[zaloguj się]
[pdf]

PRZECIWIEŃSTWO (26) sb n

Oba e oraz o prawdopodobnie jasne (tak w prze- oraz -eństwo).

Fleksja
sg pl
N przeciwieństwo
G przeciwieństwa
D przeciwieństwu
A przeciwieństwo przeciwieństwa
I przeciwieństw(e)m przeciwieństwy
L przeciwieństwie przeciwieństwach

sg N przeciwieństwo (2). ◊ G przeciwieństwa (5). ◊ D przeciwieństwu (1). ◊ A przeciwieństwo (3). ◊ I przeciwieństw(e)m (3). ◊ L przeciwieństwie (4). ◊ pl A przeciwieństwa (5). ◊ I przeciwieństwy (1). ◊ L przeciwieństwach (2); -ach (1) WujNT, -åch (1) RejPos.

Sł stp: przeciwieństwo, przeciwięstwo, Cn brak, Linde także XVIII w.

1. Trudność, prześladowanie; niebezpieczeństwo; nieszczęście; opprobrium BartBydg; contradictio Vulg (17): BartBydg 99b; BielŻyw 71; iedno ty rácz pomnieć łáſkáwie ná mię á potem od wſſego przećiwieńſtwá raczyſz wyſwobodzić mnie. RejPs 38; WujNT 838.

przeciwieństwo przeciw komu (1): Abowiem vważayćie tego [Jezusa] ktory tákowe przećiwieńſtwo od grzeſznikow podeymował przećiw ſobie: ábyśćie nie vſtawáli/ oſłábiawſzy ná duſzách wáſzych. WujNT Hebr 12/3.

przeciwieństwo czyje [= kto powoduje] [G sb] (3): iż nie tylko nie przeć ſie imieniá Páńſkiego/ ále y iáwnie ie wyznawáć/ ieſtechmy powinni w nawiętſzym przećiwieńſtwie tey ſtolice ſzátáńſkiey RejAp 25v, 41; Y [nie frasuj] tej tu drugiey tłuſzcżey koſciołá tego Páńſkiego tu do cżáſu w przećiwieńſtwach ſwiátá boiuiącego RejPos 223v.

przeciwieństwo czyje [= kto podlega] (1): Szoſthe/ że Pan nie wnet ſie mśći krzywdy ſwoiey/ ácżby mogł iáko Bog możny/ ábyś ſie też ty ták vcżył cżynić nád przećiwieńſtwem ſwoim/ á káżdy ſąd porucżał Bogu Oyczu ſwoiemu niebieſkiemu. RejPos 86.

W przeciwstawieniu: »szczęście ... przeciwieństwo« (1): BielŻyw 88 cf Przysłowie.

Przysłowie: W ſzcżęſciu przyiaciel nie łaczno poznan bywa, ale w przeciwienſtwie ſnadnie. BielŻyw 88.
Zwroty: »przeciwieństwo ci(e)rpieć, znosić« [szyk zmienny] (3:2): Tenże gdy niekiedy od iednego przeciwienſtwo cirpiał odſzedł precż, á on ktorigo kłopotał rzekł, cżemu vciekaſz, odpowiedział, przeto że ty maſz moc mnie złorzecżyć, á ia też mam moc vſtępić BielŻyw 58; [Jezus] w ręku grzesznikow był: y wſzelkie przećiwieńſtwá ćierpiał: áby iedno we wſzytkim doſyć woley Oycá ſwego vcżynił. CzechRozm 227v, 113v; Przykłádem onych Oycow/ y ſámego Chriſtá Páná/ pobudza ich áby mężnie znośili przećiwieńſtwá WujNT Hebr 12 arg, 1.Petr 3 arg.

»przeciwieństwa zwyciężać« (1): Ale cżłowiek iż ieſt rozumnym ſtworzenim mśćić by ſie iuż nie miał/ ták iáko ſie mſzcżą beſtye: ále by miał rozumem ſwym wſzyſtko złe y wſzyſtkie przećiwieńſtwá zwyćiężáć. CzechRozm 242v.

Szeregi: »nawałności i przeciwieństwa« (1): Kośćioł ś. powſzechny [...]/ y Kátholicy tegoż kośćiołá ſynowie/ częſtymi nawáłnośćiámi y przećiwieńſtwy bywáią probowáni. WujNT 35.

»niebezpieczeństwo albo przeciwieństwo« (1): A ktoż ſie ſłyſząc thy obietnice będzie lękał iákiego niebeſpiecżeńſtwá álbo przećiwieńſtwá ſwiatá tego RejAp 41.

»wszystko złe i przeciwieństwa« (1): CzechRozm 242v cf »przeciwieństwa zwyciężać«.

2. Sprzeciw, opór, nieposłuszeństwo; contradictio Vulg (6): Potym Luter piſał Ierzykowi kſiążki ocżyśćiáiąc ſie/ yż ia nie dla tego ludzi wiodę/ áby w cżym panom ſwym przećiwni byli/ [...] tuć niemáſz nic ku przećiwieńſtwu BielKron 211v, 191v.

przeciwieństwo czyje [w tym: G sb (2), pron poss (1)] (3): LibLeg 10/120v; Nád to przycżyn ſzukał v poſtronnych pánow/ iákoby ſie s niey [z umowy] mogł Krolom Polſkim wyłomić przećiwieńſtwem ſwym. BielKron 418; Bieda im/ ktorzy ſię drogą Kaimową vdáli: [...] á w przećiwieńſtwie Korego poginęli [cf Vulg Num 16]. WujNT Iudae 11.

Szereg: »trudność i przeciwieństwo« (1): [król Jego Miłość] niedopuſcza abi taczi bily przymowanj y chowany ſktorich bi myal trudnoſcz yaką myecz y przeczywyenſtwo pana woyewodj Walaſkyego LibLeg 10/120v.
Przen (1):

W połączeniu szeregowym (1): Miedzy thymi dwiemá [tj. duchem i ciałem] vſtháwicżna ieſt niezgodá/ woyná/ y przećiwieńſtwo. GrzegŚm 33.

3. Niezgodność, sprzeczność (3): Ale iż ſie rzecży tey [tj. usprawiedliwieniu przez wiarę]/ z powieśći twoiey [ucznia] y świádectw przywiedźionych/ zda być coś przećiwnego: tedy to wiedz iż żadnego właſnego przećiwieńſtwá niemáſz. CzechRozm 214, 214.
Zwrot: »przeciwieństwem [czemu] być« = nie zgadzać się z czymś (1): Tákże też ten Cżyśćiec przećiwieńſtwem ieſt ſłowom PAńſkim WujJudConf 203v.
4. [Spór, kłótnia, zwada [komu]: Wyſtáwiłeś nas na przećiwienſtwo [in contradictionem] ſąśiádóm náſzym [Sąsiedźi o łupy náſze zwády záczynáią KochPs 121]: á nieprzyiaćiele náſzy náśmiewáli ſie z nas. WujBib Ps 79/7 (Linde).]

Synonimy: 1. przeszkoda, trudność; 2. opieranie, przeciwienie, przeciwność, przeczka, sprzeciwienie, sprzeciwieństwo.

Cf PRZECIWNOŚĆ, SPRZECIWIEŃSTWO

MC