[zaloguj się]
[pdf]

PNIAK (16) sb m

a pochylone.

Fleksja
sg pl
N pniåk pniåki
G pniåka pniåkow
A pniåk pniåki
I pniåki(e)m pniåkami, pniåki

sg N pniåk (5). ◊ G pniåka (1). ◊ [A pniåk. ◊ I pniåki(e)m.] ◊ pl N pniåki (2). ◊ G pniåkow (4); -ow (1), -(o)w (3). ◊ A pniåki (2). ◊ I pniåkami (1) KrowObr, pniåki (1) RejPos.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII (z Cn; XVIII) – XVIII w.

1. Główna, nadziemna część drzewa lub większego krzewu, pień; truncus Modrz, Cn; caudex Calep, Cn; codex, crus, matrix, stipes, stylus Cn (10): gdy naśienie ieſt złe [...] niemoże to być/ áby źdźbła/ pniaki/ gáłęźi/ y owoce ztąd pochodzące/ niemiáły być ſzkodliwe. ModrzBaz 53v; Calep 173b, [750]a; [ktora [ziemia] z ták drobniuchnego naśienia/ ták wielkie pniaki y gáłęźie rodźi. CiceroBBud 25; Cresc 1571 312].
Szereg: »pniak a śniat« (1): gáłęźi/ záwdy ſą do pniaká á ſniathu podobne GórnDworz D2.
Przen (2):
a) Człowiek tępy, niewrażliwy (1): Tákowe ſtáránie ieſt Pánu Bogu miłe/ ábowiem/ tu Pan Bog nas niechce mieć nietzuynymi/ áni pniakámi. KrowObr 226v; [BudUrzęd 133v].
[Szereg: »ani pniak ani prostak«: Oto maſz/ że Apoſtołowie nie byli áni pniakámi/ áni tak wielkimi proſtakámi/ iáko ći náſzi mnimaią. BudUrzęd 52.]
b) Przeszkoda (1): [Pocieſzna to ieſt iże iáko inſze ſpráwy dobre/ ták dopiroſz tháka napráwá w nas bywa ku chwale Bożey/ do cżego że dwá pniaki zálegáią/ boiaźń ludzi Thyrańſkich/ á rozumy y duſność w zaſługach vcżynkow ſwoich/ przetoż ná tho lekárſtwo dáne ſłyſzeliſcie GilPos 267.]

pniak czego (1): [drogę] zágrádzacie á zárębuiecie/ á ſrogiemi pniaki zakłádacie fáłſzywych á obłędliwych náuk wáſzych RejPos 184.

a. [O drzewie genealogicznym: przen. Protoplasta rodu: A iże zowie tego przodká Páná Kryſtuſowego á potomká Ieſse/ to ieſt/ Oycá Dawidowego pniakiem/ tho cżyni/ iże iáko pień oſtawa ſam tylko przy korzeniu/ á gáłęźi iego ſcięte bywáią od niego GilPos 272v, 272v marg.]
b. Ucięty kawałek drewna oczyszczony z gałęzi, kloc (5): Calep 173b; PRZEMYSL, lub LESKO PIRWSZY/ Moráwczyki zgromił: Woyſká z pniakow ſtáwiwſzy/ fortelnie/ połomił. KlonKr A2v.
α. Pogardliwie o przedmiotach kultu religijnego (2):

W połączeniach szeregowych (2): ludzie krwią Páná Iezu Kryſtá pokropieni/ y omyći/ to coby ná żywe Obrázy nákłádać mieli/ ná ſlugi Boże/ [...] ná śiroty/ ná wdowy/ to nákłádáią ná martwe pniaki/ ná kije/ ná deſki ku nitzemu niepożythetzne KrowObr 117, 117.

2. Część drzewa pozostała w ziemi z korzeniami po ścięciu jego części nadziemnej, karpa (2): przeſtrzégay/ áby w tym Grundfeśćie/ Pniaki były wykopáné/ y drzewá iákiégo áby nie przyſypano. Strum E3, F3; [Szpilowa wdowa [...] wyznała, iż zastawiła Janowi Gryzowi roley sztukę, to jest po potok aże po miedzę Dzięgielowę na górę po pniak, który jest trześniowy KsięgaSądIwk 1584 nr 59].
3. [Coś, co ma kształt pnia:
Wyrażenie: »pniak siana«: co w Kálecie [klecha] nośi: Dabit tibi, tylko ſię miey do iego Zośi. Et ma ſie iáko cłowiek/ quotannis pniak śiáná Nákośi/ y to wierz mi pomoże do wiáná. Potkanie 9.]
*** Bez wystarczającego kontekstu (4): Stips. Stam. Pniak. Mymer1 21; Stirps, radix, truncus, pnyak, progenies, origo. BartBydg 150b; Stipes, Kół/ pal/ pniak. Mącz 416c; Trunculus – Pniak. Calep 1090b.

Synonimy: 1.b. karcz, karpa, kloc, kłoda, kłodzina.

Cf PIEŃ

DDJ