Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POKAZIĆ

Następne hasło: POKAZOWAĆ »

POKAZIĆ SIĘ (11) vb pf

sie (9), się (2).

o oraz a jasne.

Fleksja

inf	pokazić się

praet
	sg		pl
3	m		m pers	pokazili się
3	n	pokaziło się	subst	pokaziły się, pokazili się

plusq
	sg
3	m	był się pokaził

conditionalis
	sg		pl
3	n	by się pokaziło	subst	by się pokaziły

inf pokazić się (1). ◊ praet 3 sg n pokaziło się (1). ◊ 3 pl m pers pokazili się (2). subst pokaziły się (3), pokazili się [cum N pl: blizny] (1); -ły BielŻyw, ArtKanc; -ły : -li Leop (1:1). ◊ plusq 3 sg m był się pokaził (1). ◊ con 3 sg n by się pokaziło (1). ◊ 3 pl subst by się pokaziły (1).

Sł stp, Cn, Linde brak.

Znaczenia

Zepsuć się, ulec uszkodzeniu, zniszczeniu, ponieść uszczerbek (o wielu) (samoistnie lub w wyniku zewnętrznego oddziaływania) (11)
- a. O właściwościach fizycznych (6)
  - α. O stanie fizycznym (2)
  - β. O budowlach: popękać, zawalić się (2)
- b. Zachorować, podupaść na zdrowiu (2)
  - α. O ranie: rozjątrzyć się, zaropieć (1)
- c. Zdemoralizować się, stać się grzesznym, pogorszyć się (3)

Zepsuć się, ulec uszkodzeniu, zniszczeniu, ponieść uszczerbek (o wielu) (samoistnie lub w wyniku zewnętrznego oddziaływania) (11):

a. O właściwościach fizycznych (6): Aby ſie więc táko ſtáło/ Iákoby ſie wam widziáło: Dawno by świátá niebyło/ Wſzyſtko by ſie pokáźiło. BierEz N4v; wſzytki rzecżi ſtworzone z iedney rzecży poſzły/ w ktorą (by to było podobno żeby ſie miały pokazić) zaſięby muſiały przyſć. KłosAlg A2.

α. O stanie fizycznym (2): Y było mu to nie miło/ Iż ſie iadło pokáźiło. BierEz E2v.

Szereg: »popadać się a pokazić« (1): Potim lepak gdy panna porodziła, obrazi one wſzithki ſie popadały á pokaziły. BielŻyw 124.

β. O budowlach: popękać, zawalić się (2): poupádáłyć fundámenty iego [tj. Babilonu]: pokáźiły ſie [destructi sunt] mury iego Leop Ier 50/15; Iuż ſie też był ná wielu mieyſcach kościoł Boży [tj. świątynia jerozolimska] pokáźił BielKron 86v.

b. Zachorować, podupaść na zdrowiu (2): [konie] áby ſie nie pokaźiły ſtoiąc długo/ ták ie przypráwiał/ kázał káżdego ná cżás vwiązáć wyſoko/ iżby thylko ná poſlednich nogách ſtał BielSpr 47.

[Fraza: »[komu] się głowa pokaziła« = ktoś postradał zmysły, oszalał: czyli ſie wam Nurkom głowy pokáźiły/ czyli Czechowic oſzálał/ że ſie tákowym Plaſtrem od tákiégo ſzálbiérzá vrobionym léczyćie ŁaszczRecepta 7.]

α. O ranie: rozjątrzyć się, zaropieć (1): Rozgnoili ſie (zaś) y pokáźili blizny moię [putruerunt et corruptae sunt cicatrices meae] Leop Ps 37/6.

c. Zdemoralizować się, stać się grzesznym, pogorszyć się (3): W tym pieniu Dawid narzeka iż źli ludzie tak ſmiele grzeſzą iakoby boga niebyło. A iako ſie wſzithczi pokazili. WróbŻołt R2; Głęboko zábrnęli/ pokázili (ſię) [corruperunt se] [...]/ (lecz ieſt) kto wſpomienie niepráwość iych/ á náwiedzi grzechy iych. BudBib Os 9/9; Z tąd myśl/ wola, inne wſzytkie śiły/ ták ſię bárzo ná wſzem pokáziły/ iż z ſwey ſkłonnośći/ ćiągną záwſze ku wſzelákiey złośći. ArtKanc F10.

Synonimy: popsować się, zepsować się; b. zachorować; c. oszpecić się, pokalać się.

Formacje współrdzenne cf KAZIĆ.

sLWil