Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PRZEPRAW]

Następne hasło: PRZEPRAWCA »

PRZEPRAWA (15) sb f

e oraz oba a jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	przeprawa
G	przeprawy
A		przeprawy
L	przeprawie

sg N przeprawa (6). ◊ G przeprawy (7). ◊ L przeprawie (1). ◊ pl A przeprawy (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

1. Przejście, przeprawienie się przez miejsce trudne do przebycia (13)
- a. Przez wodę, na drugi brzeg (12)
- b. Lądem przez teren opanowany przez nieprzyjaciela (1)
2. Łódź służąca do przeprawiania się na drugi brzeg (1)
3. Zadośćuczynienie za występek (1)

1. Przejście, przeprawienie się przez miejsce trudne do przebycia; commeatus, traiectio, traiectus, transmissio, transvectio, vectura, velatura Cn (13):

a. Przez wodę, na drugi brzeg (12): [Rzymianie] kiedy ie gonił nieprzyiaćiel: iż wodą wkoło woyſko opuśćili ná drugą ſtronę łácno ſie przepráwili á nieprzyiaćielowi przepráwy bronili. BielSpr 7; Muśiałby ſię też przepráwy przepośćić/ Byś co raz rzeki miał ſzalone mośćić/ Prom moſt oſobny/ ty ſtoy á on poydźie/ Aż brzegu doydźie. KlonFlis C3v.

przeprawa przez co (8): BielKron 31, 227v; [cesarz] tám cżekał [w Bułgarii] Polakow/ Ruſakow/ Wáłáchow nád Dunáiem/ pomagáć im przepráwy przes Dunáy BielSpr 58v; StryjKron 517 marg. Cf »przeprawa przez rzekę«.

przeprawa za co (1): [książę Olelko] Sam z Niemcámi/ z Polaki burzył áż do Oki/ Gdzie mu Swidrigieł on port záſtąpił głęboki. Ták przepráwy zá Okę mężnie mu obronił StryjKron 517.

Wyrażenie: »przeprawa przez rzekę, rzeki« (4:1): [cesarz] przyćiągnął [...] ná drugą ſtronę rzeki Elb. Krfierſth oſádził brzeg ſtrzelbą/ broniąc mu przepráwy przez rzekę BielKron 229; (nagł) Chytra przepráwá Rzeki przes ogień. (–) SErtorius, w Hiſzpániey gdy ſie miał przepráwiáć/ przes Rzekę z woyſkiem/ [...] BielSpr 44, 7, 44 marg, 67v.

b. Lądem przez teren opanowany przez nieprzyjaciela [przez co ku komu] (1): powiadał potym [...] o Hetmańskim przyciągnieniu pod Byczynę, oprzeprawie przez złe razy ku Maximilianowi ActReg 75.

2. Łódź służąca do przeprawiania się na drugi brzeg (1): Bo won czás gdy w tych mieyſcách leśnych puſto ſtało/ Ieſzcze przewozow bárdzo rzecznych nálazł máło/ Przeto Litwá ty lekkie zmysliłá przepráwy StryjKron 250.

3. Zadośćuczynienie za występek [ku czemu] (1): Piaculum. [...] Item sacrificium, cultus, et quicquid praebetur pro expiatione peccati, Ofiárá/ Pokutá/ y Wſzeláka przepráwá ku odpokutowániu którego wyſtępu. Mącz 301c.

Synonimy: 1. przebycie, przechod, przeprawienie, przeście; a. przewoz; 3. poprawa.

Cf [PRZEPRAW]

LWil