[zaloguj się]
[pdf]

POMYŚLAĆ (64) vb impf

-ſ-, -s- (39), -ś- (25).

o oraz a jasne.

Fleksja
inf pomyślać
indicativus
praes
sg pl
1 pomyślåm pomyślåmy
2 pomyślåsz
3 pomyślå pomyślają
praet
sg pl
1 m pomyślåłem, -m pomyślåł m pers
3 m pomyślåł m pers pomyślali
fut
sg
3 m będzie pomyślåł
imperativus
sg pl
1 pomyślåjmy
2 pomyślåj pomyślåjcie
3 niech pomyślå
conditionalis
sg pl
1 m bym pomyślåł m pers
3 m by pomyślåł m pers by pomyślali
n subst by pomyślały

inf pomyślać (7). ◊ praes 1 sg pomyślåm (3) [w tym zapis: -ąm (1)]. ◊ 2 sg pomyślåsz (1). ◊ 3 sg pomyślå (3). ◊ 1 pl pomyślåmy (2). ◊ 3 pl pomyślają (2). ◊ praet 1 sg m pomyślåłem, -m pomyślåł (2). ◊ 3 sg m pomyślåł (9). ◊ 3 pl m pers pomyślali (6). ◊ fut 3 sg m będzie pomyślåł (1). ◊ imp 2 sg pomyślåj (17). ◊ [3 sg niech pomyślå.] ◊ 1 pl pomyślåjmy (2). ◊ [2 pl pomyślåjcie.] ◊ con 1 sg m bym pomyślåł (1). ◊ 3 sg m by pomyślåł (3). ◊ 3 pl m pers by pomyślali (3). subst by pomyślały (1). ◊ part praes act pomyślając (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. pomyślić.

1. Kierować myśl na coś, czynić coś przedmiotem swojej myśli, zwracać się w myśli do czegoś; uświadamiać, wyobrażać sobie; cogitare HistAl Modrz (46): [zakon] Nie ták dáleko zákázuie krewnośći, ále potym záłożono, áże do czwartégo ſtopniá: A to dla tego pomkniono, áby ſám bliżéy do vſtáwy Bożéy nie pomyśláli ludźie SarnStat 600; [Idipsum inuicem sentientes. {(yednoſtaynye/ veſſpolek po/myſlaycze/ poſvalaycze)} Glosy II nr 84/92].

pomyślać co (5): godźiłoli ſie [Apostołów i Ewanjelistów] w nieſzcżyrośći dáć vznáć? Pánie Boże tego vchoway/ żebyſmy my o nich y pomyślać to mieli CzechEp 208. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym; »[kto] ani pomyśla(ł)«, »ani pomyślaj«, Zwrot.

pomyślać na co (7): Pomnicie ná to cżyiſcie ſłudzy á cżyiſcie ſprawce ſą/ á od kogoſcie tu ſą przełożeni: ſpytaycie ſie Páwłá ſwiętego. Wiem że żaden ábo bárzo rzadki máło pomyſla ná to RejPos 253; RejZwierc 236v. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym; [»grzech i pomyślać«], Zwrot.

pomyślać o kim [w tym: de aliquo (1)], o czym (25): gdy ktory ſmak bywa pomienion, tedi onim pomyſlamy: j bywa onim nieiaka imagitia: to ieſt dumanie przi cżłonku vſuſzenia ktori ieſt w ięziku. GlabGad C5; KrowObr 143v; BudNT Luc 3/15; CzechEp 208; Ia gdy pomysląm de Candidatis na tę gromadę, iako bedzie poirzeć exhorresco, ale azasto mnie naigorzeybydz ma. ActReg 98; [Jan w Ewangelii mówi] Kto ná vbogą mátkę/ ná ſtáynią/ ná żłob/ [...] pátrzy: niech drugie oko ná oycowſki iego rodzay obroći: áby tym co ſię w ſtáyni vrodźił nie pogardzał: ále ná Anyoły ſługi iego pátrząc/ o Bozkiey iego zacnośći pomyślał. SkarKaz 484b. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, Frazy.

cum inf (6): A wżdy dobra wiárá Papieſka: á wżdy nie błądzą: á wżdy wiedzą co wierzą: á wżdy ich żaden nie pomyślay ſtrofowáć/ ábo co przećiw niezbożnym błędom y bluźnierſtwom co mowić. CzechEp 173, 78; PudłFr 70; Cóż? czy ćię kto pomyślał mieć zá niewſtydliwą? GosłCast 64, 5; Nie pomyślay bárwiczką twarzy ſwey rumienić. Zwiędła iuż twoiá młodość/ gotuy ſię do Bogá ZbylPrzyg B2v; [Táki dekret wyſzedł/ ták bydź muśi. Płáczem/ żáłobą názad kogo wróćić/ nie trzeba y pomyśláć. JanStat [**8]].

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: to (1), na to (4), o tym (2); zaimek pytajny (5), iż (4), aby (2), zaimek względny (1)] (12): BielŻyw 12; Filip krol [...] wſzedł do Olimpiey y rzeki/ pomyſláłem áby to dziecię żadnym obycżáiem nie było chowáne ábowiem nie ze mnię pocżęte HistAl A6v; RejPos 252v, 262v; Dziwna to rzecż ná nędzniki/ Iż gdy widzą nieboſzcżyki/ łże ſie ich przygodámi/ Nie karzą áż zginą ſámi. Iáć tu cżekam łáſki Bożey/ Tobie być nie może gorzey/ Ieſli ná tho nie pomyſlaſz/ Iż też ná tho tákież przyść maſz. RejZwierc [238], 38v, 173v, 175; KarnNap ktv; A z drugiey/ y tom muśiał pomyśláć: iż mnie iuż prożno co pocżynáć z ſłowá Bożego CzechEp 127, 333; Będzie KIM pomyslał nato iakoby mogł zdobrym Rptey wto vgadzać zaradą wm nieMP samego. ActReg 170; [TerentMatKęt I2v].

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym (1): BudNT Luc 3/15 cf W przen.

W połączeniu z „tak” ogólnie określającym to, o czym się myśli (1): Choćbyś ty dobrze nigdy niebył winien tego, A mnie ſię ták zwidziáło o tobie rozumieć, Iáko mi tego zbroniſz bym ták nie pomyślał? CiekPotr 7.

W połączeniach szeregowych (2): oni wierni Chriſtyánie pierwſzy o tym [co doktorowie i koncylia uważają za potrzebne ku zbawieniu] áni pomyślali [...] áni o tey potrzebney rzecży [...] wiedźieli/ áni ták wierzyli CzechEp 71; chce X.K. ludźi bácżnych omamić: [...] żeby widząc nie widźieli/ á rozumieiąc przedśię nic nie rozumieli ani tego coby to był zá tytuł Papieſki Servus ſervorum Dei, ſługá ſług Bożych vważali/ áni o tym coby ſię też przećiw temv tytułowi ſkutkiem w rzecży pokázowáło pomyśláli. CzechEp 333.

W charakterystycznych połączeniach: pomyślać na błędy; pomyślać o duchu, o krzyżu, o mnóstwie bogow, o wierze bożej, o wodzu, o boskiej zacności, de candidatis; pomyślać często, mało, pirwej, ustawicznie, wespołek.

Frazy: »[kto] ani pomyśla(ł) (a. pomyślają itp.) [o czym]« [w tym: ani i przez sen pomyślał (1); czego (1); cum inf (1)] = nawet nie przychodzi [komu] na myśl (11): GrzegRóżn B3v; oni [ci, którzy inaczej uczą i piszą] ſie zá tákie wydáć chcą żeby ni wcżym niebłądzili: przeto tákiey ſubtylney filozofiey vżywáć muſzą (iákiey nigdy przed tym Papieſcy Skotyſtowie nie vżywáli/ á nákoniec ani o niey pomyſláli) áby ták do końcá przy ſobie tych zátrzymáli/ których iuż ná tym ſwym fundamencie záſádzili. CzechRozm 52v, 25, 136v, 172, 223, 236v; CzechEp 71, 161, 333; WujNT 330; [Alye ktorzi opak czinyą, a oblądlywim baczenym besz koncza spyewayą chwali pannye Mariey [...] modlytwamy pomoczi yey proszą a o naslyadowanyv oney ktorą wislawyayą. anisz pomyslayą wnyebespiecznosczy ssą ModlKobiet 20v; BudUrzęd 37v].

»ani pomyślaj; pomyślać (się nie godzi)« [w tym: o czym (6), czego (1)] = nie wolno nawet myśleć (4;4): Ale ty rzecży/ nietylko od inſzych Conciliy nam podáne/ ále też oſobliwie przez Tridentſkie Swięte Zebránie ſą vſtáwione/ iż iuż o tym nierzkąc inácżey rozumieć/ ále áni pomyślác żadną miárą śie niegodźi. KuczbKat 150; Mowięć to iż mi ſie namniey nieſpodoba/ á to dla tego: iż ieſt przećiwny y rozſądkowi zdrowemu/ y temu tám zakonowi/ o fałſzywych świádkách/ Moyżeſzowemu: á do Chriſtuſá z nim áni pomyſlay. CzechRozm 232v, 162v, 243v; prawdźiwa ozdobá/ cnotą ma być nábywána: á okrom niey/ áni pomyśláć o tem [extra eam ne cogitandum quidem]. ModrzBaz 50v; Omyli tám drugiego Kápłáńſtwo/ nie obroni kożká/ nie záſtąpi Papież: káżdy tám brzemię ſwe ponieśie: káżdy zá ſię licżby ſłuchan będźie: á bráku tám w oſobách áni pomyślay. CzechEp 99, 419; á żeby ſię w goſpodźie ſwey ſpokoynie/ bez hukow/ krżykow/ ſtrżelánia/ krzoſánia/ wyśiedźiec kto mogł/ o tym áni pomyślać. GórnRozm A3v; [PostępekPrCzart 12].

[»[na co] grzech i pomyślać«: Gdzie na takowé dziwné a ſzkodliwé plotkj ſnać grzech i pomyślać. MurzNT 20.]

Zwrot: »pomyślać sobie« [w tym: co (1), na co (1)] (6): KochSat Bv; RejPos 252v, 262v; ty moy miły poććiwy cżłowiecże ktoregożkolwiek ſtanu ieſteś/ bądź ná tym vrzędzie/ bądź też y bez vrzędu/ vważay pilno á pomyſlay ſobie czo to ieſt ſławá/ cnotá/ á poććiwość RejZwierc 38v; [pustelnik] páthrzył ſobie ná ono miáſto w ktorym ſie był vrodził/ y pomyſlał ſobie áby thám był ſzedł á pożegnał przyiacioły ſwoie iuż w ſthárośći ſwoiey. RejZwierc 175, 173v.
Szeregi: »ani mówić ani pomyślać« (1): Ale my karząc ſię ich grzechámi [...] mocnie wierzmy ſłowam Chriſtuſowym o tych táięmnicách: á nigdy w ták wyſokich rzeczách tego ſłowá (Iáko) áni mowmy/ áni pomyślaymy. WujNT 330.

[»niechać ani pomyślać«: Adam rzekł/ niechay żono áni pomyſlay/ krewći to náſzá y ćiáło PostępekPrCzart 12.]

»pomnieć a pomyślać« (1): ná to pilnie pomni á vſtáwicżnie pomyſlay ſobie/ iż ty y on obádwá macie inego Ceſárzá nád ſobą/ ktoremuſcie powinni y cżynſz/ y poſłuſzeńſtwo. RejPos 252v.

»pomyślać a rozważać« (1): [Pitacus] mowił też aby mądrzy pirwey niżli by czo poſtanowili na to pomyſlali á rozważali czoż kto cżynić ma BielŻyw 12.

»ani pomyślać, ani śnić się [komu]« (1): [Sabellijańczycy] piſmá nie nágániwſzy/ ábo nie potępiwſzy/ nas nie mogą potępić/ ktorzy o mnoſtwie Bogow áni pomyſlámy/ ani ſię nam o nich ſni GrzegRóżn B3v.

»uważać a pomyślać« (2): A ták vważaymy wſzyſcy pilnie/ dla miłego Bogá/ ty ſłowa á to przeſtrzeżenie Páná ſwego/ á pomyſlaymy ſobie/ iżći iuż máło nie wſzytki znáki pełnią ſie tego przyſcia Páńſkiego. RejPos 262v; RejZwierc 38v.

»nie wiedzieć, ani pomyślać« (1): duch Boży mądrze y pilnie zábiega/ ták doſtátecżnym/ pocżęćia tego/ opiſánim z záćmienia mocy nawyżſzego: tedy ia koniecżnie/ o tym tám przenieſieniu naſienia/ niechcę nic wiedzieć/ áni też o nim pomyſláć. CzechRozm 162v.

W przen (1):
Zwrot: »pomyślać w sercu swym« (1): Gdy lepak mnimał lud/ y pomyśláli wſzyſcy w ſercach ſwych o Iohánie/ owaby on był Chriſtus/ Odpowiedział Iohan wſzem mowiąc: Iać w wodzie nurzam was/ lecż przyidźie mocnieyſzy niż ia/ ktorego nie ieſtem godzien rozwięzáć rzemyká botow iego BudNT Luc 3/15.
2. Planować, zamierzać, pragnąć; desiderium apponere HistAl (15): FalZioł V 52v; thobie przykazuiemy/ ábys ſie do ſwey ziemie wroćił bo gdzie pánowáć nie możeſz tam nie pomyſlay. HistAl G7v; Zoch pátrzy żáłuiący ſąśiadow teſkliwych. Ale iże nie rowno: pomyślał fortelem/ Iedno nie Dáres z onym walecżnym Entelem. KmitaSpit B4v.

pomyślać o czym (4): Nie godzi ſie o wypędzeniu płodu pomyſlać/ albo praczować/ ażby pierwej oliwą/ albo tłuſtoſcią nieiaką, takieſz myciem albo podkurzaniem: macicza była odmiękcżona/ aby droga ku wyſzciu była otworzona. FalZioł V 34; NVż ma miła zacna krwi/ ſtanu Rycerſkiego [...] Nie wdawáy ſie w wſzetecżność/ á cżáſu pokoiu/ Ták iákoć to należy/ pomyſlay o boiu. RejZwierz 109v, 9v; ActReg 48.

cum inf (7): FalZioł V 49v, 52v; á was przed ſie nic nieruſſa áni ſpráwiedliwoſć/ áni vpominánie moie ktora mię rzec ták w zruſſa/ że czáſem pomyſlam poruſſyć fundámenti wſſytkiey ziemie. RejPs 123; Ia ták w.m. powiádam/ iż kto ſkąpy/ ten gráć nie pomyſla GórnDworz M4; PaprUp E; Onym ták/ Bogu záśię inácżey ſię zdáło/ Zle przećiw woley Bożey ſtáwiąc ſię zuchwáło. Lecż kiedy wiecżerzáli/ kiedy ſpocżywáli/ Z nowu ich inſzą ſztuką podyść pomyśláli. KmitaSpit C2; CiekPotr 4; [iżeby niegdzie/ Pleban/ ony/ ktorzyby po ranu Comunicować pomyſlali/ zgrumadzywſſy ie na iedno mieſce/ ſpołnie rozgrzeſſał/ To żadną miarą więcei niema być UstKościel 115v; HerbOdpow Ii6; VegKmita 8].

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Ciągnie ſie nędzny Oſieł/ by ſzubki przyſtáwić/ Páni też iuż pomyſla/ w co ſie przy tym záwić. RejZwierz 137v.

Przysłowie: Powiedał iż to záwżdy ſzcżęſliwſzy w pokoiu/ Który ſobie pomyſlał powoli o boiu. RejZwierz 9v, 109v.
[Fraza: »prożno pomyślać« = nie można nawet o tym pomyśleć: Też wymierzyliśmy drogę aż do samej granice, ale gościniec bardzo zły, teraz ledwie wyjedzie, kiedy sucho, a kiedy w deszcz, tedy próżno ma pomyślać. LustrDróg 33.]
3. Troszczyć się o coś, zajmować się czymś [o kim, o czym] (3): (nagł) Elekcija Krolá (–). PAtrzayże w tákiey náſzey záwikłáney ſpráwie/ Y ktoż ieſt ktoby o tym wżdy pomyſlał prawie. RejZwierc 249; MWilkHist B4.

Iron. (1):

Zwrot: »pilnie pomyślać« (1): (nagł) Hánibál Hetman Kártágińſki (–). TEn kiedy Hiſzpánią wzyął z mocy Rzymiánom/ Zdáło ſie to zá deſpekt wielki onym pánom. Mśćić ſie chcieli Hánibál iuż był pogotowiu/ Bárzo pilnie pomyſlał ieſzcże o ich zdrowiu. PaprPan Hh3.

Synonimy: 1. mniemać, rozważać; 2. dumać, radzić, żądać; 3. dbać, starać się, troszczyć się.

Formacje współrdzenne cf MYŚLIĆ.

JR