[zaloguj się]
[pdf]

ROZTACZAĆ (3) vb impf

o jasne; -tå- (2), [-ta-].

Fleksja
indicativus
praes
sg pl
3 roztåczå roztåczają
praet
pl
3 m an roztåczali

praes 3 sg roztåczå (2). ◊ 3 pl roztåczają (1). ◊ [praet 3 pl m an roztåczali [cum N pl: wszy i robacy]]. ◊ [part praes act roztåczając.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Rozpościerać, rozkładać, rozwijać coś złożonego, zwiniętego; expandere, explicare, pandere Cn [co] (2): Wiedźćie mie wſkok do ślubu/ [...] niechay rozniécáią/ Vbiór złoty/ á rąbek żółty roztaczáią. GosłCast 25; [tedy roziáchawſzy ſznura z połowice tedy maſz wśieść/ á pochyliwſzy ſie ná koniu obiezdzáć tym rychley/ ſznur roſtacżáiąc. CygMyśl E3].
Zwrot: »ogon roztaczać« = explicare alas a. pennas Cn (1): FalZioł IV 21d; [Chćiwość ku płodzeniu ſámiec [paw] pokázuie/ ilekroć około śiebie ogon roztacża á chrośći pierzym trząſáiąc. Cresc 1571 576].
[Przen:

W porównaniu: Wiemy obycżay przyrodzenia mizernego náſzego ktore to mizerne ſzcżęśćie tego świátá ták bárzo zbłaźnić może/ iż w nim práwie cżłowiek vlgnąwſzy beſpiecżnie łáſkáwe vpominánie Páná ſwego wzgárdza/ [...] á iáko paw roſtacżáiąc ogon mizerney pychy ſwey/ pychą ſię ſwą przećiwko Pánu ſwemu wynośi. GrzegŻarnPos 1597 421v (Linde).]

2. O rzece: płynąć; przen [co] (1): Pan morzowładny/ y w porthy zamożny Tám/ gdźie go morze pułnocne otacża/ Lub gdźie ſwe Narew odnogi roſtacża. GrochKal 21.
3. [O robakach: niszczyć wygryzając, drążąc od środka:
Fraza: »robacy [kogo] roztaczali«: tamże ná maieſtaćie vderzył go [Heroda] Anyoł Boży/ iż ſpaść z niego muśiał/ y w niemoc w táką wpadł/ w ktorey go wſzy y robacy żywego roztáczáli y vmorzyli. SkarŻyw 712 (Linde).]

Synonimy: 1. rozcięgać, rozszerzać, rozwijać; 2. ciec, płynąć.

Formacje współrdzenne cf TOCZYĆ.

ALKa