[zaloguj się]
[pdf]

POCZYNIĆ (245) vb pf

o jasne.

Fleksja
inf poczynić
praet
sg pl
1 m -m poczynił m pers -smy poczynili, -zmy poczynili
f -m poczyniła m an
2 m poczyniłeś, -ś poczynił m pers poczyniliście, -ście poczynili
f -ś poczyniła m an
3 m poczynił, poczyni(e)ł m pers poczynili
f poczyniła m an
n poczyniło subst poczyniły
plusq
pl
3 m pers byli poczynili
imperativus
sg pl
1 poczyńmy
2 poczyń poczyńcie
conditionalis
sg pl
1 m bym poczynił m pers
3 m by poczynił m pers by poczynili
impersonalis
praet poczyni(o)no
con by poczyni(o)no
participia
part praet act poczyniwszy

inf poczynić (14). ◊ fut 2 sg poczynisz (3). ◊ 3 sg poczyni (9). ◊ 1 pl poczynimy (2). ◊ 2 pl poczynicie (4). ◊ 3 pl poczynią (5). ◊ praet 1 sg m -m poczynił (3). f -m poczyniła (1). ◊ 2 sg m poczyniłeś, -ś poczynił (6). f -ś poczyniła (1). ◊ 3 sg m poczynił (77), poczyni(e)ł (2); -(e)ł PaprUp; -ił : -(e)ł Leop (9:1). f poczyniła (3). n poczyniło (1). ◊ 1 pl m pers -smy poczynili (1) KuczbKat, -zmy poczynili (1) BielKron. ◊ 2 pl m pers poczyniliście, -ście poczynili (4). ◊ 3 pl m pers poczynili (65). subst poczyniły (3). ◊ plusq 3 pl m pers byli poczynili (1). ◊ imp 2 sg poczyń (3). ◊ 1 pl poczyńmy (1). ◊ 2 pl poczyńcie (2). ◊ con 1 sg m bym poczynił (2). ◊ 3 sg m by poczynił (7). ◊ 3 pl m pers by poczynili (4). ◊ impers praet poczyni(o)no (2). ◊ con by poczyni(o)no (2). ◊ part praet act poczyniwszy (16).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde bez cytatu.

1. Uczynić, zrobić (zwykle wiele a. wielu); facere Vulg, PolAnt, Modrz [kogo (49), co (196) (sg (13), pl a. sg w funkcji pl (183)] (245): Powiáday pśie coś pocżynił/ A ieſlibyś w cżym przewinił: Iżby tu odpokutował BierEz R3v; Leop 1.Par 11/24, 1.Mach 11/5; BielKron 79; BudBib Ios 9/9; Gdybym ſpraw nie pocżynił v nich/ ktorych nikt inny nie vcżynił/ grzechuby nie mieli. BudNT Ioann 15/24; ActReg 105.
a. Wykonać jakąś czynność; popełnić (połączenie z dopełnieniem można zwykle zastąpić czasownikiem utworzonym od tematu dopełnienia) (11): Hercules, Syn Iowiſów y Alcimene/ ſmiáły obrzym który wiele známienitych dzieyów poczynił Mącz 155a; RejAp 136v; któré [mężobójstwa] [...] w tych trzech lećiéch/ od czáſu ſczęśliwégo koronowánia náſzégo poczynili [patrata sunt JanStat 608]. SarnStat 605.

poczynić z kogo (1): iż ieſzcże drugim rány niezáżyły/ drugim źiemie niedoſtawáło ná pogrzeb/ wierzćie mi że zá thy ſwe duſze z nas offiárę pocżynią BielKron 248v.

Zwroty: »cuda, dziwy, znamiona poczynić« = mirabilia facere Vulg, PolAnt; prodigia a. signa facere PolAnt [w tym: cuda i znamiona (1)] [szyk zmienny] (2:2:2): SPiewayćie Pánu pioſnkę nową: że dziwy pocżynił. Leop Ps 97/1; BudBib Num 14/22, Ps 77/4, 97/1; Ten ie wywiodł pocżyniwſzy cudá y známiona w Eiypćie/ y w cżerwonem morzu BudNT Act 7/36.

»grzechy poczynić« (2): wſzyſtki grzechy ktoreſmy pocżynili/ miec w nienawiści y żáłowác zá nie muśimy KuczbKat 205; A iesli by grzechy pocżynił/ będą mu odpuſzcżone [et si peccata fuerit perpetratus]. BudNT Iac 5/15.

b. Sporządzić, wytworzyć coś, czego nie było; praeparare Vulg (72): BielKron 365v; á ieſli chceſz nieprzyiaćielá vſtráſzyć/ pocżyń wielkie cżołá ná ſzerzy y ná dłuż/ pośrzodek może być bes ludźi BielSpr 32v, 41; W Piaſkowátéy źiemi/ thedy tákié Grundfeſty mogą niebyć: ábowiém nie ták wielé robáctwo w piaſku poczyni dźiur/ iáko w glinie. Strum E3v, C3v, E3v, E4, O3.

W charakterystycznych połączeniach: poczynić czoła, doły (2), dziurki, dziury, miejsca prożne, obrony, stawki.

α. Zrobić jakiś przedmiot, budowlę, wizerunek (55): FalZioł II 20b; Roſkazal tedy Krol Eſechiaſz/ áby pocżyniono gmáchy w domu Páńſkim. Leop 2.Par 31/11, 3.Reg 10 arg, 1.Mach 13/43; [Ezechiasz] pobudował wſzytki obálone mury [...]/ á dał poczynić wiele broni y tarczy. BibRadz 2.Par 32/5, Ex 39/15, 24, 1.Reg 6/5; BielKron 35v, 83, 102v, 312, 315v (8); Gdy ij [bursztyn] ſtłucżeſz s ſáletrą/ á pocżyniſz kule. Srogi ogień vkaże BielSat N2v; RejZwierc 248; BielSpr 70v; BudBib Gen 6/14, Ex 38/3, Cant 3/10; Strum M3; PaprPan Dd3v; StryjKron 612; BielSjem 38.

poczynić z czego [w niektórych użyciach może być rozumiane jako przydawka materiałowa] (16): Pocżynieł y vſzká z ſnurkow iedwábnych modrych/ po kráiach Oppony iedney z obu ſtron Leop Ex 36/11; RejZwierz 25; przeto ſłuſzney obrony miáſto nie ma áni dokońcżenia/ áni muru/ áni wáłow/ tylko z drzewá Kobylenia pocżyniono przez vlice BielKron 430, 214v, 234, 314v [2 r.], 411, 431v; GórnDworz P8; BielSpr 4; Pocżyńmy ſobie wieńce z pąkowia rożánego pierwey niſz zwiędnie. BudBib Sap 2/8; StryjKron 265; CzechEp 206; Mięſo wáſze pſom damy/ nogi/ głowy/ brzuchy. Z ſkor wáſzych pocżynimy cżeládzi kożuchy. BielSen 7; PaprUp Bv.

poczynić komu [w tym: sobie (14)] (17): Ten gdy przyſſedł do Krolá Sálomoná/ pocżynił mu wſſyſtko co iedno roſkazał. Leop 3.Reg 7/14, Iudic 6/2, 1.Reg 5/9, 4.Reg 17/10; Poczynicie ſobie wedle liczby Kſiążąt Filiſtyńſkich pięć zádnic złotych/ y pięć myſzy złotych BibRadz 1.Reg 6/4, Gen 3/7, Iudic 18/24, Cant 1/9; BielKron 214v, 234; BielSpr 4; BudBib Am 5/26, Sap 2/8; HistHel B; SkarŻyw 546; CzechEp 206; BielSen 7.

poczynić jak [= jakim wzorem, kolorem] (2): Leop Ex 36/8; nákoniec pocżęli [dwaj kardynałowie] ſtrofowáć iednę tabliczę/ gdzye ſwięty Piotr s ſwiętym Páwłem námálowáni byli/ powiedáiąc ze ie [Rafael] bárzo rumiáno pocżynił. GórnDworz R6.

W charakterystycznych połączeniach: poczynić bałwany, baszty, bogi, bronie, brony, dno, gałki, gmachy, granice, groble (2), jabłuszka [z ciasta], jamy, jaskinie, jazki, klenoty, kobylenia, komorki, kosze, kożuchy, kule (2), lasy, łańcuszki, łątki, łożnice, miasta, mieśca obronne, myszy złote, naczynie, płoty, podniebienie, podobieństwa [czego], poszwę, przegrody, rynny, rzędy, słupy (3), stołki, strzelbę (2), szańce (2), szorce (2), śrzodek, tarcze (4), trafty, twierdze (2), uszka, wieńce, wszytko (2), zadnice złote.

β. Zorganizować, założyć (2): oto Ferdynánd Ceſarz ſkłády nowe ná Sląſku poczynił OrzRozm S4v; BielKron 148.
γ. Ustanowić, uchwalić (1): ále ſię wracam do Conſtitucey wáſzych nowych/ któreśćie poczynili GórnRozm B2v.
δ. Spisać (1): poſtánawiamy: áby: [...] opiekun káżdy/ [...] biorąc do rąk ſwych bona pupillorum [...], doſtáteczné Inwentarze dóbr y dochodów wźiętych poczynił SarnStat 585.
ε. Wymyślić (1): ábyſmy Kácérzkié záráźliwé błędy (któré [...] ku vpadku Rzeczypoſpolitéy źli ludźie poczynili [conflaverunt JanStat 260]) by téż niewiém iákié mieliſmy nieprzeſpieczeńſtwá podiąć/ od gránic náſzych odpędzáli SarnStat 218.
ζ. Stworzyć, powołać do życia (2): Aby ćię dał wysſzym náde wſzytki narody/ ktore pocżynił BudBib Deut 26/19, Ps 85/9.
η. Nakreślić [komu (w tym: sobie (1)) na czym] (2): Potym fałſzywy prorok pſeudoprophetá powitanie [...]/ á wiele ludzi k niemu przyſtánie/ pocżyni im káráktery ná cżele/ y będą ſie iego známieniem żegnáć BielKron 136.

poczynić czym (1): tedy mi rádźił/ ábym ołowem ná ćiele rány śine ſobie poczynił OrzRozm E2.

c. Wyrządzić, głównie coś złego; inferre JanStat (99): OpecŻyw 156v; a thich lyotrow kthorzi tho zloczinſthwo poczinyly kthokolwyek snych yeſth nyech bi bil snaydzyoni y dowaſch prziwyedzyoni LibLeg 11/141v, 11/60v, 61, 91, 141v; Wiele złego cżyniſz/ y wieleś złego pocżynił: przeſtań kiedy złośći twey. SkarŻyw 251; GórnRozm H3v.

poczynić komu, czemu (zwykle w pl) [w tym: sobie (1)] (46): Wſzyſtkimeś bárdzo przewinił/ Wieleś im złego pocżynił. BierEz K3v; LibLeg 11/160; zaſz niewiećie com ia pocźynił [!] y oycowie moi/ wſſem narodom żiemſkim [!]? Leop 2.Par 32/13; BielKron 46v, 66v, 238v, 244, 248v, 253, 253v; BudBib Ios 9/10, 4.Reg 19/11; włoſz náwagę winy y wyſtępki iego/ z dobrodźieyſtwy/ ktore Coronie tey pocżynił BiałKaz K3, G2; SkarKazSej 685a. Cf Zwrot.

poczynić nad kim, nad czym (pl) (4): y barſo wielkie morderſtwa poczinyly nad nymy. LibLeg 11/64; Słyſząc to Gábáonitowie/ ktore rzecży Iozue pocżynił nád dwiemá miáſty/ iż żadnemu nie przepuśćił [...]/ vmyſlili [...] BielKron 47v, 95v, 319v.

W charakterystycznych połączeniach: gwałty poczynić, krzywdy, morderstwa (3), okrucieństwo (5), rzeczy (wiele rzeczy) (2), wiele dobrego, wiele kłopotu, wiele złego (7), zloczyństwo (2).

Zwrot: »szkodę (szkody) poczynić« = nocumenta inferre JanStat [w tym: komu, czemu (31)] [szyk: zmienny] (72): Zá zły vmyſł muśiſz vmrzeć/ Zá vcżynek w tym doſyć mieć: Coś śię mym dotąd żywiłá/ Y ſzkodęś mi pocżyniłá. BierEz N4, R4; yſzby theſz myely [poddani jego] spyknawſzy syą veſpolek przyachacz do vaſzego panſthwa kyelkyem vaſzym wſzyam skodą poczynyly LibLeg 7/67v, 10/91, 11/64, 89, 98, 141 (12); LibMal 1547/134; GliczKsiąż F8; Látá 1534. Tátárowie Kierkielſcy [...] ſzkodę wielką około Krzemieńcá pocżynili. BielKron 422v, 124, 152v, 190v, 227v, 231v (41); Mącz 503d; RejZwierc 101v; BielSpr 53; BiałKaz L3; Ktorzy y poſtáwą vprzędzioną/ y Sofiſtiką od wártogłowow wymyśloną/ wielką ſzkodę [...] pocżynili/ y cżynić nieprzeſtawaią. BudNT przedm a3v; PaprPan Ggv; Dniá tego kiedy vmárł S. Chryzoſtom/ w Konſtántynopolu wielgi grad ſpadł/ y wiele ludziom ſzkody pocżynił. SkarŻyw 90; á iż też przed tym [carz zawolski] będąc przyiacielem ſzkody wielkie Litewſkiemu páńſtwu koło Kijowá poczynił/ przeto zá wyrokiem Pánow Litewſkich y Ruſkich/ [...] do Kowná ná więzienie odeſłan StryjKron 697, 185, 375, 752, 772; tedy wſzelką pilność do tego przyłożymy/ y przyłożyć roſkażemy/ áby [...] té ſzkody/ któré Studentóm y żakom poczynili/ mogły bydź wróconé [et ablata eorundem scholarium et studentium ab eis repetantur JanStat 219] SarnStat 202, 156; KlonKr F.
d. Sprawić, że ktoś a. coś stał(o) się kimś a. czymś; zmienić (27):

poczynić komu [= sobie] (1): A chcecieli docżekáć w Polſzcże ieſzcże zgody/ Pocżyńcieſz s Koſcieleckich ſobie Woiewody. PaprPan L4v.

poczynić z kogo (pl) kogo, z czego (zwykle pl) co (14): BibRadz 2.Par 8/8; z bożnic báłwáńſkich wychody poſpolite pocżynili. BielKron 86v, 102v, 108, 248v; BiałKat 381v; widząc ſwą nikcżemność cżym to nádſtáwili/ Z rozmáitych narodow Turki pocżynili. RejZwierc 242, 242; WujJud 134; PaprPan K3v, L4v; SkarŻyw 341; WujNT 11; Krzywda tedy nieznośna temu niebieſkiemu Kmiećiowi/ gdy toż práwo ktore Bogárodźicą zdawná ieſt zágáione/ z tych ſtryicow á herbownych iego Kmiotkow/ máło nie beſtye pocżyniło. PowodPr 68.

poczynić kogo kogo (pl) [A dupl] (2): OrzJan 11; [Zygmunt] inſze przećiwniki, Poczynił Polſcze wieczne, hołdowniki. KlonKr F2.

poczynić kogo kim (pl) (2): Ználiśćie [...] inne ludźie: záprawdę z głowámi/ ktore Ian Dźiáduſki lżąc/ háńbiąc/ wywoływáiąc/ kácerzmi vpornie poczynił OrzRozm O4v; BiałKat 381v.

poczynić kogo kogo a. kim (pl) (6): Smierć mu [rzekła]/ gdym twe rowniki/ Pocżyniłá wſzytki nieboſzcżyki: [...] Dobrześ temu mogł porozumieć/ Iżeś rychło muśial vmrzeć. BierEz S2; Leop 3.Reg 9/21; BielKron 192v; Pocżyniły ty panie/ ſwe męże nędzniki. BielSat Dv; ModrzBaz 2v; BielRozm 25.

poczynić kogo jakich (2): GliczKsiąż L7v; Tá mátká [= ojczyzna] [...] rozſzerzyłá páńſtwo ſwe od morzá do morzá/ y ſąśiádom was ſtráſzliwe poczyniłá SkarKazSej 666a.

poczynić kogo ze zdaniem dopełnieniowym (1): Leop 1.Reg 15/33 cf W przen.

W przen (1): Iáko miecż twoy/ pocżynił niewiáſthy áby były bez dzieći [Sicut fecit absque liberis mulieres gladius tuus; Iáko miecz twóy vczynił że bez dźieći były niewáſty WujBib]: thák bez dziatek będzie miedzy niewiáſtámi mátká twoiá. Leop 1.Reg 15/33.
e. Mianować, powołać na jakąś funkcję lub urząd; constituere Vulg; ponere PolAnt (17):

poczynić z kogo (pl) kogo (5): Ieſzcże theſz mało było Papieżowi ná thym/ iż iuſz z Biſkupow Kxiążętá potzynił KrowObr 35; BielSat G3; WujJud 184; PaprPan K; BielSen 16.

poczynić kogo kogo (pl) [A dupl] (1): Synowie wáſzy muſzą być ſłużebnikámi v niego/ iedny pocżyni iezne/ drugie pieſze/ drugie kowalmi ná zbroię/ drugie oracżmi. BielKron 63v.

poczynić kogo kim (pl) (6): Izaż wam wſzythkim da ſyn Izái role y winnice/ á poczyni was wſzythki rothmiſtrzámi y ſetniki? BibRadz 1.Reg 22/7; BielKron 63v; RejAp 9v; WujJud 142v; BudBib 1.Reg 8/11; Carolus ie Grabiami poczynił niebarzo dobrą significatią. ActReg 73.

poczynić kogo kogo a. kim (pl) (4): Pan CHriſtus Apoſtoły ſwe ná oſtátniey Wiecżerzy Kápłany pocżynił. KuczbKat 190 marg; WujJud 148v, 154, 178.

α. Ustanowić jakiś urząd [kogo] (2): Pocżynił theż w woyſku ſwego ludu Hetmány. Leop 2.Par 32/6.

poczynić komu [= sobie] (1): á poczyniliſćie ſobie kápłany iáko ini narodowie źiemſcy BibRadz 2.Par 13/9.

f. Przypisać coś fałszywie komuś, niesłusznie nazwać (5):

poczynić komu [= sobie] (2): Bo ieſli idźie o Heretyki y odſzcżepieńce/ ktore ſobie pocżynił z hárdośći ſwey Papież: tedy [...] CzechEp 14, 15.

poczynić kogo kim (pl) (4): CzechEp 15, 137, 195 marg; Antychriſt będzie ieden pewny człowiek [...]: á nie cáły porządek ábo ſucceſſia Papieżow przez tyśiąc lat: iáko ſektarze zmyśláią/ chcąc wſzytkie Papieże począwſzy od Grzegorzá wielkiego Antychriſtámi poczynić. WujNT 870.

g. Spowodować (3):
α. Że coś powstało (2): gdzye też y Poetá o tym piſze: Primus in orbe deos fecit timor/ to ieſt/ boiaźń napirwey pocżyniłá bogi ná ſwiecie. BielKron 98; potym ta rzecż wiele złego pocżyniłá w Niemcech BielKron 220v.
β. Że coś stanie się jakieś; w przen [jakie] (1): Nagotuicie drogę pańſką/ czyńcie (marg) poczyńcie (–) proſté ścieſzki iego MurzNT Luc 3/4.
h. Wyznaczyć [komu, czemu] (4): Opátrzywſzy iuż dobrze/ dobrą ſpráwą ſzáńce/ Wielkiey y máłey ſtrzelbie/ pocżynićie kráńce. BielSat N [idem BielSjem]; RejZwierc 234; BielSjem 36; Opáczyſtym obłokom poczyniłeś tory/ W ktorych błądźić nie mogą zgodne wiodąc ſpory SzarzRyt B3v.
2. [Narobić komuś kłopotu, urządzić kogoś [kogo u kogo]: O niecnotliwy Włoſzek/ toć nas wſzędy pocżynił v I.M. HistFort A7.]

Synonimy: 1. sprawić, udziałać, wykonać, zdziałać, zrobić; b.β. założyć; γ. uchwalić, ustanowić; δ. spisać; ε. wymyślić, wynaleźć; ζ. stworzyć; η. naznaczyć; c. sprawić, wyrządzić; f. przypisać; h. mianować, powołać.

Formacje współrdzenne cf CZYNIĆ.

Cf POCZYNIENIE, POCZYNIONY

KW, MM