Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: RUCHAĆ SIĘ

Następne hasło: RUCHAJĄCY SIĘ »

RUCHAJĄCY (10) part praes act

a jasne.

Fleksja

sg
m	N	ruchający	f	N	ruchającå	n	N
	G			G			G	ruchając(e)go
	A			A	ruchającą		A
	I	ruchającym		I			I

pl
N	subst	ruchając(e)
G		ruchających
A	subst	ruchającé

sg m N ruchający (1). ◊ [I ruchającym.] ◊ f N ruchającå (1). ◊ A ruchającą (1). ◊ [n G ruchając(e)go.] ◊ pl N subst ruchając(e) (2). ◊ G ruchających (1). ◊ A subst ruchającé (4); [-é], -(e) (4).

Sł stp s.v. ruchać, Cn brak, Linde XVI w. s.v. ruchać się; poza tym w objaśnieniu s.v. ruchawy.

Znaczenia

1. Imiesłów od „ruchać”: wprawiający w ruch, poruszający (2)
2. Imiesłów od „ruchać się”: który a. którym da się poruszyć; przenośny (8)
- a. O częściach ciała (1)
- b. praw. O dobytku, majątku będącym czyjąś własnością i dającym się przenosić, tj. ruchomościach (7)
  - α. [W funkcji rzeczownika: praw. »ruchające« = majątek ruchomy]

1. Imiesłów od „ruchać”: wprawiający w ruch, poruszający (2):

W połączeniu szeregowym (1): Yáko [...] w domu goſpodarz/ goſpodyni/ klucznik. rć. w ćyele [są] ſuche żyły/ dech/ śiły duſſne/ ożywyáyąca/ rucháyąca/ y czuyąca/ ktore yákoby vrzędnicy wſſyſtkye członki káżdy ſwym oſobliwym obyczáyem rucháyą y ſpráwuyą. KromRozm III F8.

Wyrażenia: »duch ruchający« (1): Bowiem kuri y drudzi ptaci maią w ſzyi żyły ciaſne, tak ich duch ruchaiąci może ſie w nich przez niektory cżas zachować. GlabGad D2.

»siła ruchająca« (1): KromRozm III F8 cf W połączeniu szeregowym.

2. Imiesłów od „ruchać się”: który a. którym da się poruszyć; przenośny; mobilis JanStat (8):

a. O częściach ciała (1):

Wyrażenie: »członki ruchające« (1): Po dworowey potrzebie [Turcy] vmywáią ſie záwżdy/ cżáſem y głowę/ koláná/ thwarz/ y wſzytkie cżłonki rucháiące BielKron 259v.

b. praw. O dobytku, majątku będącym czyjąś własnością i dającym się przenosić, tj. ruchomościach (7):

Wyrażenia: »ruchające dobra« [szyk 1:1] (2): ConPiotr 31; wſzythkie dobrá ták rucháiące iáko nierucháiące máią być pobrány przes Podſtároćiego UstPraw A4.

»imienie ruchające« (2): GliczKsiąż N4v; Státut Dioeceſiiéy Gniéźnieńſkiéy pod tytułem de raptu ták rozpráwia y ſtánowi: Iz ći którzy Dźieśięćiny/ poſseſsiȩ/ czynſze/ y imioná rucháiące [!; JanStat: -é] [bona mobilia JanStat 248] kośćiołóm y oſobam Duchownym/ y ich poddánym należącé wydźiéráią/ náiéżdżáią/ okupuią/ [...] w klątwę záraz ipso facto wpadáią. SarnStat 226.

»rzeczy ruchające« [szyk 2:1] (3): UstPraw I4v, K; Ktorżysz to na imię Sliachetny Wawrziniec, y Dominik Tokarscy. dali, y zaplaćili, temuz Marćinowi Tokarskiemu Wlaſnemu Oicżymowi tak zgrunthu, iako, i zewszitkkich [!] ruchaiąćich rzecży w Tokarach ZapKościer 1581/19v; [ZapSądKrak 102].

[»statek ruchający«: nayechal na dom y wybyl go z domv, nye obrazlywye, z zoną, z dzyeczmy y z stathkyem ruchayączim ZapSądKrak 88.]

Szeregi: »leżący a(l)bo ruchający« (2): ConPiotr 31; Yáko gdyby mu kto polećił rzecż cżynić o imyenye łeżące [!] albo rucháyące/ álbo też o krzywdę yáką/ wtem według wezwánya ſwego okaże ſie ſwą náuką GliczKsiąż N4v.

»(tak) ruchający i (jako) nieruchający« (3): Kiedyby kto żydá zábił á był o to práwem zwyćiężon/ thákiego rzeczy rucháiące y nie rucháiące w mocy náſzey. UstPraw K, A4, I4v.

α. [W funkcji rzeczownika: praw. »ruchające« = majątek ruchomy:

Szereg: »(tak) ruchające (jako) i leżące« [szyk zmienny]: zeznali przed sądem zupełnym, iż się im dosyć stało z roli Filipowskiej od Stanisława Filipa ze wszytkiego, z ruchającego i z leżącego. KsięgaSądIwk 1597 nr 242; iż się mu dosyć stało [..] z cząstki ojca swego i matki swej ze wszystkiego, tak z leżącego, jako i z ruchającego KsięgaSądIwk 1599 nr 254, 1597 nr 243.]

Synonim: 1. pobudzający.

Cf NIERUCHAJĄCY, RUCHAĆ, RUCHAĆ SIĘ, [RUCHOMNY], RUCHOMY, RUCHOWNY, RUSZAJĄCY, 2. [RUSZNICA]

ALKa, MN