[zaloguj się]
[pdf]

POZBAWIĆ (41) vb pf

o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf pozbawić
praet
sg pl
1 m pozbawiłem m pers
2 m -ś pozbawił m pers
3 m pozbawił m pers pozbawili
f pozbawiła m an
imperativus
sg
2 pozbåẃ
conditionalis
sg pl
2 m byś pozbawił m pers byście pozbawili
3 m by pozbawił m pers
n subst by pozbawiły
con praet
sg
3 m by był pozbawił

inf pozbawić (16). ◊ fut 2 sg pozbawisz (1). ◊ 3 sg pozbawi (3). ◊ 1 pl pozbawimy (1). ◊ praet 1 sg m pozbawiłem (1). ◊ 2 sg m -ś pozbawił (2). ◊ 3 sg m pozbawił (5). f pozbawiła (2). ◊ 3 pl m pers pozbawili (2). ◊ imp 2 sg pozbåẃ (3). ◊ con 2 sg m byś pozbawił (1). ◊ 3 sg m by pozbawił (1). ◊ 2 pl m pers byście pozbawili (1). ◊ 3 pl subst by pozbawiły (1). ◊ con praet 3 sg m by był pozbawił (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w.

Sprawić, aby ktoś przestał coś mieć, czemuś podlegać [kogo (A) czego a. kogo (G)] (41):
a. O sprawach pożądanych: spowodować utratę, odebrać; auferre PolAnt (29): Ale mię ſnadź śioſtro zdradzaſz/ A fáłſzywie tu nádchadzaſz: Zaźrząc mi dobrá moiego/ Chcąc mię pozbáwić wſzyſthkiego BierEz Q4; BibRadz Iob 34/5; tak wiele w okół [nieprzyjaciół]/ ilé Sąśiad maćie. Myślą o dobrym wáſzym/ á pátrzą pogody/ Iákoby was pozbáwić do końcá świebody. KochZg A2v; Mącz 157d; OrzQuin G4v; WierKróc A2v; PaprPan Hh4; Lepſzeć to nam ſtáránie ſkarb táki gotowáć/ Ktorego mol áni rdzá nie może zepſowáć. Niż świátá obłudnego ſpráwámi ſię báwić/ ktory dobrá wiecżnego może nas pozbáwić. ArtKanc L2v; Cny oyćiec twóy [...] ſławę nieśmiertelną po ſobie zoſtáwił/ Któréy/ byś miał to co chceſz/ tybyś go pozbáwił. GórnTroas 22; OrzJan 12.

W charakterystycznych połączeniach: pozbawić czci, dobra wiecznego, dostojności, jurgieltow, państw, prawa, świebody, urzędow, wszystkiego, zdrowia.

Zwroty: »pozbawić krolestwa« (1): Aliquem regno fraudare, Pozbáwić kogo kroleſtwa/ álbo podeidź kogo w krolewſtwie. Mącz 136b.

»pieniędzy pozbawić« = ukraść pieniądze (1): Powyada ze pyenyadze kthorych ſzyą przinym bycz wyelye domnymawali myal wipatrzicz, a pothem Szyrpowſkyemv onych kądibi ye przechowiwal dacz znacz. Abowyem pyenyedzy thich onego miſzlili pozbawycz. LibMal 1546/111v.

»świata [= życia] pozbawić« (1): A Tropos [!] iádowita/ brátá oſtátniego/ Siemiona Kxiążę Słuckie mężá przeważnego/ Ná cel loſow nieſzcżęſnych z przętká poſtáwiłá/ Oſtátniego Dźiedźicá świátá pozbáwiłá. KołakCath B2v.

»żywota pozbawić« = auferre spiritum, extinguere animam, sanguinem vitamque eripere Mącz [szyk zmienny] (7): Strzeże s[ie o]d ludzi wszytkich. By sie na[ń] kto nie nasadził, Żywot[a] g[o] nie pozbawił BierRozm 13; Spoliare et privare idem, Privare communi lucae, Pozbáwić kogo żiwotá. Mącz 322d, 346c, 408c, 416a; Chriſtus [...] każe przez ćierpliwość duſzę ſwą záchowáć/ każe nogi drugim vmywáć: á oni [papieżowie] miáſto ćierpienia trapią inſzych: [...] nie tylko przeſláduią/ ále też y żywotá pozbáwić vśiłuią. CzechEp 51; GórnTroas 20.

W przen (6):
Zwroty: »pozbawić dusze [= życia]« (1): Wielka nádemną łáſká twoiá: Práwieś mię wrócił od podwoiá Piekielnéy furty/ [...] Lecz oto znowu ná mię wſtáli Swowolni ludźie/ y zuchwáli: Chcąc mię pozbáwić duſze moiéy [et synagoga potentium quaesierunt animam meam Vulg 86[85]/14] KochPs 129.

»gardła [= życia] pozbawić« (5): BierEz Ov; LibMal 1543/70v; WIátry z północnym morzem ná mię ſię zmówiły/ Aby mię niewinnégo gárdłá pozbáwiły. KochFr 66; ludźie [...] o tym z piłnośćią ſpołecżnie rádźili. Aby onych dwu ſmokow gardł iáko pozbáwić CzahTr E2v; Ták ten winen [!]/ gdy kogo wiedząc niewybáwi/ Iák ów/ co właſną ręką gárdłá go pozbáwi. GosłCast 70.

Przen: W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1):
Zwrot: »gardła pozbawić« (1): Biáłego pieſzká wnet gárdłá pozbáwił/ A ſam ná iego mieyſcu ſie záſtáwił. KochSz B.
α. O utracie kogoś bliskiego (2): gdy onę rádę zácżęli/ áby niemowiątká świętych twoich mordowáli/ [...] tedyś ty ie pozbawił obfitośći dziatek [in correptionem illorum abstulisti multitudinem filiorum]/ á w gwałtowney wodzie ſpołuś ie potráćił. BudBib Sap 18/5; WisznTr 8.
b. O sprawach niepożądanych: uwolnić, wyzwolić od kogoś lub czegoś; levare Mącz (12): BierEz A4v; KlerPow 7; Solvi curis ceteris, Pozbáwiłem was ynſzych prac. Mącz 400b, 190a; Z táięmnéy zmázy oczysć mię/ móy boże. Pozbaẃ mię pychy KochPs 27, 49, 174; nieborak Midás [...] Ręce do niebá wznośi/ Odpuść Pánie/ á téy Głodnéy hoynośći pozbaẃ/ y nędze bogatéy. KochDz 107; WerKaz 301; Bo iáko wiem żem ſie raz ieden vrodziła/ Tákżem też y raz ſmutna vmrzeć vmyſliłá. Miecż ten coś go przepomniał/ wnet tę ſkońcży trwogę/ Teiknice mię pozbáwi y zdrowia niebogę. PudłDydo B5; [BusLic 4].

W charakterystycznych połączeniach: pozbawić burd, frasunku, głodnej hojności, mąk piekielnych, nędze, pośmiewcow, prac(e) (2), pychy, tesknice, trudności, zdrowia [= życia].

Zwroty: »grzechu pozbawić« (1): Przeto mamy [...] záwżdy y ná wſzelkim mieyſcu iemu [Bogu] zá to dziękowáć/ że on z miłośierdzia ſwego/ nas ludzie ſtrácone grzechu pozbáwić/ Szátánowi odiąć/ w łáſkę przyiąć/ á dziedzictwem Niebieſkim vbogáćić racżył. KarnNap B2.

»okow pozbawić« (1): A day by pychy tobie brzydkiey śiłá Do ſercá mego nigdy niewchodźiłá/ Ták mię ná wieki procz trudnośći wſzelkiey/ Okow pozbáwiſz bezbożnośći wielkiey. SzarzRyt A4.

Synonimy: a. odebrać, odjąć, wziąć, zabrać; b. uwolnić, wyzwolić.

Formacje współrdzenne cf BAWIĆ.

Cf POZBAWIENIE, POZBAWION

JR