[zaloguj się]
[pdf]

PONIEŚĆ (81) vb pf

o jasne; w inf e pochylone; w formach fut, praet i con ponies-, ponios-; poniosł z tekstów nie oznaczających ó.

Fleksja
inf ponieść
praet
sg pl
3 m poniosł m pers ponieśli
f poniosła m an
conditionalis
sg
1 m poniosłbych

inf ponieść (1). ◊ fut 1 sg poniosę (5). ◊ 2 sg poniesiesz (11). ◊ 3 sg poniesie (26). ◊ 1 pl poniesiem (7), poniesi(e)my (1) Diar; ~ -em (2), -(e)m (5). ◊ 2 pl poniesiecie (3). ◊ 3 pl poniosą (23). ◊ praet 3 sg m poniosł (1). f poniosła (1). ◊ 3 pl m pers ponieśli (1). ◊ con 1 sg m poniosłbych (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.

1. Spowodować przemieszczenie się czegoś, trzymając to przy (na) sobie lub na zwierzęciu; ferre PolAnt, Modrz; portare PolAnt, Vulg; tollere PolAnt [w tym: kogo, co (39)] (42): Iże ſie nie poſliźnieſz/ ábo cie ponioſę/ Aż wiátr lepiey oſuſzy ná trawie tę roſę. RejWiz 22v; BudBib Ruth 2/18; [Pácholąt máłych co drzewá ponioſą/ áby ná konie nie ſadzáli. TarnConsil 20].

ponieść na kim, na czym (3): W źiemi vtrapienia y vćiśnienia gdzie ieſt lew y lwicá/ báżyliſzek [!] y Smok latáiący/ ponioſą bogáctwá ſwe ná grzbiećiech oſłow ſwoich BibRadz Is 30/6; BudBib Is 49/22. Cf »ponieść na sobie«.

ponieść przed kim, przed czym (2): Przytym ſiedḿ kápłanow ponioſą ſiedm thrąb rogowych przed Skrzynią BibRadz Ios 6/4; záwiązał dwa tálánty śrebrá we dwá wory/ y dwie odmienne ſzáćię [!]/ j włożił ná dwá páchołki ſwe/ że ponieſli przed nim. BudBib 4.Reg 5/23.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): A gdy z wámi idę w drogę/ Ponioſę też wżdy co mogę. BierEz A4v.

Przysłowie: Wiedź też y złodziey iż wilk nośi á potym go też ponioſą RejZwierc 134.
Zwroty: »do grobu ponieść« (1): Ale virzyż cocz przynioſą Gdy czie do grobu ponioſſą. RejKup i2.

»ponieść na sobie, samemu« [szyk zmienny] (1:1): ZAtym krzyż wielki ij wielmi cięſſki nagotowali/ na piętnáſcie ſtop długi/ ij wlożywſſy go náń [na Jezusa]/ ſamému go poniéſtz kázali. OpecŻyw 135v, [79]v.

Przen (14): Ták mowi Pan Iehowá/ oto wznioſę ná národy rękę moię á do (rozmáitych ludzi) podnioſę chorągiew moię/ á przynioſą ſyny twoie ná łonie/ á corki twoie ná plecach ponioſą ie [et flliae tuae super humerum portabuntur]. BudBib Is 49/22; Tá ćię łáſká iego gdy z ſercá dobry á Chrześćiáńſki żywot zácżnieſz/ ponieśie SkarŻyw 4.

ponieść przed co (1): Ták tedy naprzod mowićie ſtoiąc/ kiedy Opáćichę álbo Kxinią ſwięćićie. [...] Wezmi płatek álbo zawoy Swięty/ ktory ponieſieſz bes zmázy/ przed ſtolec wietzny KrowObr 147v.

Fraza: peryfr. »poki miesiąc i słońce poniosą lata [= będą odmierzać czas, tj. do końca świata]« (1): Y będźie iego [Boga] imię ná źiemi Miedzy narody ſtráſzné wſzytkiemi: Ták długo/ poki/ ſtraż czuyna świátá/ Mieśiąc/ y ſłońce ponioſą látá [Et permanebit cum sole et ante lunam, in generatione et generationem Vulg Ps 71/5]. KochPs 105.
Zwroty: »ponieść grzech swoj« = odnieść karę (1): Człowiek ktoryby łáiał Bogu ſwoiemu/ ponieſie grzech ſwoy [portabit peccatum suum] Leop Lev 24/15.

»ponieść obraz« = być odwzorowaniem (1): A iáko nośiliſmy obraz ziemſkiego [człowieka]/ ponieśiem obráz y niebieſkiego [Et sicut portavimus imaginem terreni, portemus et imaginem caelestis]. BudNT 1.Cor 15/49.

»ponieść z sobą« (1): Teſkność też owá/ ktorą miewa cżłowiek z odiechánia od miłey od ſwej/ nigdy nań nie przypádnie/ ábowiem miłą ſwą/ to ieſt pięknoſć onę w ſercu iáko drogi ſtarb [!] zámknioną/ wſzędzie gdzie ſie obroći/ ponieſie s ſobą GórnDworz Mm4v.

»[z kim] urząd ponieść [= sprawować]« (1): Ktorzy ná káżdy czás będą lud ſędźić/ á wſzelką rzecz trudną do ćiebie odnoſić będą/ ále ty drobnieyſze rozſądzą ſámi/ á tákći pracey vlżą/ gdy z tobą ten vrząd ponioſą [et ad alleviandum te et ferent tecum]. BibRadz Ex 18/22.

a) Poświęcić coś na jakiś cel (2): A ia przy boku twoim garść krwie mey ponioſę/ Służąc oycżyznie moiey CzahTr G; [Niechay jedno kto kiedy z tobą zadrze, [...] łaskawy mój szwagrze. Jako przy tobie gardła poniesiemy, A przed wszytkiemi na czoło staniemy. Otwin(?)Erot 149].

ponieść na co (1): Naydzieſz tu Wáſzá K.M. cżym ſie vćieſzyć będzieſz mogłá/ [...] wtym ośieroceniu á boiazni niebeſpiecżeńſtwá/ wktorey Krol Iego M. małżonek W.K.M. zoſtáwił/ gdy zdrowie ſwoie ná potrzebę rzecżypoſpolitey/ y ná obronę poddánych ſwoich w woienney wypráwie ponioſł SkarŻyw A2v.

b) Wyznaczyć, wskazać [w tym: kogo, co (3)] (4):

ponieść komu (1): Mam zá to że tá máła rzecż pożytek przynieśie: Cżytelnikowi tor do wielkich piſm ponieśie. KlonKr Av.

Przysłowie: Záoſtrz ſie/ Idź ná práwą chodźże ná lewą ſtronę/ gdzie ćie kolwiek ocży ponioſą [quocumque faciei tuae est appetitus]. Leop Ez 21/16; Abeat quovis gentium, Niechay idzie w ymię boże gdzie go oczy ponioſą/ gdzie iedno chce. Mącz 344d, 344b.
a. Przyjść z czymś do kogoś, obdarować, ofiarować; offerre Vulg [co] (12): Powieda o Zydźiech iż oni idąc do Egiptu o pomoc proſić ponioſą dáry wielkie BibRadz I 366a marg; RejPos 178v; Królowie/ ktorzy morzem władáią/ Y wyſpom morſkim práwá dawáią/ Dáry ponioſą KochPs 105.

ponieść do kogo, do czego (2): LubPs Q4; A ták gdy ponieſieſz dar twoy do ołtarzá/ á wtymbyć przyſſlo ná pamięć że twoy brát ma nieco przećiwko tobie: zoſtawże on dar twoy tám przed ołtarzem/ á wroć ſie y przeiednay ſobie pierwey brátá twego Leop Matth 5/23.

ponieść komu (3): krole Arábſcy Pánu ták ſławnemu/ Ponyoſą vpominki ku więtſſey cżći yemu. LubPs Q4, P3v, Q4v marg.

ponieść gdzie (3): Prziymyeſz od nas ty ofiáry coć ponyeſiem wdzięcżnie Ná ołtarz twoy chwaląc cie iuż páná ſwego wiecżnie. LubPs N4v, aa2; Prze twé ołtarze ponieśiem śpiewaiąc: Powinné dáry/ po winną cześć dáiąc ZawJeft 19.

W charakterystycznych połączeniach: ponieść dar (5), ofiarę (2), upominek (2); ponieść do ołtarza, na ołtarz, prze ołtarze, w dom; ponieść wdzięcznie.

Przen (1):
Zwrot: »przed nogi [czyje] ponieść« (1): my z łaski miłego Boga a KM naszego MP z miłości z wielką swą chucią a dobrą wolą ku dobremu Rzeczypospolitej i WKM też ku potrzebie właśnie co z najwiętszej możności naszej będzie, przed nogi WKM Pana swego poniesiemy. Diar 76.
b. O siłach przyrody (4): Gdy będzieſz wołáć/ niech wybáwią ćię zgráie twoie/ lecż wſzytkie one ponieſie wiátr pochwyći prożność BudBib Is 57/13.

ponieść czym dokąd (1): Támże záś od tąd ponieśie ćię wodá Przeſtronym wártem áż do Wyſzegrodá KlonFlis F4v.

Zwrot: »lecieć gdzie wiatr poniesie« (1): Przypádkowi żadnemu vnośić ſie nie dáy/ [...] á bądź práwie cżłowiekiem á nie owym motylem co leći gdzie go wiátr ponieſie. RejZwierc 146v.
W przen (1): Idź rowno z wodą/ ſámá ćię ná grzbiećie Ponieśie Wiſłá KlonFlis E3.
c. Pogrzebać (1): Pátrz co mi ſmierć vcżyniłá/ Y ná cięć koſę oſtrzyłá. Nie dziwuy ſie miły brácie/ Iż tu leżę w tey komnácie/ Snádnie oná páni s koſą/ Spráwi że cie też ponioſą. RejZwierc [238].
d. W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1): Kápłan z Rycerzem/ á obádwá biali/ Iedno przez ieden plác od ſiebie ſtali. Vyrzał drab cżarny/ y nátárł ná obu/ Pewnie iednego ponioſą do grobu. KochSz B2v.
2. Znieść coś, wytrzymać; portare PolAnt, Vulg; ferre Modrz (26): Abowiem podałem tobie látá nieprawośći ich/ według liczby trzechſet y dźiewiąćidźieſiąt dni/ á ponieśieſz niepráwość domu Izráelſkiego BibRadz Ez 4/5, Ez 4/4, 6, 18 arg; Záś ſynowie wáſzy będą páſterzmi wpuſtyni cżterdzieśći lat/ y ponioſą zbłaznienie wáſze áſz zniſzcżeią trupy waſze w puſtyni. BudBib Num 14/33; A ty leż ná bok twoy lewy/ á włoż niepráwość domu Izráelowego nań/ wedle licżby dniow/ ile ich leżeć będzieſz ná niem/ (że) ponieśieſz niepráwośći iych. BudBib Ez 4/4, Num 18/1, Ez 4/5, 6, 18/19, 20 [2 r.]; ále wſzytko ná Bogá y Chriſtuſá włożywſzy ſkromnie y ćierpliwie ponioſę. CzechRozm 251v, 149; ModrzBaz 88.

W charakterystycznych połączeniach: ponieść nieprawość (9), wyrok, zbłaźnienie, złość (3); ponieść przed sąd boży; ponieść cierpliwie, skromnie (2).

Zwroty: »brzemię (a. brzemiączko) (swe) ponieść« = onus portare Vulg [szyk zmienny] [w tym: przed co (1)] (8): ponieſiećie ćięſſkie y ſtráſliwe brzemioná przed Sąd Boży KrowObr 149; Bo nie powinien nigdy ćirpieć ſyn zá oycá/ á ociec zá ſyná: ábowiem káżdy ponieſie brzemię ſwoie. RejPos 51; WujJud 209; káżdy brzemiącżko ſwe ponieśie/ y káżdy da zá ſię licżbę Bogu CzechEp 26, 62, 99; WujNT Gal 6/5, Xxxxx3v.

»krzyż swoj ponieść« (2): Ieſli kto chce przyść zá mną niech záprzy ſam śiebie/ á niech krzyż ſwoy ponieśie [Et tollat crucem suam Vulg Mar 8/34]/ á mnie náśláduie. WujJud 143v; SkarKaz 122a.

»ponieść na sobie« (1): Dobrze mężowi gdy nieśie iárzmo w młodośći ſwoiey. Siędzie ſam/ á milcżeć będzie/ bo ponieśie ná ſobie [quia portavit super se]. BudBib Thren 3/28.

3. Przekazać (1):
Zwrot: »ponieść poselstwo [komu od kogo]« (1): Prothkyem gdy przyedzyeſſ na dwor Ceſzarza Thvreczſkiego bandzyeſſ zandal slyſzenya kv powiedzenyv poſzelſthwa y roſkazanya naſſego, kthore od naſſ Czeſzarzowy yego miloſczi ponyeſzyesz LibLeg 7/31.
4. Mieć na sobie, być ozdobionym; w przen [co na czym] (1): Poſtáwię pálmę złotą w twym kościele/ Która ten napis ponieśie ná czele KochFr 76.
5. Doznać, otrzymać; portare PolAnt [co] (6): A ták nie ponieſiećie zá to karánia prze grzech/ gdy co náwybornieyſze rzeczy z nich [dochodów swych] oddáwáć będźiećie BibRadz Num 18/32; Y ponioſą karánie zá złośći ſwoie BibRadz Ez 14/10; WysKaz 37; Máieſtat záś Páńſki pokaże ſię w doſtátku y bogáctwách y świetnośći/ ktora ſię ná oney iego czeladce pokaże: ktorzy też ponioſą korony y vpominki wieczne á nieobięte/ ktore ſię dobrym ſługom iego rozdáwáć máią. SkarKaz 6a, 312b.

W charakterystycznych połączeniach: ponieść karanie (2), korony i upominki wieczne, sąd (Boży) (2), szkodę.

Zwrot: »ponieść na sobie« (1): Przeſto kto ſię ſprzećiwi mocy/ poſthánowieniu ſię Bożemu ſprzećiwi/ a ktorzy ſie ſprzećiwiáią/ Sąd Boży ná ſobie ponioſą. KrowObr B3.
6. Uczynić to, co jest określone rzeczownikiem [co] (5): Zá co my tobie/ O Boże náſz wiecznie/ Wdźięczni ſye ſtáwiem: poko duch ſpółecznie Z ćiáłem ſpoiony będźie: Myć dźiękuiąc Chwałę ponieśiem: ofiarę gotuiąc. ZawJeft 19.

W porównaniu (1): ktorego [Jezusa Chrystusa] gdy ná wzor tego Symeoná/ [...] zá wodzá wezmiem: á dobre vcżynki ſpráwiedliwośći w wierze cżynione/ ná rámionach iáko ſnopki ze żniwá/ ponieśiem: tedy niezábłądzim SkarŻyw 115.

Zwroty: »ponieść pamięć [czego]« = zapamiętać (1): A niech nigdy v ćiebie nie będę prawdźiwy/ Ieśli ná brodźie tákiéy nie wypráwię ſztuki/ Ze ná wieki ponieśie pamięć moiéy ruki. KochBr 153.

»uczynki dobre ponieść« [w tym: na czym „stąd”] = żyć dobrze [szyk zmienny] (2): Nikt nam ná on cżas [sądu Bożego] niepomoze [!]/ iedno żywot S./ a vczynki dobre/ ktore ztąd ponieśiem. SkarŻyw 121, 115.

»ponieść w umyśle obrazę« = obrazić się (1): Otosz kiedy wm te wszytkie rzeczy zrachuiesz wiec y czas iaki był, pewienem ią zewḿ nieponiesieſz wumyslie swym takiey obrazy przeciwko Panu Gniezninskiemu, iako caeteri ActReg 109.

7. [Znieść wiele (o jajach):
Zwrot: »jajca ponieść«: Ieſzcże y od tego [kokoszy] iáyca wielkie ponioſą. Nátłucż ſkorup [...] SienHerb 610a.]

Synonimy: 1.a. dać, obdarować, ofiarować; 5. doświadczyć, doznać.

Formacje współrdzenne cf 1. NIEŚĆ.

Cf PONIESIONY

MN