[zaloguj się]
[pdf]

POWAŻNY (388) ai

o jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie), a pochylone (w tym 18 r. błędne znakowanie).

comp i sup (44+2) (nå)powåżniejszy (46); -ejszy (3), -(e)jszy (43).

Fleksja
sg
mNpowåżny, powåżniejszy fNpowåżnå, powåżniejszå nNpowåżné, powåżniejszé
Gpowåżn(e)go, powåżniejsz(e)go Gpowåżnéj Gpowåżn(e)go, powåżniejsz(e)go
Dpowåżn(e)mu Dpowåżn(e)j, powåżniejsz(e)j, powåżnyj Dpowåżn(e)mu
Apowåżnego, powåżniejszego, powåżny Apowåżną Apowåżné, powåżniejszé, nåpowåżniejszé
Ipowåżnym, powåżniejszym Ipowåżną, powåżniejszą Ipowåżnym
Lpowåżnym Lpowåżn(e)j Lpowåżnym
V Vpowåżnå V
pl
N m pers powåżni, powåżniejszy
subst powåżné, powåżniejszé
G powåżnych, powåżniejszych, nåpowåżniejszych
D powåżnym
A m pers powåżn(e), powåżnych
subst powåżné
I m powåżn(e)mi, powåżniejszymi
f powåżn(e)mi
n powåżn(e)mi, powåżnymi
L powåżnych, powåżniejszych

sg m N powåżny, powåżniejszy (58). ◊ G powåżn(e)go, powåżniejsz(e)go (14). ◊ D powåżn(e)mu (4). ◊ A powåżnego, powåżniejszego (8), powåżny (2); ~ -ego (2), -(e)go (6). ◊ I powåżnym, powåżniejszym (11). ◊ L powåżnym (2). ◊ f N powåżnå, powåżniejszå (40). ◊ G powåżnéj (12), powåżnyj (1) MurzNT, ~ -éj (2), -(e)j (10). ◊ D powåżn(e)j, powåżniejsz(e)j (2) GroicPorz, CzechEp, powåżnyj (1) MurzHist. ◊ A powåżną (7). ◊ I powåżną, powåżniejszą (8). ◊ L powåżn(e)j (7). ◊ V powåżnå (1). ◊ n N powåżné, powåżniejszé (18); -é (2), -(e) (16). ◊ G powåżn(e)go, powåżniejsz(e)go (20). ◊ D powåżn(e)mu (3). ◊ A powåżné, powåżniejszé, nåpowåżniejszé (13); -é (2), -(e) (11). ◊ I powåżnym (4). ◊ L powåżnym (2). ◊ pl N m pers powåżni, powåżniejszy (17). subst powåżné, powåżniejszé (26); -é (1), -(e) (25). ◊ G powåżnych, powåżniejszych, nåpowåżniejszych (35). ◊ D powåżnym (4). ◊ A m pers powåżn(e) (6), powåżnych (1) StryjKron. subst powåżné (28); -é (1), -(e) (27). ◊ I m powåżn(e)mi (5) RejZwierc (2), ModrzBaz (2), ArtKanc, powåżniejszymi (1) WujNT. f powåżn(e)mi (5). n powåżn(e)mi (4) WujJud, ModrzBaz, SkarŻyw, WerKaz, powåżnymi KuczbKat (3). ◊ L powåżnych, powåżniejszych (15).

Składnia comp: poważniejszy niż(li) (5), nad co (3); niż(li) KrowObr, RejWiz, RejPos, JanNKar; nad co CzechEp, NiemObr, niżli : nad co CzechRozm (1:1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Pełen powagi, majestatyczny (154):
a. O ludziach i ich walorach zewnętrznych: zachowujący powagę, stateczny; rozważny, skupiony; nieżartobliwy; gravis Mącz, Cn; gloria praestans PolAnt; magnanimus Mącz; dignitatis plenus a. retinens, tristis Cn (57): (did) Iudas iuż w mieſcie vyrzawſzy Iozepha w wielkiey wielmoznoſći/ acz go nie znał zle ſobie tuſzy o odprawie (–) Bracia iuż ia dobrze widzę trudna nam tu ſprawa A z tym tak powaznym panem dzyw na [!] nam roſprawa RejJóz M; Mącz 204c; Abowiem vmyſł ſtátecżny á w poważnym ciele poſtánowiony/ ieſt iákoby krol wſzytkim inym ſmyſłom y ſpráwam cżłowieká onego RejZwierc 19, 249; Drudzy – widzę – są, co go głową przerownają, Ale tak podobnego oczy nic nie znają, Ani tak poważnego, tuszę, iż krol jaki. KochMon 25; Wſzyſtko męſtwo vtráćiſz poyrzawſzy mu [Janowi Tworowskiemu] w ocży. Y vrodą poważną y ſercem ku temu/ Iuż żaden z wáſzych Grekow nie rownay ſie iemu. PaprPan X2, K; Dźiwował ſye Król/ y ſercu/ y baczeniu onéy poważnéy białéygłowy/ y [...] Timoklią wolno puśćił KochWz 141; OrzJan 120.

poważny w czym (1): MurzHist T cf »mądry i poważny«.

W połączeniach szeregowych (14): Kto niecżęſto ſie ſmieie y owſzem barzo mało, bywa cżłowiek mądry poważny, y ſtátecżny oſtrego rozumu, pilny w ſwey rzecży GlabGad O4v; INnocencyus ſzoſty [...] Był cżłowiek poważny/ vcżony/ mądry/ bácżny/ żywotá dobrego BielKron 186v, 184v [2 r.], 187v; [człowiek cnotliwy mający dobre wychowanie] ſtánie ſie [królem] ſpráwiedliwym/ powſczięgliwym/ miernym/ mężnym/ mądrym/ hoinym/ poważnym/ nabożnym/ y dobrotliwym GórnDworz Gg4; ále mowi [Pan Mojżeszowi] obierz miedzy nimi [ludem] ludzi ſtátecżne/ poważne/ cnotliwe/ poććiwe/ á ſpráwiedliwe/ á rozdziel ie ná vrzędniki miedzy ludem moim. RejZwierc 70v, 125, 135v, 136, 210; POmpeius Rzymſki Hetman wielmi vrodziwy/ Był poważny pan práwy ktemu ſpráwiedliwy PaprPan Q3v; ModrzBaz 5v; Calep 464b.

W przeciwstawieniach: »poważny, pani poważna ... plotka, wesołej twarzy« (2): Iako y ta naſza pani [...] Tak ći chodzy by ſzalona/ a prawie beż pamięći Z oney paniey tak powazney/ że z niey mogli przykład brać Stała ſie dzys taka plotka RejJóz C5; [białagłowa] weſołey twarzy [...] muśi [...] weſołey/ ſwiethney máśći vżywáć: Iáko druga ktora poważna ieſt s przyrodzenia/ wiele przyſporzy ſobie oney powagi/ vbiorem/ y obycżáymi do tego ſpoſobnemi. GórnDworz X3v.

W porównaniu (1): RejWiz 27 cf »zacny, poważny«.

Wyrażenia: »poważny(-i) człowiek (a. człek), ludzie« = gravis vir Mącz [szyk 25:7] (24:8): GlabGad O4v; MurzHist Kv, T; GroicPorz hhv; Cżłowiek iákiś poważny/ znáć iż coś zacnego/ Z ochotą ſie pośpieſzył co rychley do niego RejWiz 170; OrzRozm G2v; BielKron 184v [2 r.], 186v, 187v; Mącz 149b; Bo możeć cżłowiek poważny śiłá dobrego y bez trudnośći y ſobie y ludziom cżynić RejZwierc 164v; ázaſz nie naydzieſz onych roſkoſznych hiſthoriy o dziwnych ſpráwach onych ludzi Rycerſkich á ludzi poważnych/ kthorym ſie y podziwowáć/ y z ich dziwnych ſpraw vcieſzyć ſie możeſz. RejZwierc 173, B2, 22v, 70v, 92, 135v [3 r.] (18); Ale [ustawy] tákowe máią być/ ktoreby cżęśćią z dobrego rozſądku y bacżenia ſámy śię w nas rodziły/ á cżęśćią też tákie/ ktorebyſmy w ludzioch cnotliwych/ ſtátecżnych á poważnych [qui virtute singulari, gravitate et constantia praediti sunt] obacżywſzy [...] przyimowáli. ModrzBaz 5v; SkarŻyw 87; KochWr 27.

»lata poważne« (1): A ták záwżdy dziwną ſtraż y dziwną opiekę Pan Bog vkázował nád tákiemi ludźmi lat ſtátecżnych á poważnych. RejZwierc 125.

»mąż poważny« = vir gloria praestans PolAnt (2): Potym też widźiał mężá śiwego/ y wielce poważnego/ nieiáką dźiwną á zacną wielmożnością ná wſzem ozdobionego. BibRadz 2.Mach 15/13; StryjKron 532.

»oblicze, twarz poważna(-e); twarzą poważny« (1:1;1): Człowiek ſtanem wyſoki/ twarzą poważny/ głoſem krzykliwy/ á tuć ſye niedáleko od Zurowic rodźił w Zabłoycách/ Rámułty przodki iego zwano. OrzRozm G2v; GórnDworz S3; [Władysław Jagiełowic] Był vrody wyſokiey/ oblicza ſmládego Greckiego/ ále wdzięcznego/ y poważnego/ wloſow ruſſich StryjKron 607.

Szeregi: »poważny a baczny« (1): [ubogiego człowieka sądzi się] przy oblicznoſći iednego álbo dwu opiłych Ceklarzow/ gdźie rzadko bywa człowiek poważny á báczny/ kthoryby wielkoſć á potrzebę męki wyrozumiał GroicPorz hhv. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»mądry i poważny« (1): patrząc na człowieka onego/ tak mądrego i tak wewſzech ſprawach ſwych poważnego/ trudno pomyſlić/ iako gorſzką żałośc ſtego mieli MurzHist T. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»poważny a poćciwy« [szyk 1:1] (2): Ale głos poććiwego á poważnego cżłowieká/ ieſt iáko on piękny bránt v złotniká RejZwierc 92, 22v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»poważny a (i) stary (a. letni)« [szyk 1:1] (2): A zaiſté była załoſná rzecz/ patrzyć na człowieka tak powáżnego i iuż letniego (Bo tedy miáł około piącidźieśiąt lat) MurzHist Kv; SkarŻyw 87. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»stateczny a poważny« (2): A wſzákoż pokoy od burdy/ pokoy od práwá/ pokoy od zbytkow/ pokoy od inych niebeſpiecżnośći ſwiátá tego/ ten nadobnie ſtátecżnemu á poważnemu ſtárczowi przyſthoi. RejZwierc 164v, 125. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»poważny a surowy« (1): potrzebá temu kto ma być trefny/ áby miał przyrodzenie/ y obycżáie po temu/ á ná káżdą trefność był ſpoſobny/ y poſtáwą/ y twarzą/ bo thá/ im poważnieyſza/ á ſurowſza ieſt/ thym ſie więc rzecżenie zda/ dáleko trefnieyſze. GórnDworz S3.

»wielki a poważny« (1): Obacżywſzy też tho s przykłádow ludzi wielkich á poważnych/ iáko ſie w tym záchowywáli RejZwierc 155v; [O naſzcżęśliwſzy Pánie/ ktorego P. Bog ták cnotliwą żoną á ták wielkimi á poważnemy ſyny obdárzył HistOtton 110v].

»zacny, poważny« (1): Wyſzli przed gay ná gorą álić druga páni/ Ale iuż z inákſzemi ſtałá przypráwámi. Znáć iż zacna poważna by iáka bogini RejWiz 27.

α. W funkcji rzeczownika (4): Widzyſz ze wſzytczy powazni O iey [fortuny] ſie łaskę ſtaraią Wielką na to piecżą maią RejJóz E7v; RejWiz 16v; Też w hámowániu gniewu trzebá vważáć oſoby. Bo ieſli poważnieyſzy/ thedy go s wſtydem hámowáć á poććiwie vpomináć maſz/ tedy y ſam k ſobie ſnádnie przyść może. RejZwierc 81v, 144.
b. O abstraktach: wynikający z czyjejś powagi, mający poważną wymowę; dodający powagi; traktowany serio; gravis Modrz (94): LubPs F3v; [reguły i śluby] Ktore Papieżowie náwymyſláli/ y do kośćiołá Swiętego/ iákoby iákie poważne y Bogu przyiemne świąthośći wprowádzili KrowObr 150v; Boć w roſkoſzach máło znáć poważney ſtałośći/ Wſzytko coś iáko przez ſen á wſzytko we mdłośći. RejWiz 35; Ale chcemli ſie pośmiać/ cżáſem ledá s cżego/ Ieſli też chcemy mowić/ y co poważnego/ Znaydzieſz s káżdym roſpráwę/ wedle ſtanu ſwego RejZwierz 65v; Niechay [dworzanin] vmie z głowy piſáć/ lift cudny/ rzecż poważną: więc y wierſz GórnDworz G6; Drugi záſię komu to nie przyſtoi/ á iż ma czoś poważnego w ſobie/ niechay będzie iáko chcze mądry/ żadną miárą ták w to nie trefi: y owſzem chcąc zátrefnowáć/ bárzo rychło tym ſie chydzi GórnDworz L, Ee7v; RejPos A2v; niektore obycżáie y poważne obrzędy/ moc Kośćielna do niey [do spowiedzi] przydáłá. KuczbKat 210; ku pocżćiwemu żywotowi żadne nie ſą náuki potrzebnieyſze/ iedno kthore ſą rozumem roſtropnym á poważnemi cnotámi ozdobione. RejZwierc 13v; káżde práwo by było namocnieyſze iáko będzie ná ſzrot puſzczono/ á poważną roſtropnością nie będzye opátrowano/ káżde ſie zelżyć muśi y bárzo oſłábieć muśi. RejZwierc 36; ieſt to rzecż potrzebna poććiwemu ſtanowi ná pilney bácżnośći mieć/ áby ſie [...] w tey poważney prawdzie ná wſzem ſtátecżnie á mocnie záchował RejZwierc 83; wypiſano ony ſławne cnoty ich [mężów sławnych i dziwnych]/ ony poważne dzielnośći/ ony ſtałe á poććiwe żywoty ich RejZwierc 103v, 17, 19v, 72, 86,122v, 144v; CzechRozm 43v, 172; ModrzBaz 137; CzechEp 202; ZawJeft 3; HIszpański ięzyk [...] ieſt poważnieyſzy y mężnieyſzy niż Włoſki JanNKar C4v; [Pan Jezus] zá nas y dla nas y potrzeb náſzych wſtáwia poważną prośbę ſwoię/ iáko nawyżſzy Biſkup náſz SkarKaz 608b, 610a; [Fortunat ſłyſząc coś poważnego/ teſzno go było ſłucháć ták ſłowá długiego/ rzekł do niego: [...] HistFort B2].

W połączeniach szeregowych (8): Gdy on tyi ſwyi mowy koniec vczynił/ z humieli śię niewymownie wſzyścy [...] wymowie iego tak powáżnyi tak ſtátecznéi i mądryi. MurzHist O; KrowObr 213; Classicus testis, Prawdźiwey Státeczney á poważney wiáry człowiek. Mącz 56a; poſtánowiwſzy w ſobie táki piękny pomierny á poważny żywot/ [...] ſtoyże mocno przy nim RejZwierc 103; cnotá ieſt czoś dziwnego/ poważnego/ á wſpaniłego/ á práwie by krolewſkim klenotem/ á zacnych ludzi koſztownym ſkárbem mogłá być názwaná. RejZwierc 142, 31v, 136v; ModrzBaz 14v.

W przeciwstawieniach: »dworski, krotochwilny, szalony, trefny ... poważny« (4): RejZwierz A2; Ma y metáphorá dobrze wzięta/ niemałą grácią/ ták w poważnym rzecżeniu ku chłubie cżyiey/ iáko theż y w vſzcżknieniu trefnym GórnDworz Q5v; Wielkich rzecży/ á poważnych/ niechay w krothochwilną rozmowę [dworzanin] nie wthacża: áni w poważną rozmowę/ żártow. GórnDworz X2, F8v.

W charakterystycznych połączeniach: poważna(-y, -e) cnota (2), dzielność, historyjki, język, mnimania, napominanie, obieranie, obrząd, prawda, prośba, relacyja, rozeznanie, rozmowa, roztropność, rozważenie, stałość, świątości, upominanie (2), wiara, zdanie.

Wyrażenia: »poważna (jest) mowa, rzecz« [szyk 5:2] (5:2): MurzHist Kv; poważna y głádka mowá Páná Wálentego Dębieńſkiego Podſkárbiego/ á práwie Neſtorá Polſkiego OrzRozm Q3v; Mącz 33c; ábowiem/ też poſpolite ſłowá [gdy mówi się o rzeczach wielkich]/ vcżynią rzecż ozdobną/ y poważną/ ieſli ie dworzánin przerobić/ á vſádzić dobrze będzie vmiał. GórnDworz G; SkarŻyw 317; Y przyſzedł do Káphárnaumá miáſtá Gálileyſkiego: y tám ich náuczał w ſzábáty. Y zdumiewáli ſię nád náuką iego: bo byłá poważna mowá iego [quia in potestate erat sermo ipsius]. WujNT Luc 4/32; GosłCast 18.

»poważna myśl« (6): RejJóz Lv; RejZwierz 127; Krol vpátrzywſzy onę poſtáwną iego oſobę y poważną iego myſl kazał gi [Diogenesa] przywieść bliżey do ſiebie RejZwierc 135; ſtáteczna á poważna myſl iego [człowieka pomiernie używającego swych majętności] nigdy ſie ni ocz zátrwożyć nie może RejZwierc 144, 54, 86v.

»rozum, rozmysł, umysł poważny« [szyk 3:2] (2:2:1): álbo iżby ledácżego w ſwym poważnym vmyſle dármo nie málował. RejZwierc 22v; Co wſzytko poććiwemu nie może przypáść iedno z rozmyſłu poważnego á z myſli nieuſtráſzoney. RejZwierc 86v, 81v, 100v, 102.

»poważne słowa, słowka« [szyk 13:3] (15:1): BielKom B5; KrowObr 213; poważne ſłowá/ mądre ſentencye [pism Demostenesa i Cycerona]/ przenikáią nietylko ſercá ludzkie/ ále y te obłoki niebieſkie. OrzRozm Q3; Prot D; KuczbKat 120, 170, 320; RejZwierc 91v; WujJud 124v; Páweł [...] powinność poddánośći poważnemi słowy [gravissimus verbis] rozſzerza/ gdźie ták piſze/ iż trzebá żebyſmy byli poddáni/ nietylko dla gniewu/ ále też y dla ſumnienia. ModrzBaz 125; KochPs 114; Bo ieſli to vcżyniłá [namówiła do chowania czystości] Cecylia Waleryanowi/ Kunegundis Ceſarzowi Henrykowi [...] dáleko więcey poważne y dzielnieyſze ſłowá/ [...] tá przecżyſtſza Panna miáłá. SkarŻyw 242; [anjelskie] Krotkie ſłowá ále wielce poważne/ ták bárzo wzruſzyły on lud/ iſz wſzyſcy płákáć y żáłowáć y popráwę obiecowáć pocżęli SkarŻyw 557, A4v, 207 marg; WerKaz 298.

»poważny stan (a. stanik)« [szyk 3:3] (6): RejJóz Lv; ty ktoryś ieſt ſtanu poważnego/ Nic ſie nie wſtyday chwalić Páná Bogá ſwego. LubPs A6, A6; Poważny ſtan nicżym nie może być zátrwożon. RejZwierc B2, 31v, 143v.

»poważne zachowanie« (1): iego [Józefa] poważne a cznothliwe żachowanie na wielką radoſc a na wielką poczćiwoſcż wyſzło RejJóz A2v.

»poważny(-e) żywot, życie« [szyk 2:1] (2:1): RejZwierc 103, 136v; A ieſli ſię komu tá moiá powieść zda być płonna/ temu/ nierozumiem záprawdę/ coby ſię iuż mogło zdáć potrzebnego ku vcżćiwemu/ zacnemu/ mężnemu á poważnemu ná świećie żyćiu [ad vitam honeste, magnifice, animose et graviter degendam]. ModrzBaz 14v.

Szeregi: »poważny a cnotliwy« (2): RejJóz A2v; Nie pomárli dziś oni ſławni á zacni ludzie/ ktorzy żywothow ſwych poważnych á cnotliwych w wielkiey poććiwośći vżywáli/ [...] theráz w ſławie ſwey głośney iáko żywi miedzy námi chodzą. RejZwierc 136v.

»dobry a poważny« (1): yáko też inſſy zwykli byli cżynić [powinność dobrodziejstw i oddania] náucżycyelom ſwym/ s ktorych náukę á wychowánya dobre á poważne odzyerżawáli. GliczKsiąż L6v.

»mądry a poważny« (1): tám [w rozmowach filozofów] bez tego być nie mogło/ áby w tákich mądrych á poważnych rozmowach cżáſem y pożártkow pomiernych nie było RejZwierc 15v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»męski i poważny« (1): WLoski ięzyk ácz ieſt blizſzy łáćińſkiégo, [...] ieno iż nákáżony, y iuż pieſczeńſzy, y rózny od onéy męſkiéy y poważnéy mowy łáćińſkiéy JanNKar C4.

»nadobny a poważny« (1): dobra myſl twoiá á ochotne ſerce twoie niech záwżdi vżywa [...] cżáſow poććiwie weſołych/ z miłym á z wdzięcżnym á s poććiwym towárzyſthwem/ z nadobnemi á s poważnemi rozmowámi RejZwierc 102v.

»poważny i ducha bożego pełny« (1): [chrześcijanie mają doskonale poznać chrzest] ponieważ on nietylko cżęſto/ ále też poważnymi y duchá Bożego pełnymi ſłowy/ táiemnice tey pámiątkę odnawia/ Boſką moc záleca KuczbKat 120.

»poważny a roztropny« (1): ſláchćicowi pocżćiwemu/ [...] nadobna wſpaniłość pomiernie ozdobiona nie wádzi/ [...] ktora ſie záwżdy w poważney á roſtropney myſli ciągnie RejZwierc 54.

»rozważny y poważny« (1): [dobrzy ludzie] żywotow ſwych y obycżáiow ſwych poććiwych záwżdy rozmyſłem rozważnym y poważnym vżywáią RejZwierc 100v.

»stały a poważny« (1): ABowiem [...] ſtałemu á poważnemu ſercu nie thylko duſzna przygodá ále y thá cieleſna [...] nigdy ſtráſzną być nie może/ gdy ſie ná ſwą ſławę á ná poććiwość rozmyſli. RejZwierc 134v.

»stateczny a (i) poważny« [szyk 2:1] (3): on mowił nieiako ſzálony/ [...] ſpráwdźiwą á niezmierną boleścią/ i mową powáżną i ſtateczną MurzHist Kv; GórnDworz F8v; RejZwierc 144. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»wielki a poważny« (1): WIelkie á poważne wyrozumienie woley á roſkazánia Páńlkyego nam ſie w thym Pſalmye okázuie. LubPs D2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»poważny i (a) wspani(a)ły« (2): Pátrzże czo tu poważna á wſpaniła myſl w iedney oſobie vcżyniłá/ że iedná oſobá y wielkie woyſko poráźiłá/ y oycżyznę od wielkiego vpadku wyzwoliłá RejZwierc 86v; rzecż iego [św. Leona] poważna y wſpániáła/ iáką trudno v innych doktorow tráfić/ nigdy z ſwey miáry z ſłodkośći y poważnośći niewychodziłá SkarŻyw 317. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»zacny a poważny« (1): Zbáwićiel náſz Piotrá wſzytkich wiernych głową y Páſterzem poſtáwił/ gdy mu owce ſwoie ku páśieniu ſłowy zacnemi á poważnemi porucżył WujJud 124v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»znamienity a poważny« (1): Aieſt zaiſte ſprzyrodzenia w wielu młodziencżykach takowa dowcipu [...] chutkość/ [...] yſz też y krom wielkiey nauki/ o wielkich rzeczach roſtropnie mowić mogą/ y wyroki mogą cżinić znamienite a powazne KwiatKsiąż E3v.

W przen (9): O poważna w młodym ćiele ſzedziwosći/ iákoś ná ſobie tákie rzecży przewieść mogłá w domu ſwym bogátym/ nędzę iáko pielgrzym y żebrak ćierpieć SkarŻyw 136.
Wyrażenia: »poważny klenot« (1): A Pátrzay ná ony poććiwe ludzi wieku ſtárego/ iáko v ſiebie thák poważne klenoty [tj. cnoty] vważáli. RejZwierc 37v.

»poważne serce« [szyk 4:3] (7): RejWiz 35; Y onym ták poważnym ſercem ſwoim vcżynił táką myſl onemu Rycerſthwu ſwemu/ że wſzyſcy ná bitwę przyzwolili. RejZwierc 149v; Státecżny vmyſł ſercá poważnego/ Iuż ſobie nie ma nigdy nic ſtráſznego. Po tym ſtałego poznaſz w káżdym cżeſie. RejZwierc [213], 134v, 144, Bbbv; Wáſzá Król: M. [...] przyiąć to [dzieło] będźieſz raczył odemnie [...] iáko Máieſtat Królewlki/ y ſerce poważné/ zwykło przyimowáć od tych/ którzy dobro poſpolité/ y ſławę oyczyſtą/ [...] czym mogą podpiéráią. OrzJan 4.

c. O rzeczach (3): Okryi głowę poważnym rąbkiem/ czapką zaſię/ Wdzieyże ſtáteczną ſzubkę z bobrem potym ná ſię. ZbylPrzyg Bv.
Wyrażenie: »(jako) poważna szata« [szyk 1:1] (2): ſtrzeſzćie śię Doctorów ktorzy chcą wpowáżnych ſzatách chodźić/ i miłuią pozdráwianiá na rynkách MurzNT Luc 20/46; Ieſli będźieſz naſládował ſprawiedliwoſći doſtąpiſz iey/ á obleczeſz ią iako ſzátę poważną. BibRadz Eccli 27/8.
2. Mający poważanie, poważany, cieszący się autorytetem; szanowany; wybitny, ceniony, znany, sławny; gravis Mącz, Modrz, Calag, Cn; honorabilis PolAnt; authenticus, celebris, honoratus, honorificus, spectabilis, summus Mącz; summa authoritate, venerandus Calag; conspicuus Calep; praeditus auctoritate Cn (94): RejWiz 179v; Kſiążętá Moábſkie wroćiwſzy ſie przyſzli do Báláka opowiedáiąc że Báláám z niemi iść [tj. przyjść] nie chćiał. Powtore tedy poſłał Bálák więcey Kſiążąt poważnieyſzych. BibRadz Num 22/15; [poseł króla francuskiego mówił Luteranom] áby pirwey niż ſie zyiádą ſami/ poſłáli do Fráncyey kilko ludzi vcżonych/ co by ſie zgodzili ná iedną rzecż/ á ia knim dwu tákich poważnych vcżonych przyſádzę/ ktorzy przepoleruią piſmo s. z błędow BielKron 213v, 56; Civitas magna inter Belgas autoritate ac hominum multitudine praestabat, Miáſto było poważnieyſże y náſiedleyſze. Mącz 419c, 157d, 266d; RejPos 63v, 166; o tákim ſtrzyżeniu [włosów na kształt korony] ſtárzy y poważni Oycowie/ iáko Dionyſius Areopágitá/ Auguſtin/ y Hieronym cżynią zmiankę. KuczbKat 240; RejZwierc 28; Calag 146a; ſą niektorzy doſyć ſtarzy y poważni Doktorowie kośćielni/ ktorzy to ćwierdzą [...] SkarŻyw 242, kt; [papieże] bowiem Rzymſkie imię oſławili/ y poważne vcżynili NiemObr 158; Iuż tho Miáſto złupione/ będąc przed tym poważne/ vcżynił ie płácżliwe/ ku tuleniu nie chćiwe. ArtKanc K9v; Conspicuus – Mądry, oſtrozny. Ten naktorego ſzie wſziſcy ogłądaią, pow[a]zny. Calep 248b, 921b; gdyż y látá/ y w obcych kráiach práktyká/ y vſtáwicżne poważnych Authorow cżytánia/ ku náturze y dowćipowi iego [kasztelana sochaczowskiego]/ [...] máteryey mu śiłá dodáć mogą GostGospSieb +4v; LatHar 596; WujNT 728; SzarzRyt D2v; [[Bóg] to ſpráwił że oná byłá Mátką y corką/ ſtworzeniem y rodźićielką Stworzyćielá/ ſługą y Mátką poważną. BzowRóż 51].

poważny u kogo (1): A ták gdy ſie ták otrząſnieſz/ á beſpiecżnieyſzą myſl w ſobie poſtánowiſz/ wnet v wſzitkich wdzięcżnieyſzym y poważnieiſzym zoſtánieſz RejZwierc 86.

poważny w czym (1): Tą [cnotą] y dziś ſą poważni w cżći Sámuelowie/ Tą máią nieboletni wiek Eliaſzowie. RybGęśli D4.

W połączeniach szeregowych (17): ná tych ſpráwách ludźie mądrzy/ ſtáteczni/ poważni/ w práwie ćwiczeni ſyadáią/ przed ktorymi ſye [...] inne zacne Oſoby á o wielkie rzeczy częſto ſądzą. GroicPorz C2v; KrowObr 230v; BielKron 290v; Spectabilis, Zacny/ poważny/ známienity/ wyſokiey godnosci/ vczćiwy. Mącz 405b, 149b, 157d, 432a; RejPos 310; RejZwierc 19, 148v; BielSpr 6; Krolowie/ máią śię zábáwiáć ludźmi ſtátecżnemi/ poważnemi y roſtropnemi/ á od nich rády we wſzech ſpráwách ſzukáć máią. ModrzBaz [16], 5v; StryjKron 452; Phil O2; OrzJan 119; błogoſłáwienia y żegnánia chlebá/ winá/ oleiu/ świec/ wody/ ſoli y inſzych rzecży [...] v poważnych y wiáry godnych/ y ſtárożytnośćią záleconych Kośćiołá powſzechnego hiſtorykow pełno LatHar 57.

W przeciwstawieniu: »poważny ... lichota« (1): bo on zacny y poważny Práłat/ á ia lichotá/ on w murzech/ á ia pod murem CzechEp 6.

Zwrot: »być poważnym« [w tym: u kogo (2), miedzy kim (1)] = cieszyć się czyimś szacunkiem, mieć poważanie (3): kto zakonu nie miał małżeńſkiego/ Iuż nie był ták poważny v ſtanu káżdego. RejZwierz 40v; gdy ſie tym ſpoſobem wedle náuki Páńſkiey ſpráwowáć będzyeſz/ [...] zacnieyſzy á poważnieſzy [!] ſtan twoy będzye miedzy wſzytkimi poſtronnymi narody ſwiátá tego. RejPos 315; RejZwierc 46.
Wyrażenia: »poważny dom« = celebris familia Mącz [szyk 4:1] (5): De summo loco adolescens, Poważnego domu álbo rodu młodzieniec. Mącz 78b; Vetus et honorata familia, Stáry vczćiwy y poważny dóm. Mącz 157d, 117c, 157d; RejPos 227v.

»poważne imię« [szyk 1:1] (2): RejPos 198; Ach nieſtétyſz/ widźiał kto kiedy iáko żywo? Imię moie poważné/ zelżoné ták krzywo? GosłCast 61.

»ludzie, człowiek poważny(-i)« = homo magnae existimationis, magnus a. spectatae integritatis vir Mącz; vir gravis Modrz; homo magnae auctoritatis Cn [szyk 12:9] (14:7): GroicPorz C2v; BielKron 290v; Homo potens et gratiosus, Człowiek powáżny y wielkiego záchowánia. Mącz 149a; summates, qui et optimates et primates appellantur, Zacnieyſzy/ poważnieyſzy/ známienitſzi ludzie. Mącz 432a, 111a, 204b, 405a, 451b; RejAp 191v; GórnDworz Kkv; RejPos 4, 310; mądrzy walecżnicy záwżdy śiwe á poważne ludzi/ [...] ná lektykach álbo ná kolebkach każą zá woyſki woźić/ á ich rády á pámięći vżywáią. RejZwierc 145, 19, 268v; WujJud 33v; Ma być tedy Rzecżpoſpolita rządzoná temi zwycżáymi/ ktore ſpolnym zezwoleniem ſtátecżnych/ poważnych á vcżćiwych ludzi bywáią pochwalone ModrzBaz 5v; Ty o to ſtoiſz/ áby żaden proſtego ſtanu cżłowiek/ choćiaby też y iáki poważny/ ábo iáką godnośćią ozdobiony/ [...] nie chodźił w złotem łáńcuchu/ ábo w iákiem koſztownem ſuknie ModrzBaz 50v, 14, [16]; Phil O2.

»mąż poważny« = vir serius et gravis Cn [szyk 2:1] (3): zakonu vczyli/ dwa Meżovie poważni i ſtarzy/ ktoré z vrzędu ich zowią po grecku Nomodidaskalus. MurzNT 173v marg, 173v marg; [Elżbieta, królowa Węgierska] godnych/ poważnych/ y ſtátecżnych mężow z vrzędow złożyłá StryjKron 452.

»poważna osoba, persona« = vir gravis Modrz [szyk 4:3] (5:2): BielKom B3; Persony poważne á ośiádłe nie máią być ſzperunkámi vćiążáne/ áni dobrá ich GroicPorz dd4; RejWiz 166v; bo gdzie ieſt więtſze zgromádzenie oſob poważnych/ tám theż rozum więtſzy/ vććiwość/ bacżenie/ moc y záchowánie przyiaćielſkich obycżáiow. BielKron 334v; RejZwierc 37; Abowiem káżdy nieprzyiaćiel nie boi ſie ſtroynych mężow áni łáncuſznych/ álbo doſthátnich/ álbo poważnych/ głádkich perſon/ y vrodziwych/ thylko ſámych zbroynych á ćwicżonych BielSpr 6; ModrzBaz 13.

»rodzaj poważny« (1): Filius terrae, Człowiek który yeſt rodzáyu nie bárzo poważnego/ á którego rodzay nie znáyomy áni záchowáły miedzy dobrémi ludźmi yeſt. Mącz 127a.

»poważny stan (poważni stanowie)« (6): LubPs A2; wielka ſie pociechá sſtawa wſzem onym ták poważnym ſthanom [tj. aniołom]/ z iednego ták márnego á mizernego robacżká/ ktorj [...] vzna ſie á rozżáłuie ſie vpadku ſwego RejPos 166, 315; Rzymie gdy cie rządzili poważni ſtanowie/ Nie było żadney mocy podobney ku tobie. RejZwierc 252v, 36v, 201v.

Szeregi: »poważny a mądry« (1): Tych cnot niech ſię [młodzieńcy] przyucżáią poznáwáć á ćwicżyć ſię w nich/ áby nimi nietylko o ſobie ále też y o drugich vmieli rádźić. [...] przeto y z ludźmi poważnemi á mądremi [cum viris gravibus et prudentibus] towárzyſtwo mieć winni ModrzBaz 14. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»mocny a poważny« (1): Pan nád pány/ Krol nád krolmi/ [...] oſtąpiony dziwnemi tłumy rozlicżnych á mocnych á poważnych/ nie ziemſkich ále niebieſkich ſług ſwoich/ to ieſt Archányołow/ Anyołow. RejZwierc 69.

»przedni a poważny« (2): Fastigium tenere inter homines, Przednieyſzym á poważnieiſzym być. Mącz 119c, 204c. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»poważny i doskonałego rozumu« (1): [Grzegorz XII] Acżkolwiek był poważny y doſkonáłego rozumu/ wſzákże ná ſynodzye Pizys ieſt ſłożon s Papieſtwá. BielKron 187v.

»sławny, (a) poważny« (2): Mącz 451b; [Zuzanna] poććiwie záwżdy żywot ſwoy chowáłá vżywáiąc ná wſzem ſławnego á poważnego ſtanu ſwego RejZwierc 201v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»święty a (i) poważny« [szyk 2:1] (3): RejPos 4, 198; Ták wy Doktory Kośćielne poważne y święte ludźie pewnie nie z miłośći chrześćiáńlkiey zowiećie WujJud 33v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»poważny i uczony« (1): Przy ktorych [uczących zakonu] w Hieruſalem inſzych mężów téſz poważnych i vcżonych było śiedmdźieśiąt MurzNT 173v marg. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»wielki a poważny« (1): oſobá tego ſwiętego Krolá á tego Proroká/ ieſt ták zacna y v Páná Bogá y v wſzech ludzi/ przeto też właſnie ieſt wielkim á poważnym ſtanom [...] práwie iáko źwierciádłem wyſtáwioná. LubPs A2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»poważny, (a) wzięty« = praeditus authoritate Mącz (3): Authenticus, Poważny á wzyęty. Mącz 22a, 317c; ná co [wprawowanie pana w poczciwy żywot] potrzebá cżłowieká poważnego/ wziętego/ ktoregoby látá/ y doſwiádſzenie wyćwicżyło GórnDworz Kkv.

»zacny, (i, a) poważny« (9): Spectatae integritatis vir, Zacny/ poważny człowiek. Mącz 405a; RejPos 315; RejZwierc 36v, 268v; wſpomináć ia niechcę [mądrości króla]: pewnie wiedząc że W.M. Senatorem ták zacnym á poważnym będąc/ [...] w ſkrytſzych niż ia ſpráwách/ dobrześ tego doznał. Oczko A3; Calag 28a; CzechEp 6; niewiem cżym ſię to dźieie/ kśiędzemli? świętemli? onąli monſtráncyą? ieſli też ſámym onym ćiałem/ ktore ták pod cżás zacne/ poważne onym ſię pokázuie/ że ie też zá Bogá pozdrawiáią/ y o nim to/ iż nie ieſt chleb ále Bog śpiewáią CzechEp 192; A przeto Cżyścá ſam Pan Bog ieſt budownicżym. [...] miedzy inſzymi Rupertus zacny y poważny Autor/ ten [wykład] piſząc ná to mieyſce ták wykłáda. WysKaz 34. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»poważny i światu zalecony« (1): A ſtrzeſz ſie ábyś temu co ſię tu z poważnych y świátu záleconych Doktorow przywiodło wiáry nie vwłocżył. SkarŻyw 103.

α. W funkcji rzeczownika (6): Acz ſie to przełożonemu á poważnemu zá máło zda być wzgárdzonym v ludzi/ bo mu nie ſmie nikt w ocży rzec. RejZwierc 147; Reverens – Czcząci powaznieiſzego. Calep 921b; WujNT 653 marg.

W połączeniach szeregowych (2): RejPos 317; Iż zá grzechy ich odeymę s pośrzodku miedzy nimi mądrego/ rádnego/ poważnego/ poććiwego/ mężnego RejZwierc 188v.

Wyrażenie: »podług świata poważny« (1): Azaſz to nie ieſt iáwnie káżdemu wiádomo/ iż Pan BOG ſwą wiecżną mądrość/ [...] Zákrywa ią przed mądremi/ podług świátá poważnemi/ ále ią ſwym málucżkim ziáwił ArtKanc K12.
3. Ważny; doniosły, znaczący; serius Modrz (131): obycżay ieſt/ ludźiem znamienitim takowe kxięgi przypiſować za ktorych zaleczenim mogłyby ony być poważnieyſze á od prżygany prożnieyſze. WróbŻołtGlab A2v; GliczKsiąż N4; LubPs V2; Leop *2v; z drugiej ſtrony brzegow Renu żadnego biſkupſtwa nie máſz áni miáſthá poważnego. BielKron 282, 287v, 293; SienLek 197; RejAp 11; racżył [małżeństwo] poddáć pod poſłuſzeńſtwo zakonu tego: okázuiąc to/ iż v niego áni pánieńſki/ áni żadny zakon poważnieyſzy á wdzięcżnieyſzy nie był. RejPos 43v, 237v; Otóż rozumiey/ iáka wodá ieſt ná chrzćie/ y co ią poważną czyni. BiałKat 238v; KuczbKat 150; Bo ácż tho zową wyzwolonemi náukámi/ Grámmátikę/ Logikę/ Retorikę/ Muzikę/ Aritmetikę/ Geometrią/ y Aſtronomią/ á ſą to náuki poważne á trudne. RejZwierc 13v; Ale mądrość ieſt coś dziwnego/ coś poważnego/ á proſto ieſt z niebá dar Boży RejZwierc 146, 130, 135v, 155; ono ná cżás poważne y do cżáſu trwáiące zwierzchowne ſzábátu poſtánowienie/ odrzucał CzechRozm 72, 118v; Kłádę náde wſzytko/ iáwnie dwu wielkich Zborow S. [...] napoważnieyſze świádectwo. SkarJedn 281, 289; SkarKaz 44a, 80a.

poważny u kogo (6): obacżáć mamy/ co ieſt á iáko ieſt poważna modlitwá v Páná tego/ ktora pochodzi s ſercá pokornego RejPos 202v, 43v, 181; V ſtárych ludzi cnotá poważna byłá RejZwierc Bbb2v, 38 marg; SkarKaz 455a.

poważny czym (1): To co ony ſiedm Zborow miáły/ y to cżym ich wyznánie y poſtánowienie było poważne/ to ſię wſzytko na tym S. zborze náyduie. SkarJedn 288.

poważny gdzie (1): Nie wirſzowi folguię/ prawdzie Hiſtoriey/ Bo prawdá ieſt poważna z dawná w Sármáciey. StryjWjaz A3.

W połączeniach szeregowych (10): RejKupSekl a3; BielKron 289v; Mącz 454b; A przypátrowáć ſie onym pięknym/ poważnym/ á ſthátecżnym ſpráwam ludzkim/ á cżáſu przedſię dármo nie tráćić RejZwierc 18, 15v; SkarŻyw 492; Iż nád ſłowo Boże/ niemáſz nic zacnieyſzego/ poważnieyſzego/ cżyſtſzego/ gruntownieyſzego y pewnieyſzego. CzechEp 111; Phil B4; co mię do tego przywiodło/ ábych ſię ták wielkiey/ y poważney/ á temu ták trudney á niebeśpieczney prace w przekłádániu Nowego teſtámentu ná náſzę rzecz Polſką znowu podiął. WujNT przedm 1, przedm 15.

W przeciwstawieniach: »mały (2), maluczki, mierny, nienależyty ... poważny« (3): GórnDworz L2; w máłych y miernych ſpráwách bez niey ſię nic poczynáć nie ma: iednák poważne y wielkie/ ktorych dobrze śiłą y dowćipem náſzym odpráwić nie możem: modlitwę gorącą wyćiągáią. SkarKaz 609b; tám [w Wenecji] lud poſpolity nie rządźi: tylo w rzeczách máluczkich/ y nienależytych/ zdánia ich pytáią. Lecz rzeczy poważne [...] przy kśiążęćiu ſtaczáią SkarKazSej 691a.

Wyrażenia: »poważne miejsce« (4): In contentionem honoris venire, Zá páſy chodźić o poważnieyſze mieyſce. Mącz 480c; RejPos 101, 201, 241.

»poważna przyczyna« [szyk 4:1] (5): WujJud 179; dni krzyżowe: [...] ná Koncylium Aureliáreńlkim [...] dla kilku poważnych przycżyn támże wyráżonych/ á miedzy inſzemi/ dla záchowánia pośianego zboża/ y owocow/ y powietrza morowego oddalenia obchodzić kazano LatHar 125; SkarKaz 39b, 45b, 207a.

»rzecz poważna« [szyk 26:19] (45): RejKupSekl a3; MurzHist A2, A2v; LubPs Hv, ddv; KrowObr 194v; RejWiz 22v; Acż ſie dworſtwo nie trefi do poważnych rzecży RejZwierz A4; RejAp 72; ći kthorym dał Bog więcey vmieć/ [...] ięli ſie rzecży poważnych piſáć ięzykiem Polſkim/ náſtáłá Biblia/ náſtháły ine piſmá GórnDworz A2v, F7v, G8v, K7v, O8, X2; RejPos 89, 166, 201; RejPosWiecz3 [97]v; TV moy brácie coć zá ſpráwę podawam przed ocży/ Gdy będzieſz cżedł wyrozumieſz co ſie też w niey tocży. Choć ſą rzecży mniey poważne [...]/ Przedſię kto ie cżyta ma z nich niemáłe pożytki. HistLan ktv; KuczbKat 395; RejZwierc 15v, 36v, 87v, 113v, 140v, 147; BudBibKaw A2; toć iuż nie żárt: bárzo to y śmiáła y hárda/ błąd/ ták rzecży poważnych Piſárzowi/ przycżytáć CzechRozm 51, A4,15, 17v, 51, 56 (8); CzechEp 103; CzechEpPOrz *2; X.K. w rzecży wielkiey/ y poważney śmiechem nárabia NiemObr 173; ludzie cáłą chęcią zwykli ſie kuśić o rzecży vcżćiwe/ poważne/ y przyiemne Phil B4; WujNT 790; PowodPr 72; SkarKaz 155a; KlonWor **2v, 40.

»poważna sława« [szyk 2:1] (3): RejZwierc 136v, 179v; powáżnieyſza żywie Sławá tego/ ktory z ſámym nie lękliwie Podkał ſie nieſzczęśćiem SzarzRyt C2.

»poważna (jest) sprawa« [szyk 15:1] (16): Zda mi ſie nie mey głowy Naiaſnieyſzy panie Są tak poważne ſprawy czo przekładaſz na mię RejJóz Lv; MurzNT 43v; BibRadz I 1d marg; Mącz 78a; ſpyſałem tám ty kazánia/ ktore W.K.M. przetho przypiſuię/ áby thák wielka á poważna ſpráwá/ [...] pod obroną W.K.M. [...] do rąk ludzkich podána byłá. SarnUzn A3; káżda ſpráwá/ [...] káżdey Ewányeliey ſwięthey/ ieſt záwżdy poważna RejPos 225; RejZwierc 18, 18v, 56v, 119v, 241; RejPosRozpr c3; [Ludwik, król węgierski] Spráwiedliwośći niebárzo pilnym ſtrożem był/ więcey tańcow niżli poważnych ſpraw [seriis negotiis] pilnował ModrzBaz 23v; WujNT przedm 5; Miedzy poważnemi y wielkiemi ſpráwámi poczytáć mamy obieránie vrzędnikow kośćielnych y świeckich. SkarKaz 610a, 609b.

»poważne święta« [szyk 1:1] (2): LatHar 323; Bo y ná Tribunale to záchowuią, żeby świętá były świętámi, zwłaſczá poważné świętá. SarnStat 1279.

»poważny (jest) urząd« [szyk 2:1] (3): Magnum theatrum habet ista provincia, Twóy vrząd y dóſtoyność/ wielmi oſwiętny/ wyſoki á póważny yeſt. Mącz 454b; KuczbKat 235; SkarŻyw 492.

»poważny do wiary« = wiarygodny (1): vstna relátia zda ſie bydź poważnieyſza do wiáry. SarnStat 1288.

Szeregi: »poważny i godny« (1): vmyśliłem tego żeglarzá Wiślnego W. M. miánowićie przypiſáć y oddáć/ [...] Proſzę tedy pokornie/ nie rácż W. M. tym nowym zádátkiem poſług moich pogardzáć: áż ſię owdźie co poważnieyſzego y oſoby W. M. godnieyſzego doſtoi y doyźrzeie. KlonFlis Bv.

»napewniejszy a napo ważniejszy« (1): ná tym piaſzcżánym fundámenćie/ w krotkim cżáśie miáłá vpáść więtſza cżęść ártykułow napewnieyſzych á napoważnieyſzych wiáry náſzey CzechEp 108. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»poćciwy a poważny« (1): wiele ná thym wieku zależy/ poki go poty go/ ábychmy w nim záwżdy záchowáli poććiwe powinnośći ſwoie [...] iáko ná náſz ſthan Krześćijáńſki á cnotliwy należy/ [...] sławą oną wieczną poććiwą á poważną RejZwierc 136v.

»poważny a potrzebny« (1): Dworzánin gdy mu przydzie być ná pokoiu s pánem/ ieſli inego cżáſu/ y ná inym mieiſcu ſpráwował rzecży poważne/ á potrzebne/ thedy [...] ie ma odłożić GórnDworz K7v.

»pożyteczny a poważny« (1): [wiele ludzi mniema] żeby im [językiem polskim]/ niemogła być żádná rzecz pożyteczna á powáżná wypiſaná MurzHist A2.

»przedni i poważny« (1): Ci też mili Papieżowie poſtánowili/ áby ich piſmá/ nád wſzytkie inſze piſmá/ przednieyſze/ y poważnieyſze były NiemObr 157.

»spaniły a poważny« (1): Dapaticum negotium, Pańska ſpaniła á poważna ſpráwá. Mącz 78a.

»święty a poważny« (1): Pan [...] kazał go [Lucyfera] ſtrąćić inym ſwiętym Aniołom ſwoim/ z onego ták ſwiętego á poważnego mieyſcá iego RejPos 101.

»wielki i (a) poważny« [szyk 14:3] (17): W wielkich á poważnych rzecżach nigdym chodzić nye chciał gdim cudá twe nád rozum ſwoj záwżdi wielkie bjć znał LubPs ddv, Z2; Abowiem ty ſwiadectwa Duchá ſwiętego/ ſą więtſze/ y powaznieyſze/ á niſſli ſwiádectwá wſzyſtkich Doktorow tego ſwiátá KrowObr 14v, 189 [2 r.]; SarnUzn A3; GórnDworz X2; RejZwierc 36v; Y to ſłáby węzeł/ nie bacżę áby ná nim rzecż ták wielka y poważna oprzeć ſie y záwieśić miáłá. CzechRozm 133v, lv; CzechEpPOrz *2; NiemObr 173; chodźić [do kościoła Salomonowego w Jeruzalem] trzykroć do roku wiernym ſwoim [Pan Bóg] roſkazał. Co zá przyczyny były tey drogi/ kto vważyć prágnie/ námieni ſię ich kilká doſyć poważnych y wielkich. SkarKaz 39b; wielkie á poważne ſą przyczyny/ ták pilnych o zmartwychwstániu Páńſkim dowodow. SkarKaz 207a, 455a, 609b, 610a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»zacny a (i) poważny« [szyk 9:2] (11): PSalm ten z oſobnych mieyſc piſmá ſwiętego ieſt zebrány. Bo w ſobie poważne á zacne proroctwo [o Chrystusie] zámyka LubPs Z2, K, N2v; BibRadz I 1d marg; názáiutrz Ceſarz w goſpodzie ſwey wſzytki kfiążętha y pany cżeſthował/ á tak ſie ſpokoynie y krotofilnie ſkońcżyła/ tá zacna y poważna koronacia BielKron 331v; RejAp 197; RejPos 201; Bo máią święte modlitwy onę moc zacną y poważną/ przez ktorą nawięcey dyabelſtwá wypędzone bywáią. KuczbKat 355; RejZwierc 18v; Ezáiáſz Prorok/ bárzo wiele rzecży zacnych y poważnych [o Cyrusie, królu perskim] mowił CzechRozm 177v, 212. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»znamienity a poważny« (1): ZNámienity á poważny ieſt Pſalm ten/ w ktorym thu ieſt dzyękowánie zá kroleſtwo Páná Kryſtuſowe LubPs ee6.

Iron. (1): Naydzieſz też w drugim kráiu iż ledá krzywdá ták będzie poważna/ coby ią mogł kilkiem ſłow odpráwić/ wnet iuż páncerze ſzoruią RejZwierc 16v.

4. Okazały, wielki, wspaniały (8): BielKron 292; Kiedy pospołu byli z pany trojańskimi. Ieśli przyszło stać, zawżdy ramiony wielkimi Przerownał Menelaus, a gdy zasiadali, Poważniejszym Ulissa wszyscy vważali KochMon 26; Oczko 18v; co dźiwnieyſza/ że ſię iedney monſtráncyey poważnieyſzey/ inſze wſzytkie gdy ſię ich wiele w kupę/ w mieśćie wielkim zeydźie kłániáią? CzechEp 192; ták dáleko poważnieyſze to było okázowánie/ gdy dźiedźic niebá y źiemie ſwoy dom/ páłace/ roſkoſzy/ doſtátki/ ſwoim vczniom w oczách ſtáwił SkarKaz 122b.

W połączeniach szeregowych (2): Miáſtá by lepſze były/ opátrznieyſze/ powáżnieyſze/ mocnieyſze. BielKron 334v; Dapaticus, Amplus vel Magnificus significabat, Pański/ Spániły/ Poważny. Mącz 78a.

Szereg: »pyszny abo poważny« (1): Piotr s. ſzedł do Hetmáná onego: cżłowiek on nádzyewáiąc ſie by miáło być co pyſznego ábo poważnego wedle ſwiátá/ wyſzedł przećiwko niemu y z żoną y s pocżtem ſwoim. Aliśći żebracżek idzye piechotą/ boſo/ we złey ſukni. RejPos 301.
5. praw. Obciążony winą (1):
Wyrażenie: »strona poważna« (1): POważnoſć tego Sądu táka ieſth/ iże ná nim ſtronie poważney/ żadna odwłoká/ żadnym obyczáiem niebywa daná GroicPorz i4v.

Synonimy: 1.a. stały, stateczny; b. surowy; 2. szanowany, uznany; 3. znaczny; 4. znaczny; 5. obwiniony, oskarżony.

Cf NIEPOWAŻNY, POWAŻNOMOWCA, POWAŻONY, ROZWAŻNY, WAŻNY

JR