[zaloguj się]
[pdf]

ROZSTĘPIĆ SIĘ (42) vb pf

rozstępić się (31), rostępić się (11); rozstępić się WróbŻołt, MurzOrt, LubPs, RejWiz, RejZwierc (2), BielSpr (5), KochMon, BudBib, HistHel, KochOdpr (2), ArtKanc, GórnTroas, SiebRozmyśl (2), KlonWor (2); rostępić się RejPs, RejJóz, Mącz, RejAp (2); rozstępić się : rostępić się Leop (1:1), BibRadz (3:1), BielKron (4:1), RejPos (1:3).sie (29), się (13).

rozſ- (25), rosſ- (4), rozs- (1), roſſ- (1).

W inf -stęp- (5), -stąp- (4); -stęp- RejPs, BielKron (2), RejZwierc; -stąp- Mącz, RejPos; -stęp- : -stąp- BielSpr (1:2). W imp -stąp- (5), -stęp- (1) RejPos. W pozostałych formach -stąp-.

o jasne.

Fleksja
inf rozstępić się, rozstąpić się
praet
sg pl
3 m m pers rozstąpili się
f rozstąpiła się, rozstąpiła się jest m an
n rozstąpiło się subst rozstąpiły się, rozstąpili się
plusq
sg
3 n było się rostąpiło
imperativus
sg pl
1 rozstąpmy się
2 rozstąṕ się rozstąṕcie się, rostęṕcie się
3 niech się rozstąpią
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy się rozstąpili
3 f by się rozstąpiła m an
n subst by się rostąpiły

inf rozstępić się, rozstąpić się (9). ◊ fut 3 sg rostąpi się (1). ◊ 3 pl rozstąpią się (1). ◊ praet 3 sg f rozstąpiła się (8), rozstąpiła się jest (1) LubPs. n rozstąpiło się (5). ◊ 3 pl m pers rozstąpili się (2). subst rozstąpiły się (4), rozstąpili się (cum N pl: stawy) (1) Leop. ◊ plusq 3 sg n było się rostąpiło (1). ◊ imp 2 sg rozstąṕ się (1). ◊ 1 pl rozstąpmy się (1). ◊ 2 pl rozstąṕcie się, rostęṕcie się (3); -ṕ- (2) -(p)- (1). ◊ 3 pl niech się rozstąpią (1). ◊ con [3 sg f by się rozstąpiła ]. ◊ 1 pl m pers bysmy się rozstąpili (1). ◊ 3 pl subst by się rostąpiły (1). ◊ part praet act rozstąpiwszy się (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. zapadam vel zapadam się, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

1. Rozsunąć się na boki, zostawiając w środku wolną przestrzeń (o wielu) (10): wſzákże gdzie doſtátek ludźi ktemu ſpráwnych/ może [= można] z obu ſtron nieprzyiaćielá ogárnąć á wegnáć go w poyśrzodek iáko w máthnię/ rozſtąpiwſzy ſie máło/ iáko Turcy cżynią. BielSpr 20v, 31; rozſtąpmy ſię oto Vyźrzemy/ gdzie nas więcey KochOdpr C2v, C2v.

rozstępić się komu (2): BielKron 244v; ieſli nieprzyiaćielá bacżyſz mocnego z więcżſzym ludem/ maſz ſie mu rozſtąpić á wypuśćić go przez poyśrzodek BielSpr 24.

Zwroty: »rozstępić się przestrono« (1): [Sertorius] máiąc męże dobre zbroyne po wſzyſthkich ſthronách/ kázał ſie im rozſtępić przeſtrono BielSpr 40v.

»rozno się rozstępić« = stanąć osobno (1): Iáko go wźięli pánowie do rády miedzy ſię/ iáko im potym rádził mowiąc: Iż kázcie ſie tym ſwiádkom rozno rozſtępić [Separate illos ab invicem procul Vulg Dan 13/51] RejZwierc 201v.

»rozstępić się na stronę, w strony« (1:1): BielSpr 55; Niech sie wojska rozstąpią, każde na swą stronę KochMon 21.

2. Pęknąć, rozerwać się (o płaszczyźnie jednolitej); rumpi PolAnt, Cn; aperiri, confringere se, dividere se, liquefieri PolAnt; dirumpi Vulg (27): gdy lud Iſraelſki przechodził przez morze, tedy ſie morze rozſtąpiło, thak iże lud Egipſki z zumiał ſie y zaſmucił ſie bo tham w morzu potonęli WróbŻołt aa5; A on okázuiąc możnoſć ſwą roſkázał ſie roſtępić obłokom/ ták iż mánná iáko deſſcz pádáłá ſnich RejPs 115; Helizeuſz/ ſzedł záſię do Iordaná/ vderzył w wodę/ niechciáłá ſie rosſtępić/ y rzekł: Gdzye ieſt Bog Heliaſzow? vderzył drugi raz/ rosſtąpiłá ſie wodá/ y przeſzedł. BielKron [842]v; iuż wołáli á prośili áby ſie Pan czo rychley niebu rozſtąpić kazał RejPos 270v, 112v, 277; RejZwierc [203]v; HistHel D3; SiebRozmyśl I; KlonWor 24.

rozstępić się komu (6): Tym [Żydom] ſie morze było roſtąpiło RejJóz Q3v; BielKron 31; [nędznicy będą wołać na sądzie] okriycie nas gory/ roſtąṕcie ſie nam ſkáły RejAp 139v, 135; Abowiem przydą ná nie tákie cżáſy/ iżby rádzi áby ſie im gory roſthąpiły RejPos 100; ArtKanc G2v.

W połączeniu szeregowym (1): Ziemiá ſię roſtąpi/ źiemiá ſię poryſuie/ y poruſzoná będźie. BibRadz Is 24/19.

Fraza: »rozstąpiła się (a. rozstąpi się) ziemia« = confregit se terra PolAnt; rupta est terra Cn [szyk zmienny] (8): Rozſtąpiłá ſye yeſt zyemyá á żywo pożárłá/ Dátán/ Abiron LubPs Y3; RejWiz 160; Chnet iáko iedno ſkoro [Mojżesz] przeſtał mowić/ roſtąpiłá ſie źiemiá [dirupta est terra] pod nogámi ich [Datana i Abirona] Leop Num 16/31; BibRadz Ps 74/4, Is 24/19; BielKron 41; [mówi Andromacha] Rozſtąṕ ſie źiemio/ á ty z podźiemnéy iáſkinie/ Mężu móy wywróć źiemię GórnTroas 39; [ogień] Spalił go [Datana] z towárzyſzmi: pomſta ich trapiłá: Náoſtátek ſię o nich źiemiá rozſtąpiłá. KlonWor 11; [Kaz 96; Leop Ps 105/17 (Linde); O by ſie rozſtąpiłá wnet źiemiá podemną [o quae satis ima dehiscat terra mihi XII 884]/ A do duſz mie ſpuśćiłá nędzną w otchłań ćiemną. VergKoch 372 (Linde)].
Zwrot: »rozstępić się i tam i sam [= w różne strony]« (1): A (przeto) wziął Elijaſz płaſzcż ſwoj y zwinął iy/ á bił wodę/ y rozſtąpiły ſię [wody Jordanu] y tám y ſám [diviserunt se huc, et illuc]/ że przeſzli obá [z Elizeuszem] ſuchem. BudBib 4.Reg 2/8.
Przen: Rozzłościć się, wpaść w gniew (1): Rumpi licentia quorundam, Rozśieść roſtąpić ſie dla ſwey woley niektórych/ to yeſt ták zá złe przyimowáć ich ſwą wolą/ áż ku ſercu idźie. Mącz 360c.
3. Powstać w wyniku pęknięcia (1): W vmieiętnoſći iego [Pana] rozſthąpiły ſię przepáſći [abyssi ruptae sunt; wyniknęły przepáści Leop]/ á obłoki pokrapiáią roſą. BibRadz Prov 3/20.
4. Rozluźnić się (2): Pánie moy z widzenia ćiebie rozſtąpili ſie [dissolutae sunt] ſtáwy moie/ y nic we mnie śił nie zoſtháło. Leop Dan 10/16; y wſzyſtkié ſtáwy z mieyſcá ſię ſwégo zruſzyły/ á czlónki iego [Pana Jezusa] naświętſzé wſzyſtkié ſię rozſtąpiły. SiebRozmyśl I4v.
5. Zboczyć z drogi; przen (1): A Przeto mamy nawięcey pilnowáć tych rzecży ktoreſmy ſłyſzeli/ izbyſmy ſię kiedy nierozſtąpili [ne quando pereffluamus]. BibRadz Hebr 2/1.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): ſſ abo ſs [piszemy w:] roſſtąpili śię MurzOrt B2v.

Synonim: 2. rozerwać się.

Formacje współrdzenne cf STĄPIĆ.

Cf ROSTĄPIENIE, ROSTĄPIONY

MN