[zaloguj się]
[pdf]

ROZSTANIE (38) sb n

rozstanie (19), rostanie (19); rozstanie OpecŻywSandR, RejWiz, BudBib, SkarŻyw, GórnTroas (2), LatHar (5), WujNT; rostanie OpecŻyw (2), BartBydg (2), LibMal, Mącz (9); rozstanie : rostanie BibRadz (2:1), BielKron (3:2), GrzegŚm (1:1), Calep (1:1).

rozſ- (16), rosſ- (2), roſſ- (1).

o oraz a jasne; -é (3) OpecŻywSandR, Calep, GórnTroas, -e (1) OpecŻyw.

Fleksja
sg pl
N rozstanié
G rozstaniå
A rozstani(e)
I rozstani(e)m
L rozstaniu rozstaniach

sg N rozstanié (18); -é (3), -e (1), -(e) (14). ◊ G rozstaniå (5). ◊ A rozstani(e) (4). ◊ I rozstani(e)m (1). ◊ L rozstaniu (8). ◊ pl L rozstaniach (2); -ach (1) Mącz, -åch (1) BudBib.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Zaprzestanie bycia z kimś lub z czymś; abitio, divortium Mącz [w tym: czyje (10) – pron poss (7), G sb i pron (2), ai (1)] (20): Abitio, Odeiście/ Roſtánie. Mącz 104c, 488a.
a. Rozejście się w różne strony, oddalenie się od siebie [w tym: z kim (4)] (9): Smutné a boleſné ſyna bożégo z ſwą matką roſtanije. OpecŻyw 88; [Jezus] Przyſſedl ze dwunáſcie apoſtolmi do Ieruzalem/ aby tam s nimi [...] wiecżerzál/ [...] A to przeto vcżynil/ [...] aby w ſwym cieleſnym roſtaniu z ſwymi apoſtoly/ niéktoré znamię miloſierdziá ijm vkázal OpecŻyw 89v; OpecŻywSandR nlb 3v; Rzekł żáłoſnie młodzyeniec/ ách moy miły pánie/ Nieſzcżęſneſz moie będzye s tobą to rosſtánie. RejWiz 184v; LEch brát Cżechow [...] z wielkim płácżem á rzewnośćią roſthał ſie ſnim/ gdzie go płákał poſpolity cżłowiek/ żáłuiąc bráckiego roſtánia BielKron 318, 414v [3 r.]; Wſpomni ná ſmutne rosſtánie/ Z Synem miłym pożegnánie LatHar 497.
b. Oddalenie się z jakiegoś miejsca [z czym] (3): Iuż/ iuż vſłyſzym trąbę ná wśiádánié/ Náſzé z brzegámi hnet będźie rozſtánié. GórnTroas 68, 55.
Przen (1):
Wyrażenie: »z światem rozstanie« = zostanie pustelnikiem (1): [św. Abramiusz] trafiwſzy ná iednę cháłupkę álbo Celle bliſko miáſtá/ ktora mu pokoy obiecowałá/ wniey ſię zátáił: ná ſwoie z świátem y iego zábáwami rozſtánie. SkarŻyw 234.
c. Śmierć [w tym: z czym (4)] (6):
Wyrażenia: [»z ciałem rostanie«: Gdy iuż bacżył Krol święty [tj. Stefan, król węgierski] bliſkie ſwe z ćiałem roſtanie [!]/ wiedząc o bliſkim święćie w niebowzięćia przecżyſtey dziewice prośił/ y vprośił/ áby w iey dzień chwalebny iego rozłączenie było. SkarŻyw 784 (Linde s.v. rozstać się).]

»czas rozstania« = tempus resolutionis PolAnt (2): Iáko y Páweł [...] iáſnie mowi ták: iuſz ia bywam ofiárowan y iuſz nádchodźi cżás roſſtánia mego GrzegŚm 12, 37; [BibRadz 2.Tim 4/6] [zawsze przekład tego samego tekstu].

»rozstanie z światem« [szyk 3:1] (4): Proſzę ćię [Panie] [...] zmiłuy ſię nádemną/ przy rozſtániu moim z tym świátem LatHar 299; Przycżyń ſię [św. Wojciechu] ábyſmy po rozſtániu z tym świátem/ z tobą y ze wſzytkimi Swiętymi byli LatHar 417, 8, 311.

2. Miejsce, w którym drogi rozchodzą się w różne strony, rozdroże; bivium BartBydg, Mącz, Calep, Cn; compitum, divortium Mącz, Cn; quadrivium, trivium Mącz, Cn; diverticulum BartBydg; gruma Cn (18): Diverticulum, flexus viarum, ubi una via divertit ab alia quasi diversa via, rosthanye BartBydg 44, 20; Trivium, Roſtánie/ mieyſce zwłaſzczá gdzie ſie trzi drógi ſchodzą. Mącz 466a; Calep 132a.

[W połączeniu szeregowym: Bo oni [heretycy] gdy vmárłego wyprowadzáią/ wyprowadzáią go ná roſtánie/ ná puſtynie/ ná pole/ ná gory WerWiz O2.]

Wyrażenia: »czworodrożne rostanie« (1): Quadrivium, Gdzie ſie cztery drogi ſchodzą/ czworodrożne roſtánie. Mącz 335b.

»rozstanie drog(i)« = caput viae, compita viarum PolAnt; exitus viarum Vulg; divortium viarum Cn [szyk 9:2] (11): A Krol Bábilońſki ſtánie miedzy rozſtániem dwu drog [in bivio] ſzukáiąc wieſzcżby BibRadz Ez 21/21, Matth 22/9; Compitum Roſtánie dróg/ Gdzie ſie wiele dróg ſchodźi. Mącz 62b; Trivium, Trzech dróg roſtánie/ trzidroże. Mącz 492d, 488a, 492d; Calep 883a; WujNT Matth 22/9. Cf »na rozstaniu drog(i)«.

Wyrażenie przyimkowe: »na rozstaniu« (5): (nagł) Anna Pawliczka [...] recognovit (–) Iſch dzyączyą [...] ona zaduſzywſchi wpyaſchek v gory na roſtanyu zagrzebla LibMal 1549/148v.
~Wyrażenie: »na rozstaniu drog(i)« (3): obiedwie [drogi] niech wychodzą z źiemie iedney Obierz mieſce/ á obierz ie ná rozſtániu drogi mieyſkiey [caput viae civitatis elige]. BibRadz Ez 21/19; Thámár gdy ſłyſzáłá iż żona Iudowi vmárłá Sur/ zrzućiłá wdowie odzyenie/ á wdzyałá ine podobne k niewiáſtam ſwowolnym/ y ſiádłá ná roſtániu dwu drog/ gdzye miał iść Iudá do owiec ſtrzyżenia BielKron 20; Cippus, Górká nieyáka/ [...] Też słup ná roſtániách dróg vkázuiąc drógę. Mącz 54b; [Ná wſzythkich roſtániách drog [Ad omne caput viae] pobudowałaś kaplice/ á odmieniłaś ſliczność ſwą w przemierzłość BibRadz Ez 16/25 (Linde); Volck 111].

W przen (1):

Szereg: »przy drodze i na rozstaniu« (1): IZali nie mądrość woła/ á roſtropnośc wydawa głos ſwoy? Ná wierzchu mogił/ przy drodze/ y ná rozſłániach [!] [supra viam: in loco semitarum] ſtánęłá. BudBib Prov 8/2.~

Synonimy: 1. odeście, rozeście, rozłączenie; 2. rostaj, rozchod, rozchodzenie, rozdrogi, rozeście.

Cf ROZSTAĆ SIĘ, ROZSTAŃ

MN