[zaloguj się]
[pdf]

PORAŻAĆ (70) vb impf

o oraz drugie a jasne; -rå- (60), -ra- (7); -ra- BiałKaz, SkarKaz, VotSzl; -rå- : -ra- BielKron (16:2), Mącz (3:1), RejPos (5:1).

Fleksja
inf poråżać
indicativus
praes
sg pl
1 poråżåm poråżåmy
2 poråżåsz
3 poråżå poråżają
praet
sg pl
1 m -em poråżåł m pers
3 m poråżåł m pers poråżali
f poråżała m an
n subst poråżały
fut
sg
3 m będzie poråżał
f poråżåć będzie
conditionalis
sg
1 m by poråżåł

inf poråżać (2). ◊ praes 1 sg poråżåm (4). ◊ 2 sg poråżåsz (1). ◊ 3 sg poråżå (9). ◊ 1 pl poråżåmy (1). ◊ 3 pl poråżają (4). ◊ fut 3 sg m będzie poråżał (1). f poråżåć będzie (1). ◊ praet [1 sg m -em poråżåł.] ◊ 3 sg m poråżåł (21). f poråżała (2). ◊ 3 pl m pers poråżali (16). subst poråżały (2). ◊ con 1 sg m by poråżåł (2). ◊ part praes act poråżając (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

1. Zadawać klęskę, pokonywać w walce, gromić, zwyciężać; prostemere HistAl, Mącz, Cn; devincere (bello a. praelio) HistAl, Cn; vincere Mącz, Cn; fundere Modrz; adipisci victoriam, debellare, proterere, consequi a. patrare victoriam, dere a. edere a. facere stragem, facere cladem, frangere praelio Cn [w tym: kogo (49)] (56): [Lucius] Będąc ná tym przełożeńſtwie/ napirwey wiodł walkę z Láćinniki/ ktore wielekroć poráżał y pod ſwą moc przyiął/ miernie ſie z nimi obchodząc BielKron 102; LEo Bázyli/ then był vcżony Filozoph/ Sáráceny porażał wielekroć ſwoią opátrznoſcią BielKron 169; [Wszeborz wojewoda i hetman] broniąc ſirot wielekroć porażał Włádziſłáwá náieżdżáiącego bráćią. BielKron 354v; [Polacy] Zagony ktorekolwiek ſkąd przychodźiły s plony tákież porażáli. BielKron 409v, 58 marg, 120v, 130, 367v, 396 (12); Mącz [497]b; RejPos 202; ten Narod [Tatarowie] natrudnieyſzy był ku zwalcżeniu Cyruſowi Alexándrowi wielkiemu/ tákież Rzymianom/ bo ie cżęſto porażáli BielSpr 67; A s tym poſilkiem [!] Stephan Turkow bárdzo częſto mężnie porażał/ y wielkie ich woyſká pobijał StryjKron 662; Abowiem dla tey miłey oyczyzny rozſzerzenia/ dla obrony y ſławy iey nie ćięſzko było [...] Kázimierzowi wielkiemu Ruśi dokonáć/ zamki y miáſtá murowáć/ Iágiełowi Niemce z Krzyżakámi poráżáć VotSzl B.

porażać czym (4): oni ſławni á zacni Hetmáni wiekow pirwſzych/ záwżdy więcey rozumem á vważnemi rádámi ſwemi porażáli/ niżli cżáſem mocámi. RejZwierc 163. Cf »małym pocztem porażać«.

porażać gdzie [w tym: u czego (4), in quo (1), „indziej” (1)] (6): [Fulko król jerozolimski] ſtale Krześćiáńſkiey rzecży bronił á Turkom mocno odpierał/ ktorych wiele porażał in agro Perſico/ przeto ſie go Turcy bali. BielKron 178v; [król Baldwinus III] Ták był ſkory á ſercá śmiáłego/ áż Turkow doieżdzał y porażał v Hierekontynos. BielKron 178v; BiałKaz L3 [4 r.].

W charakterystycznych połączeniach: porażać (barzo) często (3), częstokroć (2), wielekroć (8); porażać mężnie (2), mocnie; porażać + nazwa narodu (13), porażać + imię wodza (3).

Zwroty: »porażać nieprzyjaciele, przeciwniki« = prosternere inimicos HistAl [szyk zmienny] (3:1): Iako Anektanabus w oſobie ſmocżey vprzedzał Filipa na woynie/ porazaiąc iego nieprzyaciele [antecedebat Philippum prelio devicendo et hostes]. HistAl A5, A5v; gdy podnośił [Mojżesz] ręce ſwoie cżáſu oney bitwy ludu ſobie porucżonego/ iż w then cżás mocnie porażali nieprzyiaciele ſwoie. RejPos 236; Ruſnaki, Węgry, y Niemce z Czechámi, Moráwce ziádłe, z bitnymi Pruſámi. Ośm á czterdzieśćikroć te przećiwniki, Mężnie [Bolesław Krzywousty] porazał, myląc im ich ſzyki. KlonKr C4.

»małym pocztem (a. wojskiem) porażać« = parva manu fundere Modrz [szyk zmienny] (3): RejZwierz 43v; co ſie działo około onych ſynow Máchábeyſkich/ [...] Iákie niepodobne woyſká bárzo máłym poczthem porażáli/ [...] to iuż tám o tym ſzyrzey hiſtoria ſwiátczy. RejZwierc 205; ModrzBaz 113.

»wojska, lud, ludzie porażać« = prosternere acies a. hostes, a. milites Mącz, Cn; fundere exercitum a. copias Modrz, Cn [szyk zmienny] (7:1:1): Ia záwżdy o ſwych [synach tj. wojsku] ſłyſzę nádobne nowiny. Gdy ludzie porażáią/ bitew wygrywáią/ Gdyż Krolowie Rycerſkie ſyny zá ſwe máią. RejZwierz 34v; Pan [...] Pobudził Gedeoná páſterzá proſtego/ Wielkie woyſká porażał/ máłym pocżtem iego. RejZwierz 43v; BielKron 288; Mącz 415a; RejZwierc 205, 205v; BielSpr 21v; Rzymiánie máłym woyſkiem/ ále ćwicżonemi żołnierzmi/ y Hetmány ſpráwnemi á biegłemi/ wielkie woyſká cżęſtokroć porażáli [parva manu ... ingentes exercitus saepe fudisse] ModrzBaz 113; Tureckie woyſká ſámym okrzykiem imieniá IEZVS porażáli. SkarKazSej 683a.

Szeregi: »porażać i bijać« (1): ále Koribut ná ten czás w Czeſkim Kroleſtwie zá Krolá ſię nośił/ [...] wielkie vffy porażał/ y bijał StryjKron 567.

»gromić i porażać« (1): Mikołay Sieniáwſki/ Hetman wielki Koronny/ ten by łáſkom wáſzym powiedźiał ile rázow/ v Dniepru/ v Buku/ y Nieſtru/ y indźiey w puſtych polách ty Pogány gromił/ y poráżał BiałKaz L3.

[»porażać i pobijać«: czasem się trafiło, żem nie dopuścił Tatar w ziemią WKMci a czasem-em się też dostrzegał, gdy szli z ziemie WKMci, których-em za łaską Bożą a za szczęściem WKMci porażał i pobijał. MemorPretw 346.]

»porażać i wygrawać« (1): Tegoż roku poráźili go [Wasyla] Tátárowie Kozáńſcy/ á wżdy Moſkwá ták dobrze o tym Kniáżu dźierżáłá/ iáko by on záwżdy porażał y wygrawał. BielKron 429.

Przen (17): Bychmy iuż iáwnie wſzyſcy o tym nie wiedzyeli/ [...] Iáko Pan Bog złoſniká okrutnie poraża/ A iáka też nád wiernym iego pilna ſtraża. RejWiz 123; RejZwierc 257; Tyśiąc lat by też było wieku cżłowiecżego/ Nie więcey iák mrugnienie będźie oká twego/ [...] Porażaſz/ bierzeſz wſzytko/ á iák wichrem łomiſz Podobne odmiennym ſnom cżyniąc/ ktore tłomiſz GrabowSet E.

porażać czym [w tym: wojskiem (1)] (5): KrowObr 88v; A z vſt iego pochodził miecż ná obye ſtronie oſtry/ áby im porażał pogány RejAp 160v, 14v; Bo możeſz rozumieć co to ieſt zá zbroinik/ á iáko mocno opátrzył woyſko ſwe ktorym poraża ten nędzny narod ludzki (marg) Moc á woyſko cżártá ſproſnego. (–) RejPos 78v; Poniewaſz iuż nie trzebá będźie niewiernych niezbożnikow hámowáć/ áni duchem vſt porażáć/ iáko tych ktorzy iuż oſądzeni będąc karánie/ ſwe ná ſobie nośić będą. CzechRozm 182.

W połączeniach szeregowych (2): Powieda też Apoſtoł iż widział miecż oſtrj á ná obie ſtronie ſiekący pochodzący z vſt iego. [...] Coż to zá miecż? On ći to miecż ſrogich á ſtráſzliwych ſłow ſwiętych iego/ ktoremi ná wſze ſtrony ſiecże/ á poraża/ á niſzczy wſzędy á wſzędy ſprzećiwniki ſwoie RejAp 14v; [musimy ustawicznie trwać w walce] á nie ledá s ſprzećiwniki/ ále s tákiemi ſprzećiwniki/ kthorzy chytrze á niewidomie káżą/ niſzcżą/ á porażáią nas/ á kędy mogą przywodzą nas w gniew á w nienawiść Páná tego RejPos 334.

»porażać sprzeciwniki, nieprzyjaciele« [szyk zmienny] (4:1): Zá Páńſką pomoczą porażamy duſzne ſprzećiwniki náſze. LubPs Ev marg, gg2v; RejAp BB5, 14v; chrzest náſz zámknione grzechem pierwſzego Iádámá niebo nam wraca/ y lepſzy ray otwarza: iż przez ten Iordan do źiemie obiecáney wchodźim: y poráżáiąc wſzytki nieprzyiáćiele náſze/ dźierżáwę wiecznego kroleſtwá bierzem. SkarKaz 516b.
Szeregi: »porażać i gasić« (1): Izaſz nietylko ſam Pan Kryſtus ieſt ſwiecá/ ktora oświeca wſzelkiego tzłowieká/ przychodzącego ná ten ſwiáth? ktory poraża y gáśi wſzytſki inſze ſwiece zmyſlone y obłudne/ ſwoią ſwiátłośćią nieſtworzoną. KrowObr 88v.

»zwyciężać a porażać« (1): Oto ſluchay/ iż [bestyja] będzie walcżyłá przećiwko káżdemu wyznáwácżowi prawdy á imienia Páńſkiego ſwiętego/ y zwyćiążáć [!] á porażáć ie będzie. RejAp 92.

a) Udowadniać błąd [kogo, co] (3): A gdy mowi/ że ſię tego wćielonego ſłowá ręce náſze dotykáły/ Mánicheuſze poraża/ ktorzy trzymáli/ że Pan Chriſtus miał nie prawdziwe ále obłudne ćiáło. WujNT 817.

W porównaniu (1): NiemObr 143 cf »krotkimi słowy porażać«.

Zwroty: »na głowę porażać« (1): Kilká záśię ſłow od Anyołá ná ten czás opuſzcżonych [...] Helżbietá Duchá ś. pełná przycżyniłá [...] z oſobliwey ſpráwy Duchá S. pewnemi ſłowy nie iedno kácerſtwo (zwłaſzcżá Eutychianow/ Mánicheycżykow/ Apollináryſtow/ y inſzych niektorych herezyą zápowietrzonych ludźi) ná głowę porażáią. LatHar 7.

»krotkimi (a. pewnemi) słowy porażać« (2): A co długiemi ſłowy X.K. wyſtáwić vśiłuie: To X.A. nie cżuiąc ſię/ y do cżego inſzego zmierzáiąc: krotkimi ſłowy/ iáko iákim táránem poraża/ y obála NiemObr 143; LatHar 7.

Szereg: »porażać i obalać« (1): NiemObr 143 cf »krotkimi słowy porażać«.
a. O Bogu będącym sprawcą klęski (3): Ten [Bóg] roſkazał by z námi iuż walcżyły y gwiazdy/ Ktore ſnadź wykrocżywſzy s kreſu á z mieyſcá ſwego/ Porażáły Zyzárę okruthniká onego [adversus Sisaram pugnaverunt Vulg Iudic 5/20] LubPs hh; Iozue on ſwięty mąż/ kiedy ſzedł przed woyſki/ Záwżdy przed nim porażał naprzod Anyoł Páńſki. RejWiz 155v; Ale powieda/ iż przydzie Bog twoy [...] Tuć Prorok nie mowi iż będzie porażał/ miaſt dobywał/ hufy ſzykował/ Ale powieda/ iż przynieſie s ſobą zapłátę y pomſtę w ſpráwiedliwośći ſwoiey. RejPos 3.
2. Zabijać; occidere HistAl, Vulg, Cn; prosternere HistAl, effligere, sternere Cn [kogo] (8): á iuż przychodziłá ciemnoſć nocna/ á ſtądże wielkoſć wozow oſtrych ktore ná zad vciekáły/ nie zlicżne Perſy porażáły [wielkoscz woszow [...] perszasz wyelye pobyła HistAl 1510]/ vpadáli ludzie Perſcy przed wozmi iáko zboże ná polu/ bo od wielkoſći ieznych byli podeptáni. HistAl F4; Perſowie zátim cżynili nawáłnoſć ná Indi ſtrzeláiąc/ y kopiymi ie przebadáiąc porażáli [pobyły ye HistAl 1510] HistAl H; wiele Othoman mocą pobrał kroleſtw/ kráin/ ludzi porażał bes licżby/ thák w Azyey iáko w Grecyey rycerſkim obyczáiem BielKron 244.
Przen [kogo, co] (4): Bo y Piſmo powieda iż brzuch co ták tyie/ Więcey ludzi poraża niżli miecż pobije. RejWiz 15; Ządośći theż porażáią leniwego [Pożądliwośći zábiiáią leniwégo WujBib]: bo nic niechćiáły ręce iego robić Leop Prov 21/25; hárde á vporne ſercá ſámá ich złość poráżáłá/ thák iáko o nich z dawná Prorok powiedał: Iż złośćiwego ſámá złość iego pobić muśi. RejPos 265; RejZwierc 262.
3. Uderzać, ranić; ferire HistAl [czym] (2): tám bárzo wiele dziwney gádziny było/ ktorzy mieli kopythá iákoby wieprze/ á były ſzyrokie ná trzy ſtopy/ ktoremi rycerſtwo Alexandrowe porażáli [ryczerze ... były byczy HistAl 1510] HistAl M2v; nálezli niektore zwierzętá máiące ná głowie koſci kárbowáne iáko piłá ktorą trą/ á bárzo oſtre iáko miecż/ kthoremi okrutnie porażáli [przebyaly HistAl 1510] lud Alexandrow/ thák iż też tarcze przebiáli/ zwano ie Iednoroſce/ wſzákże ich pobili. HistAl M6.
4. Atakować [kogo] (1): [Aleksander] pocżął bárzo mężnie walcżyć/ zá nim Grekowie y Macedonowie Indi vſilnie porażáli [fortissime impugnabant]. HistAl H.
5. Przewracać (3): Prosterno, Porażam/ porzucam o ziemię w ziemię vtłukam. Mącz 415a, 414c; Prosterno – Poraząm, oziemie vderząm Calep 865a.

Synonimy: 1. bić, bijać, gromić, pobijać, zwyciężać; 2. mordować, zabijać; 3. ranić, uderzać.

Formacje współrdzenne cf RAZIĆ.

Cf PORAŻAJĄCY

LW