[zaloguj się]
[pdf]

ROZPRZESTRZENIAĆ (9) vb impf

roſ- (5), roz- (4).

o oraz oba e jasne.

Fleksja
indicativus
praes
sg
1 rozprzestrzeniåm
3 rozprzestrzeniå
praet
sg
3 m rozprzestrzeniåł
imperativus
sg
2 rozprzestrzeniåj

praes 1 sg rozprzestrzeniåm (3). ◊ 3 sg rozprzestrzeniå (2). ◊ praet 3 sg m rozprzestrzeniåł (2). ◊ [fut 2 sg będziesz rozprzestrzeniåł.] ◊ imp 2 sg rozprzestrzeniåj (1). ◊ part praes act rozprzestrzeniając (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. rozprzestrzenić.

Powiększać pod względem przestrzeni, rozszerzać; laxare Calep, Cn; diducere, relaxare Mącz; amplificare, capacius facere a. reddere, conlaxare, explicare Cn [w tym: co (6)] (9): Diduco, Rozciągam/ Rozwodzę/ Roſprzeſtrzeniam. Mącz 96c, 186c; Laxo – Rożpuſzcząm, rozprzeztrzemam [!]. Calep [588]a; Przypowieść Bogaczá/ ktory roſprzeſtrzeniał gumná ſwoie [Luc 12/16-21] WujNT przedm 37; [miernicy oszuści] Ludzkie pláce śćieśniáiąc ſwoie rozſzerzáią: [...] Swoie rozprzeſtrzeniáiąc obcego śięgáią KlonWor 4; [Roſprzeſtrzeniam/ Expando, dilato. Volck Xxx3; OtwinPis 138].
Przen (2): Prośimy tedy od Páná Bogá/ áby Kroleſtwo Páná Chriſtuſowe [...] rozſzerzone było: áby śie ku Wierze Páná Chriſtuſowey [...]/ ludźie niewierni y Zydowie náwrocili: á iżby też Odſzcżepieńcy y Kácerze [...] ku ſpolnośći Kośćiołá Bożego [...] záś śie przywroćili: áby śie ſpełniło [...] co Pan przez Izáiaſzá mowił: Rozprzeſtrzeniay mieyſce namiotu twego [Dilata locum tentorii tui Vulg Is 54/2]/ á ſkory przybytkow twoich rośćiągni: [...] bo y ná práwą y ná lewą ſtronę przeniknieſz KuczbKat 390; A on [św. Antoni z Padwy] [...] ſklepy cnot y ſkárbnic duchownych rozprzeſtrzeniał/ y wnie drogiego złotá/ pokory y wielkiey doſkonáłośći/ názbierał. SkarŻyw 543.
[Zwrot: »granice [czego] rozprzestrzeniać«: Y dokądże Pánie moy będźieſz więcey gránice nieográniczoney miłośći y dobroći rozprzeſtrzeniał? BzowRóż 42.]
a. Rozwierać, otwierać coś ściśniętego lub zamkniętego (2): Cżopki z mydła działać z weneczkiego á do zadku wetknąć/ trzewa miękhcży y boleſć gich lecży/ y ortki [lege: fortki] dichania roſprzeſtrzenia, niecżyſtoſci s ciała ſciera. FalZioł I 142d.
Szereg: »rozprzestrzeniać i otwierać« (1): Theż gdy niewiaſta namacża ciepłą wodką Koſaćczową mieſtcze gdzie ieſth macicza/ boleſci w niey vſmierza y kłocie wſzelkhie y żyłecżki w niey roſprzeſtrzenia y otwiera FalZioł II 6d.

Synonimy: poszyrzać, przymnażać, rozcięgać, rozmnażać, rozpościerać, rozszerzać, rozwodzić.

Formacje współrdzenne cf PRZESTRZENIĆ (Errata).

MPi, SBu