[zaloguj się]

ROZSZERZONY (80) part praet pass pf

rozszerzony (63), rozszerzon (17).

rozszerzony, rozszerzon (40), rozszyrzony, rozszyrzon (28), roszerzony, roszerzon (9), roszszerzony, roszszerzon (3); rozszerzony FalZioł, BibRadz, BielKron (4), KuczbKat (2), WujJud, WujJudConf, BudBib, ModrzBaz (2), SkarJedn (5), SkarŻyw (3), ReszPrz, GórnRozm, Calep, Phil, GrabowSet, WujNT (7), SkarKaz, VotSzl, PaxLiz; rozszyrzony OpecŻyw, KromRozm I (2), KromRozm II, RejWiz (2), RejZwierz, RejPos (12), RejZwierc (3), RejPosWstaw, ArtKanc, PowodPr; roszerzony RejPs (4); rozszerzony : rozszyrzony : roszerzony : roszszyrzony Mącz (3:–:5), LubPs (1:1), RejAp (–:2:–:3).

rozſz- (62), rozſſ- (5), roſſz- (1).

Pierwsze o oraz e jasne; w formach złożonych drugie o jasne; formy niezłożone z tekstów nieoznaczających ó.

Fleksja
sg
mNrozszerzony, rozszerz(o)n fNrozszerz(o)na, rozszerzonå nNrozszerzone, rozszerz(o)no
Grozszerzon(e)go G Grozszerzon(e)go
D D Drozszerzon(e)mu
Arozszerzon(e)go Arozszerzoną Arozszerzon(e)
Lrozszerzonym L Lrozszerzonym
pl
N m pers rozszerzeni
subst rozszerzon(e)
G rozszerzonych
A subst rozszerzon(e), rozszerzon(e), rozszyrz(o)ny
I n rozszerzonymi, rozszerzon(e)mi

sg m N rozszerzony (18), rozszerz(o)n (3); ~(attrib) -ony (14); ~(praed) -ony (4) WujJud (2), SkarJedn, WujNT, -(o)n (3) RejPs, RejWiz, RejAp.G rozszerzon(e)go (2).A rozszerzon(e)go (1).L rozszerzonym (1).f N rozszerz(o)na (10), rozszerzonå (8); ~(attrib) -a (3) BielKron, ReszPrz, PaxLiz, -å (1) SkarKaz; ~(praed) -a (7) OpecŻyw, BielKron, ArtKanc, -å (7) RejPs, LubPs,~WujNT, VotSzl; -a : -å RejAp (1:1), RejPos (2:1), SkarJedn (1:1).A rozszerzoną (1).n N (praed) rozszerzone (7) LubPs, KuczbKat, RejPosWstaw, ModrzBaz (2), WujNT, rozszerz(o)no (3) RejPs, BielKron; -e : -o RejPos (1:1).G rozszerzon(e)go (1).D rozszerzon(e)mu (1).A rozszerzon(e) (1).L rozszerzonym (1).pl N m pers rozszerzeni (2). subst rozszerzon(e) (13).G rozszerzonych (2).A subst m i f rozszerzon(e) (2). n rozszerzon(e) (1) BudBib, rozszyrz(o)ny [w rymie do: strony] (1) RejZwierz.I n rozszerzonymi (1), [rozszerzon(e)mi].

Składnia dopełnienia sprawcy: rozszerzony od kogo, od czego (3) FalZioł, RejPos, VotSzl, przez kogo, prze co (2) SkarŻyw, PaxLiz.

stp s.v. rozszerzyć, rozszyrzyć, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. rozszerzyć.

1. Powiększony, zwłaszcza pod względem rozmiarów, zasięgu, nasilenia; effusus, extensus (extentus), laxatus, passus Mącz; auctus Modrz; diffusus Calep (31): Effusus, Wylány/ Rozſzerzony. Mącz 139d; Pandus, id est, patulus [...] Szeroki/ roſzerzony. Passus/ Roſzerzony/ roſpuſzczony. Mącz 275b, 186c, 444d; Diffusus – Rozcziągniony, rozſzerzony. Calep 323a.
Przen: Wszechobecny (o Bogu) (1):
Wyrażenie: »wszędy rozszyrzon [czym (= dzięki czemu)]« (1): Gdyż w niebye y ná zyemi iego możność władnie/ A wſzytko wie y widzi y rozezna ſnádnie. A pełná zyemiá z niebem wielmożnośći iego/ Gdyż ieſt wſzędy rozſzyrzon mocą Boſtwá ſwego. RejWiz 113.
a. O rozmiarach fizycznych (8): Compluviatus, Rozſzerzony/ Széroki. Mącz 306d.
α. O zwierzętach: rozrośnięty (1):
Wyrażenie: »wielkością rozszerzony« (1): ktore źwierżątká małe były/ tym abo ſkrżydłá/ dla vlecenia dał/ ábo pod źięmią [!] iámy zákryte dla záchowánia náznaczył: á ktore źwierżętá wielkośćią podnioſłe/ y rozſzerżone ſtánęły/ tedy tym onęſz ogromność/ onęſz wielkość dał ku obronie. GórnRozm Nv.
β. O terytorium (zajmowanej powierzchni), też o zasięgu terytorialnym (6): Libuſá [...] kazáłá na tym mieyſcu záłożyć miáſto [...] názwáć miáſtho Prahá od progá/ ktora potym co dáley to więcey byłá rozſzerzoná. BielKron 319, 268; RejZwierc 55; A też to páńſwo męſtwem ich ieſt ták rozſzerzone/ iż słuſznie o to Bogá prośić mamy/ áby ták teraz było rządzone y záchowáne. ModrzBaz 117; oyczyzná náſzá [...] ieſt od ſławnych przodkow náſzych nábyta/ rozſzerzona/ y do tąd zá łáſką miłego Páná Bogá/ z pomnożenim drogich wolnośći zátrzymána VotSzl A4v.

rozszerzon od czego do czego (1): Ziemiá Friſka niekiedy Kroleſtwo/ od ſámego Renu nád brzegi morzá Niemieckiego rozſzerzoná áż do Cimbricám Cherſoneſsum/ kthorą Iucią zową álbo bliſzſſa Dánia. BielKron 291.

b. O ilości: rozmnożony (3): piſmá poſwiadſzáią [...] iż y dobrá ich [wiernych pańskich]/ y máiętnośći ich máią być rozſzyrzone/ á obficie im zewſząd nápełnione RejPos 277.
Wyrażenie: »po świecie rozszerzony« (2): OKoło tegoż cżaſu to ieſt roku od národzenia Páńſkiego 870. [...] ſtárowiecżne j bárzo ludne/ á ſzeroko po świećie rozſzerzone od ſławj názwáne Słowieńſkie narody/ [...] wiárę Chrześćiáńſką przyimować [...] poczęli. SkarJedn 224; WujNT 784.
c. O stopniu, intensywności (10): RejAp 22; Dayże nam [...] Pánie tákie myſli á ſercá náſze [...]/ áby [...] błogoſłáwieńſtwá [...] były nád námi od ciebie rozſzyrzone. RejPos 267; Też ſie mamy vcżyć s przykłádu cżłowieká tego ſwiętego/ iáko ſie mamy záchowywáć w rádoſciach á w pociechach ſwoich [...]/ áby tym hoyniey ty pociechy náſze były rozſzyrzone. RejPos 298v; kiedy grzechy bárzo rozſzerzone wſzyſtek świát opánowáły/ á práwie żadna rzecż w ſwey klobie niezoſtáłá [...] tedy dopiero zá tym nierychło miedzy ludźi Przyśięgá śle [lege: sie] záwźięłá. KuczbKat 285.

rozszyrzon(y) komu (2): Ale on zły zoſtánie przedſię przy złey zapłácie ſwey/ á dobremu hoyne błogoſłáwieńſtwo będzie záwżdy rozſzyrzono. RejPos 51, 294v.

rozszyrzon przeciwko komu (1): CHwalćież wy Páná wſzyſcy Narodowie/ [...] Abowiem rozſzyrzoná ieſt przećiwko nam łáſká iego ArtKanc C2.

Wyrażenia: »hojnie rozszyrzony [nad kim]« (1): iuż Pan znaydzie ſpokoyne mieyſce y opátrzenie tobie/ iuż y ine błogoſłáwieńſtwá iego ſwięte będą hoynie rozſzyrzone á roſciągnione nád tobą. RejPos 285v.

»roszerzony od morza do morza« (1): Wten czás ſie rozkwitnie ſpráwiedliwy á roſkocha ſie w możnoſći ſwoiey ktorá mu ſnadz będzie roſſerzona áż od morzá do morzá. RejPs 105.

Szereg: »rozszyrzony a rozciągniony« (1): RejPos 285v cf »hojnie rozszyrzony«.
Przen [nad czym] (1): Abowyem ták iáko tu Anyoł powyeda/ iż tá márność iey [bestyjej] trwáć miáłá áż do wyrokow Páńſkich [...] Iuż káżdy obacżyć może/ ieſliże duch vſt Páńſkich iuż nie ieſth nád nią ſrodze rozſzyrzon/ thák iż ſie iuż nápoły przed głoſem Páńſkim wálą mury iey/ y mocy iey RejAp 146v.
d. O tekście: rozwinięty, rozbudowany (2): Widźimy że to práwo niekáżdemv oddawa co ieſt iego: bo iednym ſtrách zádawa/ á drugie ná wſzem cżyni bezpiecżne. ma tedy ábo wygłádzone być/ ábo tym ſpoſobem iákom powiedźiał rozſzerzone. ModrzBaz 99v; [WirzbGosp kt].

W przeciwstawieniu: »skrocony ... rozszerzony« (1): Zywot S. Symeoná ſłupniká/ wypiſany przez Theodoreta Biſkupá Cyreńſkiego/ ktory ſam na niektore rzecży pátrzył: mieyſcy ſkrocony/ mieyſcy z Euágryuſzá Hiſtoryká Greckiego rozſzerzony. SkarŻyw 28.

e. O obecności Boga [nad kim] (1): A ták moy miły brácie thu iuż maſz wypiſáne wſzyſtki wieki ſwoie/ iáko [...] maſz záwżdy iſt być opieki ſwoiey/ y rozſzyrzonego kroleſtwá nád ſobą Páńſkiego/ tákże iáko maſz być iſt wdzięcżnego zbáwienia ſwoiego RejZwierc 179v.
2. Rozgłoszony, rozpowszechniony, rozsławiony (29): Tá to Iezabel wnioſłá byłá márną á plugáwą chwałę do ludu wiernego Páńſkiego bogá Báálá pogáńſkiego/ ktora ták byłá roſzſzyrzoná/ iż gdy ſie iey fáłſz okazał [...] tedy [...] Wikáriow á Kánonikow tego Báála ſwiętego zábito o połpiętá ſtá RejAp 30; KuczbKat 390; Kośćioł Hierozolimſki zburzony á Chrześćijáńſki rozſzerzony. WujNT Zzzzz2v, 102 marg.

rozszerzony czym (2): Ty ſą ſłowá Pápieſkie. ktore dla tego kłádę/ áby káżdy zrozumiał/ iż do tego cżáſu Grekowie ięzyk Láćińſki/ ktorym wiárá Chrześćiáńſká pod Rzymſkim páńſtwem rozſzerzona ieſt/ wtákiey zſtárádawná podáney vcżćiwośći mieli/ iż go w kośćiołách ſwoich na ſłużbie Bożey vżywáli. SkarJedn 216, 360.

W przeciwstawieniu: »rozszerzony ... pokątny« (1): Ze to nie ieſt Kośćioł Chriſtuſow/ ktory nie ieſt Powſzechny/ to ieſt/ nie ieſt po wſzyſtkim świećie rozſzerzony/ ále pokątny WujJud 131v.

Wyrażenia: »roszerzony po wszytkich narodziech« (1): Ták też przeklęty ieſt/ ktorykolwiek okázuie y záleca kośćioł kędy indzie/ á nie w ſpołecznośći wſzytkich narodow. Gdyżeſmy ſię z teyże Ewángeliey náuczyli/ że kośćioł Chriſtuſow miał być rozſzerzony po wſzytkich narodziech. WujNT 297.

»sławnie rozszerzony« (1): Zacne imyę Páná tego nyech wſſyſcy wyznáyą/ [...] Bo imyę yego ſámego ták yeſt wywyzſſone/ Nád możnośći zyemye nyebá ſławnye rozſſerzone. LubPs ff4.

»po (wszy(s)tki(e)m a. wszem) świecie, po wszemu światu, po wszytkich kończynach świata, po wszem okręgu świata, po wszytkiego świata ziemi, przez wszytek świat rozszerzon(y)« [szyk 15:5] (14:1:1:1:1:2): Tatz ieſt ona [Maryja] ſſcżęſná a blogoſlawioná/ przez ktorą wiara wcieleniá bożégo ieſt wypelniona/ ij przez wſſytek ſwiat rozſſyrzona OpecŻyw 183v; A ták nye dáy ſobye powyádáć/ áby z duchá ſwyętego tá náuká Lutrowá byłá/ ktora [...] z náuką poſpolitą y ſtárożytnemi obyczáymi y vſtáwámi koſćyołá ſwyętego po wſſem śwyećye rozſſyrzonego ſye nyezgadza KromRozm I F4, D3v; LubPs E2v marg; A wiedzcie pewnie iż przed tymi cżáſy będzye rozſzyrzoná prawdá moiá/ Ewányelia y náuká moiá po wſzytkim ſwiecie RejPos 259v; iż iuż to kroleſtwo twoie ſwięte práwie po wſzytkich końcżynach ſwiátá tego ieſt rozſzyrzone RejPos 313, 259v [2 r.]; WujJud 131v; WujJudConf 116; RejPosWstaw 42; SkarJedn 26, 119, 360; Tym heretictwo y nowe ſekty potępiſz/ iż przodkow ſwych vkazáć niemogą/ iż ſucceſsyey od Apoſtołow niemaią/ ktorą tu przez ty tákie święte/ y dom naſz ſtary/ mocny/ świetny/ po wſzytkiem świećie rozſzerzony/ my záwżdy vkazáć możem. SkarŻyw A4, 374; ReszPrz 27; Wiárá Kátholicka nie tu y owdzie po kąćiech/ iáko haeretycka: ále wſzędy po świećie/ po wſzytkich kráiách y narodziech ieſt rozſzerzona. WujNT 525, 479 marg; Krzyż ś. y moc iego/ to ieſt moc kazánia o vkrzyżowánym/ po wſzytkim świećie rozſzerzona/ sſtáłá ſię zbáwieniem y śiłą Bożą wierzącym SkarKaz 83a.

»po wszech wiekoch rozszyrzony« (1): A ták oná obyetnicá Páńſka o ſwym j duchá śwyętego vſtáwicznym á wyecznym przebywányu [...] nye komu yednemu álbo kilkyem z oſobná/ áni yednemu narodowi/ áni też yednemu wyekowi álbo czáſowi ſluży: Ale wſſyſtkyemu krzeſciyáńſtwu po wſſech wyekoch y myeyſcach rozſſyrzonemu. KromRozm II t.

»wszędzie (a. wszędy) rozszerzon(y)« (2): WujNT 525; Lecż mnie co przypędźiło/ do tey pracey máłey? Zacność domu wáſzego w ſłáwie mocno ſtałey. Gdyż prze mądrość y cnotę wſzędzie rozſzerzoná? PaxLiz A3.

Szeregi: »rozszyrzony a objaśniony« (1): Ale iż ſłyſzyſz od Páná ſwego/ iż nie iuż wneth koniec/ áż będzye pirwey rozſzyrzona á obiáſniona Ewányelia Páńſka po wſzemu ſwiátu RejPos 259v.

»pomnożony a rozszyrzony« (1): Dayże to Pánie Boże [...] áby zá tákim pobożnym wychowániem dzyatek kroleſtwo Syná twego miłego á Páná náſzego Iezuſá Kryſthuſá pomnożone á rozſzyrzone po wſzem okręgu ſwiátá być mogło RejPosWstaw 42.

»rozniesion i rozszerzon« (1): Ma też być náuká zdrowa y prawdźiwa Kátholická/ to ieſt/ po wſzyſtkim świećie roznieſioná/ y rozſzerzoná ReszPrz 27.

»rozszerzon i szczepion« (1): Aleć ná tym [języku] Słowieńſkim przeſtáć kazáli/ ábyś nigdy do práwego rozumienia y náuki nie przjſzedł. Bo tjlo ty dwá ſą ięziki Grecki á Láćinſki/ ktorymi wiárá S. powſzem świećie rożſzerzoná y ſzcżepioná ieſt SkarJedn 360.

3. Rozwinięty, rozpostartyrozłożysty (11):

[rozszerzony na czym: Drugi ieſt obycżay/ gdy iedná máćicá [winna] ná wiele tykach albo też y żerdźiach bywa rozſzerzona. Cresc 1571 292.]

Wyrażenia: »rozszerzone ręce [= dłonie]« (1): Fábrycyus rozſzerzone ręce od vſzu do ocżu/ potym do noſá y ocżu/ y do gárdłá záſię/ y potym áż do żywotá vkazał/ y Poſłom odpowiedział: Poki tym cżłonkom/ ktorychem thykał/ będę ſie mogł ſprzećiwić y im roſkázowáć/ nicżegoy mi nie zbędzie. [...] Phil I3.

[»ręce rozszerzone« = rozpostarte ramiona: [herb Rawicz] Ma być Pánná roſzcżoſána w Koronie/ Ręce rozſzerzone máiąc/ ná Niedźwiedźiu Cżarnym ſiedzi w polu żołtym. PaprHerby 428.]

»rozszerzone skrzydła« [szyk zmienny] (2): A ták onych Cherubinow rozſzerzone ſkrzydłá były ná dwádźieſćiá łokiet BibRadz 2.Par 3/13; Ná chorągwi nadworney był Orzeł z rozſzerzonymi ſkrzydły z złotą ſtrefą/ ſiedząc ná białym koniu BielKron 425; [BielKron 1597 4].

»roszerzony po ziemi« (1): Proiectae humi vineae, Roſciągnione/ Roſzerzone po źiemi winne mácice. Mącz 162d.

»żagle ro(z)szerzone« = passa vela Mącz (2): IAko piſzą o nim [o rybie Timus] w kxięgach O przyrodzonych rzecżach: [...] iże ieſt riba dworna barzo/ gdy vyrzy żagle v okrętow od wiatru roſſzerzone/ tedy ſie wſpina na okręty FalZioł IV 40c; Mącz 275b.

Przen (4):

W porównaniach (2): Bowiem ſpráwiedliwy zákwitnie włáſce bożey/ iáko drzewo pálmowe/ á będzie roſſerzon iáko piękny Cedron ná puſſczy RejPs 137v; Słuchayże ſłuchay [...] káżdy cżłowiek ſwiátá tego ieſt omylny á łgarz/ á prożno kto w nim ma pokłádáć nádzyeię ſwoią/ [...] A Prorok powieda/ iż go z ráná widział iáko drzewo rozſzyrzone/ á k wiecżoru nie zoſtał y znák mieyſcá iego. RejPos 317.

Wyrażenie: »rozszerzone skrzydła« [szyk 1:1] (2): a náwieczne cżáſy niebędę wzruſſon w przybytku twoiem [Panie]/ ábowiem będę beſpieczen zá ćieniem roſſerzonych ſkrzydł twoich. RejPs 89v; GrabowSet E3.
a. O szyku wojskowym: rozciągnięty, rozstawiony (1): XErxes gdy woyſká vźrzał/ dziwnie rozſzyrzony/ Ze ich ocżymá przeźrzeć nie mogł ná wſze strony. Iął płákáć [...] RejZwierz 33v.
b. [O ptaku (w opisie herbu): który ma rozpostarte skrzydła: Nośi ten dom Połubińſkich Orłá za Herb rozſzyrzonego/ á ná pierśiach Podkow á krzyż. BielKron 1597 609.]
4. Otwarty, rozwarty (4):

rozszyrzony na ile [= jak szeroko] (1): Koronę má ná głowie iáſno roſpaloną/ Nádął gębę by pudło/ ná piądź rozſzyrzoną. RejWiz 166.

W przeciwstawieniu: »rozszerzony ... ściśniony« (1): Vcżynił też (v onego) domu okná rozſzerzone (y) śćisnione [latas extrinsecus, angustas intrinsecus] (marg) Wł. otwárte y záwarte. (–). BudBib 3.Reg 6/4.

W porównaniu (1): Sáydak iego iáko grob rozſzyrzony [Vulg Ier 5/16]: [...] Y wytrawi vrodzáie twoie y żywność twoię/ poźrze ſyny twoie y corki twoie: wyie trzody y ſtádá twoie: wyżyruie winnice y ſády twoie. PowodPr 8.

Przen (1): Vſtá náſze Korynthiánie otworzone ſą ku wam/ ſerce náſze ieſt rozſzerzone [dilatatum est]. WujNT 2.Cor 6/11.
5. Mający dużo czegoś, obfitujący [w czym] (5): PRáwem blogoſláwieńſtwem to ieſt błogoſláwiony człek/ ktory noſi boiazń bożą przed oczymá ſwemi [...] Bo pokolenie tákiego będzie w możnoſćiach roſſerzono ná ziemi RejPs 167; á ſnádnie będzieſz ſie poſmiewał s tych/ ktorzy będąc roſzſzyrzeni w forthunach ſwoich/ á w złośćiwych żywociech ſwoich/ pomſty á márne dokońcżenie żywothow ſwoich przed ocżymá twoimi odnośić będą RejAp 47v, 33v; ieden gdy widzi cżłowieká bogátego/ á w bogáctwie ſwym y w onym goſpodárſtwie ſwym rozſzyrzonego/ nárzeka/ lámentuie/ fráſuie ſie vſtáwicżnie RejPos 280; Kátyliná był w Rzymie [...] zacnym y w powinnoſciach rozſzyrzony RejZwierc 98.

Synonimy: 1. powiętszony, przymnożony; 2. rozsiany, rozsławiony, rozwołany; 3. roztoczony, rozwinion.

Cf ROZSZERZYĆ

JR, MC, MN