Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POSZŁOŚĆ

Następne hasło: [POSZOROWAĆ] »

POSZŁY (21) part praet act

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	poszły	f	N	poszła	n	N	poszł(e)
	G	poszł(e)go		G			G
	D	poszł(e)mu		D			D
	A	poszły		A	poszłą		A

pl
N	subst	poszł(e)
A	subst	poszł(e)

sg m N poszły (5). ◊ G poszł(e)go (2). ◊ D poszł(e)mu (1). ◊ A poszły (1). ◊ f N (attrib) poszła (2). ◊ A poszłą (1). ◊ n N poszł(e) (1). ◊ pl N subst poszł(e) (3). ◊ A subst poszł(e) (5).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w.

Znaczenia

1. Wywodzący się, pochodzący (12)
- a. O ludziach (8)
- b. W objaśnieniu łacińskiego przymiotnika odrzeczownikowego (1)
2. O wieku ludzkim: podeszły (2)
3. Zasnuty, powleczony (6)
- a. O oczach (5)
5. [Który przestał istnieć; przen]

1. Wywodzący się, pochodzący (12):

poszły od czego (1): Profecta a natura, Poſzłá od przirodzenia. Mącz 324d.

poszły z czego [= z jakiej przyczyny] (1): A wodka gdy ią ktho pije [...] wnętrzne boleſci zgorącoſci poſzłe: rozgania FalZioł II 5b.

poszły skąd (1): Też zmieſzać tę żywiczę z ſokiem przęſlkowym á pić/ cżyrwoną biegunkę zwirzchniech thrzew poſzłą zaſtanawia FalZioł III 30d.

a. O ludziach; terrigenus Mącz (8):

poszły od kogo (1): Tis ieſt ſam krol y bog moj/ ktori prżykazuieſz by było wybawienie ludu od Iacoba poſzłemu [qui mandas salutes Iacob]. WróbŻołt 43/5.

poszły z kogo, z czego (5): Pyſzą tako doctorouye wſzelkye czyalo poſzle z yadama y yauy yeſt zarazono pyeruorodnym grzechem PatKaz II 82; A powſtań miły panie w oſądżeniu kthores obieczał. [...] A thedy zebranie ludu ż poganſtwa poſzłego [synagoga populorum] obſtápi [!] ćie. WróbŻołt 7/8; RejAp 156v; Dius – Wiſsoce vdodzony [!], Zbogow poſzłi. Calep 336b. Cf »z rodu poszły«.

poszły skąd (2): Terrigenus, Z ziemie poſzły/ vrodzony Mącz 451c. Cf »owoc z żywota człowieczego poszły«.

Wyrażenia: peryfr. »owoc z żywota człowieczego poszły« = dzieci (1): á wſſákoſz on iem záwżdy dziedzictwo gotuie/ ktory záſlużył owoc zżywotá człowyeczego poſzły RejPs 194.

»z rodu [jakiego] poszły« (1): iako páni miłośćiwa łáſkáwa á zrodu wyſokiego/ páná Krakowſkyego [...] poſſlá. March¹ A2.

b. W objaśnieniu łacińskiego przymiotnika odrzeczownikowego [z czego] (1): Pecorinus, quod est ex pecore – Zbidła poſzłi. Pecorina caro: quam et pecoream, pecudinam et pecuinam possumus appellare. Calep [767]a.

2. O wieku ludzkim: podeszły (2):

Wyrażenie: »w leciech, w starości poszły« (1:1): Słyſząc to ſtarzi rycerze iednoſthaynym głoſem odpowiedzieli mowiąc/ Krolu [...] iuż nam ſiła y moc vſtała/ żebyſmy mieli zbroię znoſić y vćiski woienne/ abowiem iuż lata naſze w ſtaroſći poſzłe [quia etas nostra in senectute posita est]/ dla thego ieſlić ſie podoba/ wybierz ſobie młode/ a od rycerſtwa/ [...] niechay będziem wolni. HistAl B5; trafił się doniego kſiądz niektory s Citadelle Człowiek iuſz wleciech poſzły MurzHist P4.

3. Zasnuty, powleczony [czym] (6): Situ obstrusos et quasi sepultos, Pleśnią poſzłe/ nákrite á yákoby zágrzebione. Mącz 467a.

a. O oczach (5): iże gdy ią [celidonijową wódkę] proſto puſzcża na ocży niedobre/ zaćmione gruboſcią iąkążkolwiek poſzłe naprawia ie FalZioł II 5a.

Wyrażenia: »oczy poszłe bielmem« (1): zmieſzay thy prochy á puſzcżay po throſzce na ocży/ łuſkę albo poſzłe bielmem/ zgania ie precż. FalZioł I 67b.

»oczy krwią poszłe« (3): Ná oczy krwią poſzłe/ weźmi Kozłek/ bábkę/ Opich SienLek 67v, 67v marg, S[ss]2v.

4. Który poszedł (1):

Wyrażenie: »na świat poszły« (1): Pan roſkázuie/ áby káżdy mieſzkał w pocżćiwym małżeńſtwie ſwoim/ gdyż to winnicá iego á oſobne kochánie ie^go narod pocżćiwie ná ſwiát poſzły ku chwale ſwiętey iego RejAp 110v.

5. [Który przestał istnieć; przen:

Wyrażenie: »oczy poszłe [= wypłakane]«: deficientes oculos oczi poſzle TomZbrudzBrul Deut 28/65.]

Synonimy: 1. pochodzący, rodzący się; 2. podeszły, stary; 3. nakryty, zaszły.

Cf POŚĆ