[zaloguj się]
[pdf]

ROZSTAĆ SIĘ (73) vb pf

rozstać się (47), rostać się (26); rozstać się MurzHist (2), BielKom, GliczKsiąż, BibRadz (2), HistLan, KuczbKat, HistHel, PaprPan (2), Calag, WisznTr, Phil, GórnTroas (2), KochFrag, LatHar (6), WysKaz, SiebRozmyśl (3), KlonFlis; rostać się ListRzeź, March1, LibMal, RejJóz, RejKup, Mącz (2), HistRzym, BiałKaz (3), SkarJedn, CzechEp, RybGęśli; rozstać się : rostać się OpecŻyw (4:3), BielKron (3:2), CzechRozm (1:3), SkarŻyw (8:2), StryjKron (1:1), WujNT (2:1).

się (37), sie (36).

rozſ- (40), rosſ- (4), roſſ- (3), [rozs-].

o oraz a jasne (w tym w a 4 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf rozstać się
indicativus
fut
du
3 rostałasta się
praet
sg pl
2 m -ś się roståł m pers
f rozstałaś się m an
3 m rozståł się m pers rozstali się
n rozstało się subst
conditionalis
sg
1 m bych się roståł
3 m by się rozståł
f by się rozstała

inf rozstać się (21). ◊ fut 1 sg rozstanę się (3). ◊ 3 sg rozstanie się (3). ◊ praet 2 sg m -ś się roståł (1). f rozstałaś się (1). ◊ 3 sg m rozståł się (18). n rozstało się (2). ◊ 3 pl m pers rozstali się (12). ◊ 3 du rostałasta się (1) OpecŻyw 35. ◊ con 1 sg m bych się roståł (1). ◊ 3 sg m by się rozståł (4). f by się rozstała (1). ◊ part praet act rozståwszy się (5).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Przestać przebywać z kimś lub czymś; divortium facere cum aliquo Mącz; valedicere Calag; abstrahi, recedere Vulg; disiungi PolAnt (73):
a. Rozejść się w różne strony, oddalić się od siebie [w tym: z kim (32)] (38): Potym pocieſſywſſy ſie [Jezus i św. Jan]/ roſtalaſta ſie/ bo iezus do Nazaret ku matce ſwé ſie wrócil/ aby iey ſlużyl. OpecŻyw 35, 88v, 89v, 95, 175, 176, 178v; LibMal 1545/99; RejJóz B2v; wieczor śię znim [z Franciszkiem Spierą] ludźie vczęni zwłáſzcza Biſkup i doctor roſſtali MurzHist T4v; Bacżę iż z wámi rychło muſzę ſie iuż rozſtáć. BielKom C7; BibRadz Luc 24/51; Rzekł mu [Helizeuszowi] tedy Heliaſz/ żąday cżego v mnie pirwey niż ſie ztobą rosſtánę. BielKron [842]v, 45v, 318; Mącz 488a; A gdyż ſie mieli roſtáć pocáłowáli ſie bárzo płácżąc/ á zátym ſie roziácháli. HistRzym 77v; HistHel D2v; BiałKaz D2v, K2; CzechRozm 195v, 200v; Calag 237b; y rozſtał ſię znim [Laban z Jakubem] w pokoiu y miłośći. SkarŻyw 347, 133, 284, 348, 537 [2 r.], 538; RybGęśli B4; WujNT Luc 24/51, Act 15 arg, 21/1; [Jezus] Zegnał y Apoſtoły/ [...] Ná wſzyſtek świát áby ſzli/ pilną náukę dáiąc: Y ták ſię z nimi rozſtał/ milé ſię żegnáiąc. SiebRozmyśl K3, L2v.
Zwrot: »rostać się każdy w swą drogę« (1): [św. Jan rzekł do żebraka] Bráćie/ widzę iſz maſz złą ſuknią. wezmi tę lepſzą odemnie/ á tę mi ſwoię day. Y ták vcżynił: y roſtáli ſię każdy w ſwą drogę. SkarŻyw 134.
Przen (1): A ieſlibyś też obłudą tám nárabiáć chćiał/ tedybyś ſie z Chriſtuſem záraz roſtać muſiał CzechRozm 253; [Lecz jako sie jej [ojczyźnie] krzywda choć namniejsza zstanie, Boję sie, że wszytko dobre z nami sie rozstanie. Apolog 28].
b. Przerwać więź społeczną, kontakt z kimś [z kim] (3): Item iako sie Gospodarz swim czeladnikiem rostanie, a yſz ieden na drugiego nieſkarżi, otho śie starſſim nietrzeba staracz. ListRzeź w. 37; Rozmáite przyczyny wymyſla/ ktory ſie ſprzyiacielem roſtáć chce. March1 A4; SkarJedn 231.
c. Oddalić się z jakiegoś miejsca, opuścić jakieś miejsce [z czym] (2): [mówi Ulisses:] Cnoty méy y dźiélnośći świádomi Grékowie/ A Troiáńſcy áż názbyt doználi mężowie: [...] Pilnieyſza to [mnie] rozſtáć ſie z wáſzémi brzegámi GórnTroas 52.
Przen (1): Drzewá/ ktore ſię iuż rozſtało z Lądem Iuż drzewem nie zow/ ále ie zow Prądem. KlonFlis F2v.
d. Umrzeć (26):

rozstać się z kim (2): BielKron [842]v; Nieodpowiednie rozſtáłáś ſie z námi/ Strapione ſercá nápełniwſzy łzámi. Wſzytko puśćiwſzy támeś ſie vdáłá/ Gdzie też y świętych ſpocżywáią ćiáłá. WisznTr 16.

Zwroty: »z ciałem się rozstać« (3): MurzHist S4; KuczbKat 40; Y polecáiąc ſię Pánu Bogu á on pſalm mowiąc: Laudate Dominum de coelis/ z ćiáłem ſię wſobotę rozſtał SkarŻyw 473.

»z duszą się rostać« (1): Nietak by mi ſnaċ zal duſche. Choċ bych ſię ſniją potym roſtal Gdy bych wſytko roſſąphowal. RejKup f2.

»rozstać się z światem« [szyk zmienny] (20): GliczKsiąż Q2v; Potym Skánderbeg przyiąwſzy Páńſkie świątośći/ zſwiátem ſie roſthał/ Látá Páńſkiego. 1466. BielKron 258; Rozſtał ſie z nędznym ſwiátem on to miły ſtárzec. HistLan E4v; BiałKaz M4; PaprPan Y3v, Gg2v; po máłem cżáſie mąſz on święty Witaliſz zámknąwſzy ſię wmáłey celli ktorą był ſobie v bramy ſłonecżną názwáney zbudował/ z świátem ſię tym roztał [!]. SkarŻyw 107; StryjKron 697, 782; CzechEp 325; twoiá Sioſtrá/ kupiłáby drogo Ten ſzlub/ y Andromáchá/ żeby ſie rozſtáłá Z tym świátem/ á więcéy iuż łez nie wyléwáłá. GórnTroas 64; Nie nálazł/ okrom żony/ która żywot Zań chce położyć y rozſtáć ſię z świátem KochFrag 44; Wſpomni nákoniec ná wſzytkie te/ ktorzy w dobrey wierze z tym ſię świátem rozſtáli. LatHar 100, 88, 142, 183, 658, 659; WysKaz 2; SiebRozmyśl K4; [KmitaTreny A4v].

Szereg: »pożegnać się a rozstać« (1): Ocyec [...] powinyen yeſt dotąd ſtáráć ſie o ſyná ſwego/ pokądby ſie s ſwyátem nye pożegnał á nye rosſtał. GliczKsiąż Q2v.
e. Przen: Przestać coś mieć lub być jakimś [z czym] (4): ktora [doskonałość] w thym należy áby ſię cżłowiek z grzechy rozſtał y wiárą był odrodzony w thego ktory ſam ieſt doſkonáły. BibRadz II 110c marg; Mącz 87b; gdyż łatwie ten da ſie od cnoty odwieść/ łácwie ſie s przyſtoynoſcią rozſtánie/ ktory prze niezmierną chćiwość z myſlą ſwą buia Phil I4; [CiceroKosz 147].
Szereg: »rostać się i pożegnać« (1): [Trzeba] żeby ſie vcżeń Chriſtuſow roſtal y pożegnał/ z ſwoim właſnym rozumem y rozſądkiem: z náuką/ ćwicżenim/ y wychowánim: z obycżáymi/ wolą ſwą/ z ćieleſnymi pożądliwośćiámi y namiętnośćiámi. CzechRozm 227.
2. [Przestać być:

W przeciwstawieniu: »(z)stać się ... rozstać się«: wielka cżęść Rády do rozwodu wiedli [króla z żoną] [...]. Z drugiey ſtrony był [...] Biſkup Krákowſki/ ktory to vkázował/ że nie widźi tego iákoby ſie to rozſtáć mogło co ſie iuż ráz sſtáło BielKron 1597 589 (Linde); CorfusDocum 1599 nr 206.

Przysłowie: BielKron 1597 589 (Linde); gdysz zgubą i straceniem syna mego smierć nieboszczyka zabitego nie nagrodzi się i to co się stalo rosztać się [!] iusz nie moze. CorfusDocum 1599 nr 206.]

Synonimy: 1.a., c. oddalić się, odejć.

Formacje współrdzenne cf STAĆ.

Cf ROZSTANIE, ROZSTANIE SIĘ, ROSTANY

MN