[zaloguj się]
[pdf]

PRACOWAĆ SIĘ (57) vb impf

sie (37), się (20).

pra- (45), prå- (3); pra- : prå- BierEz (5:1), Leop (3:1), BielKron (11:1); o oraz drugie a jasne.

Fleksja
inf pracować się
indicativus
praes
sg pl
1 pracuję się pracujimy się
2 pracujesz się pracujecie się
3 pracuje się pracują się
praet
sg pl
1 m -m się pracowåł m pers pracowalismy się, -smy się pracowali
3 m pracowåł się m pers pracowali się
f pracowała się m an
n subst pracowały się
fut
sg pl
1 m m pers będziemy się pracować
f będę się pracować m an
3 m będzie się pracował, będzie się pracować m pers pracować się będą
imperativus
sg
2 pracuj się
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy się pracowali
2 f byś się pracowała m an
3 m m pers by się pracowali
con praet
pl
3 m pers byliby się pracowali

inf pracować się (8). ◊ praes 1 sg pracuję się (2). ◊ 2 sg pracujesz się (2). ◊ 3 sg pracuje się (9). ◊ [1 pl pracujimy się.] ◊ 2 pl pracujecie się (1). ◊ 3 pl pracują się (3). ◊ praet 1 sg m -m się pracowåł (1). ◊ 3 sg m pracowåł się (7). f pracowała się (4). ◊ 1 pl m pers pracowalismy się, -smy się pracowali (2). ◊ 3 pl m pers pracowali się (5). subst pracowały się (1). ◊ fut 1 sg f będę się pracować (1). ◊ 3 sg m będzie się pracował (1) BierEz, będzie się pracować (1) BudBib. ◊ 1 pl m pers będziemy się pracować (1). ◊ 3 pl m pers pracować się będą (1). ◊ [imp 2 sg pracuj się.] ◊ con 2 sg f byś się pracowała (1). ◊ 1 pl m pers bysmy się pracowali (1). ◊ 3 pl m pers by się pracowali (1). ◊ con praet 3 pl m pers byliby się pracowali (1). ◊ part praes act pracując się (3).

Sł stp: pracować się, procować się, Cn notuje, Linde także XVII w.

Trudzić się; starać się, zabiegać; troszczyć się; laborare PolAnt, Mącz, JanStat; se fatigare Modrz; occupari a. torqueri sollicitudine Calag; vexare Vulg; defatigare se, defatigari labore, defetisci, seipsum fatigare, fatigari, lassari, lassescere Cn (57): tedy ſię przedśię prácować mamy/ ieſliże chczemy yżeby kto w tey mierze dobrze poſtánowion był KwiatKsiąż I2; [Cierpi [Jezus Chrystus] vpalenie ſłonecżne/ wiátry/ dżdże/ niepogody/ pracuie ſie po drogach/ nie máiąc gdzieby ſkłonił głowkę ſwoię. WujPosN 1584 II 187 (Linde s.v. pracować)].

[pracować się dla czego: Nie prácuy ſię dla zbogácenia/ od (tákiego) rozumu ſwego hámuy ſię. BudBib Prov 23/4 (Linde s.v. pracować).]

pracować się około kogo, około czego (2): I nierowno ſię około wſzyſtkich mamy pracować/ tilko podług miary y położenia dowćipu naſzego. KwiatKsiąż Lv. Cf »prożno się pracować«.

pracować się o co (25), o kogo (1): Tákći co pyſznie pánuią/ O przyiaźń śię nie prácuią: Ná oſtatku więc poznáią/ Iáko máło przyiáźni máią. BierEz M4v; [pani rozpacza po śmierci męża] Ktoż mię będzie opátrował/ O moie rzecży śię prácował BierEz O2v, L3, Mv, M2; OpecŻyw 60; ForCnR B3v; PatKaz III 149v; oni ſnadz więcey wgłodzie niż wroſkoſſy vżywáli nábyćia ſwoiego/ więcey ſie o nie prácuiąc niż o zbáwienie ſwe RejPs 73; MurzNT 108v; Bernárdynus Kárdynał Swiętego Krzyżá/ y Ian Biſkup Wárádyńſki/ prácowáli ſie theż nie tylko o tho z iednocżenie Krola s Ceſárzem ále y o poſthánowienie Rzecżypoſpolitey Krześćijańſkiey v tychże pánow. BielKron 412v, 101; Abowiem dobry człowiek/ o zbytki ſye nieprácuie/ áni roſkoſzy niepotrzebnych ſzuka. SienLek 10v; O miła pánno proſzę ćię ábyś ſie o me wyzwolenie prácowáłá. HistRzym 4v; ArtKanc O14v. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, »staraniem się pracować«.

pracować się czym (4): GliczKsiąż A4v cf cum inf. Cf »pracą się pracować«, »prożno, [darmo] się pracować«, »rodz(i)enim się pracować«.

pracować się o kim, o czym (6): BierEz K4v; kto mała żąda, A co potrzeb w tym dosić ma [...] Prożen jest wrzodu ciężkiego, Nabywania łakomego; A ku miernemu pożytku Nie pracuje sie o zbytku. BierRozm 19; iſz widźieli/ że śię tak długo krom iégo pożytku o nim pracowali/ [...] Na koniec tedy wſzyſtkę nadźieię zbawięniá iego vtracili MurzHist T2v; Prácował ſie [papież Innocencyjus III] o wypráwieniu do Ieruzálem przećiw Sárácenom BielKron 182v; [JanKoszŻyw F; LEn náſz káżdy ma/ bo ſie niewiáſtj o niém prácuią. UrzędowHerb 192a (Linde s.v. pracować)]. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, »staraniem się pracować«.

pracować się w czym (1): Dzis álbo y przed tem záwżdy gdy ſie kto práwowáć ma [...] yáko ſie wtem prácuye/ yáko wyele pyecżołuye/ myſli/ nye doſypya/ byega/ yeździ GliczKsiąż N3v; [czy ktorzy ſą wtÿm koſzczielie praczowÿtÿm: wktorym ſzię praczugymÿ bÿſmyſzię tham doſtalÿ. ArgWykład 41/81].

cum inf (1): Co iżby vcżynił káżdy/ pilnie á bácżnie tego naſzego piſania niechayby vżywał/ ktorym my prawdziwie prácowáliſmy ſie pożytek vcżynić/ á to ięzykiem Polſkim/ gdy Láćińſkim o thym niemało piſano ieſt. GliczKsiąż A4v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikami: o to (9), o tym (1); (a)by, iżby (7), jakoby (8)] (15): [Maryja z Józefem] oto ſie pratzowali/ ijżby ſie ij z ſynácżkiem pożywitz mogli. OpecŻyw 29; BielŻyw 6; A o tymże sie pracują [ludzie pyszni i łakomi] Zęby i nokti siłują, By onego przyczynili, Czego łakomie nabyli. BierRozm 16; SeklWyzn ktv; LubPs V2v; Kryſtyná żoná Lántgrafowá y z ſyny/ takież zdrugiemi przyiaćioły/ pracowáłá ſie o to/ iákoby mężá mogłá z więźienia wybáwić BielKron 230v; [Łoktek] pocżął ſie prácowáć z innemi pány y biſkupy iákoby był ná Kroleſtwo Polſkie pomázan. BielKron 370v; Pocżął ſie też Krol Káźimierz prácowáć iákoby Vniuerſitas w Káźimierzu byłá BielKron 376v; Pothym ſie prácował [Wojciech Mistrz Pruski] przez poſły ſwoie v Papieżá/ Máxymilianá Ceſárzá/ áby był wolen v krolow Polſkich bez ołdu BielKron 415v, 6, 177, 344v, 413; BudBib I 442a marg; SarnStat 1104; [LorichKosz 3v (Linde s.v. pracować); Ceſarz rzekł: niewiem co mam cżynić/ tydzień podle dniá prácuieſz ſie iżbych ia zábił ſyná mego HistPonc G8v].

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu głównym (1): mouy Szwyąty Ieronym yſz marya panna praczouala ſyą o thouarzyſzky ſwe by ktora ſnych kthorą mouą nyezgrzeſchyla PatKaz III 149v.

W połączeniach szeregowych (2): GliczKsiąż N3v; y będźiemy z pilnośćią prośić/ o to ſie prácowáć/ nálégáć/ prośić z obowiązku y z powinnośći przez chytrośći y zdrády: áby naiwysſzy Biſkup Pan náſz ninieyſzé ziednoczenié/ [...] vtwiérdźił SarnStat 1104.

W porównaniu (1): Milcżałem záwżdy/ á nicem nieodmawiał/ byłem ćierpliwym/ iáko tá co ſie rodzienim prácuie [sicut parturiens] Leop Is 42/14.

Zwroty: »barzo się pracować« (1): Znamiona vmarłego [płodu] ty ſą. Pierwſze gdy [...] Dzieſiąte gdy [brzemienna] z trudnoſcią miewa wody puſzcżanie á barzo ſie praczuiącz mało wypuſzcża albo nicz FalZioł V 32v.

»niewiele się pracować [za czym]« (1): A to rozdánie vrzędow ten pożytek przynośiło/ iż y przednieyſzy Rzecżypoſpolitey ſprawcá niewiele ſię prácował [nec ... multum se fatigaret] zá tákim vrzędow miedzy wiele oſob podźieleniem ModrzBaz 83.

»z pilnością, pilno się pracować« [szyk zmienny] (2:1): SeklWyzn ktv; Leop *A3v; Prácowali ſie o to Węgrzy s pilnośćią/ aby then Syem álbo nie był/ álbo w Budzyniu poſtánowion był BielKron 413.

»z pracą, pracą się pracować« (2:1): o tom ſie zwielką praczą od wiele lat praczował abich przy ſwey ſmierci żałoſci á płacżu doſić miał od przyijacioł. BielŻyw 6; Leop *A3v; Co zá pożytek ma cżlowiek zewſzytkiey prace ſwey/ ktorą ſię prácuie pod slońcem [de omni labore suo, quo laborat sub sole]? BudBib Eccle 1/3.

»prożno, darmo się pracować« [w tym: około czego (1), [czym]] [szyk zmienny] (6:1): Prożnośię [!] pracuięcie moj mili przyiáciele/ czegoſz śię iá dobrégo mám nadziewać MurzHist E4, T; LubPs V2v; Frustra laboravimus in hac sessione, Próżnoſmy ſie prácowáli na thym poſiedzeniu Mącz 378d, 370a; á brony iego wyſokie ogniem ſpalone będą/ á prácowáć ſię będą ludzie prożno [et laborabunt populi inaniter]/ narodowie też około ogniá/ że ſię vkonáią. BudBib Ier 51/58; CiekPotr 70; [Widźiſz bowiem iż tu Piotr [łowiąc z towarzyszami ryby] [...] dármo ſię cżućiem nocnym prácował GrzegŻarnPos 1597 II 330v (Linde s.v. pracować)].

»rodz(i)enim, przy porodzeniu, [dziatkami [= rodzeniem dziatek]] się pracować« [szyk zmienny] (2:1): Przed tym niż ſie rodzenim prácowáłá/ porodziłá [Antequam parturiret, peperit] Leop Is 66/7, Is 42/14; A gdy ſię prácowáłá przy porodzeniu [Et fuit ea difficultatem patiente, dum pareret]/ rzekłá bábá do niey/ Nie boy ſię bo iuż maſz drugiego ſyná. BibRadz Gen 35/17; [Raſis piſze/ niektóra páni prácowáłá ſie dźiatkámi przez kilka dni/ á niemogłá porodźić UrzędowHerb 107a].

»staraniem (swym), z staraniem się pracować« [w tym: o co (1), o czym (1)] (1:1): by oni byli Philozophowie to piſmo [święte] mieli/ álbo o nim wiedzieli/ z iáką pilnośćią/ pracą/ y ſtáránim/ byliby ſie o nie prácowáli? Leop *A3v; HistHel C3.

»ustawicznie się pracować« (1): Ale cżárt ktory ſie záwżdy o tho vſtáwicżnie prácuie/ áby miedzy narodem ludzkim wichrzył á ná złe przywiodł/ winſzował też s ſwoiey ſtrony narodowi ludzkiemu w ty ſłowá. Ty Kſięże cudzołoż. [Ty] Rycerzu drapież. BielKron 6.

Szeregi: »pracować się i pieczołować« (1): Márto márto/ ty ſie pratzuieſs ij piecżoluieſs o wielkié rzecży [sollicita es et turbaris erga plurima Vulg Luc 10/41] OpecŻyw 60. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»starać się, (i, a) pracować się« = occupari, torqueri Calag [szyk 2:1] (3): DWIE rzecży ſą/ Naiaſnieiſzy y miłoſciwi Krolewie wſzelkemv cżłowiekowi/ [...] potrzebne: Pyrwſza ta ieſt a byſmy ſię oto pilno ſtarali y praczowali iako biſmy pana boga wſzechmogączego/ [...] vznali SeklWyzn ktv; LubPs V2v; Calag 453b.

W przen (2): W Tym Pſalmie ieſt zacne proroctwo/ o Kroleſtwie Páná Kryſtuſowym [...] I o popędliwośći ſwiátá/ ktory dármo ſtára ſie á prácuie/ iákoby to Kroleſtwo iego zátłocżyć á zniſzcżyć mogł. LubPs V2v; w wodzie śiedząc/ ćiáło ſye niepomáłu prácuie Oczko 32.
Przen (1):
Zwrot: »dziatkami się pracować« (1): [mówi św. Paweł do Galatów] Dziatki moię/ ktoremi ſię zasię rodząc prácuię [Nati mei, quos iterum parturio]/ áż ſię wyrázi Chriſtus wwas. Cżyniąc lepak dobrze nie ſłábieymy/ bo cżaſu ſwego żąć będziemy nie vprácowáni. BudNT Gal 4/19.
a. Walczyć (2):

pracować się przeciw komu (1):Leop Ios 7/3 cf Szereg.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): [cesarz Tyberyjusz wtory] Perſy poráźił/ y prácował ſie áby záſię Włochy wyzwolił od Longobárdow. BielKron 163v.

Szereg: »pracować się a trudzić« (1): Bo co ſie ma wſſyſtek lud pracowáć á thrudzić przećiw troſſe nieprzyiaćielow [quare omnis populus frustra vexabitur contra hostes paucissimos]? Leop Ios 7/3.

Synonimy: bawić się, dbać, pieczołować, starać się, troskać się, trudzić się; a. walczyć.

Formacje współrdzenne cf PRACOWAĆ.

Cf PRACUJĄCY SIĘ

MN