Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MORDESTWO

Następne hasło: MORDOWAĆ SIĘ »

MORDOWAĆ (223) vb impf i pf

impf (219), pf (4) [w tym: inf, praet (3)]: LibMal (2), BibRadz, RejAp.

Oba o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	mordować
praes
	sg	pl
1	morduję	morduj(e)my
2	mordujesz	mordujecie
3	morduje	mordują

praet
	sg		pl
2	m	mordowåłeś, -ś mordowåł	m pers	-ście mordowali
3	m	mordowåł	m pers	mordowali
	f	mordowała	m an	mordowali
	n	mordowało	subst	mordowały

fut
	pl
1	m pers	mordować będziemy
3	m pers	mordować będą
3	subst	mordować będą

imperativus
	sg	pl
2	morduj	mordujcie
3		niech mordują

conditionalis
	sg		pl
2	m		m pers	byście mordowali
3	m	by mordowåł	m pers	by mordowali
	f	by mordowała	m an
	n		subst	by mordowały

impersonalis
		mordowåno
participia
part praes act		mordując

inf mordować (54). ◊ praes 1 sg morduję (11). ◊ 2 sg mordujesz (1). ◊ 3 sg morduje (18). ◊ 1 pl morduj(e)my (1). ◊ 2 pl mordujecie (1). ◊ 3 pl mordują (17). ◊ praet 2 sg m mordowåłeś, -ś mordowåł (4). ◊ 3 sg m mordowåł (26). f mordowała (2). n mordowało (1). ◊ 2 pl m pers -ście mordowali (1). ◊ 3 pl m pers mordowali (29). m an mordowali (1) [cum N pl lwi]. subst mordowały (1). ◊ fut 1 pl m pers mordować będziemy (1). ◊ fut 3 pl m pers mordować będą (2). subst mordować będą (1). ◊ imp 2 sg morduj (1). ◊ 2 pl mordujcie (2). ◊ 3 pl niech mordują (1). ◊ con 3 sg m by mordowåł (8). f by mordowała (1). ◊ 2 pl m pers byście mordowali (1). ◊ 3 pl m pers by mordowali (7). subst by mordowały (1). ◊ impers mordowåno (6). ◊ part praes act mordując (23).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Znaczenia

1. Pozbawiać kogoś życia w okrutny sposób (199)
- Przen: Skazywać na wieczne potępienie (2)
2. Męczyć (24)
- a. Zadawać cierpienia, torturować, znęcać się, katować (10)
- b. Zmuszać do nadmiernego wysiłku, przemęczać pracą, obowiązkami (14)

1. Pozbawiać kogoś życia w okrutny sposób; interficere, occidere Vulg, PolAnt; mactare PolAnt, Calep; decurtere, iugulare, morte afficere, percutere PolAnt; carnificare, grassari Mącz; (con)trucidare Calep (199): BibRadz 3.Esdr 4/5; BielKron 146v, 232, 368v; Carnifico, Et excarnifico, Kátuyę Morduyę. Mącz 39a; StryjKron 51; Kto morduie á kto mord ćierpi. CzechEp 25 marg, 36.

mordować kogo, co (169): Bowiem y w dni ſwięte Turkowie y inſzy pogani nie przepuſzcżaią mordowac krzeſciańſtwa. WróbŻołt Z4v; Them dokladayącz ze dwv oſſob yezdnich kthore ſſarkala Thurczina mordowali nyezna. LibMal 1548/146v, 1548/146; MurzNT 43v, 66, 116; Zdrádnye zmyſla mordowáć wyerne w niewinnośći LubPs C2v, A4, C2v, Kv, ee2; RejWiz A6v, 82v, 86, 95, 155v, 168 [2 r.]; Zydowie wſſędy nieprziyaćioly ſwoie morduią Leop Esth 9 arg, 3.Reg 18/13, 4.Reg 17 arg; BibRadz Ex 5/21, 1.Reg 22/18, 4.Reg 3/24, Ier 3/42, Hab 2/10 (11); BielKron 60, 69, 88, 102, 143 (25); RejAp 9v, 18v, 23v, 24, 27 (13); RejPos 20v, 25v, 39, 179v, 195v (9); RejZwierc 46v, 80v, 257v, 262v, 264v; BielSpr 45; BudBib Sap 18/5; Wſzytki Páńſkie Proroki/ [Jezabel] mordowáć kazáłá HistHel B3v, B4v; BiałKaz B4v, L3; CzechRozm 56, 112v, 113, 151v, 183v (15); SkarJedn 169, 200, 303; KochPs 120, 141; Rzekli męcżeńnicy: niezow tych pány ále niezbożnikámi/ ktorzy tákie rzecży roſkázuią/ á ſługi Chryſtuſowe morduią. SkarŻyw 532, 46, 445; StryjKron 170, 240, 572; okazáliby ſię/ mam zá to/ wiele Káinow co Abele morduią CzechEp 46, 15 [2 r.], 16 [2 r.], 20, 21, 26 (26); NiemObr 18 [2 r.], 20, 152, 157, 161, 170; KochSz B4v; ReszPrz 7, 25; BielSen 8; dźiatki niewinne mordowáć kazał. ArtKanc C14; Szoſte, Nie morduy Bliźniego ArtKanc M3, E13v; GórnTroas 10; OrzJan 135; gdy wylewano kreẃ Szczepaná [...] zezwalałem (marg) ná zámordowánie iego. (–) y ſtrzegłem ſzat tych ktorzy go mordowali [interfecientium illum]. WujNT Act 22/20, Matth 10/21, Mar 12/5, s. 808, 878; PowodPr 9, 30 [2 r.]; VotSzl E4; SkarKazSej 672a; KlonWor 65.

mordować czym (1): á práwieśćie im ſámi dodáli mieczá/ ktoremby nas mordowáli [ad occidendum nos]. BibRadz Ex 5/21.

mordować czym [= czym się kierując] (1): Przeto ku Neronowi iáko vcżniowi ſrogo piſał y mowił/ áby przeſtał mordowáć ludzi krześćiáńſkich niewinnych okrutnoſcią ſwoią. BielKron 145.

W połączeniach szeregowych (26): LubPs C3; GroicPorz hv; gdy ie Wáłáſzy/ Caklowie/ Węgrzy/ Thurcy/ Multani/ po ſtronach w picowaniu ſiekli/ byli [lege: bili]/ mordowáli okrutnie. BielKron 398v, 244v, 364, 364v, 417v; Mącz 148d; RejAp 104, 109; CzechRozm 183v, 185; Toć tedy nie każe [św. Paweł] też mordowáć/ drápáć/ ſzczypáć/ nienawidźieć/ przeſládowáć etc. ále ſię tylko ſchrániáć. CzechEp 31, 15, 21, 26, 28, 35, 97; NiemObr 18; ReszPrz 7, 25; BielSen 8; KmitaSpit B3; Gdy záśię drudzy/ poſłáńce Boże kápłany kátolickie prześláduią/ vćiſkáią/ wyganiáią/ y niekiedy morduią PowodPr 30; KlonWor 30.

W porównaniu (1): obácż ſie iż nie cżłowiecżeńſkie cżyniſz? ále iáko Smok okrutny ludzi morduieſz? BielKron 298.

Zwroty: »mordować bez lutości (i miłosierdzia), oprocz jakiej folgi« [szyk zmienny] (3:1): RejWiz 109v; BielKron 364v; przeſtępcy żadnemu choćiaby ſie nie wiem iáko káiał/ y nie wiem iáko polepſzyć obiecował nigdy [Mojżesz] nie folgowáł/ ále bez lutośći y miłoſierdzia mordował. CzechRozm 95, 238v.

»mordować bez wieści« [= nagle, bez uprzedzenia]« (1): Lub nieprzyiaćiel tráfi ſie okrutny/ Miáſto puſtoſząc/ morduie bez wieśći GrochKal 9.

»okrutnie, okrutnością mordować« [szyk zmienny] (7:1): Ná káżdy dzyeń ſie k walce zgromadzáli/ Aby okrutnye wyerne mordowáli LubPs ee2; wſzythkę źiemię pogáńſkim obycżáiem okrutnie Węgrzy mordowali BielKron 379, 145, 231v, 364, 398v; ktorychkolwiek w Zamku náleźli Narodu Polſkiego [...] wymęczywſzy ná błánkách y ná wieżách/ ták iżby Polacy widzieli/ okrutnie mordowáli StryjKron 572; WujNT 808.

»siebie mordować« = popełniać samobójstwo (1): náco pátrząc pogány/ ták ſobie śmierć cukrowály/ że oná ieſt od pocżynek od vdręcżenia [...] ſtey przycżyni ſámy śiebie mordowali/ iáko Scipio/ Metelus/ Affranus Iubá Rex/ y Cato vticenſis. BiałKaz B4v.

»srodze mordować« [szyk zmienny] (3): LubPs C3; CzechEp 368; Widźiáłám bezeceńſtwo brzydkie człéká złego/ Pirrhuſá/ gdy mordował ſrodze Królá cnego. GórnTroas 10.

Szeregi: »bić, (a, albo, i) mordować« [szyk 11:1] (12): Thák iż pothym Pan roſkázował Moiżeſzowi/ áby kazał być á mordowáć báłwochwálce y wyſtępniki ony RejAp 27, 18v; RejPos 56, 285; RejZwierc 46v, 80v, 264v; CzechRozm 240v; CzechEp 44; KochSz B4v; Y záſię poſłał drugiego/ y onego zábili: y wiele innych; iedny biiąc/ á drugie morduiąc [quosdam caedentes, alios vero occidentes]. WujNT Mar 12/5; SkarKazSej 672a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»mordować i (a) krew przel(ew)ać (a. roźlewać)« [szyk 3:1] (4): tedy ſie iuż iáwnym gwałtem á odkrytym okrucieńſtwem oborzyć mieli ná wierne ludzi/ morduiąc ie á roźlewáiąc niewinną kreẃ ich. LubPs A4; dla ktorego [Boga] ludźie ſwięći dawáli roźlewáć kreẃ ſwoię/ á mordowáć ciáłá ſwoie RejPos 39; SkarJedn 169; KochPs 120.

»prześladować i (albo, ani, a) mordować« [szyk 11:7] (18): RejAp 154; Ieſzcże y to też złá pomſtá gdy kto z zázdrośći iákiego ſzcżęśćia nienawidźi drugiego: y mśći ſie tego nád nim y onego ábo przeſláduie/ ábo morduie. CzechRozm 243; Christiánine^m być nie może kto przeſláduie y morduie. CzechEp 16 marg, 15, 16, 20, 29, 42 (10); NiemObr 18, 152, 157, 161, 170; Ale Proteſtantes (ták Duch Boży dawno przeyrzał tytuł dźiśieyſzych Heretykow) niechćieli ich ſłucháć: Y owſzem one Proroki prześládowáli y mordowali PowodPr 30. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.].

»siec, (i, a) mordować« (4): Turcy/ mnimáiąc by iáka zdrádá/ pocżęli ie ſiec mordowáć BielKron 316; RejAp 24; StryjKron 240; á ono żoná v drugiégo w gárśći/ córkę gwałcą/ oyczyzná gore/ śieką y morduią bráćią moię. OrzJan 135. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»mordować i (ani) uciskać« (2): BielKron 102; pohámuyćie ty beſtye nierozumne/ áby niewinnych nie mordowáły y nie vćiſkáły. SkarKazSej 702b.

»mordować a wojować« (1): ony wſzytki krole/ ktorzy gdzieſz ſie kolwiek vdáli záſtolicą ſzátáńſką/ iáką o nich Pan záwżdy piecżą mieć racżył/ á iáko ie mordował á woiował tym miecżem ſrogim ſwoim. RejAp D8v.

»mordować i (wy)tracić« (2): Złodziey nie idźie iedno żeby kradł/ á mordował y tráćił [mactet et perdat] owce/ lecz ia przyſzedłem áby żywot miáły y obfitowáły. BibRadz Ioann 10/10; PowodPr 9.

»zabijać, (i) mordować« [szyk 5:1] (6): poczęli ich [Kijanie Polaków] iáwnie zábijáć/ y mordowáć/ gdzie iedno ktorego záłápić mogli StryjKron 170; CzechEp 39; NiemObr 20; Macto ‒ Zabiiąm, morduię. Calep 626a, 254b, 1091a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

W przen (1): áby odegnał onego ſrogiego á okrutnego wilká/ ktory mordował ty niewinne owiecżki iego RejPos 122v.

Przen: Skazywać na wieczne potępienie [kogo, co] (2):

W porównaniu (1): á iż ten zakon ták ſrogi/ kthory nas iáko kát mordował/ zábijał/ á vſtháwicżnie oſkarżał przed oblicżnoſcią Páná náſzego/ łáſkáwſzy vcżynił racżył [Chrystus] RejPos 179v.

Zwrot: »mordować dusze ludzkie« (1): áżeby ſkáźiwſzy Wiárę/ wywróćiwſzy Zakón/ y ſkáźiwſzy w ludźioch boiaźń Bożą/ y poſłuſzeńſtwo Kośćielne/ mordował duſze ludźkié/ y Dyabłu ié z Kośćiołá Bożégo wydawał OrzQuin Aa3v.

2. Męczyć; lassare Mącz, Calep, Cn; defatigare Mącz, Calep; agitare Mącz; delassare, fatigare Cn (24):

a. Zadawać cierpienia, torturować, znęcać się, katować [kogo] (10): Gdi potym przyſzedł [Sennacheryb hetman króla asyryjskiego] pod mury mieyſkie [Jerozolimy] wołáiąc á bluźniąc Bogá wſzechmogącego imię/ powiedáiąc: Cżemu ſie nie poddacie á dacie ſie ták długo mordowáć? RejZwierc 200v; SkarŻyw 440.

mordować czym (1): Grzbiety nam ſrodze oráli. Nieznośnémi plagámi: Y głodem nas mordowáli Y ćięſzkiemi pracámi. KochPs 193.

W połączeniach szeregowych (2): iż według tey przyſięgi/ wierne y prawdziwe Sługi Boże/ łápáćie/ wiążećie/ ſadzaćie/ morduiećie zábijaćie/ głodem morzyćie KrowObr 132; RejZwierc 80v.

Zwrot: »mękami mordować« [szyk zmienny] (3): BielKron 142v; SkarJedn 303; pogroził mu iſz go nowymi á nie ſłychánymi y wymyſlnymi mękámi mordowáć miał. SkarŻyw 47.

W przen (2): Ktorym [bólem] morduie prácowite nogi/ Wrzaſkliwa trapiąc Podágrá RybGęśli D; záwołáłá/ mowiąc mu: Zmiłuy ſię nádemną Pánie Synu Dawidow: corkę moię ſrodze dyabeł morduie [male a daemonio vexatur], WujNT Matth 15/22.

b. Zmuszać do nadmiernego wysiłku, przemęczać pracą, obowiązkami (14): Defatigo ‒ Vmecząm ſie, morduię. Calep 294b, 831b.

mordować kogo, co (9): Ale w zawod ſie wyſcigać, albo gwałtownie ciało mordowáć: ieſt zle, bo ciało ſprawuie kuzarażeniu powietrza. FalZioł V 65; Agitare equum. Mordowáć konia Mącz 6b, 119d, 185a; bo ieſli my ſkórę odwilżáć ábo ſuſzyć będźiemy [...] draźnić chorobę/ á mordowáć náturę będźiemy Oczko [39]v; KochMon 33; WyprPl C. Cf mordować kogo, co czym.

mordować kogo, co czym (2): ále koni naprzod biegánim mordowáli/ áż ná nogach ſtać niemogły StryjKron 156; á niewinné ludźi práwuiący ſie oſzukawáli ſumpty/ pracámi/ wydatki/ nakłády ich morduiąc [expensis fatigando JanStat 1020] nieſpráwiedliwie SarnStat 954.

mordować czym (3): Lasso – Morduię pracza. Calep 583b. Cf mordować kogo, co czym.

W połączeniach szeregowych (2): Mącz 248b; á myśląc Boleię, y ſámego siebie trapię, ſuſzę, Morduię. CiekPotr B4v.

Synonimy: 1. bić, zabijać; 2. dokuczać, dolegać, dręczyć, gabać, katować, męczyć, ściskać, trapić, uciskać; b. umęczać.

Formacje współrdzenne: mordować się, namordować, namordować się, pomordować, pomordować się, pozamordować, umordować, wymordować, zamordować, zamordować się, zmordować, zmordować się.

Cf MORDOWANIE, MORDOWANY, MORDUJĄCY