[zaloguj się]
[pdf]

PLEBEUSZ (41) sb m

plebeusz (27), plebeus (12), plebejusz (2), [plebejus]; plebeus GrabPospR; plebejusz OrzRozm, SarnStat; plebeusz : plebeus BielKron (14:8), HistRzym (13:3).

Oba e jasne.

Fleksja
sg pl
N plebeusz plebeuszowie, plebei
G plebeusza plebeusz(o)w
D plebeuszowi plebeusz(o)m
A plebeusza plebeusze, plebeos
I plebeuszmi
L plebejuszåch
V plebei

sg N plebeusz (13). ◊ G plebeusza (1). ◊ D plebeuszowi (2). ◊ A plebeusza (3). ◊ pl N plebeuszowie (3). ◊ G plebeusz(o)w (6). ◊ D plebeusz(o)m (1). ◊ A plebeusze (2). ◊ I plebeuszmi (1). ◊ L plebejuszåch (1). ◊ (lat.) pl N plebei (6). ◊ A plebeos (1). ◊ V plebei (1).

Sł stp brak, Cn: plebejusz, Linde XVIII w.: plebeusz.

1. Człowiek niskiego stanu; homo ignobilis a. ex familia ignobili, humili a. ignobili a. infimo a. obscuro loco a. inter agros et armenta a. obscure natus, nullis maioribus a. obscuris parentibus ortus, obscurus, plebs, plebeius, popularis, quem nemo propter ignobilitatem nominat, unus de plebe a. e multis a. e populo a. e vulgo Cn [plebeius – ku pospolstwu należący Mącz 303c; nieszlachcic, plebejusz; pospolity człowiek, jeden z pospolstwa, plebejusz – plebeius Cn] (25):
a. W starożytnym Rzymie: wolny obywatel nie należący do warstwy uprzywilejowanej (patrycjatu) i nie korzystający w związku z tym z pełni praw cywilnych i politycznych (22): [Romulus] Ludzi záſię przebrákowánie vcżynił s poſpolſtwá/ co zacnieyſze z rodzáiu y vrodziwſze y godnieyſze/ vcżynił ſláchetne/ y odłącżył od proſtych/ á ktorzy byli proſtego niſkiego narodu y vbogiego/ zwano tákie Plebei BielKron 99; Plebeos/ to ieſt proſty lud/ od tych vrzędow wyzwolił [Romulus]/ ábowiem ći muſzą pługiem/ dobytkiem/ rzemięſłem/ żywnośći ſobie nábywáć BielKron 99; [Romulus do miast, ktore zdobywał] poſłał s Plebeuſzow wiele ludu/ ktorzy tám ſiali/ oráli/ winnice ſpráwiáli/ y ine roboty cżynili BielKron 99v; Agrypá Ráycá poſeł wyſtąpił/ mowił do nich przez przypowieść: Mężowie Plebei/ poſłániſmy od Senatu do was BielKron 108, 99 [2 r.], 103v, 105v, 107 [2 r.], 108v (13).

W połączeniu szeregowym (1): Podobáłá ſie rzecż Brutowá wſzytkim/ Trybunom/ Kuryatom/ Pátricyom/ Plebeuſzom/ Senatowi/ y inym BielKron 104v.

W przeciwstawieniach: »patrycjusz (3), patronat, rajca ... plebeusz« (5): [Romulus] dał wołáć iáwnie/ áby ſobie Plebeuſowie wybieráli wolno Pátrony s Pátricyow/ [...] áby go Pátronat bronił/ miłował/ iáko ociec ſyná/ á Plebeuſz áby go ſłuchał iáko páná/ á ſzánował iáko oycá. BielKron 99; [Brutus mowił] áby [...] nie bacżono ná perſonę áni krewnośći/ ieſli ważna álbo niſka/ ieſli bogáta álbo vboga/ ieſli Ráycá álbo Plebeuſz/ żadnego práwem nie minąć. BielKron 105, 103, 119, 119v.

Szereg: »senat takież (i) plebeusze (a. plebei)« (3): Cirpiał Senat Rzymſki tákież Plebei okrućieńſtwo Tárquiniuſowo BielKron 104, 103v, 105. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
b. W Rzeczypospolitej: człowiek nie należący do stanu szlacheckiego, mieszczanin albo chłop (3): Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Plebeiuſzach. SarnStat 179 żp; [na wyprawę wojenną przyłożyć się mają] Náwet y wſzyſcy plebei ták mieyſckiego iáko y robotnego ſtanu. GrabPospR L2v.

[W połączeniu szeregowym: Ma Plebeius/ rzemieſnicżek/ kmiotek/ chálupkę/ liepionkę ſwą: Ma Zwierzchność/ zamki/ páłace/ pokoie pyſzne. ArtHom Cv.]

W przeciwstawieniach: »plebejusz ... szlachcic, [ślachta, zwierzchność]« (1): wy [Hozjusza i Kromera] zá plebeiuſze maćie/ á ia ieſtem Okſzyc/ y Szláchcic Polſki OrzRozm Q; [śláchtá w tey mierze broni Plebeiuſow odſtępuiących powſzechności. WerReguła 17; ArtHom Cv].

[Szereg: »prostacy i plebejusowie«: Proſtacy bowiem y plebeiuſowie nie ták ſnádnie od wiáry Powſzechney odſtępuią WerReguła 16.]
2. n-pers Imię rycerza (16): był też tám niektory walecżnik imieniem Plebeus/ który záyźrzał Tyrowi HistRzym 78; Potym [...] Plebeusz vbrawſzy ſie ráno w zbroię/ ſtał v brony HistRzym 80, 79v [2 r.], 80 [3 r.], 80v [3 r.], 81, 81v [3 r.], 83v, 84.

Synonimy: 1. prostak, »prosty człowiek«.

MC