Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POSADOWSKI

Następne hasło: POSADZAĆ SIĘ »

POSADZAĆ (23) vb pf i impf

pf (17) [w znacz. I.], impf (6) [w znacz. II.].

o jasne; -sådz-, [-sadz-]; drugie a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	posådzać
praes i fut
	sg
1	posadzåm
3	posådzå

praet
	sg
3	m	posådzåł

imperativus
	pl
1	posadzåjmy

conditionalis
	sg		pl
2	m	byś posådzåł	m pers
3	m		m pers	by posådzali

impersonalis
praet		posådzano
participia
part praes act		posådzając

inf posådzać (4). ◊ praes [1 sg posadzåm.] ◊ 3 sg posådzå (4). ◊ praet 3 sg m posådzåł (11). ◊ [imp 1 pl posadzåjmy.] ◊ con 2 sg byś posådzåł (1). ◊ 3 pl m pers by posådzali (1). ◊ impers praet posådzano (1). ◊ part praes act posådzając (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII w. (z Cn).

Znaczenia

I. pf Wtrącić do więzienia, uwięzić wielu (17)
II. impf (6)
- 1. Umieszczać (6)
  - Przen (2)
    - a) Wywyższać, okazywać szacunek (1)
  - a. Sadzać, usadawiać (3)
    - Przen: Wynosić, wywyższać (2)
- 2. [Obierać, powoływać na stanowisko]

I. pf Wtrącić do więzienia, uwięzić wielu [kogo (pl)] (17): Iecháli do niego [Zydowie do Florusa] do Sebáſty vpomináiąc go iáko przełożonego áby ich bronił/ ponieważ od nich wzyął dáry wielkie. Kazał ie poſadzáć mowiąc/ cżemu bierzecie kſięgi zakonu nád wolą Ceſárſką. BielKron 146; Lud Miſtrzá Pruſkiego Henryká vmyſlnie niechćiał być ſpokoiem ná zamku/ cżęſtokroć zwády y roſterki cżyniąc iákoby Boguſzę y s thowárzyſzmi iego poſadzáli. BielKron 369v, 17, 20v, 54v, 230, 316 (9); [KromHist 26; PaprKoło T3 (Linde)].

posadzać o co (1): Po iego [Olbrachta] pogrzebie Frederyk Kardynał poſadzał niektore duchowne/ o ſkárby ktore pobráli po śmierći krolewſkiey BielKron 400v.

W przeciwstawieniu: »posadzać ... puścić« (1): Vznał ſie Swátopełk iż źle vdziałał gdy poſły poſadzał/ puśćił ie dobrowolnie dárowawſzy BielKron 350.

Zwroty: »tajemnie posadzać« (1): Innocencyus Papieſz [...] poſłał poſły ſwoie do Konſtántynopola ktorych [...] Ewdoxya táiemnie poſadzáć y z wſzjtkiego złupić kazáłá SkarJedn 131.

»posadzać do więzienia« [szyk zmienny] (1): SkarŻyw 131; [Tym poselstwem turecki cesarz po onej porażce zajątrzony posadzał posły do więzienia StryjPocząt 526].

»na zamek posadzać« (1): Tegoż roku Krol Włádźiſław poſadzał ty pány Polſkie/ Iákubá s Kobylan [...] ná gorny zamek Lwowſki: Andrzeiá s Tęcżyná [...] ná zamek Krákowſki/ [...] wſzakże ſie ſtego wywiedli/ y byli wolni. BielKron 385.

Szereg: »poimać i posadzać« (2): LibLeg 10/57; Páſſkáliſá/ iáko złego á niepobożnego/ y s Kárdynáły iego/ Ceſarz potym poimał/ y poſadzał. KrowObr 38v; [StryjPocząt 102].

II. impf (6):

1. Umieszczać; collocare Cn [kogo] (6):

posadzać gdzie (1): Tyránnowie [...] odeſłáć ie kazáli do Promotá Stároſty miáſtá Numentáńſkiego [...] tám ie v rynku poſadzáno y długo głodem y ſmrodliwym więzieniem morzono. SkarŻyw 532.

[Zwrot: »w drzwiach posadzać« = stawiać na straży: Potem Stałość [osoba dramatu], sługę w drugich drzwiach posadza, Który nieprzyjáciele od domu pądza. DramStp I 628.]

Przen [gdzie] (2): PRześláduie/ [...] nieprzyiaćiel duſzę moię/ poniża ná ziemi duſzne zdrowie moie: Poſadza mię (przez nienawiść y zazdrość) w mieścách ćięmnych/ iáko dawno zmárłe LatHar 609.

[Zwrot: peryfr. »w poście [kogo] posadzać« = nakazywać komu pościć: A kiedy na nas pan głodu nieprzepuſzczá/ głodęm śię niemórzmy ani ſobie przyrodzeniá pſuimy i inſzych wpośćie niepoſadzáimy iako to wſzyſtko ludzie obłudni czynią. MurzNT 14.]

a) Wywyższać, okazywać szacunek (1):

W przeciwstawieniu: »wypychać ... posadzać« (1): wſzytki domy/ wſzytki zamki/ wſzytki możnośći ſwiátá tego/ ſą w możnośći á w roſkázowániu ſwięthym iego. A záwżdy z nich/[...] wypycha mocarze pyſzne á nádęte/ á poſadza w nich wierne á pokorne ſwoie. RejPos 293v.

a. Sadzać, usadawiać (3):

posadzać gdzie (1): á po Mſzy prowádzą go [Króla] ná Máyeſtat w pośrzod Koſciołá vcżyniony/ támże go Arcybiſkup poſadzáiąc/ mowi: [...] StryjWjaz D5v.

Przen: Wynosić, wywyższać (2):

W przeciwstawieniach: »spychać a składać, strącać ... posadzać« (2): Pan zá niewdzyęcżność ſtrąca pyſznego á pokornego poſadza ná iego mieyſcu. RejPos 215v marg, 184v.

Zwroty: »posadzać na [czyim] miejscu« (1): RejPos 215v marg cf W przeciwstawieniach.

»posadzać na stolcu« (1): Nie wznośże ná pychę á ná nádętość márną ſwiátá tego tey nędzney páſzcżeki ſwoiey/ gdyż wieſz iż on záwżdy ſpycha á ſkłáda mocarze s pyſznych á s powyſzſzonych ſtolczow ich/ á poſadza ná nich pokorne [Qui autem se exaltaverit, humiliabitur; et qui se humiliaverit, exaltabitur Vulg Matth 23/12]. RejPos 184v.

2. [Obierać, powoływać na stanowisko [kogo]:

Zwroty: »na [czyje] miejsce posadzać«: Sufficio, [...] Záſadzam mieyſce drugiego/ ynego ná czyie mieyſce poſádzam. Volck 197.

»na stolicę posadzać«: ale przez wolne obieranie pana sobie od Boga pirwej naznaczonego wybiera i onego na stolicę swą królewską posadza. PismaPolit 279.]

Synonimy: I. uwięzić; II. 2. mianować, obierać, powoływać, wybierać.

Formacje współrdzenne cf SADZIĆ.

Cf POSADZANY