Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POJEDYNKOWATOŚĆ]

Następne hasło: POJEDYŃSTWO »

POJEDYNKOWY (36) ai

Oba o oraz e jasne.

Fleksja

sg
m	N	pojedynkowy	f	N	pojedynkowå	n	N	pojedynkow(e)
	G	pojedynkow(e)go		G	pojedynkow(e)j		G
	A	pojedynkowy		A	pojedynkową		A	pojedynkow(e)
	I			I	pojedynkową		I	pojedynkowym
	L	pojedynkowym		L	pojedynkow(e)j		L	pojedynkowym

pl
N	subst	pojedynkow(e)
G		pojedynkowych
A	subst	pojedynkow(e)
L		pojedynkowych

sg m N pojedynkowy (3). ◊ G pojedynkow(e)go (2). ◊ A pojedynkowy (2). ◊ L pojedynkowym (1). ◊ f N pojedynkowå (1). ◊ G pojedynkow(e)j (4). ◊ A pojedynkową (2). ◊ I pojedynkową (2). ◊ L pojedynkow(e)j (3). ◊ n N pojedynkow(e) (1). ◊ A pojedynkow(e) (1). ◊ I pojedynkowym (1). ◊ L pojedynkowym (1). ◊ pl N subst pojedynkow(e) (3). ◊ G pojedynkowych (4). ◊ A subst pojedynkow(e) (1). ◊ L pojedynkowych (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Pojedynczy, indywidualny, jednostkowy (23)
- [Przen]
- a. Występujący jako jedna osobna sztuka (2)
- b. Niezłożony z części; jednolity (1)
- c. Niepodzielny, stanowiący jedność (o Trójcy Świętej) (4)
- d. Pojedynczo liczony (1)
- e. Dotyczący jednej osoby (9)
2. Własny, osobisty, prywatny (6)
3. Przymiotnik od „pojedynek” ‘walka’ (7)

1. Pojedynczy, indywidualny, jednostkowy; simplaris, simplarius, simplex, simplus, singularis (numeris a. ratis), singularius, singulus Cn (23): Duch Boży opiſuiąc Antychriſtá/ nie iednę oſobę znácży/ ále ſtolicę/ ábo páńſtwo niezbożnośći opiſuie: gdyż to poſpolita w piſmie ś. pod imienim poiedynkowym/ cáłe páńſtwo/ ábo kroleſtwo opiſowáć NiemObr 163.

W przeciwstawieniu: »wszy(s)tek ... pojedynkowy« (1): Wſzytká Rzeczpoſp: vboga/ domy tylo poiedynkowe bogáte. SkarKazSej 705a; [PoklSnów G2].

[Połączenie: »każdy ... pojedynkowy«: Tymże kſztałtem wykłády z wyrozumienie^m ſnow/ nie były pozwolone od Bogá rodzáiowi ludzkiemu/ zá iednego rázu dániem/ przez wſzyſtek żywot/ ná wſzyſtkie ſny: lecż zoſobná do káżdego ſnu poiedynkowego PoklSnów G2.]

Wyrażenia: [»pojedynkowa osoba«: Z tychże ſłow Apoſtolſkich nie pokázuie ſię áby wiárá báwiłá ſię ná wiadomość: o [...] zbáwieniu/ poiedynkowey oſoby/ Iędrzeiá/ Mikołáiá/ Ianá. SkarKaz 403a.]

»osobliwość pojedynkowa« = bycie osobno i pojedynczo (1): gdy ieden nie rządźi/ á rożnośći ludzkich nie miárkuie/ wſzytko ſię kroleſtwo niezgodą obala. (marg) Oſobliwość poiedynkowa zgubę nieśie. (–) SkarKazSej 676b.

Zestawienie: jęz. »pojedynkowa liczba« (1): Sámi Papieżnicy kiedy chcą eminencyey Piotrowey między apoſtoły dowieść/ tedy ſię chwytáią zá ſłowká oſobliwe. Napierwey zá to/ w poiedynkowey licżbie rzecżone/ Tobie dam, iáko y zá one ſłowá/ Páś owce moie/ ktoremi chcą dowieść/ iż ſámemu tylko Piotrowi to rzecżono NiemObr 49.

Szeregi: »osobny i pojedynkowy« (1): TY wſzytki ſłodkie ſłowá/ ktoremi P. IEZVS ſmutek vczniow ſwoich leczy: nam ſię też przydáią [...]: Byſmy oſobnych y poiedynkowych doległośći nie mieli SkarKaz 550a.

»prosty i pojedynkowy« (1): żeby naśienie niewieśćie nie było zgołá cżłowiekiem/ ále [...] Bogiem y cżłowiekiem: nie iáko rzecż proſtą y poiedynkową/ ále iáko ze dwu w iednę złożoną CzechEp 293.

[Przen:

Szereg: »osobny i pojedynkowy«: nie ieden iáki oſobny y poiedynkowy fundáment ſámemu Piotrowi ś. ná ktorymby ſię cżłonki kośćiołá ćiáłá Chriſtuſá Páná budowáć miáły przypiſuie/ ále o fundámenćie Apoſtołow y Prorokow w licżbie wielorákiey wzmiánkę cżyni. BronApokr 144.]

a. Występujący jako jedna osobna sztuka (2): wthem vozye wzyely ſcheſcz a trzidzyeſczy Sorokow Soboly y trzidzyeſczy Soboly poyedinkowich. LibLeg 11/155; Szobol czarni ze dwu poiedinkowich zſiti. WyprKr 20v.

b. Niezłożony z części; jednolity (1):

W przeciwstawieniu: »trojaki ... pojedynkowy« (1): Troiáki powrozek trudno przerwáć/ á poiedynkowy bárzo łácno. SkarKazSej 677a.

[Wyrażenie: »lichtarz(yk) pojedynkowy« = na jedną świeczkę, jednoramienny: lichtarzy mosiężnych, niskich, pojedynkowych, 9 par do działu; lichtarz mosiężny pojedynkowy, wysoki 1 jest InwMieszcz 1597 nr 301, 1583 nr 243, 1597 nr 301.]

c. Niepodzielny, stanowiący jedność (o Trójcy Świętej) (4): iż eſsentia, ábo iſtność/ ile ieſt ſimplex ſzcżyrą y poiedynkową/ rodźić áni vrodzona być nie może CzechEp 145.

Wyrażenie: »pojedynkowa istność« [szyk 2:1] (3): Ktory Bog prawdźiwy/ iż ieden ieſt: nie z ſtrony poiedynkowey iákiey zmyśloney iftnośći/ ktoraby byłá trzem oſobam [...] ſpolna: żeby ták był Bog w iſtnośći ieden/ á w perſonách troiáki CzechEp 272, 299, 413.

d. Pojedynczo liczony (1): Tych wſzyſtkich pieſzych dobrze zbroynych bywáło w lidżbie we cżterzech woyſkách (oni zwáli Phalanges simplares,) poiedynkowych 16384. BielSpr 30.

e. Dotyczący jednej osoby; viritanus Cn (9): CzechEp 30; Wiárá ſię nie báwi ná poiedynkowey pewnośći o zbáwieniu SkarKaz Oooo3a, [402, 403a].

Wyrażenie: »sąd pojedynkowy« [tuż po śmierci każdego człowieka] [szyk 5:2] (7): LatHar 133, 638 [3 r.], 669; CO zá potrzebá tego przyſzćia y ſądu ludźi wſzytkich záraz/ ktorzy byli y będą ná ten ieden dźień, gdyż ieſt ſąd poiedynkowy ſkoro po śmierći káżdego? SkarKaz 2a, 3a.

Szeregi: »osobliwy i pojedynkowy« (1): Boiázliwe dekretu Páńſkiego z ſądu oſobliwego y poiedynkowego ocżekawánie. LatHar 669.

»i pojedynkowy, i powszechny (i walny)« (2): Nie táyno mi y to/ że [...] vmorzony od śmierći/ [...] ſtáwić ſię muſzę/ y ná ſąd poiedynkowy/ záraz po śmierći/ álbo tuż przy śmierći; y ná ſąd powſzechny y wálny/ w dźień ożywienia wſzyſtkiego narodu ludzkiego. LatHar 638, 133.

»pojedynkowy i szczegulny« (1): Wiem dobrze y to/ że [...] iáko przy poiedynkowym y ſzcżegulnym ſądźie duchowne duſze mey drzewo pádnie/ ták leżeć ná cżáſy wiekiem nieokreſzone będźie. LatHar 638.

2. Własny, osobisty, prywatny (6): O wielmożni Pánowie/ [...] mieyćie wſpániáłe y ſzerokie ſerce ná dobre bráćiey ſwoiey [...]. Nie ćieśnićie áni kurczćie miłośći w ſwoich domách/ y poiedynkowych pożytkách SkarKazSej 670a.

W przeciwstawieniach: »pojedynkowy ... pospolity (4), powszechny« (5): ábowiem te [ziemskie] poiedynkowe y bárzo nędzne dobrá ſą/ Pan Bog záśię ieſt powſzechne WysKaz 8; SkarKazSej 667a [2 r.], 676b, 678b.

Połączenie: »swoj pojedynkowy« (1): Miłuiećie pożytki ſwoie poiedynkowe/ á poſpolite burzyćie. SkarKazSej 667a.

3. Przymiotnik od „pojedynek” ‘walka’ (7):

Wyrażenia: »pojedynkowa bitwa« = duellum, monomachia, singulare certamen Modrz [szyk 5:1] (6): W bitwie poiedynkowey ręce zacne twoie/ [...] Wiele ich [nieprzyjaciół] rozgromiáły y vśpiły śiłá PaprPan A4; Powiedaſz żeć kto vcżynił krzywdę/ ktorey okrom poiedynkowey bitwy odegnáć od ſiebie niemożeſz. Cżemu rácżey niebierzeſz ná pomoc vrzędu/ ktoremu y ſądy y miecż w ręce ieſt dan? ModrzBaz 62, 62 [2 r.], 63 [2 r.].

»pojedynkowe wyzwanie« (1): DVELLVM. O poiedynkowym wyzwániu SarnStat 623.

Synonimy: 1. osobkowy, osobliwy, osobny, prosty, szczegolny; b. jednostajny, nierozdzielny; 2. osobliwy, osobny, własny, właściwy.

ZCh