[zaloguj się]
[pdf]

POTOK (121) sb m

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl du
N potok potoki
G potoka, potoku potok(o)w
D potokowi potok(o)m
A potok potoki
I potokiem potoki, potokami potokoma
L potoku, potoce potokåch, potokoch
V potoku

sg N potok (19). ◊ G potoka (20), potoku (7); -a BielKron, PaprPan, CzechEpPOrz, SarnStat (2); -u LubPs, RejPos, StryjKron; -a : -u BibRadz (4:1), BudBib (11:3). ◊ D potokowi (4). ◊ A potok (9). ◊ I potokiem (16); -em (2), -(e)m (14). ◊ L potoku (6), potoce (1) [w rymie] KlonŻal. ◊ V potoku (2). ◊ pl N potoki (16). ◊ G potok(o)w (6). ◊ D potok(o)m (2). ◊ A potoki (5). ◊ I potoki (3) BibRadz, BielKron, GrabowSet, potokami (1) PowodPr. ◊ L potokåch (2) MiechGlab, BudBib, potokoch (1) Strum; -åch (1), -(a)ch (1). ◊ du I (cum nm) potokoma (1) BielKron 281v.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Zbiornik płynącej wody; rivus Vulg, JanStat; flumen, torrens PolAnt, Cn; torrens aquae PolAnt; eluvies, fluentum, interluvies Cn (113):
a. Wielki strumień, mała rzeka (104): BierEz P; MiechGlab 46; záthkáli wſſyſtkie ſtudnice/ y potok ktory płynął w pośrzodku źiemie/ móowiąc: By lepák nieprzyćiągnęli Krolowie Aſſyriyſcy/ y nienáleźli doſtátek wody. Leop 2.Par 32/4; Drzewá gáłęźiſte zákrywáią go ćieniem ſwym/ á wierzbiny nád potoki okrywáią go. BibRadz Iob 40/17, I 276a marg; BielKron 15, 42, 91, 94; BielSat M4v [2 r.]; Wſzytkie potoki idą do morzá/ á przed ſię morze nie nápełnia ſię/ do mieyſcá ſwego potoki idą/ áby ſię wracáły ćiekąc. BudBib Eccle 1/7; Ale ieſli ſię vlęknie á położy ſię zá rzeką/ tedy my ſię ku niemu przepráwimy [...]. A ták Iudá przyćiągnąwſzy blizey ku potokowi/ [...] roſkazał ludowi nád potokiem/ [...] áby żadnemu z ludu nie dopuſzcżali wáłu ſypáć BudBib 1.Mach 5/42, Ios 17/9 [2 r.], 2.Reg 17/13, 3.Reg 17/6, 7, 2.Esdr 2/15 (17); Kárpie/ Káráśie/ ty ſye w Rzékách nie bárzo rády báwią/ á zwłaſzczá w máłych Potokoch/ álbo ná Byſtrych wodách. Strum O3, N4v, O3v; Słyſzę młynik nie záwádźi choć owo tárkoce/ Przy ſzumiącym potoce. KlonŻal C2, D2v; BielSjem 35 [2 r.]; GrabowSet K2v; KlonFlis C3v.

W połączeniu z nazwą [w tym: n-loc w w N a: indecl (14) – przy formie przypadka zależnego (9) –, n-loc w składni zgody (8), ai (2); potok + nazwa (23), nazwa + potok (1)] (24): LubPs hhv; wſzytki miaſtá wyſokie leżące nád potokiem Arbonái poborzywſzy przyćiągnął áż ku Morzu BibRadz Iudith 2/13, Deut 4/48, 1.Reg 31 arg, 2.Reg 23/30, 3.Reg 15/13, 18/40; Roſkazał tedy Heliaſz áby proroki báłwáńſkie powiązano/ á potopiono w potoku Cizon BielKron 85, 42, 84, 284v; Záś potym rozmiłował ſię niewiáſty nád potokiem Sżorekiem BudBib Iudic 16/4; mieſzkał w potoku Kierythſkim/ ktory przy Iordanie. BudBib 3.Reg 17/5; Wywiosł też gay z domu Iehowy precż Ieruzalim do potoká Kidroná/ y ſpálił iy ná potoku Kidronie BudBib 4.Reg 23/6, Ios 17/9, Iudic 4/13, 2.Reg 24/5, 4.Reg 23/12, 2.Par 15/16, 29/16; CzahTr Hv, H2; Tákże Ráſtáwicá/ potok nieſzcżęſliwy/ Pierwey wod pozbędźie/ niżli twe poczćiwy Y nietrwożny Struśie/ żywotá ſkończenie V rycerſkich ludźi prziydźie w zápomnienie. SzarzRyt C2; [y zrzodło zdomu Iehowy wynidzie/ á odwilży potok Sżythymſki [et irrigabunt torrentem Sittim (marg) spinarum (–) Ioel 3/23]. BudBib Ioel 3/18].

W połączeniu szeregowym (1): Bo Iehowa Bog twoy wiedzie ćię do ziemie dobrey/ do ziemie (wktorey) potoki/ wody/ zrzodłá/ y przeduchy wychodzące zdolin y zgor. BudBib Deut 8/7.

W przeciwstawieniu: »potok ... rzeka« (2): BibRadz Ps 73/15; Inter fluuium et torrentem differentia, quia fluuius perennis est, torrens aeſtate areſcit. Rzeká vſtawicżna ieſt/ á potok lećie wyſycha. KlonFlis H5v.

W porównaniach (12): LubPs cc4v; Zali dla tego nieporuſſy ſie źiemia/ á niebędzie płákał wſſelki obywátel iey? y wſtąpi iáko wſſeláka rzeká/ y będzie wyrzucon/ á ſpłynie iáko potok Egiptſki? Leop Am 8/8; Bráćia moi omylili mię iáko pothok/ á vpłynęli iako powodz w rzekách. BibRadz Iob 6/15; Przyrownywa przyiaćioły nieuſtáwiczne pothokom byſtrym/ ábowiem ieſt właſność potokow czaſu ſuſzey iż wyſycháią BibRadz I 276a marg; gdy mowić pocznie/ ſłowá z vſt iemu płyną: potokom onym iárem podobny/ ktorzy gdy ná iarz zbiorą/ płoty łamią OrzRozm Q4; przebywania twoie Izráelu/ [...] iáko ogrody miedzy potoki BielKron 42v; Bo odkryie ſię iáko wodá ſąd/ á ſpráwiedliwość iáko potok gwałtowny. BudBib Am 5/24, Iob 6/15, I 279a marg; áby od onego dobrego wſzcżynał fſię iáko potok/ y wypływał by daleko CzechEp 258; PowodPr 25.

Wyrażenia: »potok bystry, bystrze płynący« [szyk 2:1] (2:1): áby nas niſſcżyli ſwą popędliwoścyą/ Iák ſrogość wod gdy pſuie co ſwą nawáłnoścyą. Práwye ná kſtałt potoku byſtrze płynącego LubPs cc4v; BibRadz I 276a marg; zbierámy/ záradzamy/ per fas per nefas, by iedno było: kupiectwem rozlicżnym/ iuż y ſtan śláchecki/ iáko byſtrymi potokámi: Portámi nowymi iáko rzekámi/ Elekciámi lepak gęſtymi/ iáko morzem wálnym/ wielkie doſtátki do nas wpływáią PowodPr 25.

»potok żywy, żywej wody« [szyk 1:1] (1:1): iák z krynice/ co w káżdey godźinie Wypuſzcża potok żywy/ Przeyźrzyſtym źrzodłem płynie GrabowSet K4v, K2v.

Zestawienia biblijne w funkcji n-loc: »Potok Puszcza« [w tłumaczeniu nazwy biblijnej „ha-araba” (hebr.: pustynia) (dziś prawdopodobnie potok wadi el-Hesa lub wadi el-Araba: depresja pustynna rozciągająca się od Morza Martwego do Akaby)] (1): Bo oto ia wzwiodę ná was domie Izráelow/ mowi Iehowá Bog Cewaoth/ narod/ że was trapić będą od wiázdu do Chámáthu/ áż do potoku (marg) Albo Rowniny (–) puſzcże [usque ad torrentem deserti]. BudBib Am 6/14.

[»Potok Cierznia« = niezidentyfikowany potok, występujący w przepowiedni prorockiej dotyczącej przyszłości po odnowieniu Ziemii Świętej: Y będźie dniá onégo: będą kropić góry ſłodkość [...]: á wſzytkimi ſtrumienmi Iudzkimi póydą wody: á źrzódło z domu PANſkiégo wynidźie/ y obleie potok ćiérznia [et irrigabit torrentem spinarum; ſtrumień Cierniowy Leop]. WujBib Ioel 3/18.]

Szeregi: »rzeka albo potok« = flumen a.fluvius seu rivus JanStat (4): ieſli między tákowémi dźiedźictwy niémáſz gránic z práwá vczynionych/ tedy káżda z onych dźiedźin ma mieć ſwóy brzég onéy rzéki álbo potoká/ który ſie ſkłania do onéy dźiedźiny. SarnStat 466, 466 [2 r.], 467. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]

»źr(z)odło i potok(i)« = fons et torrens PolAnt (3): Tyś otworzył zrodło y pothoki/ á tyś oſuſzył rżeki byſtre. BibRadz Ps 73/15, 2.Par 32/4; BudBib 3.Reg 18/5.

Przen (19): RejPos 231; CzechEpPOrz **3; według Auguſtyná ś. te gwałtowne potoki [tj. sekty] ſtrzaſkiem opłynęły/ [...] á religia záśię Kátolicka [...] wielce ſie pomnaża PowodPr 56.
a) Obfite strugi innej cieczy (3): Ieden bił/ drugi bit był: áż krew pomiéſzáłá Potoki: bo cáły dźień tá bieśiádá [tj. bitwa] trwáłá. ZawJeft 13.

potok czego (1): Izali Pan potrzebowáć będźie tyſiącow báránow/ ábo dzieſiąći tyſięcy potokow oliwy? BibRadz Mich 6/7.

Wyrażenie peryfr:. »szarłatne potoki« = krew (1): Niech ſie twey mocży zły Tátárzyn boi/ Niechay Wołoſzyn hárdośći nie ſtroi/ Niech z Moſkwy płyną Szárłatne potoki Koniom po boki. KmitaPsal A2v.
b) Łzy (3): w żal dni me obroćił/ Ocży me zálał/ potoki gorzkimi. GrabowSet G2, L.
Wyrażenie: »potok łez płynienia« (1): Nioſę/ złośći ſwych/ licżbę nieſłycháną. By mnie/ z mego brzemięniá/ Twa lutość wybáwiłá/ A w tymby ſię omyłá/ Chęć pełna obelżenia/ W potoku/ moich gorzkich łez płynienia. GrabowSet Sv.
c) Obfitość łask bożych (8): [dusza] Chce ćię zdroiu żywiący. Z ktorego/ iák dźiś dobytey krynice/ Wdźięcżne potoki wſtáią/ Zátapiáiąc teſknice GrabowSet Q4v.

potok czego (4): Wzgárdźiłem Pánie/ twych wod potok wiecżny/ Stąd bol ſerdecżny? GrabowSet R, 13. Cf Wyrażenia.

Wyrażenia: »potok [czego, czyj] (co jest) nieprzebrany« [szyk 1:1] (2): Iák łąká w kwiát vpſtrzona/ Ták będźie duſzá w cnoty vſtroiona: Odwilż ią vbłagány/ Wdźięcżnym potokiem onym Twym/ co ieſt nieprzebrány GrabowSet Fv, F4v.

»żywy potok [czego]« (1): Vgáś/ wnętrzne prágnienie Onym żywym potokiem/ Láſki twey GrabowSet H4v.

α) Bóg jako dawca łaski (2): Od ćiebie/ wdźięcżny potoku/ pochodźi/ Zywot náſz/ [...] A coś ſám ſtworzył/ opátruieſz z niebá. GrabowSet Xv.

potok czego (1): Zmiłuy ſie/ łáſki potoku chętliwy GrabowSet T2v.

d) Nawała ludzka [kogo, czyj] (2): Ogárnęłyć mię były boleśći ſmierći/ á potoki niepobożnych ludźi ſtráſzyli mię. BibRadz Ps 17/5; BudBib Ps 17/4[5].
b. Struga wody deszczowej (3):

W porównaniach (2): A ktorym kſztałtem gdy zbiorą z wielkiego dżdżá pothoki/ Silnym gwałtem ze wſząd zbiorą wnet zárázem potopy: w powodź co ſię więc náwinie/ thák ſię ſádźi ich myślenie ArtKanc K15v; Ták ſię teraz ſtocżyły ná mię wſze kłopothy/ Iák ſię ſzumem zbiegáią z wielkich dżdżow potoki ArtKanc Q9.

Wyrażenie: »z dżdża potok« [szyk 2:1] (3): Torrens – Potok zrdżdża [!]. Calep [1075]a. Cf W porównaniach.
c. Odnoga rzeki (2): rzeká Renus wychodzi z gory ktorą zową Adulá dwiemá pothokomá / ieden zową pierwſzy/ drugi wtory BielKron 281v, 112.
d. Kanał sztucznie zbudowany (1):
Szereg: »wzdroje i potoki« (1): Obwárował tedy wzdroie przed miáſtem pirwey y potoki/ áby ciekły do ſtawku nizſzego BielKron 89v.
e. Akwedukt; aquaeductus Murm, BartBydg (2): Aquaeductus. Waſſer furch. Potok rynná álbo przekopká kędy wodá wychodzy Murm 24; BartBydg 12b.
f. Koryto rzeki (1): Wroćiły ſie záſię wody á ſzły potokiem ſwym iáko pirwey. BielKron 47.
2. Strużka miodu (1): nádchodzili miod ciekący/ ále ſie k niemu nie ſchyláli/ tylko Ionátás/ ktory [...] rozmocżył pręt w potoku á ſkoſztował miodu BielKron 64v.
3. Naczynie do prania; trua Mącz; labrum eluacrum Cn (2): Mącz 466d; Do przędźiwá oracż ma mieć/ miądlicę [...]/ motowidło/ wijádło/ koćieł/ potok/ kijankę. GostGosp 114.
4. Zestawienia w funkcji n-loc (5):
»Potok Grona« = dolina Eszkol (1): wzyęli s tám tego mieyſcá owocu figow/ [...] pálmową gáłąś y z iágody odcięli/ ktorą dla wielkośći áż ná drągu nieſli dwá mężowie/ s tey przycżyny ono mieyſce názwano Neheſchol/ to ieſt/ pothok groná. BielKron 40v.
a. Miejscowości (4):
Zestawienie w funkcji n-pers (2): Iendrzey Potocki s Potoká PaprPan G4; W tym Woyciech Sempolenſki/ y Bernhard z Potoku/ Smiele Litwę z lewego rátowáli boku. StryjKron 732.
Zestawienia w funkcji nazw miejscowości (2):[»Czarny Potok«: iż się pokazują prawa dawniejsze u pozwanych, jako to u sołtysa z Czarnego Potoku. OrdynWiej 61.]

»Potoki Gahaszskie« [tłumaczenie hebrajskiej nazwy Nachale-Gaasz] (2): [dzielnymi rycerzami byli:] Churay z potokow Gáháſz(ſkich) [Churai de Torrentibus Ghahas] Awiel Hárwáthſki. BudBib 1.Par 11/32, 2.Reg 23/30.

Synonimy: 1. struga, strumień; c. odnoga; d. kanał, przekopa, przekopka, rynna; 3. drybus, faska.

Cf [POTOCZKA]

KW, ZCh