[zaloguj się]
[pdf]

POTĘPIĆ (151) vb sb

-ę- (147), -e- (2), -ęm- (1), -em- (1).

o jasne.

Fleksja
inf potępić
praet
sg pl
2 m potępiłeś, -ś potępił m pers potępiliście
3 m potępił m pers potępili
f potępiła m an
n potępiło subst potępiły
plusq
pl
3 m pers byli potępili
conditionalis
sg pl
1 m bym potępił m pers bysmy potępili
2 m byś potępił m pers byście potępili
3 m by potępił m pers by potępili
n subst by potępiły
impersonalis
praet potępi(o)no
con by potępi(o)no
participia
part praet act potępiwszy
inne formy
fut sg 1 - potępię; fut sg 2 - potępisz; fut sg 3 - potępi; fut pl 1 - potępi(e)m; fut pl 3 - potępią

inf potępić (34). ◊ fut 1 sg potępię (1). ◊ 2 sg potępisz (3). ◊ 3 sg potępi (12). ◊ 1 pl potępi(e)m (1). ◊ 3 pl potępią (7). ◊ praet 2 sg m potępiłeś, -ś potępił (2). ◊ 3 sg m potępił (38). f potępiła (4). n potępiło (2). ◊ 2 pl m pers potępiliście (1). ◊ 3 pl m pers potępili (15). subst potępiły (2). ◊ plusq 3 pl m pers byli potępili (1). ◊ con 1 sg m bym potępił (1). ◊ 2 sg m byś potępił (1). ◊ 3 sg m by potępił (11). ◊ 1 pl m pers bysmy potępili (1). ◊ 2 pl m pers byście potępili (2). ◊ 3 pl m pers by potępili (3). subst by potępiły (2). ◊ impers praet potępi(o)no (1). ◊ con by potępi(o)no (1). ◊ part praet act potępiwszy (5).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w.

1. Zganić, napiętnować, uznać, że ktoś a. coś jest złe(-y), że ktoś postąpił źle, nagannie; condemnare, damnare, subicere Vulg [kogo, co] (74): Gdy ſie z niego [Talesa] nie ktorzy naſmiewal i [!] [...] iżby mu mądroſćiego nicz płatna nie byłaku żiwnoſci. Tam on vżywał w tim dowcipu ſwego aby potępił te krorzy [!] ſie zniego ſmiali. BielŻyw 2, 55; LubPs K2v; Abowiem y pan Kryſtus ácz wſzytko wiedźiał iáko prawdźiwy Bog/ wſzákże żadnego potępić niechćiał/ áżby pierwey ſłuſznymi dowody był pokonány. GroicPorz b2v; ábyſmy ſię ſami siebie záwſtydzili/ y gnuſność náſzę potępili/ pátrząc ná ták wielką miłość ku Bogu y ćierpliwość świętych SkarŻyw 32, 89, 364; CzechEp 416; SkarKaz 518b marg.

potępić za co (1): ktho mię potępi zá vcżynki moie? Leop Eccli 5/2[3].

potępić jako jakie (1): Nerwá y Tráiánus/ ſądy y poſtępki iego [św. Jana] iáko okrutne y nieſpráwiedliwe potępili. SkarŻyw 408.

potępić czym (1): miałem po ſobie [...] ku więtſzemu przekonániu ich przednieyſzego Papieża ich głos y dekret/ ktorym tę niezbożną pychę Rzymſką/ w oſobie Ianá Konſtántynopolitáńſkiego Biſkupá oſądźił y potępił. NiemObr 66.

W przeciwstawieniu: »potępić ... wymawiać« (1): Ieſli też ktorzy przodkowie wáſzy o tych odſzcżepieńſtwách Greckich niewiedzieli/ [...] tych potępić/ mym zdánim/ nie możem: wſzákże ich też wymawiáć ſię nie godzi/ ieſli o tym odſzcżepieńſtwie wiedząc/ z niektoremi Greki kośćioł ś. Rzymſki bluznili SkarJedn 354.

W charakterystycznych połączeniach: potępić błędy, fałsz, gnuśność, postępki [czyje] (2), pychę, sądy [czyje], żywot [czyj].

Szereg: »osądzić i potępić« (2): na ktorych [koncyliach] [...] ich [papieży] Symonią [...] oſądzono/ y potępiono. NiemObr 176, 66.
W przen (2): ſámy vſtá ich nánie ſwiádectwo wydawáią iż godni ſą tákiego káránia/ áby ichże ſlowá ie potępiły ábowiem wwárgach ich nic nienaydzie iedno fálſz á zdrádę. RejPs 87; Będęli ſie chćiał vſpráwiedliwić/ vſtá moie potępią mię Leop Iob 9/20.
Przen: Wypowiedzią na inny temat lub swoim postępkiem dać podstawę do interpretacji potępiającej kogoś a. coś (4): A to niepodobna żeby cudzoźiemcá przychodniá do ſwey kánoniey przyimował. [...] y ná ty foldruie/ iáko ná heretyki y odſzcżepieńce: Tedy y to I.M. przed Bogiem y Chriſtuſem wedle ſłowá Bożego nie poydźie: Potępi go Ráháb wſzetecżnicá Ierichońſka/ co nieprzyiaćioł ſwych ſzpiegi przyięłá y przechowáłá. CzechEp 60; WujNT Rom 8/3.

potępić czym (1): ktory [Budny] nákoniec y to przydáie: Iż żaden mądry tego nie rzecze/ żeby wedle Graeckich kśiąg miáły być Láćińſkie popráwowáné. Ktorym dekretem Budny zá głupie oſądźił/ y potępił/ nie tylko Brzeſkie tłumácze/ y Czechowicá bráćiſzká ſwego/ ále y Kálwiná y Kemnicego: ktorzy Láćińſki text wzgárdźiwſzy [...]/ ięli ſię Graeckiego iáko pewnieyſzego WujNT przedm 11.

Szereg: »osądzić i potępić« (2): [Ignacius pisząc, że nie należy pościć sobót i niedziel] przedśię Kátoliki oſądźił/ y potępił NiemObr 124; WujNT przedm 11.
a. Odrzucić, wyrzec się (4): dośić maſz i nazbyt ześ śię ras pana twego zaprzał/ i iego ſwiętą praẃdę ktorąś dobrze znáł niebieſką być/ niezbożnie potępił MurzHist N3; SkarŻyw 284; WujNT 546; iż po vkazániu ſię Bogá w ćiele: świát wſzytek do prawdźiwego ſię Bogá obroćił/ y wſzytki czynione y fałſzywe bogi y wſzytko báłwochwálſtwo potępił. SkarKaz 487a.
b. Uznać za odstępstwo (odstępcę) od wiary (50): KromRozm I C4v; A koſcyoł też [...] zwoyce ony á kácerze y náukę ich potępił. KromRozm II pv, q3; KromRozm III C7, Q; Ná tym też Synodzye potępił [papież] ſektę Berengáryowę/ gdzye ſie tám záſię Berengáryus ná dobrą drogę náwroćił. BielKron 177, 166v, 175, 196; GrzegRóżn B3v [2 r.]; SarnUzn H5v; Epiphánius wydał kśięgi przećiwko ośmdźieśiąt Kácerſtwom álbo odſzcżepienſtwom/ w ktorych y Zydowſkie y po Chriſtuśie wſzyſtkie błędy Kácerſkie zbił/ y potępił WujJud 51; A zaſz wſzyſtkich Heretykow do Concilium wielekroć nie wzywano? [...] cżemuſz ſie pokázáć nie śmieli? Cżyliśćie ſie bali áby was nie potępiono? WujJud 158v, 53v, 60v, 201v; [Grekowie we Florencji] Zwierzchność Papieżowi mocą wielkiego Synodu wyználi [...]. Ale [...] do domu przyiáchawſzy/ wſzytko wniwecż obroćili/ [...] znowu Láćinniki domá pokątnie potępiwſzy/ do ſwego ſię błotá Dyabelſkiego dziełá/ to ieſt/ roſterkow y odſzcżepieńſtwá wroćili. SkarJedn 337, 115, 116, 142, 196, 211 (10); SkarŻyw 300 [2 r.], 390, 392, 455 [2 r.]; NiemObr 127, 140; WujNT 98, Aaaaaa4v.

potępić jako kogo (1): Papieſz zebrawſzy w Rzymie ſynod/ ony [Aldeberta i Klemensa] iáko Heretyki/ potępił. SkarŻyw 519.

potępić czym (4): KrowObr 53v; Tym heretictwo y nowe ſekty potępiſz/ iż przodkow ſwych vkazać niemogą/ iż ſucceſsyey od Apoſtołow niemaią/ ktorą tu przez ty tákie święte/ y dom naſz ſtary/ [...] my záwżdy vkazáć możem. SkarŻyw A4; [św. Antoni] iáwnie Arryany ſwemi vſty potępił: powiádáiąc iſz to ſą przeſłáńcy Anthychryſtowi. SkarŻyw 57, 89.

W przeciwstawieniach: »pochwalić, społeczność mieć ... potępić« (2): ktorzy znią [stolicą apostolską] ſpołeczność máią/ my też znimi ſpołek mamy: á ktore oná potępiłá/ my też potępiamy. SkarJedn 118; A nawięcey to ludźi obrażáło/ iż widźieli nieſtátecżność onych Oycow/ ktorzy zá Theodozyuſzá Ceſárzá: pochwaliwſzy iednę rzecż/ potym pręćiuchno/ kwoli drugiemu Ceſárzowi/ zgánili/ y potępili NiemObr 140.

W charakterystycznych połączeniach: potępić aryjany, błąd (błędy) (4), heretyka(-i) (heretyctwo) (6), kacerstwo (kacerze) (4), księgi [czyje], monotelity, naukę [czyją] (4), obrazoborce, Pismo (2), sektę(-y) (3).

Szeregi: »naganić (a. zganić) abo (i) potępić« (2): tedyć naprzod muſzą wſzythko piſmo kácerſtwem y mátáactwem názwáć ábo pothępić/ niżeli prziydą ku potępieniu nas/ Abowiem piſmá nie nágániwſzy/ ábo nie potępiwſzy/ nas nie mogą potępić GrzegRóżn B3v; NiemObr 140.

»osądzić i potępić« (1): Ktorzy [uczestnicy koncylium] gdyż iuż y przedtym dawno/ y teraz w Tridenćie niedawno/ tę náukę wáſzę oſądźili y potepili: niemożećie ſie nicżego inſzego v Krolá I.M. vpomináć/ iedno Exequucyey. WujJud 3v.

»zgromić i potępić« (1): że przeto [Bóg] chciał/ áby Piotr S. [...] do Sámáriey był poſłány, áby napierwſzego haeretyká [tj. Symona]/ záraz ná początku zgromił y potępił WujNT 430.

»zhańbić i potępić« (1): A przeto Papieſz thymi ſlowy Sálomonowymi zle wyrozumiánymi [...] prawdziwą chwáłę Boſką zhánbił/ y pothępił KrowObr 53v.

Przen: Postąpiwszy jakoś a. wypowiedziawszy się na inny temat, dać podstawę do interpretacji potępiającej kogoś (3): Nápiſał kśięgi wielkie przećiw kácerſtwom rozmáitym [...]. y ledwe ſie dziś ktore kácerſtwo wznowiło/ ktoregoby tám iuſz niepotępił/ y fáłſzow iego nieodkrył. SkarŻyw 456; Tá Ewángelicka [tj. ewangeliczna] wdowá [...] powſtánie ná ſądzie przećiwko tym opácznym Ewángelikom dziśieyſzym/ y potępi ie: iż oná będąc ieſzcze młoda/ [...] zá mężá wtorego iść niechćiáłá: choćia ieſzcze áni ákiego zálecenia czyſtośći/ áni tákiey łáſki y pomocy do tego nie miáłá/ iáką dziśia mamy [...]. A ći [...] záchowáć ſię komu w czyſtośći pánieńſkiey ábo wdowiey/ zá rzecz niepodobną máią WujNT 200; SkarKaz 579a.
2. Osądzić, skazać; condemnare PolAnt, Vulg [w tym: kogo, co (53)] (61): Iezu ktorys niewiaſthy na czudzołoſtwie vchwyczoney niepotępił. ſ⟨miłuy⟩ ſie n⟨ad nami⟩ TarDuch B4v; MurzNT 228v marg; Nim ten ſąd doſzedł/ przyſzły do Biſkupow liſty Ceſarſkie/ dáiący znáć o niewinnośći Athanázego [...]. Lecż oni Biſkupi [...] Athánázego ktory iuſz był ſpráwiwſzy ſię/ y niewinność ſwoię pokazáwſzy/ z Tyru wyiáchał/ potępili: y z ſtolice Biſkupiey złożyli. SkarŻyw 389, 391; WujNT Ioann 8/10, 11.

potępić jako kogo (1): Vćiekł tedy Athánazyuſz/ á ſędziowie oni nieſpráwiedliwi [...] potępili świętego/ iáko mężoboycę y cudzołożnika. SkarŻyw 391.

potępić czym (3): Niedopuſſczay mię/ ábych był vćiſnion okrućieńſtwem ich ktorzy [...] rádziby nálezli ku mnie wyſtępkow przyczynę ktoremi by mogli potrwanie potępić mię. RejPs 39v. Cf Zwroty.

Zwroty: »niewinnego potępić« (6): TarDuch [C4]v; MurzNT 53v marg; wyzwoliłem rádſzy prawdę powiedzieć á mękę tu ćirpieć/ niżli niewinne bez winy dopuśćić potępić HistRzym 86v; SkarJedn 215; SkarŻyw 213, 389.

»potępieniem potępić« (1): ludzie mniemáli/ áby ná to potępienie/ ktorym go [św. Chryzostoma] po iego odiezdzie/ on Theophilus z inemi złośći ſwey vcżeśniki/ [...] potępił/ Epiphániuſz zezwolił. SkarŻyw 455.

»na śmierć, ku śmierci, śmiercią potępić« [szyk zmienny] (2:1:1): Nagotuycież téż motznych powrozow/ ij dobrych lańtzuchow abyſcie go [Judasza] dobrze związali/ ij ſmiercią ganiebną potępili. OpecŻyw 85; TarDuch [C4]v; Cżego ſię ſędzia dowiedziawſzy/ ná śmierć młodzieńcá potepił/ y beſtyom dał pożrzeć. SkarŻyw 445, 429.

Szereg: »potępić abo osądzić« (1): gdy byście wiedźieli co ieſt ono Miłośierdźiá chcę a nie offiary/ tych byście niewinnych nieprzekázali (marg) niepotępili abo oſądzili (–) MurzNT Matth 12/7.
W przen (2):
Zwrot: »krew niewinną, niewinność potępić« (1:1): RejPs 52; co ſye náſádzili ná ſpráwiedliwego/ Aby w cżym mogli podchwyćić wierną duſſę yego/ Prágnąc áby kreẃ nyewinną yego potępili LubPs V4.
Przen: Ukarać (3): Leop Sap 11/11; To zmówił á cżęść ſale tey ná ktorey oni [nieczyści duchowni] z ſwymi przyiaćielmi ſtali/ pod nimi ſię zápádłá (marg) Drugi raz P. Bog ſam potępił niecżyſte kleryki. (–) SkarŻyw 511; Iudaſzá potępił grzech; choć nie było támo Woytá áni Sędziego; y ſumnienie ſámo. Záwźdźiał ná ſzyię powroz KlonWor 31.
a. Skazać na potępienie wieczne (38): WróbŻołt S6v; on ſię też nam [na chrzcie] złaſky ſwey obwiezuie/ yż dla zakalu zkazonego ktori prziciele zoſtał/ niechce nas potępyc. SeklKat V3; MurzNT Luc 11/31, 32; iż Bog rzecże w Sądny dźień Iakobowi/ twoi ſynowie zgrzeſzyli chcę ie potępić BielKron 463, 463v; RejPos 7 marg, 127v; abyś mię nie potępił w onę chwilę/ kiedy wſzelkie ſtworzenie rozumne przed ſtráſzliwy ſąd twoy będźie poſtáwione. LatHar 25; WujNT Matth 12/41, 42, Luc 11/31, 32; o tych ſię rozumieć ma/ ktorzy ná ſąd on iuż oczyśćieni z dobremi ſię vczynkámi y w czynioney pokućie vkażą. bo tákich nie potępi/ ále im rzecze: Podźćie błogoſłáwieni. SkarKaz 5a.

potępić skąd [= za co] (1): ácżkolwiekem ia dopuśćił ſię tego [...] ſkąd mogłbyś mię potępić: ty iednák nie vpuśćiłeś tego/ ſkąd zwykłeś zbáwiáć. LatHar 155.

W przeciwstawieniach: »usprawiedliwi(a)ć (5), zachować (a. zachowano) (2), zbawić (a. wybawiono) (2), odkupić ... potępić« (10): BibRadz Rom 8/34; nie poſłał Bog Syná ſwoyego ná ſwiát/ żeby potępił ſwiát/ ále iżby ſwiát był przezeń záchowan. RejPos 146, 145v; pan Bóg vſpráwiedliwia: któż potępić może? BiałKat 88v; Onym [księżom] wſzytko wolno/ y vſpráwiedliwić daſzli co: y potępić nie daſzli nic. CzechEp 61; ArtKanc H18; Bom nie przyſzedł żebym ſądźił (marg) potępił. (–) świát; ále żebych świát zbáwił. WujNT Ioann 12/47, Rom 8/34; Izali ſam nie mowi: Co zá pożytek będę miał krwie moiey/ ieſli potępię tego ktoregom odkupił? SkarKaz 4b, 347a.

W charakterystycznych połączeniach: potępić sprawiedliwie; potępić świat (4).

Zwrot: »wiecznie potępić« (1): (marg) Przecż Pan lud karze. (-) Iedny prze grzech/ ſtrzegąc tego/ áby onych potym wedle ſpráwiedliwego ſądu ſwego wiecżnie potępić nie muſiał. RejPos 139.
Szeregi: »nie tylko potępić, ale i sądzić« (1): téſz to wielká więrnych chrześcianów pociecha/ że ich nie tilko niepotępią/ ale iſz i ſądźić niebędą MurzNT 218v marg.

»i wyzwolić, i potępić« (1): iedno ty [Panie] ſam y wyzwolic mozeſz: y potępic nas RejPs 128v.

»zbawić i potępić« (1): on tobie powieda iż to ieſt w mocy v niego/ iż cie może zbáwić y potępić RejPos 124. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]

Przen (9): (marg) Opili Chrześćijánie gorſzy nád Pogány. (–) Zaprawdę Turcy y Tátárzy powſtáną w dźień ſądny przećiw nam/ co ſię to zowiemy Chrześćijány/ y potępią nas/ iż oni ná iedno roſkazánie Máchometá ſwoiego/ wſtrzymawáią ſię przez wſzyſtek cżás żywotá ſwego [...] od wſzego co vpoić może. WerGośc 211.
a) Być przyczyną potępienia (8): KromRozm I Hv; by niemiłośierdzie [!] Boże/ ſama by nas złá żądza y prożność potępić mogłá. SkarŻyw 293, 293 marg; Nie ćierp [Panie]/ áby moiá złość/ mnie potępić miáłá GrabowSet P; LatHar 647 marg, Aaa7; Kálwin tedy chce żeby wſzyſtkie grzechy ktore popełniamy/ potępiły nas y o wieczną mękę przypráawili WysKaz 15; SkarKazSej 672a.
3. Wyrządzić szkodę, zniszczyć, zgładzić, damnare Vulg, PolAnt [kogo, co] (16): Stłocży [Ps 109/6], to ieſt skazi mocz okrutnikow iż ie potępi. WróbŻołt ll8, ſſ7; Leop Hebr 11/7; BielKron 463v; gdzie kroluią Anieli/ tám rádość/ [...] gdy dyabłá y iego moc potępiem. SkarŻyw 358; WujNT Hebr 11/7.

potępić czym (3): budował [Noe] on korab ná wyſokiey gorze/ powiádáiąc: iſz wodą P. Bog ſkarze y potempi świát/ á przyidzie aſz ná tę gorę wodá y ten korab podnieśie. SkarŻyw 270. Cf Zwrot.

Zwrot: »wywroceni(e)m potępić« = eversione damnare PolAnt, Vulg (2): Y miáſthá Sodomcżykow y Gomoreycżykow obroćiwſzy w popioł/ [Bóg] wywroceniem pothępił BibRadz 2.Petr 2/6; WujNT 2.Petr 2/6.
Szeregi: »potępić i wniwecz obrocić« (1): ktory [święty Kościół] wſzyſtkim Heretykom káżdego wieku ſtoſſy wytrzymał/ á potępił ie y w niwecż obroćił. WujJud 133v.

»skarać i potępić« (1): SkarŻyw 270 cf potępić czym.

»potępić, zamordować« (1): Potępiliśćie/ zámordowaliśćie ſpráwiedliwego CzechEp 50.

W przen (3): WróbŻołt K7; O przyczynę [serdecznego żalu]/ prze bóg/ nie pytayćie/ Ani mi téy rány odnawiayćie. Niewdźięczność mię ludzka potępiłá KochFr 74; moc kazánia o vkrzyżowánym/ po wſzytkim świećie rozſzerzona [...] potępiłá wſzyſtkie rozumy Philozophſkie/ y podbiłá pod wiárę mądrość ſwiecką SkarKaz 83a.
Przen: Być przyczyną zguby (2): Iużći práwie łzy wylewam/ Kiedy ſwoich wołow niemam. Niewiáſtá odpowiedziáłá [plączącemu mężowi]/ Pierwſze ſmętki ktorem miáłá: Kożdy mi z nich łatwieyſzy był/ Aleć mię iuż ten potępił. BierEz G4v; Sámy mężoboyſtwá/ y krwie ſąśiedzkiey vſtáwiczne bez kárnośći roźlewánia/ potępić to kroleſtwo mogą. SkarKazSej 704a.

Synonimy: 1. naganić, osądzić, zganić, zgromić; 2. osądzić, skarać, skazać, ukarać; 3. poniszczyć, wygładzić, zniszczyć.

Formacje współrdzenne cf TĘPIĆ.

Cf 1. POTĘPIENIE, POTĘPIONY

KW, ZCh