[zaloguj się]
[pdf]

JEDNOSTAJNY (205) ai

jednostajny (204), jednostajni (1); jednostajny : jednostajni Mącz (13 : 1).

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
sg
mNjednostajny fNjednostajnå nNjednostajné
Gjednostajn(e)go Gjednostajnéj, jednostajn(e) Gjednostajn(e)go
D Djednostajn(e)j Djednostajnemu
Ajednostajny Ajednostajną Ajednostajn(e)
Ijednostajnym Ijednostajną Ijednostajnym, jednostajn(e)m
Ljednostajnym Ljednostajn(e)j Ljednostajnym
pl
N subst jednostajn(e)
G jednostajnych
A subst jednostajné
I m jednostajnémi, jednostajnymi
f jednostajn(e)mi
n jednostajn(e)mi, jednostajnymi

sg m N jednostajny (18). ◊ G jednostajn(e)go (1). ◊ A jednostajny (4). ◊ I jednostajnym (19). ◊ L jednostajnym (2). ◊ f N jednostajnå (12); -å (11), -(a) (1). ◊ G jednostajnéj (18), jednostajn(e) (1); -(e)j : -(e) BielŻyw (1 : 1); ~ -éj (1), -(e)j (17). ◊ D jednostajn(e)j (1). ◊ A jednostajną (24). ◊ I jednostajną (20). ◊ L jednostajn(e)j (6). ◊ n N jednostajné (13); -é (2), -(e) (11). ◊ G jednostajn(e)go (5). ◊ D jednostajnemu (1). ◊ A jednostajn(e) (8). ◊ I jednostajnym (13), jednostajn(e)m (2) LubPs, BibRadz. ◊ L jednostajnym (2). pl N subst jednostajn(e) (3). ◊ G jednostajnych (4). ◊ A subst jednostajné (6); -é (1), -(e) (5). ◊I m jednostajnémi (13), jednostajnymi (3); -ymi StryjKron; -emi : -ymi BielKron (3 : 2); ~ -émi (1), -(e)mi (12). f jednostajn(e)mi (2). n jednostajn(e)mi (3) BibRadz, ZapKościer (2), jednostajnymi (1) StryjWjaz.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Taki sam, jednakowy, równy; niezmienny, nieustanny, ustawiczny; uniusmodi Mącz, Cn; uniformis, unimodus, uno tenore Cn; similis Vulg (71): FalZioł V 53v; BielŻyw 27; MetrKor 61/224v; KromRozm I G; KromRozm III E8 [2 r.], E8v [2 r.], G3 marg, G3v [3 r.], G6v (11); Diar 51; LubPs bb2v; A iednoſtáynym karánim [simili autem poena] pan z sługą był karan/ y poſpolity cżłowiek ćierpiał takież iáko y Krol. Leop 18/11, Gen 41/25; OrzRozm B2v; BielKron 219, 263, 330; nie przeſtawáiąc ná iednych onych wárgách/ to ieſt/ iednoſtáyney proſtoćie mowienia/ [...] pocżęli budowáć wieżę Babel GrzegRóżn Hv, I3v; Mącz 504a; OrzQuin T4; RejPos 294v; RejZwierc 9v [3 r.], 51v; Strum A2v; Oczko [42]v; NiemObr 84, 122; By ludzie nie chodzili iákoby w ćiemnośći/ [...] A wſzyſcy iednoſtáyną náukę przyięli. BielRozm 9, 8; ná tym Séymie roſkazáliſmy iuż po wſzyſtkiéy koronie poſtánowić iednoſtáyną wagę począwſzy od łótá y ſkoycá. SarnStat 279, 461, 545.

jednostajny z kim (5): LubPs Z2v; RejPos 34v; Syn ieſt prawdziwy Bog/ á ieden w iednoſtáynym Boſtwie z Oycem y z Duchem ſwiętym. RejZwierc 11v; NiemObr 122. Cf jednostajny w czym z kim.

jednostajny w czym z kim (1): rzecży wſzytki zbawienia náſzego [...] żadnym rozumem/ żadnemi rozmyſły nie mogły być ogárniony/ by tego był Duch ſwięty/ Bog iednoſtháyny w Boſtwie z Oycem y s Synem/ dziwnie á rozmáicie w ſercoch ludzkich nie obiáwił RejPos 140.

W przeciwstawieniach: »jednostajny ... inakszy, rożny« (2): Nie kożde ćiáło ieſt iednoſtáyne ćiáło/ ále inákſſe v ludzi [non omnis caro eadem caro, sed alia quidem hominum]/ inákſſe v bydląt/ inákſze v pthakow/ inákſze v ryb Leop 1.Cor 15/39; iednáſz ſámá źiemiá z właſnośći ſuchá á źimná/ tylé rzeczy iednoſtáynych/ á bárzo z nią róznych rodźić vmié Oczko 3v.

W charakterystycznych połączeniach: jednostajne (-y, -a) karanie, mowa, nauka (5), pismo, porządek (3), pożytek, prawo, proces, przywilej, rząd (3), świadectwo, wola (4), władza, wyznanie (2).

Wyrażenia: »w jednostajnej mierze« (1): Wſzytko pan Bog chcze chować/ w iednoſtáyney mierze Tak ſtare iako młode wſzytko rowno bierze RejJóz B4.

»jednostajna moc (a. możność)« (4): Siądź ná práwicy moiey. Czo ſie rozumie w iednoſtáyney mocy krolowáć z Bogiem oycem LubPs Z2v; RejPos 34v, 294v, 1218.

teol. »natura jednostajna« (1): Gdy Bog chćiał áby ſię to ſtáło/ cżego niebyło/ [...] pierwey z śiebie/ gdyż ieſt z nátury iednoſtáyney y bez ćieleſney ſyná vrodźił CzechEp 254.

»jednostajny obyczaj (a. zwyczaj)« (4): BielŻyw 118; BielKron 288; Abowiem oné iáko y inne práwá rozſądkowi tym Deputatóm poruczymy: áby iednáko y w tych iednoſtáyny zwyczay ſądów [uniformis iudiciorum modus JanStat 143]/ [...] był poſtánowión. SarnStat 56, 1054.

»jednostajna prawda« (2): iednáką wſzyſcy ſzcżyrą á iáſną prawdę widzimy/ [...] iedno iż nie wſzyſcy przy iednoſtáynej prawdzie ſtoimy. RejPos 37; ReszPrz 67.

»ruch jednostajny« (1): Też [Opatrzność Boską] y porządné niebá powiádáią/ Nie ludzkim głoſem [...] Lecz z ſpráwą ſwoią/ ruchem iednoſtáynym/ Który wſzyſtkiemu świátu nie ieſt táynym. KochPs 26.

»jednostajnemi słowy« = jednakowo, tak samo (2): a czi wſzytczi swatkowyę zeſznali yednostaynemy slowy pot prziſęgamy swoyemy ZapKościer 1585/68, 1584/44v.

»jednostajna sprawa« (1): PRáwie iednoſtáyna ſpráwá w tym ſie Pſalmie tocży iáko y w pirwſzych dwu LubPs O3.

»jednostajna stałość« (2): żadny [Sokratesa] w ſmutkoch teſkliwego ani w ſzczeſciu weſołego niewidział, był zaiſte zawzdy iednoſtayney ſtałoſci. BielŻyw 48; BielKron 57.

Szeregi: »jeden a (i) jednostajny« (5): Bo yednego koſcyołá/ yáko y domu/ y myáſtá/ y woyſká/ y kroleſtwá/ yeden á yednoſtáyny rząd ma być. KromRozm III G3, G3v, N5; [Dunaj] Rákuſką/ Stirſką/ Korytháńſką/ źiemie w ſobie zámyka/ iż ieden ięzyk y iednoſtáyne obyczáie ludzie wſzytcy máią. BielKron 288; SarnStat 219.

»jednaki, (i) jednostajny« (2): Mącz 230c; A inni Dygnitarze y Vrzędnicy źiemie y Woiewództwá Kráko. równą/ iednáką y iednoſtáyną/ [...] będą mieć moc ſpráwowáć ſwé vrzędy y ſpráwy. SarnStat 1218.

»rowny a jednostajny« (1): Alexander do iednego miaſta pezyſzedł [!], gdzie wſzitki domy rowne á wyſokoſci iednoſtayne nalazł BielŻyw 162. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

a. O człowieku: zrównoważony, postępujący z rozwagą, umiarem (1):
Szereg:»stateczny albo jednostajny« (1): ktoryby był małżonkyem yedney żony/ trzeźwi/ dobry/ myerny/ ludzki/ [...] nye opiły/ nye zwaycá/ nye plugáwy/ ále ſtátecżny álbo yednoſtáyny GliczKsiąż O6.
2. Zgodny, jednomyślny, wspólny; consonans Mącz; unanimus PolAnt (121): ComCrac 11v; KromRozm III G, K2, N3v; A nyech yednoſtáyną chwałą Páná błogoſłáwyą/ Kſiążętá możne y wſſyſcy [...] krolowye LubPs ff3v; GroicPorz 113; lud wſſyſthek [...] ſpołecżnym lámentowániem y płácżem iednoſtáyne modlitwy [unanimes preces] ſwe przekłádáli przed Pánem Bogiem Leop Iudith 6/14, 3.Reg 22/13, 3.Mach 4/4; BielKron 192v, 200v, 213, 417v; Mącz 383b, OrzQuin D; RejAp 54v; RejPos 23, 42v [2 r.], 43, 145, 334v; KwiatOpis B2v; KuczbKat 405; WujJud 26; to ieſt nieomylny znák Kośćiołá Bożego tá to powſzechność/ y zezwolenie iednoſtáyne narodow y ięzykow wſzytkich. SkarJedn 25; StryjKron 612; NiemObr 135; Vſtáwiamy y rozrządzamy zá iednoſtáyną Rad náſzych rádą [de unanimi predictorum nostrorum Consiliariorum voluntate JanStat 375] SarnStat 406, 73, 85, 176, 190 (11).

jednostajny z kim, z czym (7): tedysmy do rad pańſtwa naſſego vielkiego Xięſtwa Litewſkiego to rozkazali, aby oni tez wtem rocze iednoſtainą obronę z Koroną Polſką dzierzeli przeciwko spolnem nieprziiaczieliom ComCrac 11, 11; RejAp 144v, 145 [4 r.].

W przeciwstawieniu: »jednostajny ... rożny« (1): Niechayże ſię tedy K. K. nie przechwala/ áby on iednoſtáyne wyznánie/ powſzechnego kośćiołá podáwáć miał: ále owſzem niechay to wyzna/ iż błędy rożne/ [...] forytuie y záleca. NiemObr 142.

W charakterystycznych połączeniach: jednostajna (-y, -e) chwała (2), duch (2), miłość (3), modlitwa, nadzieja (2), obrona (3), porządek (2), postanowienie (3), potwierdzenie, pozwolenie, pożądanie, przyzwolenie, rada (8), rozumienie (3), władza, wola (4), wołanie, wyrok, wyznanie (2), (ze)zwolenie (11); tak jednostajny.

Wyrażenia: »jednostajna chuć« (2): BielKron 178; Aby wáſze vmysły y rády z ludu Rzimskiego wolą y przedſię wzięciem ſie zgadzáły/ to yeſt ábyście z obu ſtrón yednoſtáyną myſl y chuć mieli. Mącz 216b.

»jednostajny(-e) głos, wota [w tym: jednostajnym(i) głosem, głosy = consonante a. uno ore Mącz (28)]« [szyk 31 : 1] (30 : 2): HistAl B5, F3v, N3; LubPs E3; [Zygmunt] ná kroleſthwo Polſkie w Piotrkowie od wſzech pánow y Rycerſtwá iednoſtáynym głoſem wybran BielKron 405, 32v, 171v, 178, 184, 189 (14); Mącz 270c, 323d, 383b, 402b, 413b; OrzQuin Y2; RejPos 42v, 213 [2 r.]; StryjWjaz A3v; StryjKron 360; BielSjem 12; Ty roſkaż/ boś w tym władny: Niech iedni śpiéwáią Iednoſtáynémi głoſy: á drudzy niech gráią OstrEpit A2; SarnStat 18.

»(z) jednostajną mocą« (2): Pánie Boże day/ iżeby [Wielkie Księstwo Litewskie z Koroną Polską] [...] iednoſtáiną mocą pomagáli ſobie wiernie tákowych drogich kąmieni ſzukáć KwiatOpis [C2], D2.

»jednostajna myśl, umysł« [szyk 13 : 1] (12 : 2): Diar 21; I z ſſedł ſie wſſyſthek lud Iſráhelſki do miáſthá/ iákoby ieden człowiek/ iednoſtháyną myſlą y rádą [quasi homo unus eadem mente unoque consilio] Leop Iudic 20/11; Consentientes sensus, Yednoſtayne vmysły. Mącz 383b, 216b; RejAp 144v, 145 [2 r.]; GórnDworz Ii4v; RejPos 23 [2 r.], 43; RejPosWiecz2 94; WujJudConf 12v; HistHel [A2].

»jednostajne serce, jednostajnem sercem« = unum cor PolAnt (3 : 2): Táyemne rády myeli moi zázdroſnicy/ A yednoſtáynem ſercem myſląc mi zle wſſyſcy/ Fáłeſſną powyeść wſſędy o mnye wypuśćili LubPs I3, bb2v marg; tá ſpołecżność á to iednoſtáyne ſerce/ muśi ſie záwżdj podobáć iemu RejPos 42v; BibRadz 1.Par 12/38; SarnStat 18.

»jednostajna sprawa« (1): [Kościół] przez wſſyſtkye czáſy zgodną á yednoſtáyną ſpráwę y porządek/ [...] mocnye á nyeporuſſenye záchowuyący. KromRozm III Q3.

»jednostajnemi usty« (1): rękę twoię nie zwyćiężoną [sprawiedliwi] wychwaláli iednoſtáynemi vſty [pariter Vulg]. BibRadz Sap 10/20.

»jednostajna wiara« [szyk 6 : 1] (7): BielKron 213, 224; RejPos 42v; Cżłonki páná Kriſtuſowe/ nicżym inym/ iedno iednoſtáyną wiárą á nádzyeią/ do iedney społecżnośći przyłącżone bywaią. RejPosWiecz2 94 marg, 94 [2 r.]; CzechEp 13.

»jednostajna zgoda« [szyk 2 : 2] (4): KwiatOpis D; Te Contracti iednoſtainą zgodą ſprzizwolieniem wyzei omienionych ſtron, wniwecż zepsowali ZapKościer 1580/12v; CzechEp 95; NiemObr 135.

Szeregi: »powszechny a jednostajny« (1): [królowie] Ołtarze/ y mieyſcá rozne od powſzechney á iednoſtáyney chwały Bożey/ [...] borzyli WujJud B2v.

»jednostajny a społeczny« [szyk 2 : 2] (4): ábychmy [...] w zgodzye/ w pokoiu/ w ſpołecżney á iednoſtáyney miłośći bráterſkiey żyli LubPs cc3; gdyż ieſt iednoſtáyne á ſpołecżne złe y dobre ich [małżeństwa wiernego]/ iednoſtáyne á ſpołecżne potomſtwo ich. RejPos 42v, 213.

»zgodny (a. zgodliwy) (a, i) jednostajny« [szyk 8 : 3] (11): SZiem walny Coronny wPiothrkowie na trzy krolie poloſzicz, na ktorem Ziednoſtainego y Zgodnego Zezwolenia y rady wſſech ſtanow. themu by ſię zabieżalo. aby iaky ſſkody Corona niewzięla. ConPiotr 30; KromRozm III Q3; Mącz 402b; RejPosWiecz2 94; WujJud 36, 136v; WujJudConf 12v; CzechEp 198; ReszPrz 23 [2 r.]; SarnStat 1019.

3. Jednolity, jednorodny; gładki; prosty, pojedynczy; simplex BartBydg, Mącz; unus BartBydg; monolithos Cn (13): Unicolor, unius coloris, yednostayny BartBydg 172b, 144; Przyzwolił Iakob tym obycżáiem/ áby w ſtádach owiec ktore ſie pſtre iágnię vrodzi/ było iego zá ſłużbę/ á ktoreby iednoſtáyney [unicolorem Vulg 30/35] wełny było/ miáło być Lábánowo. BielKron 15; Subulo, Nieyáki rodzay yeleni o yednym rogu/ y tym nieroſochátym ále yednoſtáynym. Mącz 426c; Simplex, Nomen numerale cui opponitur duplex, Yednoſtáyny. Mącz 394b; W moczu/ drożdże gdy ſą białe/ głádkie/ iednoſtáyne/ á gdy mgły w iedno ſye schodzą. SienLek 21v, 25; CzechEp 13; Niechay tá twarz nadobna iuż ták záwżdy będźie: A cérá po niéy także iednoſtáyna wſzędźie. PudłFr 67; [WPierwſzych Kśięgách dwoich/ mieliſmy Naukę o rzecżách iednoſtáynych/ ktore Lacinnicy zową ſimplicia: nie dla proſtości/ [...] ále dla ſzczégulności/ iż káżde ſámo przez ſię/ może ku lekárſtwu ſłużyć SienHerb 342 (Linde).]
Wyrażenie:praw. »przedanie jednostajne [= bez prawa wymiany]« (1): Venditiones simplariae, Przedánie yednoſtáyne/ to yeſt gdy przekupień kupniowi nie yeſt dáley powinien/ yedno to co nád zwyſz (niż która rzecz ſtoyi) wziął/ wroćyć/ gdy ſie yáki brak á fáłſz ná kupi okażę [!]. Mącz 394b.
Szereg: »prosty, jednostajny« (1): Abowiem z oney proſtey iednoſtáyney wiáry Apoſtholſkiey/ [...] przepáść iákąś pomieſzáną/ vpſtrzoną/ nie wywichłáną/ y ſámą ſiebie obaláiącą [...] ſámi ſobie zbudowáli GrzegRóżn Hv.
a. Scalony, cały (2): Náczynił theż iglic miedziánych pięćdzieſiąth/ ktorymibyſie ſpináło przykryćie/ thák iżby ze wſſyſtkich Kołdr/ było iednoſtáyne przykryćie [unum pallium ex omnibus sagis fieret]. Leop Ex 36/18.
Szereg: »jednostajny i nierozdzielny« (1): A zá tym ſámá rzecz pokázuie/ iż w iednę Rzeczpoſpolitą iednégo ludu/ który ſie przez związek y ſpoienie dwu Narodów w iedność iednoſtáyną y nierozdźielną znióſł y ſpoił SarnStat 1002.

Synonimy: 1. jednaki, nieodmienny, rowny, ustawiczny; 2. jednomyślny, powszechny, społeczny, wspolny, zgodliwy, zgodny; 3. nierozdzielny, prosty; a. zupełny.

Cf NIEJEDNOSTAJNY

HJ, LW