[zaloguj się]
[pdf]

PRZEŚCIE (61) sb n

przeście (33), przeszcie (24), przejście (4); przeście ZapWar, ZapMaz (2), GlabGad, HistAl, MurzNT, BibRadz, BielKron (6), GrzegRóżn, Mącz (12), RejAp, CzechRozm (3), SkarJedn, SkarŻyw, StryjKron; przeszcie KochJez, OrzJan (2), WujNT, SarnStat (20); przejście Calep (4).

Pierwsze e jasne; -é (7), -e (2); -e MurzNT; -é : -e SarnStat (6:1).

Fleksja
sg pl
N prześcié
G prześciå
D prześciu
A prześci(e) prześciå
I prześci(e)m, prześcim
L prześciu

sg N prześcié (24); -é (7), -e (2) -(e) (15). ◊ G prześciå (17); -å (16), -(a) (1). ◊ D prześciu (4). ◊ A prześci(e) (5). ◊ I prześci(e)m (2) ZapWar, GrzegRóżn, prześcim CzechRozm (2). ◊ L prześciu (5). ◊ pl A prześciå (2).

Sł stp: przeście a. przeszcie, Cn: przeście, Linde bez cytatu; poza tym w objaśnieniu s.v. przechod.

1. Przebycie, przekroczenie, przedostanie się, przemierzenie; peragratio Mącz, Calep; transgressio Calep, Cn; transitus JanStat, Cn; transcursus Mącz; transgressus, transitio Cn (29): Perviae transitiones, Przechodźiſte álbo łatwie ku prześciu przechody. Mącz 492d, 105d, 290c; SkarJedn 302; Peragratio – Przeiſczie. Calep 774b, 1080a; Do Sląſká iezdzić z kupiámi, álbo przeſzćia dozwáláć pod gárdłem zákazano ieſt. SarnStat 1237.

przeście przez co (8): Ty wtore kſięgi wypiſuią nam zniewolenie Izráelczykow pod tyráńſtwem Fáráonowem/ [...] y zacne przeſćie przez Morze czerwone. BibRadz I 31; BielKron 47; WujNT Zzzzz3v; SarnStat 1077, 1111, 1120, 1121, 1236.

przeszcie z czym (4): WOLNE PRZESZCIE WSZYtkim Kupcom y obywátelom Kroleſtwá Polſkiego/ y źiem Litewſkich/ Zmudzkich/ Mázoweckich y Ruſkich ze wſzyſtkiemi kupiámi przez źiemie/ Morzá/ y zamorze ná wieki przez źiemie Krzyżakow ták w Pruśiech iáko w Inflantćiech. SarnStat 1120, 1077, 1111, 1121.

przeszcie na czym dokąd (3): Téż niech będźie wolné przeſzćié y drogá wſzyſtkim Kupcom y obywátelom Ziem y Panſtw Zakonniczych z ſwémi kupiámi/ z zbożem wſzelákim/ y rzeczámi którémikolwiek [...] po źiemi y po morzu/ przez wody y rzéki gdźiekolwiek ku górze/ y do Króleſtwá Polſkiégo [...] na łodźiách máłych y wielkich [...] ná wieki gdźiekolwiek y ilekroćby chćieli SarnStat 1077 [idem] 1111, 1121.

przeszcie po czym (3): O wolnym przeſzćiu kupcom po źiemi y morzu. SarnStat 1111 marg, 1077, 1111.

przeszcie którędy (1): Bo którymże ſpoſobem Wołochów vżywáć będźie [cesarz turecki] do Niemiec/ álbo y Tátár ſámych/ kiedy mu przeſzćia źiemią niepozwolimy? OrzJan 10.

przeście czyje (1): Potym Iozue s pośrzodku Iordaná ſuchego roſkazał wzyąć dwánaſcie kámieni gdzye kápłani ſtali z Arką/ [...] ktore ieſzcże y dziś tám ſą/ ná pámiątkę prześcia ich [narodów izraelskich] przez Iordan. BielKron 47.

Wyrażenia: »przeszcie i tam i sam« (1): My niechcąc áni náſzym/ áni Páná Kśiążęćiá Stolpſkiégo poddánym y inym Kupcóm kupiectwá y przeſzćia y tám y ſám [transitum hinc inde JanSta 1035] zábrániáć / poruczamy tę rzecz [...] SarnStat 1236.

»wolne przeście« = liber transitus JanStat [szyk 9:1] (10): ludźie w Syryey w każdym mieśćie wſzędźie mię wdźięcżnie przyimowáli/ y zá Swiętego pielgrzymá mieli/ y miałem przeſpiecżne á wolne wſzędźie przeſcie BielKron 457v, 412; roskázuie Pan wyſuſzyć rzeki ná wſchod ſłońcá/ áby mieli wolne przeſcie ná ſkaránie ſwiátá krolowie oni ſrodzy wſchodoſłońcowi/ ktore ſobie Pan chowa ná pomſtę niewiernikom ſwoim. RejAp 137; [rzeczam] któré z zwyczáiu y z potrzeby do Króleſtwá náſzégo przydáłoby ſie wiéźdź/ tąż drógą á nie inémi zdrożnémi przeſzćié niech będźie wolné [transitus pateat JanStat 1036] SarnStat 1236, 517, 1077, 1111 [2 r.], 1120, 1121.

»zamknione przeszcie« (1): VStáwiamy ná tym Séymie: áby było zámknioné przeſzćié [occludendum esse transitum JanStat 1035] ták wſzytkim Króleſtwá náſzégo poddánym/ iáko téż poſtronnym Kupcóm przez Márgrábſką źiemię pod wſzyſtkich ich dóbr ſtráceniém. SarnStat 1236.

Szeregi: »przeszcie i droga« = transitus et via JanStat (3): Item/ niechay będźie wolné przeſzćie y drógá wſzyſtkim Kupcom y obywátelom króleſtwá Polſkiégo/ y źiem Litewſkich/ [...] z ich kupiámi [...] przez źiemie/ y morzá/ [...] ná łodźiách wielkich y máłych/ ná wieki gdźiekolwiek y ilekroć zechcą SarnStat 1121, 1077, 1111.

»przeście, przebycie« [szyk 2:1] (3): Superabilis, Latwy ku przebyciu/ prześciu też zwiciężeniu. Mącz 434b, 75a, 217b.

a. O liniach granicznych [przez co] (3):
α. Przebieg (1): y ma bydź przeſzćié [linii granicznej] przez puſczą [transeatur per solitudinem JanStat 893]/ zoſtáwuiąc rzéki Memel y ieźioro Ruſné SarnStat 1110.
β. Wytyczenie [skąd dokąd; czyje] (2): [pozwany o ponowienie granic] ná mieyſce róznic z témi świádkámi przeſzćia ſwégo od węgłá do węgłá przez mieyſcá y znáki grániczné/ [...] przyśięgę ná roku ſtronam od vrzędu náznáczonym przy onymże vrzędźie powinien będźie vczynić. SarnStat 473 [idem] 1176.
2. Przeniknięcie (2):

przeście czego (1): Lodzie/ Czołny z Zubrowych ſkor dziwnie ſzywáli [Litwini]/ A ſzwy dla prześcia wody/ łoiem náćieráli. StryjKron 250.

przeście przez co (1): ktore [pary jadowite] przez ocży iako przez rzadką rzecż á ſubtilną maią richleyſie [lege: rychlejsze] przeſcie niżli przez inſze cżłonki, a także ie w ten cżas zarażaią. GlabGad B6v.

3. Chwyt erystyczny polegający na rozpoczęciu nowego tematu dyskusji nie związanego z poprzednim; transitio Mącz, Cn (1): Metabasis, Transitio, Przeſtąpienie/ dáley poſtąpienie/ przeminienie/ Przeście/ gdy w mowie oznáymuyemy o czymeſmy mówili/ á o czym daley mowić będziemy. Mącz 219b.
4. praw. Wyrażenie: »przeście prawa« = ogłoszenie wyroku, orzeczenie sądu (3): post decretum iuris alias poprzeſczv prawa ZapMaz II Ł 1/86v, 1/89v; tho czo trzimamy tho trzimamy zapravem nasem hy przescziem prava ZapWar 1538 nr 2521.
5. Miejsce służące do przejścia, droga, przesmyk; też bród na rzece; transitus HistAl, JanStat, Cn; transcensus Mącz, Cn; descensus JanStat; commeatus Cn (13): iedno przeſcie vkázowáło ſie ku ſtronie połnocney/ á drugie ſie skłoniło ku wſchodu ſlońcá. HistAl K8; Transcensus, in Bibliis, Przeſtąpienie/ przeminienie álbo przeście. Mącz 370d; W źiemię nieprzyiaćielſką: drudzy drógi ſłáli/ A w mieyſcach nieprzebytych przeſzćia gotowáli KochJez B; OrzJan 10.

przeście czego (2): y tákże część Nergiiéy od rzeczonéy wody y łowienia [tj. łowiska] ryb Kośćiołá Alſperſkiégo/ przez wprzék Nergiiéy áż do rzeczonégo morzá ſłonégo/ á od rzeczonégo w przeſzćia Nergiiéy áż w głębokość ze wśiámi Swicze/ Mywendorff/ y dworem Mithilhoff [...]/ my Miſtrz y Zakon będźiemy mieć y dźierżéć SarnStat 1089. Cf »przeście morza«.

przeszcie czyje [pron poss] (4): gdy kto álbo ná dródze/ álbo przeſzćiu czyim záśiadſzy był zábit przez onégo/ którégo drógę chćiał przekáźić/ álbo zátrudnić: [...] pozwánému mężobóycy niech będźie doſyć ſześć świádków ku ſpráwie SarnStat 610 [idem 934], 472, 934, 1176.

Wyrażenie: »przeście morza« = cieśnina (1): á thy ćiáſnośći zową Bosforus/ bo to prześćie morzá puł Włoſkiey mile ma BielKron 273v.
Szeregi: »droga albo przeszcie« = via aut transitus JanStat (4): PRzekaźcá drógi álbo przeſzćia poſpolitégo/ gdyby tego który pod obroną poſpolitéy przeſpiecznośći iedźie/ vpornie zábił/ ma zań zápłáćić ſto y dwádźieśćiá grzywien poſpolitych SarnStat 610 [idem 934] 610, 934 [2 r.].

»uchod a(l)bo przeszcie« (2): A ieſliby z obu ſtrón żadnych znáków gránicznych nie widźieli álbo nie przyięli: tedy pozwány będźie miał powódſtwo/ y przez któré mieyſcá póydźie ze świádkámi/ y przyśięże piérwſzégo ſwégo vchodu álbo przeſzćia nie przeſtępuiąc: A tedy kopce ábo znáki grániczné máią bydź czynioné/ wedle dawnégo obyczáiu źiemie. SarnStat 472 [idem] 1176.

Przen [do czego] (1): Thákżeć też rozum z Filozofią mowi/ że śmierć wiernym ieſt zginieniem/ gdyż oná ieſt prześćiem do żywotá GrzegRóżn K3.
6. Ślad stóp (1):
Szereg: »ślad i przeście« (1): Ná inem ſtworzeniu nieruchomem y niemem/ ieſt ślad y prześćie po ktorem ciemniey znáć tego co przyſzedł: ále ná rozumnem cżłowieku/ ieſt obraz y podobieńſtwo Boſkie SkarŻyw A3.
7. Tłumaczenie hebrajskiego wyrazu pesach ‘przejść, ominąć’: przejście Jahwe pośród Izraelczyków i Egipcjan, w czasie którego Egipcjanie stracili pierworodnych potomków, a Izraelczycy ocaleli; też święto obchodzone przez Izraelczyków na pamiątkę tego wydarzenia (8): [Mojżesz mówi do ludu] A gdy wnidzyecie do zyemie ktorą nam Pan Bog dał/ będzyecie ſie w ſłużbie Bożey záchowáwáć. A gdy wam ſynowie wáſzy będą mowić co to zá nabożeńſtwo/ rzecżecie: ofiárá Páńſka ieſt prześcia. [Vulg Ex 11/26] BielKron 30; Ale iáko znákiem ieſt Báran prześćia/ Obrzezánie vmowy y obietnice Bożey [...] Tákże chleb ieſt piecżęćią ćiáłá Chriſtuſowego CzechRozm 263, 266.

przeście czyje (1): [Pan Bóg mówi do Mojżesza] boty ná nogi wzuycie dzyerżąc kije w ręku/ á kwápiąc ſie będziecie ieść/ bo to ieſt Phaſe/ to ieſt/ poście albo przeście Páńſkie. Abowiem przeydzye nocy oney zyemię Egipſką/ á zábije pirworodſtwo wſzelkie [Vulg Ex 11/11] BielKron 30.

Szeregi: »Pascha abo Przeście« (1): Iáko Obrzezánie/ nie byłoć przymierzym: y Báran Páſchą/ ábo Prześćim: ále piecżęćią y znákiem iego: tákże áni chleb ćiáłem. CzechRozm 263.

»poście albo przeście« (1): BielKron 30 cf przeście czyje.

»przeście, (abo) (prze)mi(e)nienie« (3): przyſzli vczniowie do Ieſuſa/ rzeknąc ięmu/ Gdźie chcéſz żeć przyrządźięm ku iedzęniu wielkonocznego baranka (marg) przeście abo przeminięnie (–)? MurzNT Matth 26/17; Pascha, a Pesach Hebraica voce venit, quae transitum significat, Prześćie/ minienie. Mącz 282b, 297b.

8. Wyrażenie przyimkowe: »w przejściu« = mimochodem, przy okazji (1): Obiter, in transitu, extra propositum – wprzeiſcziu, zwierchu. Calep [713]b.
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Transitio, Przeminienie/ Przeście/ Zámilczenie. Mącz 105d, 105d; Transitio – Przeiſczię. Calep 1079a.

Synonimy: 1. przebieżenie, przebycie, przechod, przeprawa; 5. droga, przebycie, przechod, uchod; 6. ślad.

Cf PRZEŚĆ

MN