni blibliźniego [!] pożytku pilnuiący CzechEp 164.

pilnujący na co (2): Philologus, Latine amator verborum et studii, Miłoſnik nauk/ ná wymowę á ná ſpániłą rzecz pilnuyący. Mącz 297d, 35c.

Szereg: »pilnujący a łakomy« (1): Captator aurae popularis, Pilnuyąci á łakomy ná chwałę lucką. Mącz 35c.

3. Trzymający się czegoś, postępujący zgodnie z czymś, przestrzegający czegoś; serviens Vulg [czego] (6): ieſliż káptur/ ná ludźi ſpokoyne/ ſkromne/ cnoty y pobożnośći pilnuiące [...] poſtánowiony ieſt? CzechEp 11.

Szeregi: »pilnujący [czego] i stojący [przy czym]« (1): W ktorą rzecż/ gdy kto okiem zdrowym weyźrzy/ á przypátrzy ſię z drugiey ſtrony ludowi Chriſtyáńſkiemu/ pobożnośći pilnuiącemu/ y [...] przy [...] wierze y nabożeńſtwie ſtoiącemu: [...] mam zá to/ iż będźie muśiał wyznáć/ iż iuż ieſt Antychriſt CzechEp 369.

»pilnujący i używający« (1): przetoż mi ſię zdáło zá rzecż ſłuſzną y przyſtoyną rzecż tę tym więcey obiáśnić/ [...] á to przećiw wykrętom poślednieyſzych Zofiſtow: więcey Pogáńſkich regułek/ á niż iáſnych świádectw ſłowá Bożego pilnuiących y vżywáiących. CzechEp 35.

a. W funkcji rzeczownika (3): Boć też ma dyabeł ćiche y pokorne: ma cżyſte/ y iáłmużniki y poſtow pilnuiące CzechEp 38, 114; Przetoż z potrzeby bądźćie poddáni/ nie tylko dla gniewu/ ále też dla ſumnienia. Abowiem też dla tego pobory dawaćie. gdyż ſą ſługámi Bożymi/ te^go pilnuiący. WujNT Rom 13/6.

Synonimy: 1. obchodzący się, obierający się, patrzący; 2. starający się; 3. przestrzegający.

Cf PILNOWAĆ