Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POMYKAĆ

Następne hasło: POMYKANIE »

POMYKAĆ SIĘ (12) vb impf

sie (10), się (2).

o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	pomykać się
praes
	sg	pl
1	pomykåm się
2	pomykåsz się
3	pomykå się	pomykają się

conditionalis
	sg		pl
2	m		m pers	byście się pomykali
3	m	by się pomykåł	m pers
3	f	by się pomykała	m an

inf pomykać się (1). ◊ praes 1 sg pomykåm się (3). ◊ 2 sg pomykåsz się (1). ◊ 3 sg pomykå się (3). ◊ 3 pl pomykają się (1). ◊ con 3 sg [m by się pomykåł]. f by się pomykała (1). ◊ 2 pl m pers byście się pomykali (1). ◊ part praes act pomykając się (1).

Sł stp s.v. pomykać, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) – XVIII w. s.v. pomknąć.

Znaczenia

1. Poruszać się, zmieniać położenie (4)
2. Przenosić się z miejsca na miejsce, zmieniać miejsce pobytu (5)
- a. Zapuszczać się, zapędzać się (1)
- b. [Uciekać]
3. Rzucać się, dobierać się do czegoś (2)
4. Wypuszczać pędy, wyrastać, kiełkować (1)

1. Poruszać się, zmieniać położenie; admovere Mącz (4): iżby z obu ſtron ſtały niewiaſty: czoby ią [rodzącą] mocznie trzymały/ albo więcz vwiązały/ Thak iżby ſie ona niepomykała: gdyby płod był wyciągan. FalZioł V 33v; Mącz 234b; GrzepGeom Pv.

Zwrot: »i tam i sam się pomykać« (1): Owa kmieć głupi/ mnimał/ áby owá cżęść puzaná/ kthora ſie/ y tám/ y ſám pomyka/ w gárdło wchodziłá. GórnDworz P4v.

2. Przenosić się z miejsca na miejsce, zmieniać miejsce pobytu; transfugere Mącz (5): [luźni albo hultaje [...] po jednemu zł [płacić mają]. A poborca ma być w tym ostrożnym, aby żaden z takowych [...] tego poboru nie ulegał, na co każdy z osobna ma mieć kwit od burmistrza, kądy [!] zapłaci, a we wsiach od pana, aby tak pomykając się nie zbywali zapłaty. AktaSejmikPozn 1593 170; UniwPobor 1591 8v].

[pomykać się skąd: tedy prośimy niechay nie będźie w tym śieroctwie ſwym [Anna Jagielonka] ruſzána z mieyſcá ná mieyſce: bo nie wiem komu kwoli miáłoby ſie z Wárſzáwy pomykáć BielKron 1597 662.]

W połączeniu szeregowym (1): O niewdzyęcżniku/ o niedowiárku/ on do ciebie idzye/ á ty przed nim vciekaſz/ á ty ſie tułaſz/ á z mieyſcá ná mieyſce ſie pomykaſz. RejPos 144.

Zwrot: »z miejsca na miejsce, na ine miejsce, od miejsca do miejsca się pomykać« [szyk zmienny] (2:1:1): Acż ſą ine przypadki co wſzytki fráſuią/ Y dobrą myſl y zdrowie poſpołu im pſuią. Iáko dzdze/ śniegi/ grády/ powietrze morowe/ Wierz mi iżći y tho ſą kłopoty gotowe. Gdyć ſie przydzye od mieyſcá do mieyſcá pomykáć/ A cżáſem y do láſá muśiſz ſie więc pytáć. RejWiz 93v; [ludzie z portu] W ſiedmi álbo w ośmi lećiech pomykáią ſie ná ine mieyſce dla ſmrodow: kupiectwá żadnego álbo frymárkow nie vżywáią BielKron 447; Mącz 138d; RejPos 144.

a. Zapuszczać się, zapędzać się; propagare imperium, provehi Cn (1): kiedybyśćie ná pográniczu Miaſt/ á Zamkow mocnych nábudowáli/ [...]/ y żebyśćie ſię w polá nád rżekámi pomykali [!]/ nie tylkoby Tátárżyn w źiemię iść nie śmiał/ ále byśćie go y z iego źiemie wyprżeć zá czaſem mogli: GórnRozm M.

b. [Uciekać [z czym (żywotne)]: A gdy chceſz żećby ſie z ptakiem nie pomykał [tresowany jastrząb]/ tedy ná ten cżás nie doświadcżay wyżłów CygMyśl Fv.]

3. Rzucać się, dobierać się do czegoś; admovere a. appetere, a. mittere manus ad rem aliquam, decurrere Cn (2):

Zwroty: peryfr. »na grzbiet z biczem się pomykać« = bić (1): Szwarcewy záś nieborak ná Miśká nárzeká/ Ze mu ſię cżęſto ná grzbiet z bycżem ſwym pomyka. CzahTr L2v.

peryfr. »do kalety się nie pomykać« = nie kwapić się z datkiem (1): HEy Kolędá Pánowie: Widzę/ do káléty Zaden ſye nie pomyka: wierę przez monéty Mnie ztąd/ iáko baczę/ wywędrowáć przydźie PudłFr 7.

4. Wypuszczać pędy, wyrastać, kiełkować (1): Fruticesco, Pomykam ſie wzgórę. Mącz 138b.

Synonimy: 1., 2. popychać się, ruszać się, toczyć się; 3. rzucać się.

Formacje współrdzenne cf MKNĄĆ.

Cf POMYKANIE