[zaloguj się]
[pdf]

RUCHAĆ SIĘ (18) vb impf

sie (11), się (7).

a jasne.

Fleksja
inf ruchać się
indicativus
praes
sg pl
1 ruchåm się ruchåmy się
3 ruchå się ruchają się
praet
sg
3 m ruchåł się
n ruchało się
imperativus
sg
2 ruch(a)j się

inf ruchać się (3). ◊ praes 1 sg ruchåm się (1). ◊ 3 sg ruchå się (7). ◊ 1 pl ruchåmy się (2). ◊ 3 pl ruchają się (2). ◊ praet 3 sg [m ruchåł się.] n ruchało się (2). ◊ imp 2 sg ruch(a)j się (1).

Sł stp s.v. ruchać, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wykonywać ruchy a. być w ruchu, zmieniać położenie; moveri Vulg, PolAnt (17):

W przeciwstawieniu: »być nieruchome ... ruchać się« (1): Pátrz co Fortuná broi: to ſie popſowáło Co było nieruchome/ trwa co ſie rucháło. SzarzRyt D2v.

a. O istotach żywych; palpitare Vulg, Calep; reptare PolAnt (15): Cżemu kuri długo ſie ruchaią, choć im ſzyia bywa vrzniona/ á cżłowiek ſcięti namniey ſie nie ruſzy. GlabGad D2; Calep [749]a; [Wziął tedi Ioab trzy włocżnie w ręce ſwoie/ y vtkwił ie w ſercu Abſalonowym/ á gdy ſie ieſzcże ruchał [...] przypádło dzieſięć kopiennikow Ioabowych/ y dobili go. Leop 2.Reg 18/15[14] (Linde); UrsinGramm 294; rucham ſię/ Moveor, vacillo, titubo Volck Yyy2].

ruchać się czym [= dzięki czemu] (1): Nervus – Zeła ktorą czuiemi y ruchami ſie. Calep [696]b.

W połączeniu szeregowym (1): Bo w nim [w Bogu] żywiemy/ y ruchamy ſie/ y ieſteſmy Leop Act 17/28 [przekład tego samego tekstu] [PańskModlWyłoż D5v].

Zwrot: »ledwe się moc ruchać« (1): Nie będzie czie Liczby ſluchaċ Boċ ſię ledwe moze [kupiec] ruchaċ. RejKup f8.
Przen (1):
Zwrot: »ledwe się moc ruchać« (1): Wiercąc ſie niebożątká [tj. dusze przed obliczem Lucyfera]/ á ſtráſzliwie ſtoią/ Iáko pcżoły ná wioſnę/ kiedy ſie w wiátr roią. [...] Krzyk/ huk/ płácż/ nárzekánie/ áż żáłoſno ſłucháć/ A druga ſie nędznicá [tj. nędzna dusza] ledwe może rucháć. RejWiz 167v.
α. O ciałach po zmartwychwstaniu (1): zá ktorą [wartkością, tj. trzecim darem] od tego brzemieniá ktore teraz nośi/ ćiáło wyzwolone będźie/ y bárzo chybkie ná ktorąkolwiek ſtronę duſzá będźie chciáłá/ ták śie rucháć może KuczbKat 95.
β. Być żywym stworzeniem (8): Onego dnia wſzedł Noe y Sem/ Chám/ Iáphet ſynowie iego/ y żoná iego/ z żonámi ſynow iego do Korabiá: ſami y wſzelkie zwierzę/ y wſzytko bydło/ y wſzelka rzecż kthora ſie rucha ná ziemi Leop Gen 7/14, Gen 7/8, 21; Mieyćie opánowánie nád rybámi morſkiemi/ nád ptaki powietrznemi/ y nád wſzemi źwierzęthy co ſię rucháią ná źiemi. BibRadz Gen 1/28, Gen 8/18[19], 9/2; Winá wobec wſzyſcy nie piją/ y mięſa nieiedzą áni tego co ſię rucha. SkarŻyw 362; [WujBib Gen 7/21 (Linde)].
[Zwrot: »ruchać się w ciele«: que carnem vegetat/ ktore [istoty] ſze ruchayv wczelye albo czalem ruchayv TomZbrudzBrul Gen 9/15.]
Szereg: »ruchać się i żyć« (1): Wſzytko to co ſię iedno rucha y żywie [Omne reptile quod est vivens]/ wam ieſt podano ku pożywieniu BibRadz Gen 9/3.
b. O wodzie (1): Panie niemam cżlowieka ktoryby mie do wody przywiodl/ cżaſu tego gdy ſie rucha woda [cum turbata fuerit aqua Vulg Ioann 5/7] OpecŻyw 58v.
2. Wyruszać, oddalać się [skąd] (1): [Poseł mówi do Sumienia:] Chodzys też ty ſam a ſluchay Iuż tu bądz ſtąd ſię nieruchay. RejKup f6; [AktaSynod IV 157].

Synonimy: 2. odchodzić, oddalać się.

Formacje współrdzenne cf RUSZYĆ.

Cf PIORORUCH, RUCHAJĄCY, RUCHAJĄCY SIĘ, RUCHANIE, RUSZAĆ SIĘ

ALKa, MN