Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: RUCHOMOŚĆ

Następne hasło: RUCHOWNY »

RUCHOMY (57) ai

-o- (22), -ó- (3) SarnStat (22:3).

Fleksja

sg
m	N	ruchomy	f	N	ruchomå	n	N	ruchom(e)
	G	ruchom(e)go		G	ruchom(e)j		G	ruchom(e)go
	A			A	ruchomą		A	ruchom(e)
	I	ruchomym		I			I
	L			L	ruchom(e)j		L

pl
N	subst	ruchomé
G		ruchomych
A	subst	ruchomé
L		ruchomych

sg m N ruchomy (1). ◊ [G ruchom(e)go.] ◊ I ruchomym (1). ◊ f N ruchomå (1). ◊ G ruchom(e)j (2). ◊ A ruchomą (2). ◊ L ruchom(e)j (2). ◊ n N ruchom(e) (1). ◊ G ruchom(e)go (3). ◊ A ruchom(e) (4). ◊ pl N subst ruchomé (9); -é (8), -(e) (1). ◊ G ruchomych (9). ◊ A subst ruchomé (14); -é (9), -(e) (5). ◊ L ruchomych (8).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Który a. którym da się poruszyć; przenośny (57)
- a. praw. O dobytku, majątku będącym czyjąś własnością i dającym się przenosić, tj. ruchomościach (55)
  - α. W funkcji rzeczownika: »ruchome« = majątek ruchomy (1)

Który a. którym da się poruszyć; przenośny; mobilis Calep, Vulg, JanStat, Cn; agitabilis, ambulatilis, ambulatorius, motorius Cn (57): Mobilis – Ruchoimi [!]. Calep 676a; [Mobilis, beweglich. ruchomy/ ruſziſty/ nieſtáły/ nieſtáteczny. Volck 387].

Wyrażenie: »rzecz ruchoma« (1): ktorego głos zátrząſnął ná on czás źiemią/ á teraz opowiedźiał/ mowiąc: Ieſzcze raz: á ia zátrząſnę nie tylko źiemią/ ále też y niebem. A to co mowi/ Ieſzcze raz: znáczy przenieśienie rzeczy ruchomych [mobilium translationem] iáko vczynionych/ áby zoſtáły ty ktore ſię niechwieią. WujNT Hebr 12/27.

a. praw. O dobytku, majątku będącym czyjąś własnością i dającym się przenosić, tj. ruchomościach (55):

W przeciwstawieniach: »ruchomy ... nieruchomy (3), stojący (2), leżący« (6): SPráwy tego Sądu ſą poſpolićie o ruchome Imienie/ wſzákże y o ſtoiące Imienie mogą być ná tym Sądźie zapiſy GroicPorz mv, cc4v marg; ActReg 76, 162; [dla obrony miasta] dobrá poddánych náſzych nieruchomé/ muśiáły bydź od Hetmáná y żołniérzá náſzégo paloné/ á ruchomé bráné ex vſu artis militaris SarnStat 1226, 156; [A iż dwoiákié ſą dobrá/ iedny ruchómé/ kthóre może zmieścá ná mieśce ruſzyć: drugié nieruchomé/ iáko dómy/ kámienice. GroicTyt 101v (Linde), 101].

Wyrażenia: »dobra ruchome« = bona mobilia, res mobiles JanStat [szyk 17:1] (18): GroicPorz r3; ActReg 76; dobrá iego nieruchomé [...] Komorze náſzéy ná wieki niech będą oddáné: á ruchomé między nas y Przełożoné náſzé ná poły máią bydź rozdźieloné. SarnStat 156; ſkázuiemy: áby teſtámenty były czynioné/ wedle ſtárégo zwyczáiu/ ktory ieſt zdawná záchowan o dobrách ruchómych. SarnStat 709, 98, 190, 194, 218, 253 (16); [GroicTyt 101, 101v (Linde); SzczerbSpecSax 482].

»ruchomy fant [= rzecz wartościowa]« [szyk 1:1] (2): Ieſli by thedy dłużnik fanty ruchome w długu dał/ ty máią być przes Sędźiego [...] oſzácowáne GroicPorz dd, cc4v.

»ruchome imienie« [szyk 4:3] (7): POtoczny Sąd/ álbo iáko zową Potrzebny/ ieſt then/ kthory okrom vłożonych pewnych dni/ ná żądánie czyie o Imienie ruchome bywa GroicPorz m; Wierzyćiel/ [...] długu ſwego dochodźić ma przodkiem ná ruchomych rzeczách dłużnikowych/ potym ná ſtoiącym Imieniu iego. A gdźieby Imienia ruchomego y ſtoiącego niebyło/ tedy ná Perſonie dłużniká GroicPorz q4v, m marg, mv, cc4v marg, dd, nn3v.

»ruchoma majętność (a. ruchome majętności)« [szyk 3:3] (6): A ieſli by gotowych pieniędzy nie miał/ tedy pierwſzy ſtopień ku płaceniu ieſt/ ruchoma máiętnoſć GroicPorz cc4v, gg2v; PaprUp G3; Imienie wszytko pobrąno tak zem przyniczym niezostał nie tylko przy lezącey ale ani przy ruchomey maiętnosci ActReg 162; W piérwſzym [przykazaniu Pan Bóg obwarował i opatrzyć raczył] vrodzenié vczćiwé: w drugim obwárował zdrowié człowieczé: w trzećim ſtan małżeńſki: w czwartym máiętnośći ruchomé y nieruchomé SarnStat 1267, 963.

»rzeczy ruchome (a. rzecz ruchoma)« = bona mobilia, res mobiles JanStat [szyk 14:9] (23): LibLeg 11/140v; Tu by przyſtáło ná ty kthorzy ſye opiekáią śierotámi zábiegáć y rádźić pilnie około tego/ áby pieniądze gotowe y wſzytki rzeczy ruchome/ po śmierći zmárłego zoſtáłe/ zupełnie á ſpráwiedliwie były popiſáne. GroicPorz ee3v, l2v, q4v; UstPraw Hv; Iedná Páni Elſyngá/ krolewſka mámká/ imienie wſzytko ſwoie y ruchome rzeczy/ do iego [św. Dunstanusa] ſzáfunku zápiſałá. SkarŻyw 508, 283; [ja z małżonką] mamy zupelna zaplate pul czwarta ſta grziwien z maietnoſczi ſiczimina zoyczistego y maczięrziſtego tak z gruntu liezączego jako y z ruchomich rzeczj od sliachetnego Andrzeya glinskiego ZapKościer 1587/74, 1587/72, 74; w którym czáśie wolno będźie wykupionému wſzyſtki/ y káżdé z oſobná rzeczy y dobrá którékolwiek ruchomé właſné wywiéźć/ wygnáć/ y wyniéść. SarnStat 98; Káżda Wdowá, po śmierći mężá, bierze ruchomé rzeczy, w pieniądzách y w perłách. SarnStat 639, 108, 250, 586, 709, 897, 1030, 1174; Złodźieyſtwo ieſt/ Ruchomey rzecży dotykánie Nad wiadomość y wolą Pańſką vmykánie. KlonWor 3, 4, 9, 32; [ListyZygmAug 1553/279, 280; SzczerbSpecSax 483].

[»ruchoma własność« [szyk zmienny]: Iáko dobrá dwoiákie ſą ruchome y nieruchome/ tak też właſność ieſt dwoiáka/ ruchoma y nieruchoma. [...] Ruchoma záſię/ właſność ieſt/ ktorą z iednego mieyſcá ná drugie łácno ruſzyć y przeprowádźić może/ iáko ſą ſłudzy niewolni/ bydło/ pieniądze/ y inne rzecży ruchome. SzczerbSpecSax 483 (Linde).]

Szeregi: »(tak) ruchomy i (jako) nieruchomy« = mobilis vel (et) immobilis JanStat [szyk 13:2] (15): NA Wyłożonych Sądźiech/ bywáią ſądzone ſpráwy wſzelkie [...] około wſzelkich rzeczy ruchomych y nieruchomych/ zdawánia/ dźiedźictwá GroicPorz l2v; [ustawiamy] áby o pieniądze álbo o którąkolwiek rzecz/ ták ruchomą iáko nieruchomą/ álbo in cauſa criminali, która ſie dotycze oſoby/ álbo rzeczy Zydowſkiéy/ żaden Krześćiánin nie był dopuſczon przećiwko Zydowi ku świádectwu/ iedno z Krześćiiáninem á z Zydem. SarnStat 250; Poſtępek tákże práwny ma ſie śćiągáć ná dobrá nieruchomé y ruchomé [pozwanego] SarnStat 433, 108, 190, 194, 218, 253 (14); [ListyZygmAug 1553/280; SzczerbSpecSax 482, 483]. [Ponadto w przeciwstawieniach 3 r.]

»(ani) ruchomy i (albo, ani) stojący« [szyk 2:2] (4): ieſliby dłużnik pieniądze obiecał/ á niemiał by ich/ ále ma dobrá ſtoiące álbo ruchome/ tedy innymi dobrámi ma czynić zapłátę. GroicPorz r3; Oſtátni ſtopień ieſt więźienie Perſony gdy niemáſz Imienia áni ruchomego áni ſtoiącego áni długow pewnych ku zapłáćie áni rękoiemſtwá GroicPorz dd, q4v, gg2v. [Ponadto w przeciwstawieniach 2 r.]

α. W funkcji rzeczownika: »ruchome« = majątek ruchomy (1): Item czo ssye thycze okolo Ruchomego myedzy braczyą tho yesth vyslugy Gotharthovey y Pawlowey thak ssye vgodzily przecziwko themu yz [...] ZapWar 1550 nr 2666.

[Szeregi: »tak ruchome jako leżące«: Wyznał jest ten przerzeczony Stanisław, iż się jemu dosyć stało od brata Witka tak z ruchomego, jako z leżącego KsięgaSądIwk 1582 nr 6, 1582 nr 19.

»żywiące i ruchome«: ten przerzeczony Stanisław powziął cząstkę zupełną ojcowską, [...] to jest summy półszosty grzywny i insze rzeczy tak z żywiącego i ruchomego, także z zboża, jako i z bydła. KsięgaSądIwk 1582 nr 24.]

Cf NIERUCHOMY, RUCHAJĄCY, RUCHAJĄCY SIĘ, [RUCHOMNY], RUCHOWNY, RUSZAJĄCY, 2. [RUSZNICA]

ALKa, MN