[zaloguj się]
[pdf]

POMIERNOŚĆ (24) sb f

Oba o oraz e jasne.

Fleksja
sg
N pomierność
G pomierności
A pomierność
I pomiernością
L pomierności

sg N pomierność (12). ◊ G pomierności (3). ◊ A pomierność (3). ◊ I pomiernością (3). ◊ L pomierności (3).

Sł stp brak, Cn w innym znaczeniu, Linde XVII (z Cn) – XVIII w.

Umiar, rozsądek, powściągliwość; temperatura Calep (24): Piękna pomierność tho ieſt klenot wielki/ A práwie plaſtrzyk ná vpadek wſzelki. RejZwierc [213]v, 54; Calep 1052b; Theopompus krol Spártáńſki przełożeńſthwo krolow do nieiákiey pomiernośći v Lácedemońcżykow przywiodł Phil Q; Vmyśliłám ia byłá/ ſwé dumy ſzaloné/ Pomiernośćią vſkrómić GosłCast 32; [Volck Sssv].

pomierność w czym (3): POmierność w wychowániu/ niepoſlednia cnotá/ Bo tá ſtrzeże y zdrowia/ y broni kłopotá. RejZwierz 132v; RejZwierc 140, 160.

pomierność czyja [pron poss (1), G pron (1)] (2): á ktho ſie nań tárgnie widząc onę nadobną á ſkromną pomierność iego RejZwierc 21, 74.

W połączeniach szeregowych (8): miłość wierna/ powinność życżliwa/ ſpráwiedliwość/ bogoboyność/ pomierność tho były wſzytki vbiory ich [ojców świętych]/ wſzytki klenoty ich. RejZwierc 69v; Bo gdzie prawdá záwije gniazdo ſwe/ iuż j ſpráwiedliwość iuż y ſtałość/ iuż y pomierność/ iuż y roſtropność/ y inſze wſzytki cnoty nielza iedno ſie przy niey oſádzić muſzą. RejZwierc 82, 13v, 71, 122v, 146v, 160. Cf »w pomierności«.

W porównaniu (1): A ták poććiwego á ſtałego cżłowieká iuż áni krzywdá/ iuż áni zwádá/ iuż áni gniew/ áni żadna rzecż niepotrzebna á nie vććiwa nigdy go ruſzyć nie może/ iedno iáko Anyoł záwżdy w pomiernośći ſwey zoſtawáć będzie RejZwierc 74.

W charakterystycznych połączeniach: pomierność nadobna, piękna (4), poćciwa, skromna; do pomierności przywieść; pomiernością być ozdobiony, uskromić; w pomierności zostawać, pomierność w każdych sprawach, w wychowaniu.

Przysłowie: Pomierność piękna z nadobną ſkromnoſcią/ Káżdego ſnádnie zdobi poććiwoſcią. RejZwierc [213] [idem] Phil M.
Szereg: »pomierność z skromnością; skromność a pomierność« (2;1): A zwłaſzcżá iż to wſzytko ſtátecżnemu á ſzedziwemu wiekowi nadobnie przyſtoi y káżdemu poććiwemu cżłowiekowi ſkromność á poććiwa pomierność w káżdych ſpráwach ſwoich. RejZwierc 140, [213]; Phil M.
Wyrażenia przyimkowe: »z pomiernością« (1):
~ Zwrot: »z pomiernością używać« (1): Ale żywot poććiwego cżłowieká/ ktory wſzytkiego z nadobną pomiernoſcią vżywa/ iuż y wdzięcżny/ iuż y zdrowy/ iuż y weſoły RejZwierc 104. ~

»w pomierności« (1):

~ W połączeniu szeregowym (1): A ieſliże poſtánowiſz nadobnie á rozważnie á w ſtátecżney pomiernośći ten vććiwy wiek ſwoy/ á czożći ſie sſtánie? RejZwierc 127. ~

a. Skromność, przyzwoitość (4): S Tákowych tedy ſzkodliwych obycżáiow y przymiotow/ ma káżdy bácżny cżłowiek bráć przed ſię pomierność/ ktora cnotá záwſze przy vcżćiwym zoſtáie/ á ſzkárádośći y plugáſthwá ſie wyſtrzega Phil M, M [2 r.].
Szereg: »pomierność i skromność« (1): O pomiernośći y ſkromnośći/ iákowey ieſt wagi/ y co w ſobie ma. Phil M.

Synonimy: powściągliwość, rozsądek, rozwaga, skromność, umiarkowanie.

Cf NIEPOMIERNOŚĆ

MN