Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BAWIĄCY SIĘ

Następne hasło: BAWIĆ SIĘ »

BAWIĆ (53) vb impf

a jasne (z wyjątkiem 2 sg imp).

Fleksja

indicativus
inf	bawić
praes
	sg	pl
1	bawię
2	bawisz
3	bawi	bawią

praet
	sg		pl
1	m	-m bawił	m pers
3	m	bawił	m pers	bawili
3	f	bawiła	m an

fut
	sg
1	m	bawić będę
3	m	będzie bawił

imperativus
	sg	pl
2	båẃ
3	niechaj bawi	niechże bawią

conditionalis
	sg
1	m	bych bawił, bym bawił
3	m	by bawił

con praet
	pl
3	m pers	by byli bawili

inf bawić (18). ◊ praes 1 sg bawię (1). ◊ 2 sg bawisz (1). ◊ 3 sg bawi (7). ◊ 3 pl bawią (3). ◊ praet 1 sg m -m bawił (1). ◊ 3 sg m bawił (2). f bawiła (1). ◊ 3 pl m pers bawili (1). ◊ fut 1 sg m bawić będę (1). ◊ 3 sg m będzie bawił (1). ◊ imp 2 sg båẃ (1). ◊ 3 sg niechaj bawi (2). ◊ 3 pl niechże bawią (1). ◊ con 1 sg m bych bawił (2) KochFr, WujNT, bym bawił (2) OrzQuin, WyprPl. ◊ 3 sg m by bawił (1). ◊ con praet 3 pl m pers by byli bawili (1). ◊ part praes act bawiąc (6).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

Znaczenia

1. Zajmować, zaprzątać, trudzić (30)
- a. Zabawiać, cieszyć, rozrywać (5)
2. Spędzać, przebywać (zawsze o czasie) (2)
3. Zatrzymywać, przetrzymywać kogo, zajmować komu czas (7)
4. Otaczać się kim, obcować z kim (7)
5. Zwodzić, łudzić, mamić (7)

1. Zajmować, zaprzątać, trudzić; detinere, distinere, immorari, impedire, involvere, morari, oblectare, occupare Cn (30):

bawić kogo, co (25): gdyż to nie iedno pogáńſcy Mędrcowie/ ále też y pobożni ludźie z Duchá Bożégo czynili/ á vmyſł też ſwoy báwili. SienLek T4v; KochDryas A3; Oczko 29v. Cf bawić kogo, co czym; bawić co na czym.

bawić kogo, co czym (21): BibRadz I *4v; OrzQuin Fv; GórnDworz K8; RejPos 23; Niechże go z młodu nie báwią owemi Grámmátykámi/ Logikámi/ Aritmetykámi RejZwierc 12; RejPosWstaw 21v; Strum Rv; CzechRozm 10, 13, 143v, 171; teraz niechcę vſzu wáſzych Słowy proznemi báwić KochOdpr B3v; Oczko 39v; SkarŻyw 133; CzechEp [399]; PudłFr 25; Głowę troſką/ á ręce prożną pracą báwię GrabowSet Ov, F3; KochFrag 29; WyprPl A3v; SarnStat 808. Cf Szereg.

bawić co na czym: iż roſkoſz ćieleſna wſzytki zmyſły wnętrzne do śiebie ciągnie/ y ná nich ie báwi SkarKazSej 61a.

Szereg: »nie bawić ani ociążać«: Gdyż to iednák właſny ieſt vrząd [...] dobrego náucżycielá/ vpomináć ludzye ku ſwiętemu á pobożnemu życiu/ nie báwiąc ich áni ociążáiąc gadkámi niepotrzebnemi. RejPosWstaw 21v.

a. Zabawiać, cieszyć, rozrywać; delectare Cn [kogo, co czym] (5): báwią ie [synow wielkich panow] tańcámi/ lutniámi/ ſproſnemi pieśniámi [inter citharas et obscoenas cantilenas [...] versantur] ModrzBaz 12; KochPs 109; NIe ſą/ [...] czáſy po temu/ Abych [...] Vſzy twoie lutnią báwił/ álbo pieśniámi KochFr 84; WitosłLut A2, A2v.

2. Spędzać, przebywać (zawsze o czasie); commorari Cn [co] (2): ieſli iuż ták chceſz báwić dni ſwoie/ Proſzę odmień ná chwilę te záłoſne twoie Strony WitosłLut A4v; Wam ſię cżáſy ſzcżęśliwe obiecáły ſtáwić/ Przy was można fortuná chce iuż ſwoy wiek báwić. SapEpit B4v.

3. Zatrzymywać, przetrzymywać kogo, zajmować komu czas; commorari, demorari, detinere, distinere, morari, occupare, remorari, retardare, tardare, tenere Cn (7):

bawić kogo (7): RejKup i2; A teraz ćię niebáwiąc wierſz ći máły dawam. BielSen 4; WujNT Act 24/4; Lecz mię ten kołát we drzwi długo báwi CiekPotr 84; GosłCast 68. Cf bawić kogo przy kim.

bawić kogo przy kim (2): Pożytecżnyeyſſać yeſt dáć ná wyelkye myeſce ſyná ná náuki/ niż go w myáſtecżku przy Bákalarzu báwić GliczKsiąż M, Lv. Cf Szereg.

Szereg: »trzymać a bawić«: A yeſli go chce myeć goſpodarzem á ſynem cżeládnym/ domá przy ſobye nyechay go trzyma á báwi GliczKsiąż Lv.

4. Otaczać się kim, obcować z kim (7):

bawić kogo, co (7): wiakyem powazeniu beli vtzudzozyemcow ktore Pan nadworze ſwym bawil PaprUp H. Cf bawić kogo, co około kogo; bawić kogo przy kim.

bawić kogo, co około kogo (5): LubPs X2v; RejZwierc 122, 273v; GórnRozm H2v; Toc práwie páńſki y krolewſki obyczay/ [...] mądre á dobre á nie pochlebce około śiebie báwić. SkarKaz 80a.

bawić kogo przy kim: iż nie ták bárzo złym y niezbożnym ſzkodźił/ iáko dobrym [...] á złym folguiąc y ony przy ſobie báwiąc. CzechEp 368.

5. Zwodzić, łudzić, mamić [kogo] (7): Przetóż [cesarz turecki] wymatawſzy ná was do czáſu przymiérze/ ták was tylko báwi. OrzJan 8.

bawić czym (2): Zywem? czy mię ſen obłudny fráſuie? Który [...] ludzkié myśli tym y owym báwi KochTr 15; OrzJan 14. Cf Zwrot.

Fraza: »sen, nadzieja bawi« [szyk zmienny] (5): ſny lekkié/ ſny płoché nas báwią KochTr 11, 15; Spimy? cżyli obłudne báwią nas nádzieie? WisznTr 22; KochPieś 11; Teraz prawdźiwie cżuię/ y znam to ná iáwi/ Drogi Oycże/ iuż mię ſen morzony nie báwi. SapEpit A3v.

Zwrot: »bawić nadzieją«: Tą nádźieią będźie was báwił Turczyn ták długo/ póki będźie mógł OrzJan 14.

Synonimy: 1. ociążać, zatrudniać; a. rozkoszować, uweselać; 3. omieszkawać, trzymać, zadzierżawać, zamieszkiwać, zawadzać.

Formacje pochodne: nabawić, obawić, odbawić, pozbawić, przybawić, przybawić się, ubawić, wybawić, wzbawić, zabawić, zbawić; nabawiać, pozbawiać, przybawiać, ubawiać, wybawiać, zabawiać, zbawiać; wybawować.

Cf BAWION