Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PODKURZONY

Następne hasło: [PODKURZYWAĆ] »

PODKURZYĆ (8) vb pf

o prawdopodobnie jasne (tak w pod-).

Fleksja

inf	podkurzyć

praet
	pl
3	m pers	podkurzyli

imperativus
	sg
2	podkurz

conditionalis
	sg
2	m	byś podkurzył

[inf podkurzyć.] ◊ fut 2 sg podkurzysz (1). ◊ [praet 3 pl m pers podkurzyli.] ◊ imp 2 sg podkurz (6). ◊ con 2 sg m byś podkurzył (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w.

Znaczenia

1. Owiać kłębami dymu lub pary (8)
- a. W celach leczniczych (5)
  - α. Owiać dolne części ciała (4)
- b. W celach kultowych: okadzić; iron. (2)
- c. Odymić celem odurzenia pszczół lub pozbycia się szerszeni (1)
2. [Podpalić]

1. Owiać kłębami dymu lub pary (8):

a. W celach leczniczych (5):

podkurzyć komu pod co (1): á przeto gdy kreẃ z noſá ſtánąć niechce [...] ſuche [świnie łajno] wźiąwſzy/ ná węgle włoż/ á pod nos mu podkurz. SienLek 73.

α. Owiać dolne części ciała [czym] (4): Ielitho gdyby ſkogo wyſzło/ podkurz nią [różaną wódką] á wnidzie zaſię. FalZioł III 30a.

podkurzyć co (2): Weźmi muſzkatu/ gwoźdźikow/ kminu kramnego/ námocz to przez noc w Winie/ á názáiutrz vwarz/ tymże ią [macicę] gorąco podkurz/ tho párzenie máćicę náćiąga/ ná ſłuſzne mieſtce. SienLek 116v, 116v.

podkurzyć pod kogo (1): á podkurz záś pod nię [niewiastę] rzeczámi wonnymi iáko kádźidło/ gwoźdźiki/ muſzkat/ poley SienLek 116.

b. W celach kultowych: okadzić; iron. [co; w tym: komu (1)] (2): (nagł) Kádzidlnicá (–). PAchayże miły kſięże/ iedno chybiay noſá/ Podkurz nam to nadobnie/ co zmocżyłá Roſá. RejZwierz 105v; Nie poydąli perfumy od ſercá práwego/ Z vpokorzoną myſlą/ do Bogá żywego/ Iákobyś też podkurzył/ ná oborze bydło/ Ták wiele nam pomoże/ to twoie kádzidło. RejZwierz 107.

c. Odymić celem odurzenia pszczół lub pozbycia się szerszeni [co czym] (1): Siérſzenie téż vćieką/ gdy ié śiárką podkurzyſz SienLek 159v.

[Zwrot: »podkurzyć dymem«: Gdy z ktore^go vlá pſzcżoły śię nie wyroią do kśiężycá Wrześniá przez lato/ wźiąwſzy vl podkurz ij dymem álbo płomieniem ſłomę zápaliwſzy Cresc 1571 607.]

2. [Podpalić [kogo, co]: Pán Hetman kazał Ielcow miáſto ogniem zburzyć/ A dwory Moſkiewſkiego roſkazał podkurzyć. RymszaDeket 46.

Zwrot: »ogniem podkurzyć«: gdźie ſłużebni Miſtrzá Pruſkiego vćiekli mu [tj. Czerwonce oblegającemu Golub] byli ná dwie wieży/ chcąc ſie bronić: ále gdy ich ogniem podkurzyli/ muśieli ſie poddáć. BielKron 1597 426 (Linde).]

Synonimy: 1. okadzić, podkadzić; 2. podpalić, podżec.

Formacje współrdzenne cf KURZYĆ.

Cf PODKURZENIE, PODKURZONY

AL, MŚ