[zaloguj się]
[pdf]

PODWYSSZENIE (58) sb n

podwysszenie (19), podwyższenie (15), podwyszszenie (13), podwyszenie (11); podwyższenie CzechRozm, SkarJedn, LatHar (5), WujNT (2), SkarKaz (3), SkarKazSej (3); podwyszszenie KrowObr (5), Leop; podwyszenie OrzQuin, Calep (4); podwysszenie : podwyszszenie : podwyszenie Mącz (–:4:2), RejPos (1:2:–), SkarŻyw (–:1:3), SarnStat (18:–:1).

-sſz-, -ssz- (18), -zſz- (1); -żſz- (15); -ſzſz-, -ſſſz- (13); -ſz- (11).

o jasne, końcowe e pochylone; -enié (17), -énié (2); -enié OrzQuin; -enié : -énié SarnStat (16:2).

Fleksja
sg pl
N podwysszenié podwyszszeniå
G podwysszeniå
D podwyższeniu
A podwysszenié
I podwyszszenim
L podwyższeniu

sg N podwysszenié (19); -é (7), -(e) (12). ◊ G podwysszeniå (19). ◊ D podwyższeniu (3). ◊ A podwysszenié (10); -é (6), -(e) (4). ◊ I podwyszszenim (3). ◊ L podwyższeniu (3). ◊ pl N podwyszszeniå (1).

Sł stp: podwyszenie, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. podwyższyć.

1. Podniesienie wysokości, górnego poziomu (3): Contentio et submissio, Podwyſzſzenie y zniżenie. Mącz 227b; Calep 14a.
Przen [czyje] (1):
Szereg: »wzrost i podwyższenie« (1): O nędzne źiarnko y robaczkowie/ ćieſzćie ſię á czekayćie w proſtoćie y niewinnośći/ wzroſtu y podwyżſzenia ſwego. SkarKaz 84b.
2. Podniesienie ceny, wartości pieniężnej; auctarium Mącz, Calep; licitatio Calep, JanStat; evectio JanStat [w tym: czego (20)] (21): Mącz 20b; Licitatio – Podwiſzenie czeni [lege: ceny]. Calep 602a, 114b; A co ſie tycze Arend podwysſzenia/ tedy Arendę oddawſzy ſpełná do ſkárbu/ [...] piątą część do ſkárbu náſzégo dawáć máią. SarnStat 104, 88, 89 [6 r.], 104 [4 r.], 403.

podwy(s)szenie komu (4): PODWYSSZENIE CLA Káźimiérzánóm: [...] O tym pátrz w Metryce, Titulo, Kráków, Káźimiérz. SarnStat 405, 405, 963, 1310.

Zwrot: »na zwysz wynosić podwysszenie« (1): NAd to/ zákázuiemy [...] Praełatóm náſzéy Dioeceliiéy/ którzy máią poruczoną Iurisdicią/ áby wizytuiąc/ ná zwyſz nie wynośili podwysſzenia liczby [non excedant evectionum numerum JanStat 206]/ która ieſt w práwie poſtánowiona. SarnStat 212.
3. Znalezienie i uczynienie przedmiotem kultu (7):
Wyrażenie: »podwyższenie Krzyża Świętego« (2): LatHar 391; Zydzi/ pogáni y haeretycy o to ſię ſtáráli/ áby drzewo Krzyżá ś. zelżyli/ zágrzebli y zátráćili. O czym w kośćielney hiſtoryey/ o Nálezieniu y Podwyżſzeniu Krzyżá S. WujNT 382.
Zestawienie: »Podwyższenie Świętego Krzyża« = święto chrześcijańskie obchodzone 14 IX (5): Kiedy Suchedni poſzcżą. Po Popielcu/ po Swiątkách/ po Podwyżſzeniu S. Krzyżá/ y po S. Lucyey/ pierwſze Srzody y Soboty. LatHar ++7, ++5; [zeznał yz cztery pozwi [...] Na vyelmoznego piotra ligąze [...] wesrzodze bliską po podviszenyv sywenthego krziza nyedawno przeslego iest polozil ZapKrak 1544 31/726].
~ »Dzień, [Święto] Podwyższenia Świętego Krzyża« (3): Leop AAA4v; (marg) 14. Dniá Wrzeſniá (–) W dźień podwyżſzenia świętego Krzyżá. Antiphoná Koſcielna. LatHar 390, Aaa3v; [ABY kto tym nie vwłocżył wiáry tey Hiſtoryey iż święto podwyżſzenia Krzyżá S. pozdniey było [...] vſtawione/ niżli ten S. Symeon żył SkarŻyw 631 (Linde s.v. podwyższyć)].
[Szereg: »podniesienie abo podwysszenie Krzyża Świętego«: iż wſchodne kośćioły/ [...] zwáli ie [święto] tákże podnieſienim abo podwyzſzenim Krzyżá ś. SkarŻyw 632 (Linde).] ~
4. Wywyższenie społeczne, wysoka pozycja; oddanie większej czci, uhonorowanie; dignitas Mącz; exoche Calep; exaltatio Vulg; provectio JanStat (26): KrowObr Tt2v; odiął mi [Bóg] wſzytki myśli y ſtáránia około podwyſzenia/ álbo téż około dobrego mienia iákiégo OrzQuin G4v; Calep 390a.

podwyższenie czego (5): Fáłſzywie thedy Papieſz bogáctwa ſwoie zowie/ podwyſſſzenim Páná Kryſtuſowego Króleſtwa. KrowObr 33, 33; wſzyſcy [...] iemu [papieżowi] iáko ſynowie poſłuſzeńtwá w duchowych rzecżách y wtych świeckich ktore ku iednośći y podwyżſzeniu wiáry S. ſłużą/ oddáią. SkarJedn 204; SkarŻyw 115; Pożądáią ludźie dobrego mienia/ vrzędow/ ſławy świeckiey/ podwyżſzenia domow ſwoich SkarKazSej 675a.

podwysszenie czyje [w tym: pron poss (5), G sb i pron (4), ai poss (1)] (10): KrowObr 33 [2 r.]; Mącz 20c; RejPos 298v; iſz nie ták dobra ſwego woſobliwośći/ iáko cżći Bożej y podwyſzeniá národu wiernych Bożych pragnął. SkarŻyw 114, 493; WujNT Iac 1/9; zkądby ſzláchtá Koronna [...] miáłá ſtanu y podwysſzénia ſwégo podpomożenié y podporę. SarnStat 192; SkarKaz 244a; SkarKazSej 694a.

W połączeniach szeregowych (2): Abowiem thá przyſięgá/ nic ſię nie śćiąga ku ćći Boſkiey/ [...] iedno tylko ku ćći/ ku pyſze/ y ku podwyſſſzeniu/ y pánowániu Papieżá Rzymſkiego. KrowObr 33; SkarŻyw 546.

Szeregi: »cześć i podwyższenie« (1): SkarKazSej 692a cf Wprzen. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pochwała i podwyższenie« (1): [królowie] dáią im [urzędom] moc ná zapłátę dobrym y złym/ áby ſądząc kto czego godźien/ dobrym pochwałę y podwyżſzenie/ á złym karánie dawáli. SkarKaz 206b.

»sława i podwyszszenie« (1): Oni [heretycy] ludziom pochlebuiąc ſwey v nich sławy y podwyſzſzenia [...] ſzukáli SkarŻyw 493.

W przen (1): Pokázuią to ſtátutá wáſze/ [...] w iákiey czći [...] przodkowie wáſzy/ krolewſki ſtan mieć chćieli [...]. Wiedząc [...] iáko z krolow cześć wſzytká y podwyżſzenie/ ná ich dobre iáko z głowy ná członki/ ſpływáło. SkarKazSej 692a.
Przen [czyje] (1): Bog ieſt [...] tarcż moiá y rog zbáwienia mego/ Podwyżſzenie moie CzechRozm 128.
a. Pycha, zarozumiałość (2): Evectio Wywiezienie. Et Metaphorice qui extollentia, Podwyſzſzenie. Mącz 477c, 477c.
b. Potęga (2):
Zwrot: »podnieść podwys(z)szenie [czyje]« (2): Błogoſłáwiony ieſth Bog Izráelſki/ iż iuż racżył nawiedzić á ſpráwić odkupyenie ludowi ſwemu. A podnioſł iuż podwyſzſzenie náſze w domu Dawidowym ſłużebniká ſwego. RejPos 296, 298.
5. Wzniesienie terenu (1):
Wyrażenie: »podwyszenie ziemie« (1): Cippus, Górka nieyáka/ álbo podwyſzenie ziemie yákoby grób Mącz 54b.

Synonimy: 2., 3. podniesienie; 4. chwała, cześć, podniesienie.

Cf PODWYSSZYĆ

LWil