[zaloguj się]
[pdf]

PRZECHOD (34) sb m

e jasne; -ód (2), -od (1) Mącz (2:1); -od-.

Fleksja
sg pl
N przechód przechody
G przechodu przechod(o)w
D przechod(o)m
A przechod przechody
I przechody
L przechod(a)ch, przechodzi(e)ch

sg N przechód (6). ◊ G przechodu (3). ◊ A przechod (7). ◊ pl N przechody (4). ◊ G przechod(o)w (1). ◊ D przechod(o)m (1). ◊ A przechody (10). ◊ I przechody (1). ◊ L przechod(a)ch (1), [przechodzi(e)ch].

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Przemieszczenie się, przejście lub przejazd, zmiana miejsca pobytu; wędrówka; ingressus PolAnt, Cn; recessus, secessus Cn (10): rádźili niektorzy/ áby pierwey przechodniowie ſzli w máłym pocżćie á przeyrzeli y przewiedzieli/ kthorymby obycżáiem á kędy lud wielki miał ſie położyć/ gdyż thám z wielkim ludem trudny przechod BielKron 246v; w pośrzodku [szyku wojskowego] pocżynił mieyſcá prożne przechodom obycżáiem Greckim BielSpr 41; á wodá wyżſza moſtu/ przechodu wſzytkim iádącym niedopuśći. SkarŻyw 192.

przechod przez co (3): Abowiemći pan Bog thwoy we wſzytkich twych ſpráwách ſzczęſćił/ y ſpráwił ći przechod beſpieczny przes onę wielką puſzczą w onych czterdźieſći lat BibRadz Deut 2/7; SkarKaz 552a. Cf przechod przez co skąd dokąd.

przechod dokąd (3): Ceſarz Olexy pierwſzy/ zbráćiwſzy ſię z Turki/ przechodu Chrześćiánom Láćinſkiego kośćiołá do ziemie S. bronił SkarJedn 254; SkarKaz 552a. Cf przechod przez co skąd dokąd.

przechod przez co skąd dokąd (1): Dzieli ſie Nordwegia od Szweciey wyſokiemi ſkáłámi/ kthore vſtháwicżnym śniegiem przypádły/ przez kthore trudny przechod z Norwegiey do Szweciey BielKron 293v.

[W tłumaczeniu hebrajskiego wyrazu „Pascha”: Faciant filii Israhel Phase in tempore suo (marg) {przechod przeſzcze}. (–) to ieſt pamyąthke noci wyelkiey nyechay czynyv czaſſv ſvego ſſynowie Iſrahelſzczi TomZbrudzBrul Num 9/2, Num 9/4.]

W charakterystycznych połączeniach: przechod do miejsca zgotowanego, do ziemie świętej, do Szwecyjej; przechod przez puszczą, przez ogień i wodę; przechod z Norweijej; sprawić przechod; przechodu bronić, nie dopuścić; przechod bezpieczny, dziwny, trudny (3).

Wyrażenie: »miejsce przechodu« (1): Scipio prećiw [!] tey ordynácyey [Hannibala] troię ordynácyą vcżynił/ ná cżele poſtáwił iedne s kopiiámi/ drugie s ſtrzelbą/ trzećie s poćiki [!]/ vcżyniwſzy miedzy nimi mieyſcá przechodu iáko vlice przes ktore ony wielkie Słonie puſzcżáć mieli bes ſzkody ſwoiey BielSpr 40v.
Szereg: »przechod a przenoszenie« (1): Czytay też Kariona lib. 1. 2. 3. y Iuſtinum o dziwnych przechodach y przenoſzeniach rozmáitych narodow. StryjKron 61.
Przen: Zdarzenie (1): Krolu wſzelkich narodow/ Cżemu/ ludźi ták wiele/ Co mi/ ſmutnych przechodow Zycżąc/ máią weſele GrabowSet Hv.
2. Wypróżnienie się (3):
Wyrażenie przyimkowe: »na przechod« (3):
~ Fraza: »[komu] na przechod się chce« (1): Tenasmus, Gdy ſie komu częſto á gęſto ná przechod chce á yednák ſie nie może wypróżnić. Mącz 444a.
Zwrot: »na przechod iść (a. wynić)« [szyk zmienny] (2): LibMal 1551/165v; Drugich niewſtyd od ſtołu iść ná przechod [non pudet a mensa excernendi causa secedere]/ á zárázem wroćiwſzy ſię znowu ſię iedzeniem y pićiem nádźiewáć ModrzBaz 52. ~
3. Miejsce służące przejściu, droga; transitus Mącz, Cn; transitio Mącz; introitus, via PolAnt; commeatus Cn (19): Abyſcie dawſzy odpor temu páduchowi/ Zágrodzili przechody tu Tátárzynowi. PaprPan Bv; SkarŻyw 559; Bo ći [ubłogosławieni] mogą/ beſpiecżnie Y weſoło iść/ [...] Gdźie Lwow/ Pánter przechodźi [lege: przechody]/ Płomiennych Smokow błędy [tj. błędne ścieżki]/ Leżeć bez trwogi/ y ſpáć mogą/ wſzędy. GrabowSet V v; [Ze wſzytkich ſtron roſkazał ludźie poſzykować/ A drugim ná przechodźiech ćiáſnych záſtępowáć. PaprGniazdo 1045].

przechod dokąd (1): [Jonatas] otworzył przechod do wyſpow morſkich. BibRadz 1.Mach 14/5; [iednak na szamo poszelsthwo a pyszanye p. voiewody voloskiego chnet zarazem y na graniczach a przechodzyech do ziemye voloskiey [...], [J.K.M.] wielką opatrznoscz uczynicz raczyl. CorfusDocum 1566 nr 141].

W charakterystycznych połączeniach: przechod do wyspow, do ziemie wołoskiej; przechod ciasny, łatwi ku prześciu; przechod otworzyć, zagrodzić, zastąpić.

Wyrażenie: »przechodzisty przechod« (1): Perviae transitiones, Przechodźiſte álbo łatwie ku prześciu przechody. Mącz 492d.
[Szereg: »przebyt a przechod«: Ieſt z krzywym roſczoſnieniem wądął miedzy góry/ Ná ręku ku chytremu záſádzeniu/ który Záległy ćiemne drzewá z obu ſtron gdźie ćiáſny Przebyt wąſką ſzćieżką wiódł/ á przechod nieiáſny [angustaeque ferunt fauces aditusque maligni XI 525]. VergKoch 325.]
Przen (4):

przechod k czemu (1): GrabowSet Q3v cf W porównaniu.

przechod miedzy kim (1): Ták mowi Iehowá Cewáoth/ ieſli drogámi moiemi poydzieſz/ [...] tedy y ty ſędzić będzieſz dom moy/ á ſtrzec będzieſz śieni moich/ y dam tobie przechody miedzy ſtoiącemi temi. BudBib Zach 3/7.

przechod czyj (1): PIecża/ co rośćieſz y żywiſz ſię złotem/ [...] By w mię twoy iad wſzedł/ iákoż myśliſz o tem/ [...] Gdyżem twe/ záwżdy/ zdrádliwe przechody Ludźiom zwykł brzydźić/ y lżyć ćię z kłopotem. GrabowSet G3v.

W porównaniu (1): Iáko ieleń ſprácowány/ chłodney ſzuka wody/ Ták/ źrzodło żywe/ k tobie/ duſzá ma/ przechody Wiedźieć żąda GrabowSet Q3v.

[Wyrażenie: »przechod świata«: Ia, iżem strawił na tym wszystki młode lata, żem od morza do morza zwiedził przechód świata, Zwiedziłem też północne jakmiarz wszystki kraje StryjPocząt 282.]
Szereg: »przechod i ([a]) droga« [szyk zmienny] (1): Pan chowa ty ſrogie pogány wſchodoſłońcowe ſobie miáſto bicżá ſwego ſrogiego. [...] A ták tego ſie záwżdy mizerny ſwiát może beſpiecżnie nádziewáć/ iż ilekroć [...] odſtąpi od iáſnego Páná ſwoiego á od iáſney prawdy iego/ iż ći krolowie [tj. ci pogani] pewnie záwżdy będą rozwiązáni/ y thy rzeki y ine trudne przechody będą im wyſuſzone/ y beſpiecżne drogi vcżyniony RejAp 137; [żebych sie z niego [z Pisma Świętego] nie ledá jáko wybłądził, bo tám są bárzo mylne drogi á trudne przechody na człowieczeński rozum. LubWiryd 59].
a. Konstrukcja służąca przechodzeniu, mostek (2): Tabulatus transitus, Przechód z deſzczk álbo z dylów vczyniony. Mącz 438b.
Szereg: »most abo przechod« (1): Pan Bog ktory ſię być znim [Jozuem] obiecał/ vcżynił mu dziwny moſt ábo przechod [przez Jordan]. SkarŻyw 501.
b. [Korytarz podziemny:
Szereg: »przechod abo dziura«: Cuniculus Gang vnter der Erden Przechody ábo dziury pod ziemią ArtNom B5.]
c. O organach wewnętrznych, którymi przemieszczają się płyny ustrojowe i produkty przemiany materii (8): FalZioł [*7]v; Gnoy człowiecży álbo łáyná/ kiedy nád zwyczay żołte: Zołtą niemoc známienuie. [...] Temu trzebá Przechody otworzyć/ áby złe wilkośći wychodźiły. SienLek 20.

przechod czego (2): FalZioł [*7]v; Gdy ſye náieſz/ niehnet prácuy/ á wiedz miárę ſwemu ćiáłu/ niedopuſzczáiąc/ áby przechody iego álbo ſye bárzo sćiſkáły/ álbo też zbytnie otwarzáły SienLek 13v.

przechod do czego (1): A LAncżaną wodkhą vmywać twarz/ zmazi ſniey ſciera/ mozg poſila/ przechody do niego othwiera w noſie FalZioł II 7c.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy organu (2): na tho ſluży mocz otwieraiącza miechierz y przechody nyrcżane FalZioł [*7]v; á plugaſtwa pędzi [trawowa wódka] w przechody Lędzwiane y miechierzowe FalZioł II 12c.

W charakterystycznych połączeniach: otwierać (otworzyć) przechody (3); przechody otwarzają się, ściskają się; przechodem wychodzić; przechod lędźwiany, miechierzowy, nyrczany; przechod żył.

Wyrażenie:»przechod przyrodzony« (1): A wiele też zbytkow wychodźi/ Przechody przyrodzonymi/ ták v mężow/ iáko y v żon. SienLek 32v.
4. [Zwrot: »przechod swoj mieć« = trwać: Dyscyplina na przeszłych synodziech generalnych namówiona aby in universis ecclesiis przechód swój miała, specifice namówiwszy executores jej et poenas in negligentes et contumaces postanowiwszy. AktaSynod III 115.]
5. [Prawdopodobnie: Ten, kto idzie wcześniej, poprzednik: Antecedens Przechod. UrsinGramm 175.]
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Meatus, Dziurá/ przechód/ wychód. Graece πορος. Mącz 217a; Meatus – Bieg, przechod. Calep 653b.

Synonimy: 1. przebycie, przeście; 2. potrzeba, wyprożnienie; 3. droga, przeście; a. most, mostek; b. dziura, przekopa.

MN