Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEĆWICZYĆ SIĘ

Następne hasło: [PRZEDACZ] »

PRZED (11395) praep

przed (10979), przede (416) [w tym: przedeń (62), dwor(em) (2), dżdżem (1), lwem (1), mszą (1), psy (1), żłobem (1); przede : przed dniem (21:6), drzwiami (drzwi) (36:14), dwiema (2:59), krztem (8:2), mną (mnie, mie) (233:1), stem [czego] (1:9), śmiercią (3:15), wroty(-ami) (9:8), wsią(-ami) (2:1), wszystkiem (wszem) (29:362), żniwy (3:5)].

Oba e jasne (w tym w przed 2 r. błędne znakowanie).

Sł stp przed, przede, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.: przed, przede.

Znaczenia

I. Cum I (10175)
II. Cum A (1218)
*** Bez wystarczającego kontekstu (10)

I. Cum I (10175): [Znacz. 1. – 5. oznaczają kolejność poprzedzającą]

1. Przy określaniu stosunków przestrzennych; ante Miech, Vulg, HistAl, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat, JanPrzyw, Cn; coram Miech, HistAl, PolAnt, Vulg, JanStat, Cn; prae HistAl, Modrz, Calep, JanStat, Cn; ad PolAnt, Vulg, Cn (1930):

A. Punktem odniesienia jest obiekt nieożywiony, też część ciała (zwykle budynek, pomieszczenie, element topografii) (548):

a. W pobliżu przedniej lub bliższej strony obiektu; in conspectu Vulg, Mącz; pro Mącz, Cn; contra Vulg; ad facies, in, iuxta PolAnt (331): ZapMaz VII Z 12/521; BierEz K3v; Gdy przed miaſtem bylo/ Iozeff niedopuſcil onym ludziom ijdz s nijmi daléy OpecŻyw 30v (3); ForCnR Bv; vgrzey grzankę á rozmocż ią w tem oczcie/ ktorą trzymay przed noſem y przed vſty FalZioł I 82a; GlabGad L3v; MiechGlab 71 (2); Interim przibyezal myſtrzs ze czlowyeka przed zanthuzem kthoſz zabill. LibMal 1554/194 (8); RejKup i5; HistAl F3; ZapWar 1550 nr 2674; Ieſliby tedy niośł offiarę twoie na ołtárz a tam wſpomniáł że brat twói má co przeciwko tobie/ zoſtáẃ tam offiarę twoię przed ołtárzęm/ a idź śię piérwéi poiednái zbratęm ſwoięm MurzNT Matth 5/24; GliczKsiąż Iv (2); doſyć im [rzemieślnikom] ieſt przed mieyſtcem niebeſpiecznym roſćiągnąć ſznur GroicPorz mm2v (2); ku thym Swiecom/ przynależą Lámpy/ ktore przed kámieniem/ przed drewnem/ przed Oleiem/ przed chlebem w kośćielech wáſzych ſtáwiaćie KrowObr 90v (13); nálezli Dagoná [jego posąg] leżącego ná źiemi ná twarzy ſwoiey/ przed Archą Páńſką Leop 1.Reg 5/4 (15); OrzList iv; A wloży rękę ná głowę ofiáry ſwoiey/ y zárznie ią przed przybytkiem zgromádzenia BibRadz Lev 3/8 (9); Ale záſádzili ſie ći trzey mężowie przed moſtem bijąc ſie z nieprzyiacielem o moſt BielKron 106 (27); Prosto, Stoyę przed czym Mącz 419d (3); Prot C2v; SienLek 176; RejAp 48v (6); GórnDworz P8v (2); Miłoſćiwy pánie ieſth ſám przed páłacem ieden cżłowiek/ kthoremu ſie wſzyſcy kłániáią HistRzym 46 (5); RejPos 10v (6); KuczbKat 315; RejZwierc 205; BielSpr 12 (4); BudBib Ex 30/6 (7); Przed Vpuſtem/ być Ryby z ſtáwu czáſu Gośćinnéy wody nie wychodźiły/ możeſz z dáleká vczynić kołem obrónę Strum M3 (4); BudNT Act 18/17 (2); SkarJedn 3; á nam białymgłowom iákoś Przyſtoyniey w domu záwżdy/ niſz przed ſienią. KochOdpr B2v; a owo ná vlicy przed oknem komorki oney/ dwá chory śpiewáiących ſtánęły SkarŻyw 589 (8); MWilkHist F3v (2); ReszHoz 125; ReszList 170 (3); ZawJeft 34; ActReg 11 (2); LatHar 318 (3); Bo ſkoro ziele ktore przed nim [obrazem] roſło/ podołká obrázu onego dośięgło, wnet wſzytkie choroby vzdrawiáło. WujNT 39 (8); Poſtánowił Pan przed Ráiem roſkoſzy/ Cherubiná WysKaz 33; A o mnieyſzé rzeczy [Żyd] ma przyśięgáć przed ſzkołámi v drzwi przerzeczonéy ſzkoły. SarnStat 264 (2); PowodPr 70; SkarKaz 80a (3); CiekPotr 40 (2); GosłCast 16; SkarKazSej 680b (3); Gdy klinoty kośćielne dobrze ſą ſchowáne: Więc przed Kośćiołem łupi ſłupki okowáne. KlonWor 10.

Połączenia: »nie w ... ale przed« (1): Po śmierći ſwoiey nie dał ſie kłáść w kościele miedzy inemi/ ále przed kościołem/ mieniąc ſie być niegodnym. BielKron 172.

»już przed« (1): przyſzło ſie im miiáć práwie iuż przed kámięnicą Arcybiſkupią. KochAp 7.

»przed [czym] opodal« (1): przed klaſztorem opodal/ gdzie do niey S. Benedict wychodził/ zoſtáiąc: prośiłá go/ [...] áby [...] SkarŻyw 252.

»prawie przed« (3): Qui est in oppidi conspectu, Práwie przed miáſtem. Mącz 405c (2); KochAp 7.

»przed samym ...« (2): Mącz 405b; one Proroki prześládowáli y mordowáli: á miedzy nimi przed ſámym ołtarzem/ Zácháryaſza PowodPr 30.

»tuż przed« [szyk 4:1] (5): ten Scewolá ſtánął też miedzy knechty onemi tuż przed namiotem RejZwierc 86v; SkarŻyw 492; PudłFr 66; GosłCast 75; PudłDydo A2v.

»za ... przed ... za ... nad« (1): [w formule magicznej:] Bo trzey ſzwyączi anyeli za moym domem trzey ſzwyączi apoſtoli przed moym domem, a trzey ſzwyączi za domem, pan bog [...] nad moym domem LibMal 1544/84v.

Wyrażenia przyimkowe: »przed domem« = foris Vulg, PolAnt; ante domum PolAnt, Mącz; ante ostium Mącz, Cn; ante aedes Modrz; pro ostio Cn (40): Pies przed domem niekiedy ſpał BierEz K3 (2); OpecŻyw 111 (5); ZapWar 1532 nr 2542; Then marczyn stal na ſtrozy przed domem LibMal 1545/108v (4); GroicPorz l3; Leop Eccli 21/26; BibRadz 2.Par 3/15 (2); BielKron 12 (3); Mącz 11a (4); HistRzym 93v (3); RejPos 213; BudBib Prov 7/12; ModrzBaz 83v; Calep 401a; KochFrag 45; Oto mátká twoiá y bráćia twoi przed domem ćię ſzukáią. WujNT Mar 3/32 (6); Co to zá háłás ſłyſzę ia przed domem moim? CiekPotr 82 (2); KlonWor 72.

»przed(e) drzwiami, wroty(-ami), broną, progiem, fortą, uliczką, weściem« = ante ostium Vulg, PolAnt, Mącz; ante fores HistAl, Vulg; ante ianuam(-as) Vulg, PolAnt; ad ianuam, ante portam Vulg; ad ostium, in ianuis a. ostio a. porta PolAnt; ante aedes, pro foribus Mącz (58:15:7:4:2:2:1): Wąż niektory ſwą iámę miał/ Przede wroty gdzie kmieć mieſzkał BierEz L3 (4); OpecŻyw 111; LibLeg 11/9v; RejKup i6; támże też koſcioł był wſzytek złoty/ przed ktorego vlicżką byłá winnicá nie wymownie piękna HistAl Lv; KrowObr 163v; ſthrożowie przede drzwiámi/ ſtrzegli ćiemnice. Leop Act 12/6 (10); RejFig Bb (4); Przetoż Krol roſkazał áby vczyniono ſkrzynię iednę/ ktorą poſtáwiono przed bráną Domu Páńſkiego. BibRadz 2.Par 24/8 (6); Tegoż cżáſu kámień ogniſty ſpadł/ [...] przed kościelnemi drzwiámi w Bryzgonie. BielKron 180v (7); KwiatKsiąż D3v; Mącz 50b (5); Prot D2v; RejAp 184v; y nálasł tám wiele vbogich ſiedzących przed broną HistRzym 82 (2); áż práwie ſtáną przed progiem náſzym przygody á vpadki náſze RejPos 244 (12); RejZwierc 69v (4); WujJudConf 209; KochList nlb 1; BudBib Lev 1/5 (2); BudNT Act 12/6; KarnNap B3 (2); SkarŻyw 184 (3); PudłFr 66; PaprUp H2v; ActReg 71; GórnTroas 57; GrabowSet R4; LatHar 729; WujNT Act 5/23 (6); w ten cżás był położony miecż ogniſty przed weśćiem do Ráiu. WysKaz 34 (2); GosłCast 64 (3).

»przed oczyma [czego]« = naprzeciw (1): niechay náwroćiwſſy ſie [r]ozbiją námioti [...] náprzećiwko Beelſefon. Przed ocżymá iego [in conspectu eius] oboz położyćie nád morzem. Leop Ex 14/2.

α. W pobliżu i pod wpływem [w tym: przed ogniem (10), przed ciepłem (2)] (12): to ziele rozmocżywſzy w winie á przigrzać go przed ogniem FalZioł I 141d (6); A niechay ſie roſpłyną iáko woſk przed ogniem RejPs 85v; LubPs P4v; á to roſpuśćiwſzy/ przed ćiepłem ſye námázuy. SienLek 149 (4).

b. Z twarzą zwróconą ku czemuś, często ku przedmiotowi związanemu z praktykami religijnymi (58): OpecŻyw 2 (2); [Demostenes] ſpoſobu wymawiania ze zwierciadła nabył, bo zawżdy przed zwierciadłem iako przed ſędzią rzecż wiodł. BielŻyw 59; Potim dziatki mogą ſpiewać Pſalmi ſtoiąć przed ſtołem SeklKat d2 (2); Wzdychánie przed obárzem [!] fáłſzywe. KrowObr 114 marg (2); BibRadz Is 36/7 (2); OrzRozm G3 (2); Pothym wſzytcy poklęknęli przed ołtarzem wielkim BielKron 330v (7); OrzQuin Z; RejAp 71v (2); RejPos 327v; KuczbKat 365 (2); BudBib 2.Par 29/19; BudNT Apoc 8/3; StryjWjaz C4v; Cżáſu iednego gdy ſię ochotnie w Neápolim przed Crucifixem modlił/ głos táki vſłyſzał: [...] SkarŻyw 202 (12); W niektorych kośćiołách bywáią modlitwy bez żadnego przeſtánia 40. godźin przed naświętſzym Sákrámentem ReszList 164 (2); ZawJeft 46; Bo niżey czytamy/ iż te duſze obleczone w ſzáty białe/ ſą przed ſtolicą Bożą WujNT 853 (5); Bierzćie ná ſię wory/ á płáczćie przed ćiáłem iego [zabitego Abnera]. SkarKaz 385b; KlonWor 53.

Połączenia: »przed ... przed« (1): áczći ſtoi przed ołtarzem przed tym Boſtwá ſwego w ſwiętym cżłowiecżeńſtwie ſwoim RejAp 72.

»przy ... przed« (1): nápomina Prorok lud on Izráelſki/ áby przy oney ſkrzyni/ ábo przed ſkrzynią oną Páná Bogá ſwego chwalili CzechEp 170.

»przed samem ...« (1): A ſnadz y będę zoſtáwion áż przed ſámem ołtarzem boſtwá twoiego RejPs 65.

Wyrażenie przyimkowe: »przed oblicznością [czego]« (1): Y widźiałem vmárłe wielkie y máłe ſtoiące przed oblicznośćią ſtolice [in conspectu throni] WujNT Apoc 20/12.

α. O służbie (4): Ci ſą ktore poſtáwił Dawid nád ſpiewaki domu Páńſkiego/ [...] y poſlugowáli przed Przybytkiem Swiádectwá Leop 1.Par 6/32; Záś Cádoká ofiárnikiem [uczynił] [...] przed mieſzkániem Iehowy ná wyſzce BudBib 1.Par 16/39 (3).

c. O przestrzeni rozciągającej się w pobliżu pewnego elementu przyjętego za wyróżnik, zwykle miejscowości; pełni funkcję orientacyjnej lokalizacji; e regione PolAnt (66): bo yvz bily sgotowaly Korabie przed zamkiem Peſthem LibLeg 10/147; kthori [...] od hannuſz kvſchnyerza przed fara dzyewką poyal LibMal 1544/89v; zeznal ze [...] bendącz chlopczem v pana Theodoruſcha ligąſzi wyarkowye przed wiſlyczą vkradl pyerſczien zlothy LibMal 1552/169 (15); Iako tho iesth wloka nasa ktora lezi przede wsyą puchalj vosczalkowska ZapWar [1547] nr 2652; KrowObr 219v; Leop 3.Esdr 9/41; IEden też poiął żonę/ gárbarz przed Krákowem RejFig Ee3v; RejZwierz 12v (3); Wyſzedł tedy Athách do Márdocheuſzá ná vlicę mieſcką ktora byłá przed Braną Krolewſką. BibRadz Esth 4/6; pochowan w klaſztorze Kártuſkim przed Awinionem. BielKron 186v; Pruſowie pogáni rzućili ſie ná klaſztor w Oliwie przed Gdańſkiem BielKron 359v (21); Wenetowie Kśiążę ſwoie ná plácu przed S. Márkiem/ zárázem obieśić dáli. OrzQuin D2; RejPos 299; RejZwierc 126; Tedy zbudował Solomon wyſzkę Chemoſzowi [...] ná gorze/ ktora przed Ieruzalimem BudBib 3.Reg 11/7 (7); BiałKaz C3; SkarJedn 88; SkarŻyw 76 (2); pſie pole przed Wrotzlawiem ieſt tego y bedzie ſwiatkiem wietznem PaprUp B2v; ActReg 74; WujNT przedm 35; SarnStat 127 (2); KlonFlis Hv.

Zestawienie: »Jan przed Fortą Łacińską« = św. Jan Apostoł, patron kościoła w Rzymie, zwanego Ioannes ante portam Latinam (1): Day Boże/ ábyſmy przes Monikę od związek grzechow náſzych byli wybáwieni: Tákże teſz przes Gotartá/ przes Ianá przed fortą Láćińſką KrowObr 172v.

d. Nie dochodząc do celu (2): A limine salutare, Przed wroty czołem vderzić/ To yeſt/ Z dáleká á máło ſie czego dotknąć. Mącz 193d; pieſzo ſie ná zad (koniá y ſługi przed mieyſczem od ſiebie odeſławſzy) kłuſáć muſiał. GórnDworz S6.

e. Na zewnątrz, poza czymś, dookoła czegoś; extra Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; forinsecus Vulg, PolAnt (89): Zbudował theż [...] wſſyſtek mur kthory ſie był obálił/ [...] á przed tym murem ieſſcże y drugi mur Leop 2.Par 32/5; Abowiem [...] tych [bydląt] ćiałá bywáią palone przed obozem. BibRadz Hebr 13/11 (4); Gdy ſie pánow Polſkich y ſláchty głoſy nie mogły zgodzić ná páná/ vcżynili ſłup przed Krákowem/ ná ktory włożyli koronę krolewſką [...] BielKron 341 (7); RejZwierc 167v; BielSpr 65; BudBib Lev 14/8; CzechRozm 171v; ModrzBaz 117; StryjKron 697; GostGosp 24; WujNT Hebr 13/11; Com ſłychał z młodych lat mych że cnotá pokorá/ Nie miewáły kochánia y mieyſcá v dworá/ Alem ia tego doznał że y przede dworem/ Naydźie ſię tákich wiele co zábiją worem. CzahTr D.

Połączenia: »daleko przed« (1): iż grob ſwięty iego dáleko był przed miáſtem tym RejPos 195v.

»przed samym ...« (1): Suburbana, Przedmieſcie przed ſámym miáſtem leżące. Mącz 508b.

»w ... przed« (6): Przeſto w ſtárym zakonie [...] niebylo tego/ áby vmárłe ludzi chowano w kośćielech/ álbo przed kościołem ná Smyńtarzach KrowObr 104v; BielKron 105v (2); Bo máiąc w Rzymie y przed Rzymem wiele Greckich klaſztorow/ ábo kośćiołow/ żadne^go niepokoiu do tąd nie ćierpią SkarJedn 250 [idem] 372 (3).

Wyrażenia przyimkowe: »przed braną« = extra portam PolAnt (3): BibRadz Ez 40/44 (2); Przychodzą też ieſzcże Compánije z inſzych miaſt Włoſkich/ [...] przećiwko tym wychodzą záś Compánije Rzymſkie [...] y prziymuią ich przed braną ReszList 162.

»przed domem« = extra ostium Cn (2): Nie będźie wołał: á głoſu iego przed domem nie vſłyſzą. LatHar 533; PowodPr 10.

»przed miastem« = extra civitatem PolAnt, Vulg; ante civitatem, extra portam a. urbem Vulg; ante oppidum vel civitatem JanPrzyw (60): LibLeg 11/82; A także teſz Pan Kryſtus przed miáſtem w ogrodzie był pochowan KrowObr 104v (2); RejWiz 140v; przed miáſtem [Foris] zábija miecż/ á domá śmierć podobná ieſt. Leop Thren 1/20 (3); RejFig Aa2v; RejZwierz 6 (4); BibRadz Gen 24/11 (3); Tiberyás/ tám ſą ćieplice przyrodzone przed miáſtem. BielKron 266v; [mistrz Jan] záłożył cmyntarz wielki przed miáſthem Krákowſkim BielKron 399v (23); Praetorium, [...] koſztowne á známienite budowánie przed miáſtem/ yákoby folwark Mącz 319d (3); RejAp 125v (2); RejPos 195v; Wnidzieſzli tu [do cudzego sklepu, tj. piwnicy] to wiedz pewnie/ Zeć być przed miáſtem ná drewnie [tj. zostaniesz powieszony]. RejZwierc 237 (3); PaprPan Ggv (2); SkarŻyw 70 (3); StryjKron 637; Dla tych co ie z miáſtá wyganiáią/ przed miáſtem mieć kilká cháłup GostGosp 146; WujNT Act 14/12 (3); SarnStat 351 (2); PowodPr 10.

f. Wystając na zewnątrz (2): Do tych wozow [tj. rydwanów bojowych] záprzągáli konie zbroyne płoche/ przed kthoremi dáleko tkwiáły długie y oſtre drzewcá BielSpr 61v; y ták oknem ſię wychylił [...]. Bábá [...] pchnęłá ná vlicę Lotrá/ bo ſię wychylił wietſzą połowicę. Lećiał ná doł ſzaſzorem: odnioſł wielką plagę: Bo tá ſtroná przed oknem miáłá więtſzą wagę. KlonWor 43.

B. Punktem odniesienia w zasadzie jest istota ożywiona: człowiek, rzadko zwierzę (wyjątkowo przedmiot, cf d. »przed tronem«) (1382):

AA. W stosunku do człowieka (zwierzęcia) pozostającego bez ruchu (1024):

a. O kolejności zajmowanego miejsca, ustawienia, pozycji (17): GliczKsiąż N6v; BielKron 409v (2); przed cżołem pieſzych máią też ſtać iezdni BielSpr 32v (6); Przed Krolem Niwerneńſkie Kſiążę y Dumeńſkie StryjWjaz B4v; KochPhaen 8; KochSz Cv; NA złotym woźie iedźie pychá vrodźiwa/ Pzed [!] nią córká iéy śiedźi zazdrość nieżyczliwa KochMRot Cv (2); SarnStat 113; CzahTr L3.

Połączenie: »daleko przed« (1): pátrzayże álić Kunie futro/ Albo Wilcże/ dáleko przed Báránem ſtoi RejWiz 123v.

b. W pewnej niewielkiej odległości, zwykle w polu widzenia; praeter Mącz; in conspectu PolAnt (252): OpecŻyw 71; á tyś miáſto tarczey ſtał záwżdy przedemną wewſſytkich nieprzeſpiecznoſćiach żywotá mego. RejPs 23v; gdy nań [na konia] pátrzył przez żelázne kraty/ á przed nim ręce y inſze cżłonki ludzkie y thám y ſam roſćiskáne/ dziwował ſie bárzo HistAl B (2); MurzNT 151 marg; LubPs P5v (2); RejWiz 86v; A ieſliby vmárł kto nagle przed niem [nazarejczykiem]/ ſplugáwiſie głowá poświęcenia iego Leop Num 6/9; Siadáli záwżdy ſpołu [mąż z żoną]/ pyęknie ſie zgadzáiąc/ A dzyatecżki ſkakáły/ przed nimi ſpiewáiąc. RejZwierz 118 (3); BibRadz Luc 5/18; BielKron 42v (5); Mącz 126d (2); RejAp [15]v (3); GórnDworz T2v; HistRzym 28v (2); RejZwierc 99v (2); BielSpr 69; wezmi laſkę twoię/ á porzuć przed Fáráonem że będzie wężem. BudBib Ex 7/9 (6); HistHel [A2]; Ci ſą dwie oliwie/ y dwá świecżniki/ (ktore) przed Pánem ziemie ſtoią BudNT Apoc 11/4 (2); StryjWjaz Dv; SkarŻyw 184 (2); drżę wſzytek/ y bládnę/ Tylko że martwy przed tobą nie pádnę. KochFr 80; KochSz B3v; Przed Monárchą goły miecż ieden Pan piáſtował/ [...] Przed Duchownymy záśię kſięgi piáſtowano BielSen 9; KochProp 6; Phil I; Iáki żal będźie miáłá mátká Hektorowá/ Gdy świéćić przed nią będźie broń Achilleſowá. GórnTroas 65; LatHar 325; WujNT [561] marg; WysKaz 9 (2); SkarKaz 160b (2); CzahTr K4; GosłCast 44; [płynąc Wisłą] Tráfiſz przed ſobą Pomocnieńſki oſtrow. KlonFlis F4v.

Z określeniem odległości (1): gdy ieſzcże nieprzyiáćiel będzie przed tobą we cżterzech ſeth álbo w piąći ſet krokow BielSpr 21v.

Połączenia: »pod ... nad ... przed« (1): Podemną ieſt doł piekielny: nádemną ieſt miecż oſtry/ [...] przedemną miecż oſtry/ to ieſt ſmierć HistRzym 94v.

»podle ... przed« (1): wczorá podle mnie dwu/ dźiś prżedemną iednego zábili GórnRozm A3v.

»od prawice ... z lewice ... przed ... za ... z gory ... z dołu« (1): Ogarnęło mnie od prawice ſzcżeſcie ſwiata tego, z lewice nieſzcżeſcie, przed ſobą marna chwała, za ſobą lubowanie w przyſzłych grzechach, z gori duſzny nieprzijaciel, z dołu ciało WróbŻołt K7.

»przed samym ...« (1): Ktory [rycerz, tj. koń, figura szachowa] niedawno/ przez kápłáńſką [tj. gońca, figurę szachową] kuſzę/ Przed ſámym Krolem dał był Bogu duſzę. KochSz B4.

»tuż (a. tudzież) przed« (7): Vciął gáłąź nád głową/ tuż przed nim vpádłá RejWiz 107v (2); Leop Deut 25/2; KochSat Bv; ták téż y w tę Exekucyą któréy prágnieſz/ nigdy nie tráfiſz: choćiaż oná tudźiéż przed tobą ſtoi OrzQuin F2; RejZwierc 65 (2).

»przed ... za« [szyk 3:2] (5): OrzQuin R; Nie tylko thám pátrz czo ſtoi przed thobą/ Rozmyſlay s cżáſem czo dybie zá tobą. RejZwierc [213]v; lepſza iedná świecká przed ſobą niżli dwie zá ſobą. LatHar 650; SkarKaz 383a. Cf »za oczyma ... przed oczyma«.

Wyrażenia przyimkowe: »przed nogami« = u stóp, blisko; ante pedes Vulg (15): OpecŻyw 45v; o Tales czo przednogami twymi ieſt niemozeſz widzieć, iakoż thedy kthore rzecży ſą na niebie maſz vyrzeć. BielŻyw 4; RejPs 124 (2); RejWiz 86v; Leop Iudic 5/27; Theż iuż był Anániaſz zdechł nagle y z żoną ſwoią przed nogámi Apoſtolſkiemi RejPos 282 (3); RejZwierc 65; SkarŻyw 324; KochTr 6; KmitaPsal A2; KochProp 9; Ogrómny Hektor/ muśiał trupem przed nogámi Páść oycá mégo GórnTroas 21.

»przed nogami, rękami [bożymi]« [o czymś pogardzanym, mało wartym, często przenośnie o człowieku] (11:1): RejAp 20 (2); ktory [człowiek] iáko proch á iáko robacżek leży przed nogámi iego RejZwierc 197v; á my nie inácżey iedno iáko błoto leżymy przed rękámi twoiemi RejPos 47v; iáko cie piſmo zowie/ iż prochem/ błotem/ á nikcżemnym źdzyebłkiem przełomionym przed nogámi Páńſkiemi. RejPos 198v (9).

»przed oblicznością (a. obliczem, a. jasnością oblicza)« = ad luminare vultus PolAnt (7): Bo Pan Bog ſpráwyedliwy nic nye ma milſſego/ Yedno gdy przed oblicżym ſwym widzi práwego LubPs C4; BibRadz Ps 89/8; BielKron 244v; Káżdi iáko Lázarz leży przed oblicżnoſcyą Páńſką. RejPos 164v marg (3); A Młodzieniec Sámuel służył Iehowie przed oblicżem Helego BudBib 1.Reg 3/1.

»przed oczyma« [w tym: mie(wa)ć (20), widzieć (6)] = w polu widzenia lub uwagi; prae oculis HistAl, Modrz; ante oculos Mącz, Cn; inter oculos Vulg; in oculis PolAnt; in conspectu, praeter oculos Mącz; sub aspectum, sub oculis Cn (65): SeklWyzn C; RejKup Ov; błogoby mnię było gdibych vſtáwicżnie przed moimi ocżymá ciebie widziáła HistAl M; KromRozm II o; KrowObr 51 (3); zaſz to nie roſkoſz [...] Pátrzáć ſobie ná ony ſwoie wdzyęcżne dzyatki/ A ony przed ocżymá ſtoią iáko kwiatki. RejWiz 58v (6); Leop Deut 6/8; A teraz wywiędły duſze náſze/ gdyż nic przed oczymá nie mamy iedno tylko Mánnę. BibRadz Num 11/6 (3); OrzRozm E3; iż nam indziey nie trzebá ſzukáć nie przyiaćielá/ gdyż go przed ocżymá mamy. BielKron 227v (6); KwiatKsiąż L4v; Quod adest, Co przed oczima yeſt. Mącz 429c (5); HistRzym 54v (2); iż krzyk á wołánie á grzech ſproſnych miaſt tych [...] co dáley to więcey vſtáwicżnie ſie rozmnaża przed ocżymá moiemi. RejPos 193 (4); Abowiem świátłość (práwi) záwżdy nam przed ocżymá iákoby vmieráiąc ginie KuczbKat 90; co ſie tylko ocżom podoba á przed ocżymá ſie błyſzcży RejZwierc 103 (8); BudNT przedm d3; ModrzBaz 7; SkarŻyw 52 (3); [Orszula] Przed oczymá rodźiców ſwoich roſtąc/ [...] V nóg martwa vpádłá KochTr 6 (2); CzechEp 416; ReszHoz 122; Calep 513b; GórnTroas 33; OrzJan 69 (2); Oprocz textu Graeckiego y Láćińſkiego/ miałem też przed oczymá wſzytkie przekłády Nowego Teſtámentu Polſkie WujNT przedm 21 (3); SarnStat 842 (2); SiebRozmyśl L.

~ Połączenie: »za oczyma ... przed oczyma« (1): ktorzy [...] y tego co ſię w tyle ich zá ocżymá dźieie/ y co kto przed ocżymá ich ná ſercu broi/ wiedźieć y widźieć [...] nie mogą CzechEp 329. ~

»przed oczyma« [o złudzeniach wzrokowych] (8): á kto by miał mdły wzrok albo zamierzknienie przed ocżima/ w puſć tego ſoku w nos FalZioł I 13d; Iz takiem ludziem wzrok ſie mieni. Abowiem poſpolicie zielonoſci/ cżaſem żołtoſci przed ocżyma ſie vkazuią. FalZioł V 67 (5); Kiedy kto przed oczymá iakoby muchy latáiące widźi/ [...] známionuie s ſtępowánie wilkośći w oczy SienLek 19v (3).

»przed rękami« = w rękach; prae manibus Calep (7): RejKup o2v (2); wſzytko to co iedno przed ocżymá widzimy tylko iednym ſłowem/ żadney máteriey przed rękámi ſwemi nie máiąc/ iedno ták z gołá z niſzcżego/ Pan ten ſtworzyć y poſtánowić racżył. RejPos 270v; KochFr 84; Calep 398a (2); á content [...] z śiebie y z tego co ma przed rękomá. GostGosp 169.

»przed sobą« [w tym: mieć (7), widzieć, uj(ź)rzeć itp. (16)] [o widzeniu] (23): HistJóz A4; [o śnie:] Gdy ſie iuż wſzitkie ſmyſły vſpokoią tedy podobienſtwa rzecży, przedtim ſmyſlamy obacżonych [...] zoſthawaią w pamięci, kthore duſza na on cżas będąc ſpokoyna y od ſpraw zewnętrznich wolna poruſza, wſpominaiącz czo przed ſobą miała na iawie. GlabGad L3v; RejPs 136; KromRozm I E2; MurzHist R2; KrowObr 221; BibRadz *5v; vyrzeli Syryani przed ſobą wielki lud [...] zbroiſty BielKron [85²]v (3); iż té rzeczy/ któré przed ſobą widomie mamy/ ſą nam naprzód wiádomé OrzQuin H4 (3); RejZwierc 54 (3); BielSpr 20; nieſtáłoć śię to/ zá niedbáłſtwem Krolá tego/ ktore^go przed ſobą widźićie zmárłego. BiałKaz H4; CzechRozm 188 (2); SkarŻyw 403; Domácáć ſię w téy mierze prawdy/ nie máiąc zwłaſczá piſmá przed ſobą żadnégo/ trudna rzecz ieſt. KochCz Bv; KlonFlis Gv.

α. Przed Bogiem = przed ołtarzem, świątynią, miejscem świętym (31): Y zrąbał go w kęſy Sámuel przed Pánem w Gálgálá. Leop 1.Reg 15/33 (7); ábowiem był ten zwyczay iż pili y iedli przed Pánem ná znak weſela y wybáwienia BibRadz I 323d marg (5); BielKron 39 (3); ocżyśći go ofiárownik przed Iehową. BudBib Lev 14/18 (8).

Wyrażenie przyimkowe: »przed oblicznością (a. obliczem)« = in conspectu Vulg (8): przyſluſſy ábychmy to dobrowolnie wypełnili [...]/ á vkazáli ſie zobietnicámi ſwemi przed oblicznoſćią iego zrozlicznemi ofiárámi przyiemnemi iemu. RejPs 95v; Leop Deut 12/7; RejAp 8v; Trzy kroć ná rok vkaże ſię káżdy męſzcżyzná twoy przed oblicżym Iehowy Bogá [coram Domino Deo] twe^go/ ná mieyſcu/ ktoreby obrał BudBib Deut 16/16 (3); SkarKaz 39b (2).

β. O pojedynczym człowieku (zwierzęciu) w stosunku do gromady (zwykle wojska) (14): Alexander wſiadſzy ná koń ſwoy Bucefala/ przed wſzytkimi Ricerzmi ſwemi ſtánął zbroiny HistAl G8v (3); y bądźćie iáko koźlątká przed trzodą. Leop Ier 50/8; ſámá Włáſtá przed wſzytkimi z Hetmanem ſie potkáłá/ wnet go z koniá obáliłá BielKron 320; OrzQuin R3; RejAp 102v; GórnDworz I6v; KochMon 19; ModrzBaz 14v (2); StryjKron 732; Ten co Iáko żyw w woyſzce nie był, [...] chce vgániáć Przed ludźmi rycerſkimi CiekPotr 78; CzahTr Ev.

c. Naprzeciw, w zasięgu ręki, zwykle: na stole stojącym przed kimś (o rzeczach) (78): On wźiął ſzáflik hnet weń náſzcżał/ Przyniowſzy przed pánem trzymał BierEz C2 (2); tha Anna thy prawa przeth nymy polozyla ZapWar 1550 nr 2655 (2); TarDuch A7; BielŻyw nlb 6; RejPs 34; RejKup aa7; BielKom C6v; Podobien ieſt k wołowi ktory w obfitośći Ma przed ſobą wſzytkiego/ á w powrozye rogi RejWiz 54v (5); Leop 1.Reg 20/22 (3); Chłopiſko podle pániey co cżytáłá ſiádło. Drugi przed nim poćichu nápiſał beſtia RejFig Cc2v (3); RejZwierz 79v; Y poſtáwił przed nimi iedło BibRadz Gen 24/33 (8); vćiekł ſie do mnie/ y o modlitwę y o lekárſthwo/ ſypiąc złote pieniądze przedemną/ álem ia ſkárby zá wzgárdzone miał BielKron 459 (10); Ktorzi ani ſieſć za ſtoł zpodeyrzanym chćieli. Obrus przed nim rzezali/ talerz nożmi kłoli KochSat B2; Mącz 431a; SienLek 191; iż mu tho [wino] czo przed nim ſtało/ nie ſmákowáło GórnDworz Nv (2); HistRzym 52v (4); RejPos 182v; KuczbKat 110; cżarno wſzytko obbić dał/ y cżarny ſtoł przed ſobą poſtáwić kazał. RejZwierc 153v (3); WujJud 44v; BudBib Gen 18/8 (4); O obrázách teſz [św. Jan Chryzostom] trzymał co y dziś kośćioł. Bo piſze Metháphráſtes/ [...] iſz záwżdy miał przed ſobą obraz Páwłá S. SkarŻyw 92 (5); Przed tobą widzę półmiſków niemáło/ A mnie ſię ledwie poléwki doſtáło. KochFr 22 (2); WerGośc 235; KochPieś 40; PudłFr 20; GórnRozm L2v; KochWr 16; potym producta wſpomináią manu probationis, to iest, liſty dowodné przed ſądem rzędem kłádą SarnStat 1300; CiekPotr 37; GosłCast 5.

Wyrażenie przyimkowe: »przed oblicznością (a. obliczym), licem« = in conspectu Vulg (4:1): WróbŻołt 22/5; Położęć reyeſtr grzechow twych przed oblicżym twoim LubPs N3v (2); Y wziął másłá y mleká [...]/ y poſtáwił – przed niemi (marg) – w Hebrey. przed licem ich. (–) BudBib Gen 18/8; LatHar 201.

d. O człowieku stojącym (wyjątkowo siedzącym) w niewielkiej odległości naprzeciw, twarzą do kogoś [w tym: stać, stanąć, (po)stawić (się) itp. (239), siedzieć, (u)sieść, posadzić itp. (12)]; in conspectu PolAnt, Vulg; ante faciem Vulg; in occursum, iuxta PolAnt (346): ktore [Marchołta i jego żonę] gdy Salom[on] kazał przed ſie przywieſć/ tedy ſtánęli oboie przednim ſpołem ná ſię patrzáiąc. March¹ A2; BierEz A2v (5); Woce mgnieniu dwa anieli przed panną ſtanęli OpecŻyw 38 (7); ForCnR C2; PatKaz II 61; HistJóz C (5); TarDuch C3v; RejPs 16v (3); LibLeg 11/81v (2); RejRozpr H2; RejJóz O2; SeklKat M3; RejKup y7v (2); HistAl E5 (6); KromRozm III I3v (4); Ludzki wſſytek narod nyech ſie przed Pánem poſtáwyą LubPs ff3v (2); KrowObr 171v; RejWiz 139v (2); A kápłani gráli ná trąbách przed nimi [królem i narodem] Leop 2.Par 7/6 (12); Radeś gdy ich przed tobą/ z wodą kilko ſtánie/ Ręcżnik dzyerżąc/ á mowiąc/ miłośćiwy pánie. RejZwierz 142v (2); Iozef bráćią ſwą ſtáwi przed Fáráonem. BibRadz Gen 47 arg (18); vśiędę tu przed tobą/ ábym ſłyſzał od ćiebie/ przecz thák źle tuſzyſz temu Seymowi OrzRozm Bv (3); Teyże nocy wyſzedł Iozue ná wywiedzenie Ierychá/ potkał mężá przed ſobą z dobytym miecżem. BielKron 47; á drugie przywiedli/ do Kolumbuſá: przed ktorym będąc/ nie tylko ſie bali/ ále iáko wieprze ſlinili ſie BielKron 442 (10); OrzQuin D2v; RejAp 99; GórnDworz K6v (5); On ſie vkaże przedemną z dárem/ á ia gdybych nie wźiął/ przypiſanoby mi głupość. HistRzym 4 (5); RejPos 23 (8); RejZwierc 90 (2); BudBib Gen 18/8 (14); HistHel C3v; MycPrz I C3v; A oto mąż niektory był przed nim opuchły. BudNT Luc 14/2 (4); StryjWjaz C2v; CzechRozm 134 (3); Wdzięcżney nowiny poſłá maſz przed ſobą. KochOdpr B3 (2); KochPs 143 (2); ieſliſz ná twoię twarz/ namilſzy oycże/ pátrzyć prze wſtyd y háńbę nie mogę: á iáko ſię przed Pánem Bogiem vkazáć mam SkarŻyw 238 (12); KochTr 10; KochJez B2; ArtKanc N17v; ActReg 75; GrochKal 20; GórnTroas 11; KochFragJan 3; OrzJan 17; LatHar 236; KołakCath A3; WujNT Luc 5/18 (6); SarnStat 909; SiebRozmyśl H3; SkarKaz 160b; CzahTr I3v; SkarKazSej 678a; Alić z twarzą weſołą ſtánął mąż przedemną SapEpit A2; KlonWor 54.

Połączenie: »przed ... za ... z bokow« (1): Potym kazał ſtánąć cżterem ſlugam z cżtermi miecżmi/ iednemu przed nim/ drugiemu zá nim/ á dwiemá zbokow. HistRzym 94.

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestatem (a. oblicznością majestatu)« (20): (marg) Czo cżynią náznácżeni (–) Oto ſłuchay: Iż ſtoią przed Máyeſtatem Páńſkim oblecżeni w ſtoły białe RejAp 58 (8); kthorzy [aniołowie] ſpráwuią wſzytki ſpráwy táiemnic Páńſkich/ á záwżdy ſthoią przed oblicżnoſcią Máyeſtatu iego ſwiętego. RejPos 13 (11); tám ćię poſádźi z Anyoły przed oblicżnośćią máieſtatu ſwoiego LatHar 279.

»przed oblicznością (a. obliczem)« = ante faciem HistAl, Vulg; coram praesentia HistAl; ante conspectum a. vultum, in conspectu Vulg (41): RejPs 140v (2); wielki Ceſarzu przykáż themu tho przed oblicznoſćią twoią ſtánąć HistAl E3 (2); LubPs ccv; Trzydzieśći lath miał [Józef] kiedy ſtánął przed oblicżnośćią krolá Pháráoná Leop Gen 41/46 (5); ſtánie przed oblicżnoſcią moią Iob Dániel Noe RejAp 83 (9); A w piſmie ſtoi iż cżárt s piekłá był przed oblicżnoſcią Páńſką RejPos 164 (15); RejZwierc 173; BudBib Gen 43/33; żywy Pan Bog wiecżny Przed ktorego oblicżem/ tu ſtoię beſpiecżny. HistHel B4; WujNT 853 (3); PowodPr 19.

»przed oczyma« (7): á ſama [baba] przed ocżyma oney paniey ma ſiedzieć á, [!] pilnie bacżyć iako ſie dziecię obracza FalZioł V 20b; Se repraesentare, Oblicznie ſie ſtáwić/ przed oczimá być. Mącz 431b; Azaſz iuż więc cżárt nie ſtoi iáko s táblicżką przed ocżymá tákiego káżdego RejPos 263v (3); RejZwierc 198v; SkarŻyw 113.

α. W stosunku do Boga przebywającego w niebie (36): ktore [dusze nasze] [...] ozywiłyby czaſu ſwego y ciała ſwoie a ſtanęły przed tobą iako przed ſtworzycielem ſwoiem poczciwą ofiarą RejPs 96 (3); LubPs Y3; Toć ieſt ono ohydzenie przed Bogiem/ ná mieyſcu Swiętym ſtoiące/ o ktorym Dániel ſwięty nápiſał KrowObr 88v; RejWiz 132; RejAp 71; BudBib Ps 105/23; WisznTr 19 (2); GRzech moy przeraża niebá/ á tám Pánie Przed tobą/ imię ſynowſkie/ iák ſtánie GrabowSet Tv.

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestatem (a. społecznością majestatu)« (8:1): iáko ten Anyoł náſz á ten Báránek náſz oddáie prośby náſze przed ſpołecżnoſcią máyeſtatu Boſtwá ſwoiego. RejAp 70v (5); iż niepodobne rzecży [modlitwa] záwżdy zyednáć á ſpráwić przed Máyeſtatem Páná tego/ może. RejPos 202v (3); GostGospSieb +4v.

»przed oblicznością (a. obliczym)« = in conspectu Vulg (14): Ale ſprawiedliwi będą vżywać y będą ſie radować prżed oblicżnoſcią bożą WróbŻołt 67/4 (2); RejPs 89; LubPs D3 marg (2); RejAp 81 (4); RejPos 210v (2); Pan [...] kazał go ziąć w niewinnośći iego s ſwiátá tego/ [...] á teraz iuż vżywa przed oblicżnoſcią Páńſką wielkiey roſkoſzy ſwoiey. RejZwierc 175v; Cić [świadkowie] ſą one dwie oliwie y dwá świeczniki ſtoiące przed oblicznośćią Páná źiemie. WujNT Apoc 11/4 (2).

»przed oczyma« = ante oculos PolAnt, Vulg (2): BibRadz Apoc 9/13; Y zátrąbił ánioł ſzoſty: y ſłyſzałem głos ieden ze czterech rogow ołtarzá złotego/ ktory ieſt przed oczymá Bożymi (marg) przed oblicznośćią Bożą. G. (–) WujNT Apoc 9/13.

β. O służbie; in circuitu Vulg (65): PatKaz II 32v; MetrKor 59/76v; WróbŻołt 88/8; HistAl N; MurzNT Luc 1/19 (2); GliczKsiąż I4; Y teraz ich [aniołów] ná zyemi záwżdy doſyć bywa/ [...] Ale ich tám przed Pánem y bez licżby wſzędzye RejWiz 154v (3); Poimał theż [Nabuchodonozor] [...] pięć mężow z onych ktorzy ſtawáli przed Krolem Leop 4.Reg 25/19 (4); BibRadz 4.Reg 3/14; o onych [dworzanach] mowię/ ktorzy nic nieczynią/ iedno vbrawſzy ſye przed Krolem iáko Pánny przed Krolową ſtoią OrzRozm R2; KuczbKat 20; á ty niedbas kiloby kilko węſátich chłopow z liśimi kolnierzmi przed tobą ſtało RejZwierc 69v; Iáko służyłem przed ojcem twjm/ ták będę przed tobą. BudBib 2.Reg 16/19 (10); BudNT Apoc 8/2; ModrzBaz 37v; MWilkHist B3; KochMuza 28; Chłop obudźi ſię/ dźiwno mu/ cżemu ták miękko leży: [...] obroći ſię/ ſług przed nim doſyć WerGośc 245 (2); BielSjem 4; A ia w ſwiętym mieſzkániu przed nimem poſługę odpráwowáłá. LatHar 554; WujNT Luc 1/8 (4); Tám Swięty/ Swięty/ Swięty/ wſzyſcy Aniołowie Spiéwáią/ przed ſwym pánem SiebRozmyśl K4v; SkarKaz 6a.

Wyrażenia przyimkowe: »przed oblicznością (a. obliczem)« = ante faciem, in conspectu Vulg (11): PatKaz II 52v [2 r.] (3); Leop Ier 15/19; BibRadz Dan 1/5; Iam ieſt Gábryel/ khory [!] vſtháwicżnie ſtoię przed oblicżnoſcią Páńſką RejPos 295v; Y poſtánowił iym [młodzieńcom] krol obrok ná káżdy dzień [...]/ żeby niektorzy ſtali przed oblicżem krolewſkim. BudBib Dan 1/5; CzechRozm 56v; GrabowSet K3v; Abychmy [...] ſłużyli iemu. W świątobliwośći y ſpráwiedliwośći przed oblicżnośćią iego LatHar 46; WujNT Apoc 11/16.

»przed oczyma i uszyma« (1): A tedy myloſyerdzye 〚boſkye〛 bądącz zwyecznoſzczy przeth oczyma y uſchyma boſkymy A ony to gloſy placzlyue [...] przyuodzylo ku uſchom boſkyem PatKaz II 33.

»przed tronem, stolicą (a. oblicznością stolice), majestatem« = ante thronum, in conspectu throni Vulg (4:4:2): OpecŻywSandR nlb 2; A tedy anyely nyeprzeſtayączemy gloſy chwąlą czynyly ſtoyącz przed thronem boſkyem PatKaz II 50v (2); RejAp 6 (2); RejPos 148v; Ci ſą ktorzy ſzli przez wielkie vćiſki [...]/ przetoſz ſą przed ſtolicą Bożą/ y służą mu wednie y wnocy SkarŻyw 22; WujNT Apoc 1/4 (3).

e. Bezpośrednio od tego miejsca, gdzie się ktoś znajduje (5): Otho zyemiá przed tobą ieſt/ mieſzkay gdzye ſie tobie podoba BielKron 12v.

Wyrażenia przyimkowe: »przed oblicznością« (1): zyemya Eipſka ieſt przed oblitznoſćią twoią HistJóz E2v.

»przed oczyma« (1): Ziemiá Egyptſka ieſt przed twemi ocżymá [in conspectu tuo] Leop Gen 47/6.

α. O biegu rzeki: poniżej (2): Tedyſz ſie też báran tráfił/ A ná dole przed wilkiem pił. Vźrzawſzy go wilk [...] táko pocżął gádáć: Báránie cżemu mię nie cżćiſz/ Iż przedemną wodę mąćiſz: Rzekł baran/ nie może to być/ Bych ia wodę mogł zmąćić: Ia ná dole ty ná gorze BierEz M2.

f. O ruchu w poprzek, z jednej strony na drugą (3): Leop 2.Reg 15/18; Y zſtąpił Iehowá w obłoku/ y [Mojżesz] ſtánął znim tám [...]. Y przeſzedł Iehowá przed nim [Mojżeszem]. BudBib Ex 34/6; Muchá lecąc przed nimi rádá im záwádzi. PaprPan Fv.

g. Połączenia z czasownikiem mające jako całość znacz. ‘myśleć, rozważać, pamiętać, mieć na względzie’; rzadziej: ‘przedstawiać’; o Bogu: ‘wiedzieć, znać’ (266): RejPs 31v; Dlá tego przytym niepochybny obrás wiecznyi śmierci/ zawſze przedemną chodźi MurzHist L2v; LubPs D4v (4); Nie przepominayże głoſu nieprzyiaćioł twoich/ á niechay záwżdy będźie przed tobą krzyk tych ktorzy powſtáią przećiwko tobie. BibRadz Ps 73/23; BiałKat 151; BudBib Ps 17/21[23]; Ia záś [autor Szachów]/ cżym mogę/ tym ſie popiſuię/ Drewniáne woyſká przed tobą ſzykuię. KochSz A2; ZawJeft 7; Ięłám czynić [Józefowi] przyſmáki żądzámi ſkłádnémi/ Któré nikomu przed tym nie były odkryté/ Przed nim ſtánęły/ ſczyré/ iáwné/ y odbyté. GosłCast 49.

W przeciwstawieniu: »przed sobą ... z tyłu« (1): Káżdego ſpráwy przed ſobą widzimy/ Kto s tyłu pálcem tám kiwnie wiemy. RejZwierc 219.

Połączenie: »tużci przed« (1): Bo ſiedziſz podle drogi tego nędznego pielgrzymowánia ſwego/ á tużći iáko wodá płynie [ono] przed ocżymá twymi RejPos 68.

Szereg: »przed albo w tyle« (1): Ale żywot ſmierć y krotofile/ Są przedemną álbo v mnie w tyle BielKom F8v.

Wyrażenia przyimkowe: »przed oblicznością (a. obliczym)« = in conspectu Vulg (15): Abowiem czudzoziemczy powſtali na przeciw mnie/ [...] á nieprzekładali Boga przed oblicżnoſcią ſwoią. TarDuch D8; WróbŻołt 37/18 (3); iáko ieſt rzecz ſláchetna mieć przed oblicznoſćią boiazń bożą RejPs 166v (2); LubPs C2v (4); Leop Ps 17/23; GrzegŚm 25 (2); BiałKaz D; LatHar 163.

»przed oczyma (okiem)« [w tym: mie(wa)ć, mający (115), widzieć (3)] = ante oculos Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Cn; in conspectu Vulg, Modrz; prae oculis HistAl, JanStat; ob oculos Modrz, Cn; coram oculis PolAnt; sub aspectum, sub oculis Cn (182): Srom záwżdy miey przed ocżymá. BierEz F4v; BielŻyw 22; WróbŻołt 13/3 (5); Day mily panie nam: aby zawzdy nam byla przed oczyma naſſemi ſprawiedliwoſc RejPs 166v (13); A thak mami za tho yz pan woyewoda bedzie mial przed oczima tho czo y mi mami LibLeg 10/150v (2); RejKup T; HistAl G2 (2); MurzHist B (2); MurzNT 8v (2); BielKom E5v; GliczKsiąż P6; LubPs D2 (5); GroicPorz pp (6); KrowObr 220; nie lęka ſie śmierći/ Choć ſie tuż vſtáwicżnie przed ocżymá wierći. RejWiz 86 (4); Oto dziś kłádę wam przed ocżymá wáſzymi/ Błogoſláwieńſtwo y Przeklętſtwo Leop Deut 11/26 (5); BibRadz Ps 25/3 (4); gdyż káżdy Seym wálny/ przed oczymá ſwemi niema mieć iedno Rzeczpoſpolitą OrzRozm S4v (3); BielKron 299v (2); KwiatKsiąż G2; Mącz 126d (9); SarnUzn B7v; RejAp 161 (2); HistRzym 53v; A toć były ony wdzyęcżne ofiáry Bogu oycu náſzemu/ kthore ſie dzyały pod tymi figurámi krwáwemi/ figuruiąc przed ocżymá iego onę ſwiętą kreẃ á niewinną iego iedynego ſyná RejPos 104 (33); BiałKat 23v; KuczbKat 30 (3); iáko cnothá cnotliwemu záwżdy iáko iáſna ſwiecá przed ocżymá ſie ſwieći RejZwierc 100 (9); BielSpr b4v (2); WujJudConf 214; RejPosWstaw [41²]v; Strum R4; BiałKaz C2 (3); PaprPan Cc3v; KarnNap F; ModrzBaz 69 (3); Wy/ ktorzy poſpolitą rzecżą władaćie/ [...] Mieyćie to przed ocżemá záwżdy ſwoiemi: Ześćie mieyſce záſiedli Boże ná źiemi KochOdpr B2v; Oczko A4v; Zakón iego przed oczymá záwżdy był mémi KochPs 24 (6); KochSz A2; ReszPrz 4 (2); WerGośc 232; KochPieś 46; Więc [prawodawca] y nie doſtátki iey [tej ziemi] miał mieć przed okiem GórnRozm Ev; Obversor – Ieſtem przed oczima. Calep [720]a; Phil B (6); GrabowSet S3v; OrzJan 16 (2); LatHar 143; KołakSzczęśl A3v; O Bezrozumni Gálátowie/ [...] ktorych przed oczymá Ieſus Chriſtus przed tym ták był wymálowan/ iákoby miedzy wámi był vkrzyżowan? WujNT Gal 3/1 (2); WysKaz 46; vſtáwiamy: áby Commiſſarze náſzy Bogá przed oczymá máiąc/ [...] gránicé między dobry náſzémi [...] wedle zdánia y ſumnienia ſwégo niech poſtánowią. SarnStat 469 (14); CiekPotr 21 (2); GosłCast 32; KlonWor 37; SzarzRyt B3.

»przed sobą« [w tym: mieć (26), widzieć, obaczać itp. (6); zwykle redundantnie, np. widzieć przed sobą = widzieć] = in conspectu suo Vulg; coram se PolAnt (34): Smiertz Kryſtuſowę/ ſmiertz ſwą zawżdy Miéy przed ſobą cżlowiek każdy OpecŻywSandR nlb 6; FalZioł +2; RejKup l4v; MurzHist L4; RejWiz 172; Leop Act 2/25; BibRadz Ps 89/8; nic innego przed ſobą niema Rzeczpoſpolita náſzá Polſka/ iedno to/ áby [...] Práwem ſobie wſzyſtcy między ſobą rowni byli. OrzRozm L3 (4); Occursant animo multae cogitationes, Wiele myſly mam przed ſobą. Mącz 74d (3); OrzQuin H; SienLek a4; GórnDworz Gg8v (2); gdiż vſtáwicżnie przed ſobą widzę oblicżność grzechow ſwoich. RejPos 309 (3); RejPosWiecz² 90v; RejZwierc 219; BudBib Ps 85/14; BiałKaz B3v; KochPs 76; SkarŻyw A4v (2); ArtKanc Q20; GórnRozm A3 (2); WujNT Act 2/25; Nie pátrzćieſz też wielkośći ludu Pogáńſkiego/ Máiąc Bogá przed ſobą z mocą świętą iego. CzahTr F3v; PudłDydo A3v.

α. O Bogu wszystko wiedzącym, widzącym, znającym (22): BierRaj 23 (2); WróbŻołt 37/10 (2); BudBib Ps 68/19[20]; Ządzą moię znaſz/ przed tobą właſnośći Moich krewkośći. GrabowSet M4.

Połączenie: »tuż przed« (1): iż káżde poſtąpienie cżłowieká namnieyſzego thuż ieſt záwżdy przed oblicżnoſcią iego. RejPos 78v.

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestatem« (1): ktory [świat] záwżdy ieſt oblicżny przed máyeſtatem Páńſkim RejAp 49v.

»przed oblicznością (a. obliczym)« = in conspectu Vulg (7): TarDuch A7; WróbŻołt 118/168; RejPs 135; Wſſytki ty przeſládowniki przed oblicżym twym maſz LubPs Q (2); RejPos 78v; gdyż wſzyſtki rzeczy ninieyſzé ſą záwżdy przed oblicznością iego BiałKat 76.

»przed oczyma (okiem)« (8): Aczkolwiek on ma przed oczymá dobrego y złego. RejPs 16v; LubPs Q4v; KochPs 168; A gdy złośći wielkość/ przed twym okiem ſtánie/ Proſzę bądź miłośćiw GrabowSet Cv (5).

h. W znacz. pozornie czasowym: w bezpośredniej przyszłości (57): izaſz nie weźmieſz zapłáty kiedy będzyeſz dobrze cżynil? ále ieſli źle/ wnet przed tobą grzech będzye BielKron 3; BudBib Prov 14/12 (2); Pilny á śćisły ſąd práwi/ y ſpráwiedliwy ſędzia/ á ſtráſzliwa ſtolicá iego przed námi SkarŻyw 120; by rozmierzyć chćiał/ Pan/ kres wieku mego/ Widząc dni co przeſzły/ á cżás co przedemną GrabowSet B2v; OrzJan 136; Lub chceſz miłośći téy zbydź/ [...] Lub téż dowiéźdź myśli ſwéy/ oboie przed námi GosłCast 38.

Połączenia: »nazad ... przed« (1): że tego co názad ieſt zápámiętywáiąc/ á do tego ſię co przede mną ćiągnąc/ doganiam do kreſu WujNT Philipp 3/13.

»tuż przed« (3): RejWiz 170 (2); By dobrze ſtałá śmierć tuż przedemną/ Bać ſye nie będę KochPs 33.

»za ... przed« (3): Leop Philipp 3/13; [...] zápámiętywáiąc tych rzecży kthore ſą za mną/ a máiąc ſię do tych ktore ſą przedemną. BibRadz Philipp 3/13; Wiem iz [!] zá ſobą grzechy maſz: á przed tobą śmierć ſtráſzliwa SkarŻyw 4.

Wyrażenia przyimkowe: »przed oczyma« [w tym: widzieć (4), mieć (2)] (9): Bowiem ten ktory ieſt poddan pod moc wiecżney ſmierći/ Iuż ſie temu potępyenye przed ocżymá wierći LubPs B5; LeszczRzecz A5; BielKron 97; RejAp 173; RejPos 6v (3); A przeſtoż vpadek máiąc prżed oczymá Paná Boga wzywaymy MycPrz II B4; OrzJan 46.

»przed sobą« [w tym: mieć (22), widzieć, ujźrzeć (11)] (36): LibLeg 10/64; nic inſſego bliſſego przed ſobą niewidzę iedno grob á wielkie przyſſłe vćiſki ſwoie. RejPs 170v; MurzHist C3; A ták ſie iuż nie pytay przecż ſie krol fráſuie/ Zwłaſzcżá ten co przed ſobą przyſzłe rzecży cżuie. RejWiz 71 (4); OrzRozm Bv; Detineo te fortasse profecturus alio fueras, Zádzierżawam cie/ á tyś podobno miał pilnieyſzą przed ſobą. Mącz 447c (5); OrzQuin Aav; GórnDworz Y; RejPos 6v (2); BielSat L4v; RejZwierc 207v; BielSpr 43v; CzechRozm 21; ModrzBaz 97; KochPs 31; trzy rzecży mam przed ſobą: ábo mnichem być: ábo puſtelnikiem: ábo ná oycżyznie mieſzkáiąc [...] dobrze wedle Bogá żyć SkarŻyw 332 (3); KochFr 16; BielSjem 28; GórnRozm K2v; GostGospSieb +2v; Ogniá/ mieczá ſrogiégo nigdźiéy nie vydźiemy/ Co ieſt złégo ná świećie/ przed ſobą vyźrzemy. GórnTroas 65 (2); OrzJan 46; WujNT Hebr 12/2; KlonFlis Hv; KlonWor ded **2.

BB. W stosunku do człowieka poruszającego się do przodu (358):

a. Poprzedzając w ruchu (o człowieku, zwierzęciu, pojeździe); in capite PolAnt (230): Báran chodząc przed owcámi/ Potrząſał cżęſto rogámi BierEz R4; iako wolu [!] ku ofierze przed ſobą ciągnęli [Jezusa]/ pchaiątz OpecŻyw 108v (8); PatKaz III 134; Drugie dwie dzieweczce młode na bydlę przywiązawſzy przed ſobą pędziła. MiechGlab 55; WróbŻołt 67/8 (2); Pan Ieſus przydzie wobłoku ſędzić á ogień przed nim vprzedzi. RejPs Ff5 (3); RejKup v8v; LubPs A6 (5); GroicPorz z3v; Dármo mi maſz okázowáć/ ony złote krzyże/ álbo ony białłe y tzerwone/ ktore na proporcach przed Papieżem noſzą? KrowObr 239 (7); RejWiz 74 (5); Vſtáwicżnie był słup obłocżyſty przez dzień/ á słup ogniſty przez noc/ przed ludem. Leop Ex 13/22 (15); Wołom kłádał ogniſte wiązáni ná rogi/ Ktore puſzcżał przed woyſkiem/ w nocy cżyniąc trwogi RejZwierz 39v (2); Przytym ſiedḿ kápłanow ponioſą ſiedḿ thrąb rogowych przed Skrzynią BibRadz Ios 6/4 (21); Dawid záſię z drugim ludem był weſoł przed Arką ſpiewáiąc y gędąc rozmáite pienie. BielKron 70; Potym przyiechał Mauryc ku Máieſtatowi zwielkośćią Pánow nákoniech/ przed ktorym też y Trębácże byli. BielKron 232v; Przed márámi ná ktorych ćiáło było krolewſkie/ iechał Ian Tárło w zupełnym kiryſie BielKron 425v (44); Mącz 7c (6); OrzQuin V2v; A oto záſię oná gwiazdá ktorą widzyeli ná wſchod ſłońcá poſthępowáłá przed nimi RejPos 35v (3); Bo pátrz gdy Hetman iáki zacny po iákim ſławnym zwycięſtwie więźnie wiedzie/ dziáłá przed nim tocżą/ chorągwie nioſą RejZwierc 144 (9); BielSpr 13 (2); Iehowá Bog wáſz idzie przed wámi/ on walczyć będzie zá was BudBib Deut 1/30 (19); HistHel C3v; StryjWjaz B2 (3); CzechRozm 264v (3); ModrzBaz 118v; SkarJedn 261; Nie ieſt ták prędki obrzym niewśćiągniony/ Kiedy do kréſu przed wſzytkiémi bieży KochPs 27 (6); á tym cżáſem Aod zwołał lud do woyny/ y ſam przed nim idąc/ záſtąpił v Iordanu przechod SkarŻyw 559 (4); StryjKron 310; Skądeś záś przed wſzyſtkiémi iák w tańcu rey wiodąc/ Pod Wielkiéś Luki przyſzedł KochJez B; ArtKanc N20v; ActReg 59 (2); Calep 409a; Phil P3; LatHar 719; Gdy tedy czyniſz iáłmużnę/ nie trąb przed ſobą/ iáko obłudnicy czynią w bożnicách y po vlicách WujNT Matth 6/2 (6); SarnStat 2v (2); SiebRozmyśl G (2); KmitaSpit C4v; SkarKazSej 678a (2); KlonFlis A3v; Lecż do tego złodźieyſtwá/ y woły/ y krowy/ [...] należą/ Ktore z domu y do dom przed Páſterzem bieżą. KlonWor 25 (3); SzarzRyt D2.

Połączenia: »daleko przed« (2): my s cżáſem o zakład bieżymy/ cżás iuż naprzod wyſkocżył dáleko przed námi/ y iuż go podobno nie vgonimy RejZwierc 159 (2).

»tudzież (a. tuż) przed« (3): LubPs S3v; chadzał ſtáruſzek miły/ do oney Bożey męki zgárbiony/ [...] pies tudźieſz przed nim OrzRozm M4; BielKron 329.

»przed ... za« [szyk 4:4] (8): OpecŻyw 10v; BibRadz Bar 6/5; tedy podobno ná tho ſye przygodźić im mogę/ ábym zá Hoſiuſem Kſyęgi/ á zá Kromerem Káłámarz nośił/ á zá nimi á nie przednimi chodźił OrzRozm Q; lud zbroiſty przed Arką ſzedł/ á lud poſpolity zá Arką BielKron 47; HistRzym 18v; BudBib Iob 21/33; nie potrzebowaliby celnieyſzy ludźie w Polſcze ták wiele páchołkow zá ſobą y przed ſobą GórnRozm A4v; Idźie przed tobą corká iákoby dźiw iáki/ A ty zá nią drugi dźiw ZbylPrzyg B.

Wyrażenia przyimkowe: »przed nogami« (3): ſlowá roſkazánia twe^go moy pánie nieinákſſą mi iáſnoſć dawáią iáko iáka pochodnia wćiemną noc przed nogámi memi RejPs 183; RejPos 346; KochPs 183.

»przed oblicznością (a. obliczem)« = ante faciem, in conspectu Vulg (13): WróbŻołt 49/3 (3); RejPs 74v (2); Byłeś wodzem w drodze tuż przed ich oblicżnoſcyą LubPs S3v (5); Leop 1.Reg 30/20; RejPos 112v; A za nie wyſzedł Iehowá przed oblicżem twoim [ante te]? BudBib Iudic 4/14.

b. Poprzedzając tą samą drogą na miejsce, do którego ktoś później ma przyjść; ante conspectum Vulg [w tym: pos(y)łać itp. (43), poseł (10)] (104): OpecŻyw 48; y poſlał Iakob przed ſobą Iudaſa do Iozefa do Eiptu iż by opowyedzyał przyiechanye iego HistJóz Ev (2); A Ieſus natychmiaſt przymuśił vcznie ſwoie/ aby wśiedli włódź i iachali przed nięm [praecedere eum] na drugą ſtronę aſz by on odprawił rzéſze MurzNT Matth 14/22 (3); LubPs Y; RejWiz 155v; Oto ia poſyłam Angiołá moiego [...]/ ktory przepráwi drogę twoię przed tobą. Leop Mar 1/2 (4) [przekład tego samego tekstu OpecŻyw, HistRzym 83v, RejPos 8v, BudBib Mal 3/1, BudNT, CzechRozm, LatHar, WujNT (7)]; LeszczRzecz A4v; BibRadz Gen 24/7 (8); był Ian poſłem przed Pánem każąc ná puſzcży Ewányelium BielKron 137 (4); Praecursor Christi Ioannes, Poſeł przed pánem Kryſtuſem S. Yan. Mącz 74d; GórnDworz M6v (2); poſlę wielkie ſkárby przedemną ná wygnánie. HistRzym 91 (3); RejPos 8v; Lácno wiedzieć tych ſpráwę/ co ták pocżynáią/ Bo ſzpiegow áni ſtrażow/ przed ſobą nie máią. BielSat L3; GrzegŚm 47; KuczbKat 230; BielSpr 53; WujJud 161; Y posłał Iáákob posły przed ſobą do Ezawá brátá ſwego BudBib Gen 32/3 (4); BudNT Matth 11/10 (2); CzechRozm 55v (4); ModrzBaz 68; KochPs 158; y pytáli go ieśli tám nieminął Athánázyuſzá? á on rzekł: przed wámi iáchał/ gońćie go. SkarŻyw 392 (5); StryjKron 309; CzechEp 354; KochJez A4; ActReg 56; Phil P3; LatHar 684; WujNT 45 marg (12); WysKaz 6; SkarKaz 7b (2).

Połączenie: »wprzod przed; przed [kim] przodkiem« (4;2): Idźmyż thedy w przod przed twą żoną á ochędozymy dom. BibRadz Tob 11/2 (2); [Rzymianie] oſobne kthemu mieli młodźieńce prędkie ná zabiegi/ ktorzy przed woyſkiem przodkiem chodźili/ áby mieyſce náydowáli gdzie by woyſko położyć BielSpr 7 (2); BudBib Tob 11/2; WujNT Luc 1/17.

Wyrażenie przyimkowe: »przed oblicznością (a. obliczem), twarzami« = ante faciem PolAnt, Vulg (23:1): A ty dziécię prorokiem nawyſſe^go będzieſs/ bo przeydzieſs przed oblicżém pańſkim ſprawiatz drógi iego. OpecŻyw 12v (2); MurzNT Luc 1/76 (2); Leop Mar 1/2; BibRadz Luc 1/72; RejPos 8v (6); BudBib Gen 32/21 (2); BudNT Matth 11/10 (2); CzechRozm 256v; Oto ia poſyłam poſłá mego/ á vmiećie drogę przed twarzámi moimi CzechEp 301; ArtKanc A18; LatHar 684; Oto ia poſyłam ániołá mego przed oblicznośćią twoią (marg) To ieſt, przed tobą [...] (–) WujNT Mar 1/2 (4).

c. Wyprzedzając, wykonując ruch do przodu (zwykle przenośnie) (4): Ale wſzytko [tj. wszystkie gwiazdy] poſpołu s tym ſie niebem tocży/ Ták iż iedno przed drugim s kryſu nie wykrocży. RejWiz 145v (2); A tego pilnie ſtrzeż áby gębá nigdy przed mieſzkiem wzawod nie wyſkákowáłá RejZwierc 35v.

Wyrażenie przyimkowe: »przed obliczym swoim« = do przodu (1): [Cherubini] przed oblicżym ſwoim [ante faciem suam] chodzili. Leop Ez 10/22.

d. Na drodze, którą ktoś ma wkrótce przejechać; a facie PolAnt (tu 2 r. z przedmiotem jako punktem odniesienia) (15): áni przed ſlepym położyż cżymby ſie mogł obráźić Leop Lev 19/14 (2); Pálámedes gdy przyiechał do niego [Ulissesa] á on orze iáko chłop/ [...] położył dzyecię ſyná iego przed pługiem Telemachá/ przenioſł go Vliſes pługiem BielKron 56 (4); Sieć zgotowáli ná kroki moie/ [...] wykopáli przedemną doł BudBib Ps 56/6[7]; Potym Bog oſuſził morze cżerwone przed nimi BudBib Iudith 5/11 (4); SkarŻyw 582; KmitaSpit B; SkarKaz 279a.

Wyrażenie przyimkowe: »przed sobą« (3): trudno ſie [ustrzec] [...] Okrętu rozboynicżego/ ieſliby tylko przed ſobą drogę okrętową ná wodzie vpátrował CzechRozm 131; ktore [okrucieństwo tureckie] wſzyſtko przed ſobą nie tylko pożyra/ ále też nogámi depce PowodPr 9; nie dáleko biegu Do Białey kárcżmy maſz przed ſobą fliśie KlonFlis Hv.

e. O otwartych drzwiach umożliwiających wejście (5): RejAp 38 (2); BudNT Apoc 3/8; Otom dał przed tobą drzwi otworzone WujNT Apoc 3/8 [zawsze przekład tego samego tekstu].

Wyrażenie przyimkowe: »przed obliczem« (1): ktorego poiąłem zá práwicę/ [...] otwieráiąc przed oblicżem iego [coram eo] wrotá BudBib Is 45/1.

2. O kolejności w tekście (o większym fragmencie, wyrazie, literze lub znaku pisarskim) (42): WIdzątz lud poſpolity ten dziw iako przed ty^m kapitulum napiſáno/ [...] chcieli gij krolem wybratz. OpecŻyw 53 (2); Takié [w] gdy śię trafi na końcu ſłowa/ iako f wymáwiąmy/ a także i przed ſz/ przed k i niektorymi inſzęmi literami MurzOrt B3; MAło ieſt rozny then tho Pſalm od tego czo przed nim ieſth położon LubPs T (3); zdáło ſye zá rzecz potrzebną/ ábym tu przed Poſtępkiem Sądownym o pozwie nieco ſzerzey przypiſał GroicPorz p; BibRadz *5v; Praefatio, Przedmowa/ To yeſt pirwſza rzecz przed yákiemi xięgámi. Mącz 119a (3); Ku Czytelnikowi polſkiému/ przed QVINCVNXEM krótka Piſárzowa Prośbá. OrzQuin A2; SienLek a4v (2); LeovPrzep F4v; GórnDworz O6; RejPos 320; Vyrzyſz tu wtem Teſtamenćie cżytelniku niektore litery po kráioch przed przypiſkámi BudNT przedm a6v (3); CzechRozm 64 (2); LatHar [+12]v (2); Przed tym wierſzem Budny y Czechowic [...] przydawáią do textu ſłowá Bożego ty ſłowá (y poſłał go związánego do Káiphaſzá Arcykápłaná) WujNT 378 (5); JanNKar G; JanNKarKoch G2; JanNKarOrz F3v; O INDVLTCIE v Oycá S. Papieżá vproſzonym/ [...]. Máło co niżéy naydźieſz przed Akádemią [tj. przed rozdziałem pt. Akademija]. SarnStat 179; (nagł) Opiſánie y rozdźielenie złodźieyſtwá [...] (–) PRzed wſzytkimi rzecżámi/ trzebá ogránicżyć [= zdefiniować] Złodźieyſtwo/ y rodzáie złodźieiow wylicżyć KlonWor 3.

Połączenia: »mało (co) przed; przed [kim] trochę« (2;1): MAło przed tą dziſieyſzą Ewányelią niżey nápiſáną/ tenże Ewányeliſtá Lukaſz s. piſze: Iż [...] RejPos 220v; RejPosWstaw 21v; pocżąwſzy od Dániel. 11. ꝟ 36. Przed ktorym trochę [...] ꝟ 35. ták ten Dioniziuſz piſze. fol. 794. [...] CzechEp 409.

»pierwszy [= poprzedni] przed [czym]« [szyk 2:1] (3): iuż żądłá ich/ y ine ſzkodliwośći ich [szarańczy]/ [...] w pirwſzey przed tą roſpráwie ſzyrzey opiſano. RejAp 80 (3).

»prawie przed« (1): [...] Dokłádáiąc y te^go [św. Paweł] práwie przed przyśięgą [cf 2.Cor 1/18] tymi ſłowy: [...] CzechEp 208.

3. O kolejności w ocenie (205):

a. Wskazuje na tego, kto jest niżej oceniany; całość oznacza wyższą ocenę, wyższą pozycję: bardziej, więcej, większy, lepszy itp.; prae Vulg, PolAnt, Modrz; coram Vulg, PolAnt; ante Mącz, Modrz; super Vulg (188): KromRozm III P7v; LubPs C; Leop 4.Esdr 12/7; ktoż ćię tak zacnym cżyni że drugich zá nic przed tobą nie máią. BibRadz II 93b marg; Prot E; GórnDworz I4 (2); A niecnotá przed nią [cnotą] płuży. RejZwierc 231 (2); WujJud 98; To ich [biskupów carogrodzkich] więcey bolało/ iż [...] ty wſchodne Pátryárchy/ ktorzy im w ſławie świeckiey dáleko byli podleyſzy/ przed ſobą ná pirwſzych mieyſcách widzieli. SkarJedn 174; KochDz 108; KochWz 135; (nagł) Przemowá Białychgłow do Mężcżyzn. (–) Y Coż ſie z nas śmieiećie Pánowie z brodámi/ Zaż nam Bog wiele nie dał ſwjch dárow przed wámi? BielSjem 2; Czuynym ſtróżem był záwſze poſpolitéy rzeczy/ Iéy pożytek/ przed ſwoim/ miał ná dobréy pieczy KochTarn 74; GostGosp 1; VotSzl C2.

Z wyrazem zawierającym element semantyczny (naj)wyższej oceny, pierwszeństwa (75): LubPs E2; BRoniowſkich narodowie/ záwżdy znácżni byli/ [...] Ale ſnadź ow wyroſłek/ vgania [tj. góruje] przed nimi RejZwierz 89 (2); OrzRozm P3v; był tego vmyſłu/ iákoby mogł poſpolitego cżłowieká vbogiego k ſobie przyciągnąć/ [...] á im zwirzchność przed inymi przełożonymi zoſtáwić. BielKron 119; RejPos 215v; Przed wſzyſtkimi Rzemioſły Gárncżarze wygráli BielSat C3 [idem BielRozm]; trzebá [...] pomnieć ná ſłowá ony Mędrcow onych czo záwżdy mocnie przekłádáli poććiwe przed pożytecżnym. RejZwierc 65v (2); PaprPan P4v; Ten Izráhelá obrał przed inſzémi KochPs 197; NiemObr 50; KochFr 25; MARS tákże/ choć koſmátą miał ná ſobie ſkórę/ Wżdy miał przede wſzytkimi/ v Iliéy górę. PudłFr 75; BielRozm 20. Cf Zwroty.

cum ai posit = ai sup (5): GórnDworz Yv; Dałći [człowiekowi] rozum/ zdrowie/ dałći cżłonki ſláchetne przed inemi źwirzęty RejPos 74v; KochPs 67; Naświętſza głowá/ á przed Anioły doſtoyna/ oſtrym ćierniem byłá zránioná ArtKanc E8v; Znácżnaś twoią pięknośćią doſyć przed inſzymi SapEpit B4.

cum comp a. sup [comp często przybiera funkcję sup] (21): Leop 3.Esdr 9/45; co za ſtáránie náſze o tym było/ iákobychmy my byli kogo w tym [tłumaczeniu Biblii] przed ſobą przednieyſzym vználi BibRadz *5 (2); poſádził go zá ſtoł przed trzemidzyeſty mężow wyzſzey BielKron 63v; Dignitate ceteris excellere, Mieć poważność więtſzą przed inſzemi. Mącz 46b (2); ktory był Anioł piękny/ Anioł przed inemi wſzythkiemi Anioły nawybráńſzy RejPos 100v (4); HistLan A4v; Synwagá ieſt lepſza przed inſzymi wagámi Strum B3v; Acż ia nie ieſtem ten/ ktorybym o ſobie to rozumiał/ żebym przed inemi/ y co pożytek cżyni y co wádźi lepiey bacżył ModrzBaz 137 (2); NiemObr 3 (2); KochBr 151; KochPhaen 4; [zazdrość] Boleie/ że kto przed nią kiedy wysſzéy ſkoczy KochPieś 44; ZawJeft 21; A ten gdźieś śiedząc nárzéka zdáleká/ Przed którym niémam milſzégo człowieká. KochFrag 24.

W tekście pierwszego przykazania (13): Niemiey Bogow cudzych przedemną KrowObr 88 (4); BibRadz Deut 5/7; BielKron 32 (2); SarnUzn C8v (2); Nie będźieſz miał bogów inſzych przedemną. BiałKat 43v; BudBib Ex 20/3; CzechRozm 13; ArtKanc M6.

Połączenia: »między ... i przed« (1): ták też y tych cżáſow potrzebá ná mieyſcu Piotrowym/ tákiego ko^go vpátrowáć/ ktoryby [...] między inſzymi/ yprzed inſzymi/ klucżámi tymi władał NiemObr 29.

»nad i przed« (1): ieſli Piotr miał/ iáką zacność y zwierzchność nád inſzymi y przed inſzymi/ we zborze páná Chriſtuſowym NiemObr 50.

»naprzod (a. wprzod), napierwej przed« [szyk 2:1] (2:1): PIlnie thedy proſzę/ áby ſie napierwey przed wſzyſtkiemi rzecżámi [primum omnium] działy/ proźby/ modlithwy/ przycżyny/ dzięki/ zá wſzyſtki ludzie [...] Leop 1.Tim 2/1; Mącz 36c (2); żeby ludzie Rycerſcy/ defenſores patriae [...] w przod przed drugimi oyczyznie domá in toga [...] ſłużącymi/ [...] ad officia et beneficia Reipub: przypuſzczáni byli VotSzl C2.

»przed ... po« (1): ijż panná Mariá [...] ieſt panna nad pannami/ ktorá przed ſobą niemá pirwé/ anij po ſobie má takowé panny wtoré OpecŻyw 187v.

Zwroty: »mie(wa)ć przed [kim, czym] (na(de)przod)« = górować, być ważniejszym [szyk zmienny] (32): Co y nieme źwirzętá ſnadź przed námi máią/ Iż w wielu rzecżach miáry lepſzey vżywáią. RejWiz 37 (5); RejZwierz 24; ktora [nauka] [...] ma ták wiele przed Ricerſkiem rzemięſłem/ iáko wiele ma/ duſzá nád ciáło GórnDworz G7 (7); Othoż wierni zápráwdę przed niewierniki wiele naprzod máią RejPos 7; RejZwierc 70v marg (6); niechby nikomu tego vrzędu nieporucżano/ iedno temu/ ktoryby powagą/ náuką/ doświádcżeniem rzecży/ y zwierzchnośćią przed inſzemi wiele miał [prae caeteris valeat]. ModrzBaz 132; tedy też z tego niewiem iáko wynidą/ żeby nie muśieli być trzey Bogowie/ między ktorymi nie ma nic ieden przed drugim CzechEp 145; KochFr 38; KochPam 80; ZNam ia to/ iż przedemną wſzyſcy wielé máią/ Ci którzy ſye wiérſzámi y piſmem pętáią PudłFr 65 (3); KochFrag 48; SarnStat 39; GosłCast 61; KlonWor 7 (2); [SenekaGórn 116, 128].

»mie(wa)ć przodek, naprzod itp. przed; przodkować, przodek dawać, przodek trzymać, naprzod iść przed« = górować, być ważniejszym (lub przypisywać większą ważność); antecellere, excellere, habere praerogativam, partes primas habere, primas ferre Mącz [szyk zmienny] (20:3;2:1:1:1): LibLeg 11/151v; Vprzeymye wyznawamy/ iż v ſtárych oycow koſćyołá/ koſćyoł Rzymſki przed inemi przodek myał. KromRozm I G4v; ktorzy ſzkápą ſwoim/ ſzátą/ vcztą [...] chcą wſzytko mieć v Krolá naprzod przed godnymi. OrzRozm P; Od tegoſz cżáſu ma przodek Káſztelánia Krákowſka przed Woiewodztwem. BielKron 352v (2); Mącz 46b (6); niechayże moy dworzánin w tym wſzytkim przed Włochy przodkuie. GórnDworz E3 (4); BielSat G4v (2); RejZwierc 108v (4); Niechże tedy Filozofſkie pánowánie naprzod idźie przed [Praeerat] Krolewſkiem w Rzecżypoſpolitey ModrzBaz 129; KochWz 138; iż Páná Chryſtuſá niechcą mieć iedno proſtym ſobie podobnym cżłowiekiem: choć iednák przodek mu przedſię iákiś przed ſobą dawáią ReszPrz 76; ReszList 187; BielSjem 13; BielRozm 4; Piotr w liczbie Apoſtołow wſzędy przodek trzyma/ też y przed Iędrzeiem ſtárſzym brátem ſwoim WujNT 217.

Wyrażenie: »jeden przed drugim« (7): Bo ie zgodá w ich boſtwie ták dźiwnie złącżyłá Ze iednemu przed drugim nic nie vſzczerbiłá GrzegRóżn Nv; GórnDworz N5 (3); gdyż v niego nie ieſt zacnieyſzy ieden przed drugim. RejPos 60v; CzechEp 145; NiemObr 53; [iedno przed drugim dobrodźieyſtwo ma ták wiele/ iáko ma niebo przed źiemią SenekaGórn 128].

Wyrażenia przyimkowe: »przed inszemi (a. in(n)emi), drugi(e)mi« [w tym: in(n)emi (inszymi) wszy(s)tki(e)mi (4)] = prae aliis a. caeteris Modrz (39:5): KromRozm I G4v; przywiedziono bylo Heſter brátankę Márdocheuſſową/ á podobáłá ſie Krolowi przed inſſymi Leop Esth 2 arg; BielKron 119; Mącz 46b (4); GórnDworz K4; ieſzcże w Ráiu/ gdy go [Bóg człowieka] iuż był oſwiećił rozumem przed inemi źwirzęty RejPos 83v (7); RejZwierc 108v (2); Strum B3; Gdy pocżćiwie wychowaſz iego naprzod z młodu/ Tákowy przed drugimi wygrawa zawodu. PaprPan P4v; ModrzBaz 132 (2); KochPs 67 (2); CzechEp 111; Lecż przed innemi wſzytkiemi/ naznácżniey tego [prześladowania] ſkuśił Pan y zbáwiciel náſz NiemObr 3 (3); KochFr 38; KochPhaen 4; KochWz 138; ReszPrz 105; ReszList 187; KochPam 80; Biała płeć/ y mężczyzná/ y ktokolwiek żywie/ Ale ty przed inſzémi owſzem oſobliwie: Pieśni weſołé wſzyſcy weſoło śpiéwayćie PudłFr 71 (2); ZawJeft 3; GrochKal 26; KochFrag 48; A tákowy przerzeczony ſzácunek ſkázuiemy/ áby był chowan z łáſki náſzéy przećiwko ſzláchćie: którym w téy mierze tę łáſkę przed innémi chćieliſmy okázáć. SarnStat 326; WitosłLut A2; VotSzl C2; SapEpit [B2]v (3).

»przed oblicznością« = coram omni multitudine Vulg (3): Zacnye przed oblicżnoſcyą złych ták wywyzſſaſz moy ſtan LubPs E2; Leop 3.Esdr 9/45; Nie będzyecie mieć Bogá inego przed oblicżnoſcią iego. BielKron 44.

»przed(e) wszy(s)tki(e)mi« [w tym: przed wszystkimi inszymi (1)] = super omnes Vulg (19): Leop Esth 2/17; RejZwierz 64v; że tym iednym Hoſiuſem Polſka Koroná przede wſzytkiemi Krześćijáńſkiemi Kroleſtwy pewnie wygráłá. OrzRozm P3v; KochSat B4; Mącz 256c; GórnDworz Yv; RejPos 58 (2); BielSat C3; RejZwierc 183; Wielkie owſzeki przymuſzenie do posłuſzeńſtwá ná lud ſwoy kłáda (kust) wkłáda (–) zwierzchny Pan/ gdy [...] przykłádem ſwym idźie przed wſzytkiemi [praeit omnibus] ModrzBaz 23v; Król ćię vlubił ſobie przed wſzytkiémi KochPs 68 (2); Ale dwá iednák przed wſzytkimi byli/ Ktorzy ná dworze cżás długi ſłużyli. Fiedur/ á Borzuy KochSz A2v; NiemObr 3; Powinniſmy o káżdym kośćiele [...] ſtaránie cżynić: ále przed wſzyſtkimi inſzymi/ o náſzym/ to ieſt/ o Rzymſkim ReszPrz 105; ReszList 187; PudłFr 75; BielRozm 20.

»przed(e) wszytki(e)m (a. wszem), wszystkiemi rzeczami, wszemi« = przede wszystkim; ante omnia Mącz, PolAnt; primum omnium Vulg; comprimis, imprimis Mącz (3:2:1): Leop 1.Tim 2/1; BielKron 330v; Praecipitur ante omnia ut casti legant, Przed wſziſtkiemi rzeczami to naprzod roskazano/ aby [...] Mącz 36c (2); BudNT Iac 5/12; Teraz záś ktoś mu ſerce do dźieći popſował/ Któré ón przede wſzytkiem nabárźiéy miłował. ZawJeft 21.

α. O pierwszeństwie prawnym (10): bywa iż iednák czáſem y zá pierwoſćią Areſtu doſtawa drugi długu przed drugimi Areſtatormi GroicPorz ee2v; ktorzyby s tych po zmárłym bliſzſzy byli/ ſpadek zárowno biorą przed tymi wſzytkimi Perſonámi/ ktore idą wzgorę y przed pobocznymi. GroicPorz ff3v (9); RejPos 56.

β. O rywalizacji, współzawodnictwie (18): BibRadz Gen 27/41; bo iedne chczącz vcżynić złość drugim: drugie theż áby vcżyniły doſyć ſwey woley: przez długi cżás łápáły przed ſobą onego páná/ iáko dzieći orzechy w cżacżu. GórnDworz M8v (2); RejPos 56v; Ci dwá przed ſobą cżęſto ſie ſkradáli/ A o Krolewnę Krolá nálegáli. KochSz A2v; Kto żyie w ſławie prawdźiwéy cnotliwie/ Gárnąc ſyę do niéy przed inſzémi chćiwie ZawJeft 24.

Wyrażenie: »jeden przed drugim« (12): RejRozm 401; RejWiz 90; LIgurgus miedzy práwy ták dołożył tego/ [...] By ſie [panny] też nie ſtroiły iedny przed drugimi RejZwierz 40v (2); Auctarium, Przidátek. Podwyſzenie mytá/ kiedy yeden przed drugiem kupuyąc podwyſzſzá Mącz 20b; OrzQuin R3v; GórnDworz K5 (2); RejPos 316v; Owa iedná przed drugą ná to ſie ſádziłá/ Iákoby ná wſzem oycu pilniey vſłużyłá. HistLan D3; ieden ſię przed drugim [bracia zakonni] vbiegáiąc do cáłowánia przybytku Duchá S. [...] SkarŻyw 16; PowodPr 56.

b. Wskazuje na tego, kto jest wyżej oceniany; całość zawiera sens: być gorszym (17): á ták y wſſytki możnoſći wſſeliákiego ludu/ ſlábe ſą przed możnoſćią twoią. RejPs 94; Sziednał je offiarą ſwoją Przeth ktorą ſnacż zanicz ſtoją Wſſytky tego ſwiata cznoty RejKup Sv; KrowObr C2; Przed tą [mądrością] muſzą vſtępić wſzytki ſwiátá tego/ Spráwy RejWiz 62v (3); BielKron 76v; Przed ktorą ſwiátłoſcią ſłońce y mieſiąc ieſt iáko ciemna gwiazdá RejAp 186; RejPos [77]v (2); wſzákże gdzie przyidzie ná dziſieyſzą ſtrzelbę wielgą/ zgáſną wſzyſtki máchiny ſtáre przed nią. BielSpr 61 (2); PaprPan N (2); PudłFr 67; Moc/ mądrość/ świątobliwość/ ták záśiádłá w tobie [Boże]/ Ze przed nią/ rzecż ſtworzona/ ieſt brzydkośćią w ſobie. GrabowSet D; SapEpit A3.

4. O kolejności matematycznej (5): Y owſzem tha Licżba [10] wſzythki inſze przed ſobą: [..] w ſobie zamyka. KłosAlg A4; kąty Figury théy co ieſt ná cztéry węgły/ dwiemá kątámi proſtymi przenoſzą kąty théy Figury/ która ieſt przed nią: to ieſt/ Klinowe [tj. trójkąta] kąty. GrzepGeom E4 (3).

Połączenie: »przed [czym] nabliższy« (1): Káżda tedy Figurá z proſtych liniy będąca dwiemá kątámi proſtemá/ więcéy ma niż tá co ieſt przed nią nabliżſza. Iáko ná przykład: [prostokąt i trójkąt itd.] GrzepGeom E.

5. O kolejności czasowej; ante Miech, HistAl, PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, JanPrzyw, Cn; sub Mącz, Cn (2204):

a. Wskazuje na odstęp czasowy wstecz (502):

α. W stosunku do chwili mówienia lub pisania: jaki czas temu, jak dawno (489): Item zeznal ze przed pulroczem Myąſkayąncz wbidgoſczi trzy ſuknye vkradl LibMal 1554/184 (10); LibLeg 11/152v; Ia przed księżycem abó mało dáwniei/ przyſtępowałem [do sakramentu] przymuſzony MurzHist P4; Mącz 265c; iże dla tey náuki muſielibyſmy wſzytkich á wſzytkich potępić/ [...] też y tych ktorycheſmy ſámi przed rokiem do zboru przyięli SarnUzn H5v.

Z liczebnikiem głównym a. nieokreślonym (219): Iako ya o thym wyem ysz themv mynala dzeszyacz lath przed kthora dzeszyacza lath przerzeczona hanna nyepozywala o przerzeczone ymyenye ZapWar 1527 nr 2377; MiechGlab *2; Item zeznal yſch wnyſſye przed czwyerczia lyatha Goſpodarzevi ſwemv 20 zlotich wągierſkych vkradl LibMal 1545/99v; Item Ianovi parobku hanuſch Gromovemu 2 koſſuli vkradl przed 15 nyedziel LibMal 1550/152 (52); LibLeg 11/158; Yáko y o Montanye Kácerzu yego vcznyowye [...] przed kilkyemnaſćie ſet lat tfirdźili. KromRozm I B2v (12); ktorym zwami był tedy kiedyſcie iakoby przed ſiedmią abo oſmią kſiężycow do Wenecjiei iezdźili. MurzHist P4v (2); KromRozm II b4v (3); Tárrákonſkye Concilium w Hiſpániey przed tyſyącem álbo yedennaſcyą ſeth lat do Hiláryuſá papyeżá ták piſáło KromRozm III P3 (15); KrowObr 28v; Leop 3.Esdr 6/14; BibRadz 2.Cor 12/2; OrzRozm M2; BielKron 170 (5); Ab hinc triennium, Przed trzemi láty. Mącz 1b; Nudiustertius decimus, Przed dwánaście dni. Mącz 252c (8); OrzQuin D (3); SarnUzn G5v; gdyż ſie to w nim wypełniło y okázáło wſzytko co o nim przed wiele tyſięcy lat [...] wypiſano RejPos 101v; BiałKat 173v; BielSpr 57; WujJud 37v (14); WujJudConf 14; BiałKaz I (2); BudNT przedm a3v; CzechRozm 165v (4); A o ośiádłośći przed wielem wiekow przywłaſzcżone/ á cżemu zkim woiowáć? ModrzBaz 105 (2); SkarJedn A4 (17); Oczko 3 (2); by ią byłá tá prętka śmierć ná myſlách świátá tego [...] záſtáłá: żáłowáć iey y płákáć ſłuſzniechmy mogli. Ale teraz zá pomocą Chryſtuſową/ przed cżtermi mieſięcy/ iáko wtorym Chrztem/ ſwoim ſię przedſięwzięćim obmyłá SkarŻyw 196 (6); StryjKron 95 (2); CzechEp 128 (3); NiemObr 153 (3); KochFr 115; ReszPrz 15 (7); ReszHoz 139; Przyſzedł też tu Miniſter ieden przed kilką dni ReszList 173; GostGospSieb +3; KochFragJan 3; Grzegorz S. żył przed dźiewiąćią ſet lat/ Bedá przed ośmią/ Anzelmus przed piąćią/ Bernárd przed czteremá ſty LatHar +7 (15); WujNT 68 (4); WysKaz 38 (2); SarnStat 11 (5); PowodPr 55; SkarKaz 1a (4); SkarKazSej 665b (4); KlonWor 16 (2); Przed látem ábo trzemá/ nie tákbym wam śmiele Prawdę mowił ZbylPrzyg B4v (2).

Z liczebnikiem porządkowym (1): Nudius sextus, Przed ſzóſtym dniem. Mącz 252c.

Połączenia: »jeszcze przed« [w tym: (wszemi) wieki (13)] (15): yſz marya dzyeuycza vybrana matka boſtwa/ o yeſcze przed wſzemy vyeky PatKaz II 48v (14); NIoſęć iuż Wielmożny á Miłośćiwy Pánie dawno poſlubioną arrham mea literariam, [...] Ktora ieſzcże przed pulrokiem zgotowána/ po Kolędźie Mśćjwey Oſobie twey chętliwą ofiárą páść miáłá RybGęśli A2.

»już przed« (1): iż ták ſą dálecy od śiebie/ iáko dálekie ſą ty látá náſze od onych/ ktore iuż przed tyśiącem lat minęły CzechEp 128.

»przed ... po« (1): BielŻyw 170 cf »przed czasem« ‘niedawno’.

»przedtym przed« (2): Tákże Dániel opiſuie też nie Bogá ſpoliſtne^go/ [...] áni opiſuie tego ktoryby był przedtym przed wieki CzechEp 299 (2).

Wyrażenia przyimkowe w znacz. ‘dawno, w przeszłości’: »przed czasem« (1): Gladiatores, Byli przed czaſem oſobliwi ludzie w ſzermierſtwie wyćwiczeni Mącz 146a.

»przed czasy« = olim, quondam Mącz (36): Gotthi populi, Lud który przed czaſy w Norweiey Szweckiey źiemi y Gotiey [...] mieſzkał. Mącz 147c; Lectus, Loże ná którich przed czáſy do ſtołá ſiadano. Mącz 186d (33); RejZwierc 247v; KochFr 52; Skąd ſię to pokázuie/ Iż więcey przykłádow Było ná świećie niż praw/ zá ſtárych prádźiádow. Bowiem Lex Pompeia przed cżáſy nie byłá KlonWor 65.

»przed dawnemi czasy« = olim Modrz (7): A to prorocztwo tey ſybylle bylo znathchnyenya y uoley ducha ſzwyątego przeth dawnymy czaſy PatKaz II 57v; Cháldejſkie przed dawnemi cżáſy ſzyrokie było pánowánie. ModrzBaz 105 (6).

»przed przeszłemi czasy« (3): ábyſmy Ziemię Podláſką/ która przed przeſzlémi czáſy zupełnym á cáłym Práwem do Korony Polſkiéy záwſze należáłá/ téyże Koronie [...] przywróćili SarnStat 1037 (3).

»przed laty« = quondam Mącz; olim Modrz (48): KromRozm I A4v (2); pomnię ia przedlaty/ Ze w Polſcze żaden niebył w pieniądze bogaty. KochSat A2v; Diadema, obwiąská głowna z purpury yáką przed laty Krolowie y krolowe noſyły. Mącz 84b (5); OrzQuin Q4; Prot B3v (2); RejPosWstaw [21²]; Zá cżym náſz ięzyk on przed láty tak zacny [...] bárzo z chodzi BudBib b4v; Strum G2v; BudNT przedm c3v; PaprPan H2; Przed láty ſtáwiano v ſądu zegárki ćiekące/ wedle ktorych zámierzano ſtronam cżás do mowienia ModrzBaz 94v (3); KochDryas [A3]; KochTr 13; KochFr 123; Ieſt ná niebie (kto świádóm) bárwiérz: był przed láty Podczáſzym v Iowiſzá KochBr 151; WisznTr 13; KochPam 81; KochPieś 53; PudłFr 40; Ták przed láty bywáło ták ſie ſpráwowáli/ Stárzy w Rádzie śiadáli/ młodzi woiowáli. BielRozm 8; GórnRozm Lv; KochProp 7; [Turek] o tym myśli/ [...] iż iáko ſobie przed láty przez źiemię Węgierſką torował drógę do Polſki/ ták y teraz tęſz áby przez Polſkę mógł do Niemiec prowádźić OrzJan 134 (11); OstrEpit A3; LatHar 600; RybGęśli C2v; Przed láty zwano Niemce Teutones JanNKar D (3); CiekPotr 87; KlonFlis D3.

»przed niemałym wiekiem« (1): Miéy ſwoię niezwyćiężoną rękę nád człowiekiem/ Którégoś ty ſobie obrał przed niemáłym wiekiem. KochPs 122.

Wyrażenia przyimkowe w znacz. ‘przed początkiem stworzenia’: »przed(e) czasy wiekuistymi, czasem, czasy czasow, wszemi czasy i wieki« = ante tempora saecularia Vulg (8:2:1:1): dzyeczyą znyeba zboga zyuyą: czego [lege: żywiącego] przed czaſem narodzony barzo rychlo znyeporuſſoney panny przeſz makuly narodzy ſyą PatKaz III 104; GDy Pan Bog wſzechmogący/ będąc w Máieſtacie ſwoim przed cżáſy cżáſow [...] pocżynał goſpodárſtwo ſwoie/ iáko práwy ociec cżeládny. Ná pocżątku ſtworzył ieſt niebo y zyemię BielKron 1; Myćieſmy/ to wieſz/ przed cżáſy wiekuiſtymi iſtotnie nie byli/ á wżdy oto ſłyſzyſz iżeſmy łáſkę dárowáną mieli. CzechRozm 31v (5); CzechEp 68 (2); A ták on ieſt przede wſzemi czáſy y wieki. WujNT 306 (3).

»przed(e) (wszemi a. wszy(s)tki(e)mi) wieki, wiekiem« = ante (omne) saeculum a. saecula Vulg, PolAnt (120:1): PatKaz I 5; O zayſte mnyeyſchy to dzyw yeſth yſz ta panna przed uyeky wtakouey uyelmoznoſzczy w boſthwye byla PatKaz II 31v (38); PatKaz III 106v; TarDuch A5 (2); GDyześ ty ieſt naſz mily panie ſlowo oycowskie: przed wſzemi wieki w iedynnoſci ſnim będące RejPs 68v; SeklKat O2v; KromRozm I M; BielKom B5; LubPs V3; KrowObr 46v; Leop Eccli 42/21; BibRadz II 59d marg; GrzegRóżn Nv; SarnUzn H3v; RejAp 9; RejPos [36]v (2); KuczbKat 15; [wierzę] w iednego Páná náſzego Iezuſá Kryſtuſá/ Syná Bożego iedynego/ y z Oycá národzonego przede wſzemi wieki WujJud 25; BudBib Eccli 24/10; CzechRozm 12v (14); SkarJedn 305; SkarŻyw 113 (2); nie może być pokazáno/ [...] áby kiedy miał co Bog przed wſzyſtkimi wieki mowić/ ále áż dopiero przy tworzeniu świátá/ gdy rzekł naprzod niech ſię sſtánie CzechEp 255 (16); NiemObr 97 (2); KochPhaen 1; Drogi twoie przed wiekiem/ ſznurem wymierzone GrabowSet D4v; Ach kiedyż będę z tobą w Kroleſtwie twoim/ ktoreś zgotował przed wieki wſzytkimi kochánkom twoim? LatHar 602 (11); WujNT przedm 33 (12); SkarKaz 117a (3).

Wyrażenia przyimkowe w znacz. ‘niedawno’: »przed czasem« (1): ieſtlis czudny będzieſz wnet ſzkaradi [...], przed cżaſemes niebył á pomałym cżaſie nie będzieſz BielŻyw 170.

»przed małym czasem« = pridem Calep (3): LibLeg 7/10v; Bo y od ſtárſzych to ſłychamy/ iż lepiey tho więc pámiętáią co ſie z młodu około nich działo/ niżli co przed máłym cżáſem cżynili. RejZwierc 7; Calep 847b.

»przed czasem niedawnym« (1): Przed cżáſem nie dawnym z wielkąś mię chwałą przyiął/ á teraześ odemnie wſzelką pocżćiwość odiął. [...] (Ludu moy.) ArtKanc E14v.

»przed tymi czasy« (3): [list wojewody wołoskiego do króla polskiego:] Dalyſmy znacz v.m. ze gdj belo przed thimy czaſſi a yam yeſt poſlal do v.m. [...] abisz mye pomylowal, [...] a v.m. nyeraczil pomylowacz nyzadnimj pyenyadzmy LibLeg 10/122v (2); Abowiem przed tymi czáſy [ante hos ... dies] powſtał był Theodás/ powiádáiąc ſię być kim wielkim WujNT Act 5/36.

»przed tymi dni(ami)« (2): Leop Act 21/38; A nie tyżeś ieſt on Egiptcyánin/ ktoryś przed tymi dni [ante hos dies] vczynił rozruch WujNT Act 21/38.

αα. Począwszy od czasu sprzed (1): y zwierzchnośći rzecży ſwey poſpolitey żadney/ [Żydzi] przed pułtorem tyſiącem lat niemáią. CzechRozm 121.

β. W stosunku do opisywanej sytuacji: jaki czas przedtem [zawsze: z liczebnikiem głównym lub nieokreślonym i rzeczownikiem oznaczającym jednostkę czasu] (13): boczyem ona [Panna Maryja] pyeruey wboſthwye ſthworzona y począta nyſzly luczyfer zgrzeſzyl [...] O a [lege: Ona] panna Marya przeth tyſyącz tyſyączy czaſow wſzytko uprzedzyla PatKaz II 69; NA then Sąd Pozew przynamniey przed trzemá dniomá vprzedźić ma GroicPorz iv; Pobudzony thedy Cyrus s proroctwá Izáiaſzowego/ ktory przed 200 lat powiedał ſłowá Páńſkie/ mowiąc: Pomázáńcowi memu Cyruſowi podnioſę práwicę BielKron 110v (3); BudBib 4.Esdr 16/39; Gdy ſię cżás ześćia iey (o ktorym wiedziáłá/ y przed kilem lat inym oznaymiáłá) przybliżał: [...] SkarŻyw 582 (2); SarnStat 527 (2).

Połączenia: »niż ... przed« (1): A to niż tá ſól poſtronna vſtánie/ przed ſześćią niedźiél będźie publikowano SarnStat 387.

»przede ... pirwej« (1): on [Seneka] też przededwiema laty pirwej niż S. Piotr á S. Paueł od Nerona byli zabici, koronę męcżenſką przyiął. BielŻyw 142.

»przedtym przed« (1): tak że nieborak ſtárżec muſiał przed nim z kroleſtwá vćiekáć iáko przed tym przed lat 40. vćiekał przed Saulem. CzechRozm 138v.

b. Wskazuje na moment odniesienia dla poprzedzającego wydarzenia (1702):

A. Momentem odniesienia jest jednostka czasowa: zanim, wcześniej niż (415): ale tho ma być rozumiano gdy ſie [owce] po godziech rodzą/ á nie o thych czo ſie rodzą przed ſolſticium/ tho ieſt ſtaniem ſlończa. FalZioł IV 1d; A dyabeł to ſpiſuie przed káżdą niedzyelą. RejWiz 79v; Leop 2.Tim 4/21; Przed rokiem śmierći krolá Ioáſá vmárł Ioáchás krol Izráelſki BielKron 87 (2); Vitalis homo haud unquam est ante septimum mensem, Nie bywa żywy płód który ſie przed ſiodmym miſiącem [!] rodźy. Mącz 500d (2); iż iuż nic inſzego oczekiwáć niemamy/ iedno przyśćia Syná Bożego/ kthore przed ſzoſtym tyśiącem przyść okázuią/ rozmáite świádectwá. LeovPrzep I4v; BudBib Eccle 1/10; Roku tego ktorego vmrzeć miał: wielom vczniom ſwoim dzień ześćia ſwego oznaymił. á przed dniem ſzoſtym/ grob ſobie otworzyć kazał SkarŻyw 253 (2); Spieſz ſię ábyś przyſzedł przed źimą. WujNT 2.Tim 4/21.

Z określeniem odstępu czasowego [w tym: [ile] lat (niedziel), dzień (4), na [który] dzień] (5): Takież mi twoy oćiec dziáłał: Dwie lećie przed tym mieśiącem BierEz M2; MiechGlab 75; ZapWar 1550 nr 2665; UstPraw I2v; Ten [pan Stanisław Lipnicki] [...] cżyhał ná to/ dzień/ álbo kilká przed onym cżáſem/ ktory był ku zapłácie námieniony/ áby Iároſzá vpátrzył GórnDworz T5v.

Połączenia: »jeszcze przed« (4): Mącz 396a; iż Máchomet álbo ſektá iego ácż po kęſu pocżęłá powſtáwáć ieſzcże przed tym cżáſem/ ále práwie iuż od tego cżáſu roſtocżyłá [...] okrucieńſtwo ſwoie RejAp 170v; NiemObr 5; SarnStat 1186.

»mało (a. maluczko), trochę przed« (2:1): Zaſię ieſtliby brzemienna pani miewała cżęſte zatwierdzenie żywota [...]/ tedy takowa dziewiątego albo mało przed dziewiątym kxiężyczem ma pożywać w iedzeniu takowych potrawek FalZioł V 19a; MiechGlab 76; bo bychmy pewnie wiedzyeli cżás dokońcżenia ſwego/ niechciáłoby ſie nam nigdy dobremi być/ áż málucżko przed cżáſem onym. RejZwierc 170v.

»pierwej przed« (1): ABy tákie nośiły Pánny/ Pánié ſzáty/ Iákie pierwey bywáły przed náſzymi láty. BielSjem 23.

»przed ... po« [szyk 1:1] (2): Też ſie przydawa odchod onym [niewiastom brzemiennym]/ ktore zbytnią bierzą brzucha purgaciją przed cżwartym á po ſiodmym mieſiączu. FalZioł V 30 (2).

»przed samym ...« (1): Bo zły gdyby cżás ſwoy pewny wiedział/ pewnieby złym być nie przeſtał/ iedno przed ſámym cżáſem onym. RejPos 7v.

»tudzież przed« (1): Drukowano w Krolewcu przes Alexandra z Litomyſla/ nakładem Iana Secluciana tudźieſz przed poczecim roku 1551. MurzHist V3v.

Wyrażenia przyimkowe: »przed czasem« = wcześniej niż trzeba lub zwykle się dzieje; przedwcześnie; ante tempus HistAl, PolAnt, Modrz, Vulg, Cn; in non tempore suo PolAnt; immature, in antecessum Cn (70): Ale iże porady lekarzkiey nie maią: muſzą przed cżaſem zchodzić z tego ſwiata. FalZioł +2 (9); GlabGad D7; SeklKat H; HistAl I8v; BielKom F (2); LubPs B6 (3); RejWiz 95v (2); BibRadz Eccle 7/18 (2); pádłá y vrodziłá dzyecię martwe (bo przed cżáſem) BielKron 171v (3); GrzegRóżn L3v; Pensionem integram praerogavit, [...] cáły czinſz zápłáćił przed czáſem. Mącz 358b (4); SienLek 111v (3); GórnDworz Kk6; BielSpr 16; WujJud 143; W cżym pilnie ſie wyſtrzegáć mamy/ ábyſmy przed cżáſem nikogo niepoſądzáli WujJudConf 139v; BudBib Eccle 7/17; BiałKaz G3v; BudNT Matth 8/29; ModrzBaz 25v; Oczko 15v; Trawá/ która nie czekáłá Rázu koſy śiekącéy: Ale przed czáſem zniſzczáłá Ogniem gwiazdy gorącéy. KochPs 193 (3); Bo nád látá ſwe y przed cżáſem wielce duchownym zoſtał. SkarŻyw 35 (6); KochTr 26; CzechEp 19 (2); KochFr 95; KochBr 152; KochMRot B3; Przed cżáſem ná mię przyſzło żáłobliwie śpiewáć WisznTr 8 (2); PudłFr 55; Calep 838b; GrochKal 19; KołakCath C4v; WujNT Matth 8/29 (3); SarnStat 1299; SkarKaz 315a (2); CzahTr L3v.

~ Połączenie: »dobrze przed czasem« (1): ieſtliby ſie przygodziło dobrze przed cżaſem: iżby łożiſko było roztargnione/ z ktore^go by wſzitki wilkoſci wypłynęły/ [...] FalZioł V 20c. ~

»przed czasem« = zawczasu, zanim coś nastąpi; ante tempus Modrz (23): LibLeg 11/13; Oprżygodzie myſl przed cżaſzem RejJóz L8v marg; RejWiz 190v; BibRadz Ier 7/25; BielKron 412v; miła ieſt rzecz [...] słonczá y mieſiącá niedoſtátki/ to ieſt/ zaćmienia/ zdaleká álbo przed czáſem obacżywać KwiatKsiąż I3v; Ante pilos venit prudentia, [...] Przed czáſem mądry. Mącz 11a; RejPos 312; HistLan A4; RejZwierc 85v; MycPrz I C4 (2); CzechRozm 159; dobrzeby wcżás przez woźnego obwołáć/ áby káżdy przed cżáſem konie dobre ſobie ſpráwił. ModrzBaz 110 (2); CzechEp 34; NiemObr 17; WisznTr 19; BielSjem 15; GostGosp 4; SarnStat 873; CzahTr G2.

~ Połączenie: »daleko przed czasem« (1): the rzecży do kthorych teraz przyſzło iáko pan wielkiego rozumu/ dáleko przed cżáſem widząc/ zábiegał im GórnDworz Dd8. ~

»przed czasem [czego] (czasy [czyimi])« = zanim coś nastąpiło (4): Mącz 11a; Cżego ieſzcże y przed cżáſy Páwłowemi/ przykłády mamy NiemObr 3; SarnStat 1186; ożywił ſię y poświęćił Ian/ y przed czáſem wyſzćia ſwego z żywotá/ Páná ſwego poznał SkarKaz 580a.

»przed czasem [czego], czasem onym (a. tymi czasy), tem czasem niżli« = zanim coś nastąpi (4:4:1): PAprociana wodka [...] żywy [płód] przed cżaſem porodzenia wypądza z żywota FalZioł II 10b (3); A gdzieby tęn tez męzoboicza zabiwſſy vmarl przedtem czaſſem nizliby bel kv prawv pocziągnion tedy [...] ComCrac 16; UstPraw I2v; A wiedzcie pewnie iż przed tymi cżáſy [tj. przed sądem ostatecznym] będzye rozſzyrzoná prawdá moiá RejPos 259v (3); RejZwierc 170v.

»przed naszymi czasy« (1): Potym [...] też był zamek Dzaſſow, ktory trochę przed naſzymi cżaſſy [ante tempora nostra] ieſt zburzon MiechGlab 76.

»przed pi(e)rwszemi czasy, laty« = poprzednio [szyk 1:1] (1:1): Abowiem przed láty pierwſzymi [Śląsko] ku Polſzce záwżdy było. BielKron 408; gdy ſie tho wſzytko pełniło/ co on przed pirwſzemi cżáſy opowiedáć racżył. RejPos 66.

»przed swym czasem« = wcześniej, uprzednio (1): iż káżdemu przed ſwym cżáſem ieſt śmierć naznácżona BielSpr 52v.

»przed (tym a. onym) czasem (a. tymi czasy), tym dniem« = przedtem, uprzednio; ante Mącz (5:1): ktorzi Kmieczie povinni będą to poviedziecz kto ye trzimal, komv czinſſe davali przed tem czaſem ComCrac 19v; á przed tym dniem [ante diem hunc] nie ſłychałeś o nich [rzeczach zakrytych] BibRadz Is 48/7; Przed tymi cżáſy Irzyk Deſpot [...]/ then miał trzy ſyny/ Szcżepaná/ Irzyká/ Lázárzá. Lazarz po śmierći oycowſkiey ná kſięſtwo wźięt. BielKron 274v; Ante Adverbium temporis, Przed czáſem. Przed tym. Mącz 11a; RejAp 170v; GórnDworz T5v.

»przed dniem wczorajszym; przed wczorajszym« = przedwczoraj; pridie Murm, BartBydg; nudius tertius BartBydg (3;1): A zá moy mily ſynu malotz ſie widzi/ ijż wcżora ij przed dniem wcżorayſſym/ dlá twé męki byl mi dzień wielmi dlugi OpecŻyw 164; Murm 15; BartBydg 246b (2).

»przed [czyim] wiekiem« (2): ante Solonis aetatem, Owſzeki yeſzcze przed Solonowym wiekiem. Mącz 396a; Przed náſzym wiekiem/ kiedy był iáki śláchecki ziazd/ tedy [...] ćiáłá ſwe ćwicżyli/ áby byli do potrzeby woienney ſpoſobnieyſzemi. PowodPr 73.

Z określeniem dnia kalendarzowego (zwykle święta); w datowaniu ścisłym lub przybliżonym (120):

~ Określa datę konkretnego wydarzenia (79): LibLeg 11/153; Item v organiſzcziney wrinku przed godi vkradla koczielek LibMal 1546/115; Iſch Maczyerzi ſwey przed ſzwyenthem ſzwyethego Marczina ſuknya [...] vkradl LibMal 1546/117v (10); wyiechał ſnimi przed Bożym národzenim s Krákowá BielKron 412; Ut te ante Cal. Ianuarias [...] sistas, Abyś ſie przed pirwſzym dniem Styczniá [...] oblicznie ſtánął. Mącz 396c.

~~ Z dodatkowym określeniem roku (zwykle: bieżącego, rzadko: ubiegłego) (19): Item powyedzial yſch theraſz przed Szwyąthi woſz odarll LibMal 1544/78v; I traffilo ſzią pothem lyathoſz poſzczie przed wyelka nocza, yſch zaſzyą wſchamothuliech bill wſadzon LibMal 1544/87v; Item powyada yſch paſz ſrebrni zwawrzynczem Gaczkyem vkradli [...] mynall rok przed myąſzopuſti LibMal 1547/131; Iſch Napyerwſcha kradzieſz poczal v damyana zlothnyka myſtrza ſuego roku theraſz przeſzlego przed godi LibMal 1550/153; Item zeznawa ze bendącz thv poſthv przeſchlego przed wyelka Noczą Myeſkayancz v dorothi, [...] vkradla thei doroczie Miczką kythayczana LibMal 1552/170; Iſch [...] vrodzila chlopcza przed szwyathem Bozego Narodzenya therasz przeſlym LibMal 1554/187 (19).

Z określeniem odstępu czasowego [w tym: [ile] niedziel, tydzień (3), [który] dzień (2), do [którego] dnia (2)] (7): Iſch tydzien przed godi theraſz mynąlimy znyedzielye naponyedzialek wthorey albo trzeczyey godziny wnocz wlyaſl do ſklyepu kamyenycze ye^go M^czi pana poſnanſkyego LibMal 1552/166v (2); vmárł ná zamku Krákowſkim trzeći dźień przed S. Lenartem BielKron 376; Ibi esse volo usque ad pridie Calendas Maias, Aż do oſtátecznego dniá przed Máyem. Mącz 321d (3); yſz wtuchlinję stalo ſzyę yako Dwyę nyedzely przet myeſzopuſty: Iako [...] ZapKościer 1583/37.

Z dodatkowym wskazaniem dnia tygodnia (37): ZapMaz III T 1/180v; dan wgrudzyadzu wſzobothą przed nyedzyelya kthorą szową oculi MetrKor 34/288 (8); Dan liſt zdomu náſſhego we wtorek prżed świętym Thomą ápoſtołem March¹ A2; pan Viernoss bendzie vinien we Srode blyssą przeth swiąthkamy przisslemy stanącz w Varssewie v Act Grodzkich ZapWar 1550 nr 2665 (4); LibLeg 6/119 (4); LibMal 1543/73v (4); OrzList i3; Tegoż roku kurza nogá ná zamku Krákowſkim przy poślech Tureckich zgorzáłá/ w piątek przed Kwietną niedzyelą. BielKron 400; LeovPrzep A; CzechEp 85; ZapKościer 1584/48v (2); Stáło ſie to w Krákowie w Sobotę piérwſzą przed Gromnicámi/ Roku Pánſkiégo 1433. SarnStat 899 (9).

Połączenia: »przed [czym] jeszcze« (1): Pan Woinicki sam iest wczora wradę przysięgał acz przed Miesopusty iescze przyiachał ActReg 142.

»przed ... po« (1): Był sam dwakroć Pan Ciekliński od Pana Kanclerza pierwszy raz przed swięty adrugy po Swięciech ActReg 170.

»przed samym ...« (1): kthori [Klimek] przed ſſamimi myąſſopuſthi od hannuſz kvſchnyerza przed fara dzyewką poyal LibMal 1544/89v. ~~

Określa datę działań powtarzających się, zwykle co roku (41): FalZioł V 113; SeklKat Z2v; á z Bogiem ieſzcże niewiem doydzieli przed gody iednánie. RejZwierc 114; á coby ſie do Zapuſt nie wyprzedáło/ przed Wielkąnocą/ áż ku Swiątkom dobry cżás. GostGosp 74; Proſo tłuc ná Iágły/ áby potłucżone były/ [...] przed Bożym národzeniem GostGosp 76 (9); którybykolwiek Pan we wśi chćiał Dźieśięćinę kupić/ przed świętym Iákubem ma z Pánem Dźieśięćiny ſtánowić SarnStat 184 (2).

~~ Z określeniem odstępu czasowego [w tym: w(e) poniedziałek (wtorek, czwartek, niedzielę) (17), [ile] niedziel (4), [którego] dnia, w [ile] dni, na [ile] niedziel, tydzień] (25): wezmi maſla tego ktore cżynią on tydzień przed narodzeniem panny Marijey FalZioł V 113; Podmaiek [= czerwiec, tj. zapowiedź pogody na czerwiec] [...] pokazał ſie nam w niedzielę przed Nowem latem LudWieś B2; á ty Inwentarze máią záwżdy bydź v Páná przed ś. Micháłem ná dwie niedźieli GostGosp 66 (4); ćiż Wóytowie y Sołtyſowie Wiárdunki náſzé dźieśięćinné [...] w piętnaśćie dni przed świądki bliſko przyſzłémi przyniéść wiernie y cále będą powinni. SarnStat 188; Wtóré Roki Ziemſkié w Dobrzyniu we Wtorek blizſzy przed świętym Ianem SarnStat 728; Trzeći [jarmark]/ śiódmégo dniá przed świętym Micháłem. SarnStat 1232 (19).

Połączenia: »przed [ilą] dni do« = [ile] dni przed (1): IEſus tedy przed ſześcią dni do wielkiéi nocy przſzedł [!] do Bethanjiéi MurzNT Ioann 12/1.

»przed ... po« (1): Nabiáły [...] w puł látá odbierać raz/ á drugi przed ś. Marćinem: á po ś. Marćinie pocżąć przedáwáć. GostGosp 74.

»skoro przed« (1): Zyto ieſli ma bydź przedawáne ſkoro przed świętym Marćinem/ o tym myślić/ y rádźić ſie ma w tym Páná Vrzędnik GostGosp 84. ~~~

AA. W stosunku do pory dnia (90): Yſczie vmrzes przet ta noczą. RejKup c4v; Ze wſtawſſy przed wzeſciem zarze wyznam cie tu ſmiele. LubPs O3 (3); Thedy przed dwunaſtą wyſzedł Krol z páłacu ſwego BielKron 329; PRzed dokońcżeniem dniá tego/ Prośimy ćię Páná ſwego: Rácż nas ſtrzedz LatHar 62.

Z określeniem odstępu czasowego [w tym: [ile] godzin (godzinę) (2), na godzinę] (3): godźinę przed zachodem/ troſzkę hoyniéy niż był obiad/ wieczérzáć Oczko 28 (2); Ledwie mię ná godzinę przed świtánini [!] ſwymi Sen leniwy obłápił ſkrzydły czárnáwymi. KochTr 20.

Z dodatkową lokalizacją w czasie (1): LibMal 1553/175v cf »przed obiadem«.

Połączenia: »dobrze przed« (1): Bene ante lucem, Dobrze przed dniem. Mącz 24b.

»jeszcze przed« (3): RejPs 194v; RejPos 150; áno ſzáfárze ieſzcże przed świtániem w bronach ſtoią RejZwierc 59v.

»już przed« (1): A toć ſą ći kthorzy iuż przed ſámym wiecżorem [...] ſą záwołáni. RejPos 60.

»mało, kęs, troszkę przed(e)« [szyk 3:1] (2:1:1): Non dum ante lucem, Máło przede dniem. Mącz 97b (2); A przed południem troſzkę/ tákże téż y z południá/ [cień] porownawa ſye z tą rzeczą od któréy pochodźi. GrzepGeom O4; dopiro kęs przed wiecżorem do domu przylazł RejZwierc 103v.

»przed ... po« (1): bo ieſt zle á ſzkodliwie Podrzemać przed południem albo po południu trochę FalZioł V 65.

»przed samym ...« (3): Sub noctem, Przed ſámą nocą. Mącz 425a; RejPos 60 (2).

»tuż przed« (1): ktorzy śię tudźieſz przedeśmiercią a iakoby tuſz przed wieczorem vpamiętali MurzNT 96.

»(w) ... przed ... z« (2): To nigdy nie chybi/ ták w południe iáko przed południem/ álbo z południá GrzepGeom P (2).

Wyrażenia przyimkowe: »przed(e) dniem, świtaniem, zaraniem« = ante lucem Vulg, Mącz; in vigilia matutina, mane PolAnt; sub die, sub lucem, sub lucis ortum Mącz; anteluculo Calep (24:11:1): OpecŻyw 54 (2); BartBydg 11; FalZioł IV 50d (2); RejPs 194v; LibMal 1551/166; Właſnye yáko gdy cyemnośći przedednyem miyáyą LubPs N2 (2); RejWiz 13v; iáko kroplá roſsy przed ſwitániem [gutta roris antelucani]/ ktora ſpada ná źiemię. Leop Sap 11/23 (2); BibRadz 1.Reg 11/11; A od tego cżáſu kurowie poią kilko rázow przededniem BielKron 24; Antelucanum tempus, Czás przede dniem niżli oſwitnie. Mącz 198a (8); SienLek 152; wſtawſzy on rycerz przed świtániem obudził onego piełgrzymá [!] HistRzym 70v; RejZwierc 59v; pomoże mu Bog przed zárániem. BudBib Ps 45/6; KochPs 191; KochTr 20; MWilkHist I4; KochMRot B; KochPieś 3; Calep 74b (2); GostGosp 84; LatHar 12; CiekPotr 68.

»przed kury [= pianiem kogutów]« (1): Náſzá [mać] ledwe ćwierć mile vbiegłá przed kury. RejFig Bb4v.

»przed obiadem« (1): Iſch wſchedſchi do ogroda Maczieya Chabyenſkyego wyelgi pyathek rano wikopal z zyemye y vkradl sthegoſch ogroda pyącz ſcząpow mlodich kthore do myaſtha thegoſch dnya przed obyadem albo przed poludnyem znyoſl LibMal 1553/175v.

»przed południem« (10): FalZioł V 65 [2 r.]; Dla te^go też przed południem poſpolicie odchodzi chęć iedzenia GlabGad G2v; LibMal 1553/175v; GroicPorz p2 (2); GrzepGeom O4v (2); Oczko 28; Godziná pierwſza ná dzień v Zydow byłá/ ktora v nas ná pułzegárzu ſzoſta przed południem. WujNT 121.

»przed wieczorem« (18): OpecŻyw 32; FalZioł III 14b; I odprowadzywſchy panya ku Wrzeſzny ſam ſzią do Wilczina przed Wyeczorem wroczil. LibMal 1548/145v (5); MurzNT 96; RejPos 60 (3); RejZwierc 103v (2); wſzákże ſie przed wiecżorem do ćiebie obiecuię CzechRozm 21 (2); Oczko 27; SkarŻyw 324 (2).

»przed wschodem (a. wzeszciem) słońca (a. przed słońcem wschodu); przed wześciem światłości« = ad ortum lucis PolAnt (7;1): á tey wodki pożywać z ſyropem ſzcżawiowym przed wzeſzciem ſlończa FalZioł V 70v (4); BibRadz Sap 16/28; Gdy tedy przyſzedł trzeći dzyeń przed ſłońcem wſchodu/ vſłyſzeli wielkie grzmienie BielKron 32; SienLek 68v; HistRzym 93v.

»przed zachodem (słońca) (a. przed słońcem zachodu)« = ante solis occubitum Vulg; antequam occumberet sol PolAnt (8): BierEz B; Leop Iudic 14/18; BibRadz Iudic 14/18; Ieſlibyś od bliźniego twego wźiął odźienie w záſtáwie/ wroć mu ie przed ſłońcem záchodu KuczbKat 330; BudBib Iudic 8/13; Oczko 28 (2); [św. Antoni] nigdy przed zachodem ſłońcá nie iadł SkarŻyw 56.

BB. W stosunku do święta religijnego mającego wpływ na ważność poprzedzającego okresu (36): OpecŻyw 69v; KromRozm I F2v; I weſzło ich wielé ſkrajny do Hieruſálem przed wielką nocą MurzNT Ioann 11/55; KromRozm III M5; Leop 2.Mach 8/26; BOżą mękę przed ſwięty ná wznák położyli RejFig Bb6; BibRadz 2.Esdr 13/19; WujJud 195; Iż zapuſtu przed wielkim poſtem dłużey przewłocżą. SkarJedn 231; SkarŻyw 457; ktore [pasyje] nam w wielki on/ przed Wielkąnocą/ tydzień [...] przekłádáią LatHar 682 (2); ábowiem był dźień przygotowánia/ ktory ieſt przed ſzábátem. WujNT Mar 15/42 (5).

Z dodatkowym wskazaniem dnia tygodnia (9): iáko tzáruiećie y poprzyſięgaćie Wodę/ w Sobothę przed wielką nocą KrowObr 72v; Ewányelia Niedziele ktora bywa przed ſwiętem Nowego Látá. RejPos 27v (2); Lekcya w Niedzielę przed Mięſopuſty. WujNT 644 marg (6).

Z określeniem odstępu czasowego [w tym: [ile] dni (niedziel) (6), [którego] dnia, na [ile] dni] (8): GDy bylo ſſoſteégo dniá przed wielką notzą/ przyſſedl mily Iezus do Betanié OpecŻyw 69v; KromRozm I F2v; MurzNT 236 marg; BibRadz 2.Mach 8/26; Przed wielką nocą pość pułśiodmy niedziele? CzechRozm 73; SkarŻyw 160; WujNT Ioann 12/1 (2).

Połączenia: »przed samym ...« (1): Ktory czás przyſtoyny ieſt przed ſámą Wielkąnocą/ ábyſmy y z Chriſtuſem poſpołu ćierpieli. WujNT 16.

»tudzież przed« (1): iſz był dźie przyrządzanny ktory tudźiéſz przéd ſobbotą bywá MurzNT Mar 15/42.

CC. W stosunku do kwadry księżyca lub położenia słońca (6): A to w ten cżas ma być kopana Piwonija dgdy [!] kxiężycz z chodzi: przed oſtatnią kwadrą. FalZioł V 43v; Mącz 487a; SienLek 152.

Z określeniem lokalizacji w czasie (1): iż może przyſzłe rzecży przepowiadać pewnych cżaſow/ to ieſt od ſlończa wſchodu ażdo [!] ſzoſtej godziny przed pełnią FalZioł IV 50d.

Połączenie: »przed ... po« (2): telko iże przed pełnią krew [puszczać]/ á bańki [stawiać] po pełni. FalZioł V 59v; Goski *2.

DD. W stosunku do wieku człowieka lub zwierzęcia (13): Acżkolwie rzadko przed dwanaſthem Rokiem może pocżąć. FalZioł V 17a; GliczKsiąż I6v; KwiatKsiąż N4v; SienLek 59v; ábowiem zbytnie rzadko rozum/ á vmieiętność przed láthy [= przed dojrzałością] przychodzi GórnDworz Kk7; bo dźiećię y przed rokiem może miod y máſło iádáć CzechRozm 141 (2); Acz Opiekunowie ſą powinni zdáć dobrá dziećióm, gdy będą mieć piętnaśćie lat: Wſzákze dzieći przed cztérzmi á dwudzieſtą lat, nie mogą dóbr oddalić przez przyzwolenia przyiaciół. SarnStat 584 (3).

Połączenia: »jeszcze przed« (1): CIelęciem albo iałowką młodego bycżku a krowkę zową/ czo ieſzcże przed rokiem FalZioł IV 13b.

»przed ... po« (1): Przed Dwiemánaſty lath/ áni po Sześćidźieſyąt/ krwie iuż niepuſzczay SienLek 36v.

Wyrażenie: »przed czasem [ilu] lat« (1): [Noach] cżynił ſobie okręt [...] przed cżáſem 78 lat BielKron 5.

α. Przed upływem terminu (7): a Gdyby strona potrzebowala pyęnyędzy: ta ma opowyedzyecz przet pol Rokyem ZapKościer 1585/57v (2); ieſliby który Dźierżawcá przed wyſzćiem Roku/ któregoby miał dáwáć Czwartą część vmárł/ [...] SarnStat 364; będą muśieli [...] zápłáćić nam ſto grzywien pieniędzy/ tylekroć ile przed ſześćią mieśięcy nam tákowych mężobóycy nie oznaymią SarnStat 606; Kupcy długi w Reyeſtrzéch nápiſáné przed trzemá láty niech wyćiągáią. SarnStat 695 (5).

B. Momentem odniesienia jest wydarzenie (918):

AA. O wydarzeniu przeszłym, które zwykle może być ściśle datowane: zanim coś nastąpiło (361): OpecŻyw 7 (2); yſz yey czyalo ſzwyąte przed wlanyem duſche bylo moczą ducha ſzwyątego oczyſzczyono PatKaz I 6v (2); PatKaz II 63 (2); ZapWar 1528 nr 2457; Thu maſz naukę iako maſz poznacz ieſtli niewiaſta z dzieczmi chodzi [...]. NAprzod z ſtrony macicze/ bowiem macicza [...] niemiewa w ſobie takiey wilgotnoſci iaka bywa przed pocżęciem. FalZioł V 15 (2); RejPs 81 marg; ComCrac 19; vderzila theſch przed tym zabiczym thą dzieweczką ſwoyą o zyemyą LibMal 1544/83v (4); MurzNT 116 (2); KromRozm II g2v; KromRozm III N8v; LubPs Q2v; KrowObr 232; Leop Rom 4 arg; Tedy poſłał po niektorego z ſług ſwoich/ przed ktorego poſłá przyſćiem [antequam veniret]/ ſiedźiał Elizeuſz w domu ſwym BibRadz 4.Reg 6/32 (2); BielKron 266v; Mącz 272a; OrzQuin H2v (5); HistRzym [39]; RejPos [137]v (3); RejZwierc 261; Byłáć zá łáſką Bożą prawdá w Polſzce przed tą wáſzą nową prawdą/ ktorąśćie teraz wyznáwáć pocżęli. WujJud 15v (2); BiałKaz L3v; gdyż choćiażby wedle Homouſianow ſyn Boży przed národzeniem z Máriey był/ prz(e)dſię by áni Ieſuſem/ áni Chriſtem mogł być BudNT przedm c2; Bo przed zakonem byłá [obrzezka] poſtánowiona od Bogá ſáme^go CzechRozm 73v (8); pátrzyć iákiego ſtanu kto ieſt/ ktorym ſię rzemiosłem báwił/ iáko ſię przed woyną [extra tempus belli] ſpráwował. ModrzBaz 116 (2); iż Ian Dámáſcen przed śiodmym Zborem ſwoie kśięgi/ de fide orthodoxá/ piſał. SkarJedn 282 (4); Ráz przed iutrznią ná łoſzku nie ſpiąc myſlił/ iáko [...] SkarŻyw 332 (4); StryjKron 687; CzechEp 159 (8); NiemObr 132 (3); Przed zeſzćiem z tego ludzkiego zawodu/ [Jan Kochanowski] Dowcipu ſwego/ vćieſznego płodu Zoſtáwił doſyc KlonŻal A4v (2); WerKaz 285; GórnRozm F2 (2); ktory [czausz Mustafa] przed Electią mieszkał vmnie nie mały czas wLowiczu ActReg 69 (6); Liber – Kora z drzewa, na iakiei przed winalezienim papieru piſſano. Calep 599a; KochAp 12; Wſpomni ná Páńſkie ſkonánie/ A przed nim ćiężkie wołánie LatHar 498 (8); Vczynki dobre przede krztem ácz nie ſą doſtáteczne ále przećię dobre. WujNT 439 marg (15); FEudá źiem Ruſkich y Podolſkich przed Státutem Alexándrowym nádáné/ [...] nie máią bydź iuż więcéy in controuerſiam quamuis przywodzoné SarnStat 1046 (14); PowodPr 2; SkarKaz 552b; CzahTr H3; Náſzá Polſka Monárchia przed Chrześćijáńſtwem ſtałá tákże kilá ſet lat SkarKazSej 691a (2).

Z dodatkową lokalizacją w czasie (6): Item suknya ſcharą wwylczinye vkradl [...] lyathoſz przedeznywy LibMal 1551/165; Iſch dnya yednego przed yarmarkyem theraſznyeyſchym poſnanſkym [...] wzyal znamoſcz [...] ZIanem Lachotha LibMal 1554/183 (4); ArtKanc D12; Wniedzielę przed wieczerzą przyszędłem był do Arcyxiązęcia ActReg 101.

Z określeniem odstępu czasowego [w tym: [ile] lat (rok), niedziel, dni (dzień), wiekow, miesiąc (38), przez [ile] dni, lat (2), [którego] dnia (2), na [ile] lat, w [który] dzień, w [ilu] lat] (44): Wſchakze wthorego dnya przed poymanym ſwym do thegoſz drumlika prziſchedſchi yeſth go przeproſſil LibMal 1554/187v (4); przyſzedł téſz był iakoby naſześć lát przede śmierćią náprzod ku obácżęniu grzéchow ſwoich/ potem ku [...] MurzHist B4v (2); KromRozm II i3; SLowá Amoſá [...]/ kthore widźiał nád Izráelem/ zá czáſow Ozyaſzá Krolá Iudſkiego/ [...] dwie lećie przed drżeniem źiemie. BibRadz Am 1/1; (nagł) O Walce Thebáńskiey. (–) PRzed Troiáńſką walką máło nieco lat/ byłá walká ieſzcże okrutnieyſza niżli Troiáńſka BielKron 61v; Cżáſu Ioachimá krolá też kośćioł złupiono [...]/ przed národzeniem Kryſtuſowym przez máłá w ſześći ſet lat BielKron 265v (23); LeovPrzep E4 (3); Przez pięćdzieśiąt lat przed śmierćią/ zácżąwſzy oſtry żywot/ nigdy nic z miáry oney nieſpuśćił SkarŻyw 235; w cżwarty dzień przed śmierćią [...] pocżęła piękną á rumianą/ y nieiáko iáśniącą twarz mieć SkarŻyw 583 (6); StryjKron A6; NiemObr 55; zedwadni przed listu w wtorego przyniesieniem. Cieklinskiego posłał Pan Kanclerz zkilkiem spraw ActReg 140; SkarKaz 485b.

Połączenia: »od dawnego czasu przed« (1): 〚A tenze Zacharyaſz〛 napyſal oth dawnego czaſu przet poczyączyem y narodzenyem tey myley panny a rzekącz oto panna pocznye y porodzy ſyna bozego PatKaz II 59v.

»z dawna, dawno przed« (3:1): PatKaz II 57; bo iuż ten Bábilon dawno był przed tym proroctwem y vpadł y ſpuſtoſzał RejAp 122; CzechRozm 83; SarnStat 1027.

»długi czas przed« (3): a tako dlugy czaſz przeth począczyem tey myley pany y narodzenyem byly fygury y proroczthwa o yey myloſzczy przyſzczyu PatKaz II 59 (3).

»dobrze przed« (2): Dobrze przed wygnánim ludu z źiemie Ierozolimſkiey tho ſie działo. BielKron 266; SarnUzn Ev.

»jeszcze przed« [szyk 30:4] (34): PatKaz II 52 (6); y [królestwo Jego] ſtáło ſie ieſſcze przed poczęćim ſwiátá RejPs 138v (3); Andronicus/ Iunia/ Priſcá/ Aquilá/ Apollo/ y inſzy zwolennicy/ ktorzy ieſztze przed przyiechánim Páwłá ſwięte^go budowáli kośćioł Rzymſki/ [nawrócili Rzymian] KrowObr 21v (2); Leop Hebr 11/5; BielKron 98 (7); SienLek a4; RejPos 19 (4); RejZwierc 11; że my żadną miárą nie odłącżamy [...] onych wiernych chwalcow Bożych przed zakonem ieſzcże będących CzechRozm 24 (2); SkarJedn 97; SkarŻyw 600; StryjKron 95; WerKaz 283; LatHar 189 (2); SarnStat 1027.

»już przed« [szyk 1:1] (2): bo yuſch byla [Panna] przed yey począczyem wzyuoczye yey matky oth ducha ſzwyątego od uyekow oczyſzczyona PatKaz II 70v; PatKaz III 103v.

»mało (a. maluczko) (co) przed« [szyk 11:1] (12): KromRozm II o2v; ſam ocyec Filip przed ſmyercyą máło co/ zwykł był yawnye powyádáć/ że [...] GliczKsiąż B6; BibRadz I 316b marg; bo to było máło przed Troiáńſką walką. BielKron 62; Mącz 424d (2); OrzQuin Rv; RejPos [308] (2); bo gdy z tym złym ſynem ALEXándrem chodziłá/ máło przed zlężenim Sniło ſię iey [...]/ że [...] KochOdpr D2v; JanNKar D3v (2).

»niedługo przed« (1): A to [Chrystus] nye długo przed ſmyerćyą mowił KromRozm III G4v.

»przed ... po, potym« (8:4): SeklWyzn F; przed viſzczym y po wiſchczyu Czieſzyelczika zadni czlowyek zzanthuza nyewiſchedl thelko ſham Gabriel ſlonyk LibMal 1554/194; Ieſli przed Kryſtuſowym národzenim álbo pothym tho miáſto Rauraká zburzono BielKron 283v (2); RejPos [344]v; BiałKat 13v; KuczbKat 190; ták też przed rodzenim y po porodzeniu nie náruſzoną pánną Márya zoſtáłá. CzechRozm 157v (2); CzechEp 373; LatHar 480; WujNT przedm 31.

»przed ... pod« [szyk 2:1] (3): przes ktorego wiáry/ żadny tzłowiek/ áni przed zakonem/ áni pod zakonem/ áni tzáſu łaſki/ niemogł być/ áni może być nigdy zbáwion. KrowObr 51v; CzechRozm 47 (2).

»prawie przed« (3): Ale cżemuż im [apostołom] wżdy/ iuż práwie przed śmierćią ſwą/ przedawſzy ſuknią kordy kupowáć kazał? CzechRozm 236; Ná źimę/ práwie przed zámárznieniem/ wśiać potroſze ſzcżebrzuchow GostGosp 66; LatHar 80.

»przed ... przy (a. w)... (przez) ... po« (7): KromRozm III B4v; Gdźie iedne ſię rzecży sſtáły przed vkrzyżowániem/ drugie przy vkrzyżowániu/ trzećie po vkrzyżowániu. LatHar 319 (5); SiebRozmyśl G4.

»przed samym ...« (4): PatKaz III 103v; CzechRozm 185v; CzechEp 200; Tá przeſtrogá dźiałá ſie przed ſámym vpadkiem Páńſtwá Rzymſkiego. PowodPr 78.

»trochę przed« (2): A trochę przed ſmiercią páná Wapowſkiego/ wziął pan Bog onego ſwiętego páná/ Sthániſłáwá Mácieiowſkiego GórnDworz Dd8v; WujJud 11.

»tuż (a. tudzież) przed« (4): Abowiem widźimy iáko ich wiele [...] thuſz przed śmierćią bárzo wątpią o żywoćie wiecżnym GrzegŚm 46; LatHar 80; WujNT 512; PudłDydo [B6].

»przed ... (i) w« [szyk 2:1] (3): bo od tych czaſow rozmayczye obyauyal tayemnyczą ſwego wczyelenya wrozmaytych ofyarach wfygurach przed zakonem y wzakonye PatKaz III 100; WujJud 97v; WujNT przedm 31.

Szereg: »przed [czym] i czasu [czego]« (1): Wiáry wielmożne rzecży [tj. wspaniałe skutki wiary] w oycach przęd [!] potopem przed zakonem/ y cżáſu zákonu Leop Hebr 11 arg.

Wyrażenia przyimkowe: »przed narodzeni(e)m, przyściem bożym (a. Pana Krystusa, a. Pańskim itp.)« [w tym: z dodatkowym wskazaniem na rok (6)] (45:15): PatKaz III 153; WróbŻołt V7v; TEn Máláchiaſz był oſtátni prorok miedzy Zydmi przed przyśćiem Kryſtuſowem BibRadz I 478v (2); (nagł) Látá przed národzeniem Páńskim 1240. (–) DEdálus cieſlá miſterny/ napirwſzy ná ſwiecie/ tego cżáſu był BielKron 23v; W tych źiemiách mieſzkáli przed národzenim Páná Kryſtuſá Iebuzei BielKron 264v; Piſał to Owidius poetá ieſzcże przed Bożym národzenim BielKron 335 (35); OrzQuin L3; LeovPrzep E4 (3); Bo wſzytko co [czart] w on cżás broił przed przyſciem Páńſkim tho z nowu ponowił RejAp 166v (2); RejPos 29 (7); RejZwierc 11; StryjKron A6 (2); CzechEp 244 (3); Lono Abráámowe byłoć mieyſce odpoczynienia wſzytkich tych/ ktorzy vmieráli w łáſce Bożey/ przed przyśćiem ná świát Páná Chriſtuſowym WujNT 263 (2).

»przed oblicznością (a. obliczem) [czego]« (2): Gdy wprzod przepowiedał Iohan przed oblicżem przyśćia iego [ante faciem adventus eius] nurzánie pokáiánia Izráelowi. BudNT Act 13/24; WujNT 450 marg.

»przed potopem« = ante diluvium Vulg (16): Leop Hebr 11 arg; Piſzą drudzy ſwiát ſtać. Dwa tyſiącá lat Bez zakonu to ieſt Przed potopem. BielKron A6v (3); OrzQuin Y3; SienLek 5v; RejAp 68; BiałKat 13v (2); RejZwierc 261; BudBib I 284b marg; SkarŻyw 269 marg; Dozwolił też Pan Bog Noemu/ y iego Potomkom mięſſá źwierzęcego/ álbo bydlęcego/ y inſzych potraw vżywáć/ ktorych przed Potopem ludzie nieználi StryjKron 6; LatHar 600; WujNT Matth 24/38; SkarKaz 314b marg.

»przed stworzeni(e)m (widomym) (świata (wszytkiego) a. wszego), założeni(e)m świata, (wszelakim) początkiem (świata a. wszej światłości), założeni(e)m fundamentow świata, założonymi fundamenty świata, sprawami swemi« = ante mundi constitutionem Vulg (16:9:7:5:1:1): Pozdrowiona bądz má námilſſá tzorko/ przed ſtworzenijm ſwiata wybraná OpecŻyw 185; PatKaz II 29 (5); ábowiemeś ty ieſt ieſſcze przed początkiem wſſey ſwiátłoſći práwie zżywotá mego národzon. RejPs 165 (3); (nagł) Mądrość mowi. (–) [...] Byłám záwżdy przed wieki/ przed ſtworzenim wſzego BielKom B5; KrowObr 152v (2); Pan miał mię [Mądrość] z ſobą ná początku drogi ſwey/ á ieſzcze od wieká przed ſpráwámi ſwemi [ante opera sua]. BibRadz Prov 8/22; SarnUzn E7; [Chrystus] był ná pocżątku/ to ieſt byl w Oycu przed wſzelákim pocżątkiem CzechRozm 24v (10); CzechEp 159 (4); ábowiemeś mię [Ojcze] vmiłował/ przed záłożeniem świátá NiemObr 112 (2); LatHar 378; WujNT 237 (6); SkarKaz 485b (2).

»przed(e) śmiercią (sw(oj)ą)« = sub exitu vitae Mącz, Cn; ante mortem suam PolAnt (35): OpecŻyw 96; Iezus mily przed ſwą ſmiercią/ obietzál ſwym zwolenikom vcieſſny dár zeſlatz ducha ſwięté^go. OpecŻywSandR nlb 4; PatKaz II 44v; RejPs 30v; MurzHist B4v (2); KromRozm II o2v; KromRozm III G4v (2); GliczKsiąż B6; BibRadz I 316b marg; Mącz 425a; GrzegŚm 46; choć ledwe przed ſmiercią kto ſwego dożyſzcże RejZwierc 244; WujJud 11; BudBib 1.Par 22/5; CzechRozm 236; SkarJedn 198; SkarŻyw 15 marg (6); CzechEp 141 (3); LatHar 80 (4); WujNT 512; który [Jan Kochanowski] máło co przed śmierćią ſwoią [...] o téy Polſkiéy Orthográphiiéy [...] począł był zemną conferowáć JanNKar D3v (2); PudłDydo [B6].

»przed śmiercią ([czyją])« (7): OrzQuin Rv; GórnDworz Dd8v; Ná Kápitule Generálſkiey/ rok przed śmierćią świętego Fráńćiſzká/ [...] wziął moc y wolność chodzenia z kazánim po świećie SkarŻyw 544 (2); MWilkHist B2v; NiemObr 55; ActReg 118; Wſzákóż Aktciȩ przed śmierćią Królá Iego M. Zygmuntá Auguſtá [...] záczęté/ máią ſie kończyć tym práwem/ którym ſie záczęły. SarnStat 1154.

»przed wieczerzą« (2): Potym szedł doswey izby. Przed wieczerzą przyszedł zasię. ActReg 71 (2).

»przed założenim Rzymu« (2): To ſie ſtáło [...] przed záłożenim Rzymu 123 roku. BielKron 266 (2).

BB. O wydarzeniu przyszłym lub powtarzalnym: zanim coś nastąpi (482): Nie ſzkodzi też brzemienney paniey w they roży cżęſto przed zlężeniem naparzać ſie w wannie. FalZioł V 24v (3); Przed ſtaroſcią ſobie rozmyſl aby dobrze żyw był BielŻyw 146 (2); RejPs 126v; ComCrac 18v; SeklKat Xv; MurzNT 66 (2); Przeto już JKM to odkłada do onych sejmow powiatowych, ktore będą przed walnym sejmem Diar 82; GroicPorz Cv (7); y będzie porwány [...] iáko wicher przed burzą [coram tempestate]. Leop Is 17/13 (2); Sługá káżdy gdy ma od páná odſtáć/ tedy ma pánu powiedźieć przed woyną y inſzą potrzebą. UstPraw Dv (5); RejFig Dd3; BielKron 207v; nie kożdey ſye to przydawa/ áby mleko przed rodzenim miáłá SienLek 112v (3); RejAp 68 (3); GórnDworz E2 (2); WujJudConf 180; POkáiánia przed ponurzenim potrzebá. CzechRozm 257v marg (7); Ieſt to tedy rzecż wielce Rzecżypoſpolitey pożytecżna/ áby przed wyćiągániem było okázowánie w káżdem Powiećie ModrzBaz 116v (2); SkarŻyw 25; CzechEp 328 (2); ReszPrz 89; zeprzed Coronacyą Pan nic więcey nie powinien, tylko poprzysiądz wsytkie prawa ActReg 21 (3); Calep [570]a (2); Kmieć ktory vgoru przede żniwy nie poorze [...]/ tedy mu Vrzędnik/ Włodarz/ vrobek ma hámowáć. GostGosp 44 (7); Co rozumieć o ſłábym nabożeńſtwie przed przjſtępowaniem. LatHar 248 marg (4); Iż pokutá [...] y przede krztem/ ludziom doroſłym ieſt potrzebna WujNT 16 (8); BEdźie powinien Sędźia ná ſądźie śiedzący od ſtron ſtoiących przed vczynieniem ſkazánia pytáć/ ieſliby mieli iákié munimentá álbo dowody/ [...] ku popiérániu ſwéy rzeczy SarnStat 159; Poſtępek práwny przed dekrétem ná dwoię ſie dzieli SarnStat 777 (54); Przed chorobą/ mowi Mędrzec/ ſzukay lekárſtwá SkarKaz 7b (4); VotSzl E2.

Z określeniem odległości czasowej [w tym: [ile] niedziel, dni (dzień), tydzień, rok, godzineczkę (33), [który] dzień (5), na [ile] niedziel (3), [iloma] niedziel(oma) (2), w [ilu] niedzielach (2), w [ile] niedziel, po [ile] dni] (47): then [plac] kazdemv ſznych bandzye vkazan drugy albo trzeczy dzyen przed bithwa yvz polozona MetrKor 26/62v; A tho maſz naukę y ſprawowania Brżemienney paniey kielkiem Niedziel przed żlęzeniem [!] FalZioł V 19d (4); LibMal 1554/188v (2); Pozew ma być położon tydzyeń przed rokiem. UstPraw H4v (4); Ale gdy przyydźie dźień czwarty przed biegánim/ daway [koniowi] othłuczony á obwárzony owies SienLek 189 (7); PudłFr 8; iákoby publikácya ich [sejmików] dwie álbo trzy niedźiele przed nimi do wiádomośći ludzkiéy przyſzłá. SarnStat 31; A Piſarz źiemſki będźie powinien z Aktámi poſyłáć Podpiſká do Kámiéńcá ná dwie niedźieli przed rokámi. SarnStat 741 (28).

Z dodatkową lokalizacją w czasie (1): żeby Roki Poznáńſkié/ któré bywáią w oſtátni Poniedźiáłek przed Séymikiem obiéránia Deputatów/ ná Trybunał ſądzoné były. SarnStat 723.

Połączenia: »daleko przed« (1): Cżemuż tu Ian ſwięty pirwey opiſał ſądy Páńſkie/ toż dopirko powieda/ co ſie ieſzcże dáleko przed tym ſądem dziać miáło? RejAp 165.

»przed ... po« [szyk 20:2] (22): Theż [neszpuły] krew grubą działaią/ á przeto pożytecżniey ie ieſć przed iedzeniem niżli po iedzeniu FalZioł III 19c (3); GlabGad F6v; iako ſą zgodliwe ſpiewania/ przed kazanim/ y po kazaniv/ ktorym mamy chwalić zgodliwie pana boga SeklWyzn e3v; KromRozm III B7; GroicPorz v v (3); UstPraw B2; ModrzBaz 11; Oczko 24; KochPieś 39; GostGosp 144; ábyś nie mnieyſzą ſtraż miał nád ſobą po przyięćiu/ niż przed przyięćiem tego cudow pełnego [...] Sákrámentu. LatHar 254 (3); WujNT 478; A gdźieby kto [...] w trzech niedźielách przed záczęćiém ſądu/ álbo téż w trzech niedźielách po odſądzeniu iáką oſobę ſzláchecką ránił/ álbo zábił. SarnStat 871 (3); Pokutá przed chrztem y po chrzćie czym rożna SkarKaz Oooo2b.

»prawie przed« (1): iż ponieważ Antychriſt nie ma przyść áż práwie przed ſkońcżeniem świátá CzechEp 349.

»przed ... przy (a. czasu) ... (przy) ... po« (9): GlabGad F4; DO tąd przekłádáliſmy wſzytko/ co ſię zda być ku cżynieniu potrzebnego y przed woyną [ante bellum]/ y cżáſu woyny [in bello]/ y po woynie [post bellum]. ModrzBaz 127; WIele rzecży potrzebá do pożytecżnego y przyſtoynego odpráwienia tákiego nabożeńſtwá. Iedne być máią/ przed rozmyślániem/ drugie przy rozmyſlániu/ trzećie po rozmyſlániu. LatHar 664 (6); SarnStat 552.

»przed samym ...« (4): á licżbá doſkonáła ma bydź przed ſámymi żniwy GostGosp 158; ktory [Antychryst] ma przyść przed ſámym dniem ſądnym WujNT 869 (3).

»tudzież, immediate przed« (3:1): MurzNT 96; iż ná kośćioł [...] miáły powſtáć wielkie prześládowánia/ y ſtráſzne á zárázliwe odſzczepieńſtwá: á náwet/ po wſzytkich odſzczepieńſtwách/ ieden pewny á bluznierſki ápoſtátá/ tudzież przed przyśćiem Antychriſtowym. WujNT 837 (2); SarnStat 76.

»przed ... w« (2): drijakiew/ y takieſz Metridatum: ſą dziwney á niewymowney pomoczy naprzeciw morowemu powietrzu/ tak przed zarażeniem iako y w zarażeniu. FalZioł V 73v; Oczko 24.

»w czas przed« (1): A tu ſie ku mnię wyprawcie wcżas przed temi glody Ktore ſie ſnadz teraz prawie z nowu pocżynaią RejJóz Pv.

Wyrażenia przyimkowe: »przed(e) dniem sądnym« (20): Iako żydouie maią ſie nawrocić ku wierze krzeſcianskiej przedſąd nym [!] dniem. WróbŻołt [S5] (2); MurzNT 199 marg; BielKron 214v; OrzQuin K3v; LeovPrzep I4v; RejAp 185v; WujJud 238; CzechRozm 182v; Wſzákże podobnieyſza ieſt/ że pierwſze plagi máią być przed dniem ſądnym WujNT 838 (10); SkarKaz 118b.

»przed iedłem (a. jedzenim)« = ante cibum Modrz (4): Czeſc pirwſza o tim czo przed iedłem ſie przydawa. GlabGad F4 (3); ModrzBaz 11.

»przed obiadem« (4): FalZioł I 85c; GlabGad F6v; Przetoć ſie iuż więcey przykrzyć nie będę przed obiádem CzechRozm 21; GostGosp 56.

»przed sądem bożym itp. (a. walnym)« (5): przyydą ieſzcze oſtátnie przed Sądem Bożym czáſy/ w ktorych Królowie poginą wſzyſcy OrzQuin X4 (2); RejPos 260 marg; LatHar 378; [...] z ſtrony wſzytkich zmárłych przed wálnym ſądem do żywotá przywrocenia. WujNT 324.

»przed skończeni(e)m (a. końcem) świata« (11): żeby Antychriſt nie miał przyść/ áż práwie cżáſu oſtátniego przed ſkońcżeniem świátá CzechEp 349 (7); WujNT przedm 39 (2); Heliaſz y Henoch przyidą przed końcem świátá SkarKaz Ooooc (2).

»przed szkodą« [aluzja do przysłowia] (4): KochPieś 39; Obácż Polaku: á bądź przed ſzkodą mądry. PowodPr 84 marg; CiekPotr )?(2v; CzahTr E4v.

»przed śmiercią, końcem żywota« (14:1): prozno dobry uczynek byua czynyon yeſzly by przed konczem zyuota bil opuſzczon PatKaz III 151; MurzNT 96; BielKron 112; OrzQuin Zv; proſzę [...]/ áby on przed ſwą ſmierćią był wypuſzcżon do domu ſwe^go/ áby żonę/ dzieći y cżeladź ſwą roſpráwił HistRzym 119; ReszHoz 139; KochWr 29; przed ſmiercią nie powiadáy nikogoy być ſzcżęſliwym. Phil N (3); day mi też przed śmierćią moią/ grzechu wyznánie ſzcżere LatHar 290 (5).

»przed wiergiem« = poprzednio (1): owa proſto/ ſámá oná przed wiergiem ſławá/ nośiłá od niego do niey poſelſtwo/ dobrze gruntownieyſze/ y godnieyſze wiáry/ niżby on był ſam kiedy/ liſty/ ſłowy/ ábo przez poſły/ tho ſpráwowáć miał. GórnDworz Cc5.

α. Bezpośrednio poprzedzając zaczęcie, przystąpienie do czegoś; zwykle o tym, co jest wstępem, przygotowaniem do czegoś (188): BierRaj 19; poſpolicie Doctorowie przed moczną purgaciją daią Caſſiją dla odmiękcżenia żywota. FalZioł III [3²]c (8); przed oddanyem lyſthv [poseł] thak ma mowycz LibLeg 11/135v; RejPs 140v; LudWieś A2; Toż ma być rozumiano o tych/ ktorzy ſtrzeláią z łukow/ s kuſz/ [...] ieſli przed ſtrzelánim vpomináli przechodzące/ áby ſye wárowáli. GroicPorz mm3 (10); SeklPieś 6; KrowObr 72 (2); RejZwierz 29; Y ná znák tego przed kożdą bitwą/ Bogá rodźicę przodkowie náſzy śpiewawáli OrzRozm M3v (2); vſtáwił w kościele ſpiewáć we mſzy trzy kroć Agnus Dei/ przed ſchowániem ciáłá Páńſkie^go. BielKron 167 (2); Praeludium, Pierwſze przegránie álbo przebieżenie przed práwym grániem. Mącz 199a; Albo rzecznych ráków z oliwą nátłucz á z wodą y z pieprzem/ á thym przed popádnienim [tj. atakiem choroby] chorégo pomázuy. SienLek 142 (5); GórnDworz K4; RejPos 5; BiałKat 318v (2); Przed Bierzmowánim máią śie ludzie ſpowiedáć. KuczbKat 155 marg; BielSpr 15v (3); Ze przed pogrzebem zá vmárłe zá Auguſtyná Mſze bywáły. WujJud 227 (4); Strum Q; Oczko [41]v; ták piſząc iákoby [...] iedno ſię/ to ieſt/ dech ábo wiátr/ ktory ſię wewnątrz przed wymowionym ſłowem wſzcżyna/ duchem ś. ſtać miáło: A drugie/ to ieſt/ ſłowo wymowione ſynem. CzechEp 255 (2); KochFr 63; Calep 600b (4); GrabowSet O2v; Modlitwá Kośćielna przed zácżęćiem ofiáry Mſzey S. LatHar 84; Cżworákie przed przyięćim [sakramentu] przygotowánie. LatHar 188 marg (31); Kośćioł [...] vżywa podobnych ceremoniy/ w Exorcyzmiech przede krztem WujNT 152 (5); Wići przed woyną máią bydz wyſyłáné. SarnStat 129 (4); SkarKaz 160a marg.

Z określeniem odległości czasowej [w tym: w [ile] godzin (w godzinę, w poł godziny) (17), [ile] godzin (godzinę, poł godziny) (13), po [ile] nocy, przez [ile] godzin, [iloma] godzinami] (33): na drugą nocz tha wodka w ocży ma być puſzcżana przed ſpaniem dwie godzinie FalZioł II 19d; tedy on popioł z białem winem w kielko godzin pity przed cżaſem padnienia/ niedopuſzcża niemoczy wielkiey [tj. epilepsji] FalZioł V 76; Też ſok babcżany/ małey babki/ z miodem pitym dany dwiema go godzinami [!] przed quartaną ciepło wypić/ dziwną á niepoſpolithą ma mocz naprzeciw quartanie. FalZioł V 89v (29); vdźiáłay knot z báwełny/ [...] á ku máćicy wetkni po trzy nocy możeſzli/ przed złączenim z mężem SienLek 111v (2); godźin przed obiádem dwie/ dáwamy mánny/ álbo cásſiéy vncią Oczko 35 (2).

Połączenia: »przed [czym] naprzod« (1): Przydáie ná oſtátek [autor] ſwoie widzenie/ áby złoczyncá przed innymi mękámi/ naprzod był bit miotłámi GroicPorz ii2.

»przed samym ...« (6): iednę [piłułę] zwinem [...] day paniey przed ſamym porodzeniem wypić FalZioł V 25 (5); A te ſłowá weſołego wołánia [Hosanna] [...] kośćioł święty vſtáwicznie powtarza we Mſzey świętey [...] przed ſámym poświęceniem y podnoſzeniem ś. Sákrámentu. WujNT 89.

Wyrażenia przyimkowe: »przed jedzeni(e)m (a. jedłem)« (21): albo wodę zniego [ryżu warzonego] piy poranu przed iedzeniem FalZioł III 25d (15); ktorą [żądzę, tj. apetyt] ieſli chceſz mieć/ záwżdy nieco prácuy przed iedzenim áż do zápocenia SienLek 3v (4); ſtánie w ten czas zá wſzyſtko/ przed iédłem iey [teryjaki] pół drágmy álbo mniéy biórąc. Oczko 33 (2).

»przed obiadem« = ante prandium Vulg (18): FalZioł I 103b (9); Cżemu przed obiadem zdrowe ieſt przechodzenie. GlabGad G3v; wźiąwſzy chleb błogoſłáwił (marg) To ieſth/ dźięki cżynił wedle zwycżáiu ſwego ktory miewał przed obiádem. (–) BibRadz Luc 24/30; Oczko 26v (3); ArtKanc T10 żp; GostGosp 56; KochAp 10; WujNT Luc 11/38.

»przed śmiercią« = sub exitu vitae Cn (15): Choc ſie ſerce przyboiwa Tak przet ſmierczią rado [= zwykle] bywa RejKup Iv; BielKron 148 (2); RejPos 102v; miał pewnie wolą tám iść á pożegnáć przed ſmiercią ſwoią przyiacioły ſwoye. RejZwierc 175v; SkarJedn 326; nikomu tego (aſz przed śmierćią ſwoią brátu Regináldowi) nie oznáymił. SkarŻyw 201 (5); Lábęć napiekniey przed ſmierćią ſpiewa. KlonŻal A4 marg; KochPam 87; LatHar 327 (2).

»przed wieczerzą« (12): piy że to po ranu trunek ciepło y przed wiecżerzą drugi trunek. FalZioł I 13c (10); Oczko 31v (2).

β. Nie doczekawszy, nie dotrwawszy: o wydarzeniach przedwczesnych (19): RejWiz 102v; Bo przed żniwem wſſyſtek okwitnął Leop Is 18/5 (2); BibRadz Is 18/5; Ante victoriam encomium canere, Proverb. Przed zwycięſtwem ſie chwalić. Mącz 11a; á przeto niedobrze ſobie rádźi/ ten ktory świerzb zſyebie gubi/ przed wyſtanim SienLek 133 (3); HistRzym 9v; CzechRozm 92; CzechEp 266; W tym grobie piękna Timas leży pogrzebioná/ Którą przed ślubem wźięłá czarna Perſephoná. KochFr 54; ZawJeft 28; ActReg 95; GostGosp 146; Kanon Apoſtolſki iedennaſty każe ſrodze káráć te wſzytkie/ ktorzy przed końcem [mszy] wychodzą LatHar 121 (2); WysKaz 23 (2).

γ. Nie czekając na rozpoczęcie wydarzenia (3): aby przed Szeymem pirwſſem przez Commiſſarze byla ſprava do Cancellaryey przinieſiona ComCrac 13; SarnStat 88 (2).

CC. O wydarzeniach przeszłych lub przyszłych (75):

α. O zapowiedziach poprzedzających wydarzenie (38): LibLeg 9/54; KrowObr 145; bo wſzytki ty Kroleſtwá/ ktore iuż vpadek ſwoy podſtąpili/ wſzytki thy znáki przed vpadkiem ſwoim widziáły/ ktore w Polſzcże iuż ſie wypełniły. LeszczRzecz A5; Iáko przed gromem vprzedza błyſkánie/ ták ſromieźliwego vprzedza wdźięcżność. BibRadz Eccli 32/12; przed którégo Królá Bábylońſkiégo przyśćim/ záwżdy Bóg poſyłał y poſyła Proroki/ y vpomináiącé ſwé/ wzywáiąc ku pokáiániu ludźi/ przed kaźnią ſwą. OrzQuin Z3v (5); O Známionách przychodzących przed Chorobą. SienLek 18 (5); RejAp 76v (2); RejPos 13v (6); BiałKat 131 (3); á bliſko tego iż iuż Pan zácżyna ony obietnice poiawiáć/ ktore ma okazáć przed ſwiętym przyſciem ſwoim. RejZwierc [28³]; SkarKaz 5a; SkarKazSej 706a (3).

Połączenia: »prawie przed« (1): byli drudzy [prorocy] którzy práwie przed ſámą niewolą tudźiéſz prorokowáli BiałKat 131.

»przed samym ...« (4): iż [Jan] miał przyść nie inácżey iedno iáko Anyoł przed ſámym przyſciem iego [Chrystusa]/ przepráwuiąc á przepowiádáiącz drogi zyáwienia iego RejPos 8v (3); BiałKat 131.

Szereg: »przed i po« (1): ktora [tęcza] ſie y teraz záwżdy przededzdzem/ y po dzdzu poſpolicie [...] vkázuie. StryjKron 6.

Wyrażenie przyimkowe: »przed sądnym dniem« (3): Znamiona ktoré będą przed ſądny^m dnie^m ſtraſſliwé. OpecŻyw kt [idem] 193; OpecŻywSandR nlb 6.

β. Wskazuje na moment, w którym nastąpi(ła) zmiana: do jakiegoś czasu (37): PatKaz I 6v; ZapWar [1526] nr 2454; Ktoreż ſą zle vczinki przeciw tym członkam wiary? (–) [...] Trzimać z Serwetem heretikiem nie bic Chriſtuſſa wtorą perſoną przed prziyęcim naſię człowieczeńſtwa. SeklKat O3v; Wtem miaſteczku/ przerzeczony Franciſzek Spiéra/ przed ſwą miſerną przygodą/ był człowiekiem zácnem i wźiętem MurzHist B4; MurzNT 56; Thedyć tym obytzáiem/ muſiał przed Koncylium Florenckim Papież [...] niebyć przełożonym Biſkupem KrowObr 18v; s tąd znáć możemy/ iáko hrubi oni ſtárzy Polacy byli przed przyięćim Wiáry/ ále ſkoro ſye pokrzćili/ wielka odmiáná w narodźie náſzym ſye ſtáłá OrzRozm L (2); Przed zbudowánim domu Bożego cżynili [Żydzi] ofiáry ledá gdzye/ ále gdy Pan Bog roſkazał przez Moiżeſzá zbudowáć dom Boży/ nie mogli indzyey cżynić poſług ſwiętych iedno w nim BielKron 39; Iáko był cżárt mocny przed przyſciem Páńſkim RejAp 166 marg (3); HistRzym 75v; BiałKat 321; WujJud 174 (3); WujJudConf 66; LatHar 193; Owce błądzące byliſmy przed náwroceniem. WujNT Aaaaaa3 (3); SkarKaz 579a.

Połączenia: »pierwej, przedtym przed« (2:1): GroicPorz o2; BielKron 46; będźie powinien Iego K.M. tym wrácáć [dobra]/ czyie té oyczyzny y poſseſsiie przedtym były przed ośięgnieniém od nieprzyiaćielá. SarnStat 1024.

»przed ... po« [szyk 4:3] (7): OpecŻyw 93v; ieſtli ona niewiaſta przed pocżęciem była blada/ á po pocżęciu rumiana na liczu/ znak ieſt iże z ſynem chodzi. FalZioł V 15 (2); GlabGad D3v; BielKron 46; SienLek 74v; BiałKat 306; Ten chleb chlebem ieſt przed poświęcenim/ ále po poświęceniu z chlebá sſtawa ſie ćiáłem Páná Chriſtuſowym. WujJud 174v.

Wyrażenia przyimkowe: »przed Krystusowym przyścim« (1): Dowodzili tego pirwey przed Kriſtuſowym przyśćim/ ále po nim [Kabała] zginęła. BielKron 46.

»przed potopem« (4): Náyduie ſie s piſmá iż przed potopem nigdy deſzcż áni źimá nie bywáłá BielKron 5v (3); SkarŻyw 271.

C. Momentem odniesienia jest w zasadzie życie i działanie człowieka (rzadko zwierzęcia), przedstawione rzeczownikiem lub zaimkiem osobowym (lub żywotnym) (369):

α. W czasach poprzedzających kogoś (czyjeś życie lub panowanie, rzadko: pełnienie jakiejś roli życiowej) (106): MurzNT Ioann 1/27 (2); Izaſz niewieſz? iż ſię przed thym Fokáſem Biſkupi Rzymſcy Papieżmi nienázywáli KrowObr 7 (5); RejWiz 38 (2); POmnicieſz wy rodzicy/ iż cżáſem ze łzámi/ Wſpominacie ſwe cżáſy/ co były przed wámi [tj. zanim zostaliście rodzicami]. RejZwierz 124v (2); Strzeżćież tedy vſtaw moich/ nie náſláduiąc żadney z tych obrzydłośći/ kthore przed wámi czyniono BibRadz Lev 18/30 (4); Wormácia nád Renem/ miáſtho wielkie y bogáte/ przed Iuliuſem Ceſárzem było pod mocą Trewereńſką BielKron 284v (3); OrzQuin Ev; HistRzym 83v; Pámiętayćie ná óny/ którzy żyli przed wámi BiałKat 151 (2); Co y wy ſámi poniewoley wyznáwáć muśićie/ że Mſza y byłá przed wámi/ y ieſt y będźie WujJud 230v (2); BudBib Eccle 1/10 (2); BiałKaz Lv; bo iuż nie ieſt właſnym Ceſárzem iákowi przed Papieżmi Ceſárze bywáli/ lecż tylko iákáś máſzkárá ábo obraz Ceſárzow pierwſzych CzechRozm 169 (10); ModrzBaz 61v; Oczko 29v; SkarŻyw 311; CzechEp 42 (2); NiemObr 125 (2); A przed Licurgiem ieſcze/ kto żonę poymował/ Ten oycu ile kazał naprzód ofiárował. KochDz 108; KochMuza 27; ReszPrz 97; ActReg 118; Phil D4; LatHar 378 (2); ktorzy bluznią mowiąc/ że Pan Chriſtus przed Márią nie był WujNT 305 (11); SarnStat 89 (2); Práwo ná zábićie mężoboyce ieſt przed Moizeſzem od Bogá dáne. SkarKaz 315b marg (2); To nawięcey ma być z kśiąg y czytánia y dźieiow ktore przed námi były/ to ieſt z hiſtoryi. SkarKazSej 662b (2).

Z określeniem odległości czasowej [w tym: [ile] lat (3), na [ile] lat (3), w [ilu] lat] (7): KromRozm III O6; tylko o Sármáćiech á o Roxolanách/ náznácżono było ná dwie śćie lat przed Iuſtynianem Ceſárzem BielKron 336v (2); MAmy to w kſięgach/ iż Pithágorás/ ſubtylnym dowćipem tego doſzedł/ iáko Herkules/ (ktory był śiłá lath/ przed nim vmárł) był ná wyſz wielki GórnDworz V4; WujJud 5; BudNT Ii8v; Idzćie zá tymi Greckimi Doktormi/ ktorzy w tych piąći ſet lat przed námi/ [...] z kośćiołem ſię Rzymſkim iednocżyli SkarJedn 353.

Połączenia: »dawno przed« [szyk 6:2] (8): BielKron 79; tenći ieſt ktory po mnie ma przyść/ á przedemną dawno ſpráwion ieſt RejPos 12 (3); MSza dawno przed Auguſtyne^m. WujJud 227 marg (4).

»dawny przed« (1): przypátruiąc ſye temu/ że ći przed kilkiemnaśćie ſet lat ie [cieplice] zálécáią/ z dawnégo przed ſobą od ludźi doświadczenia Oczko 3.

»dobrze przed« (2): Thoż wyele inych ſtárych á ſwyętych papyeżow/ ktorzy dobrze przed Conſtántynem Ceſárzem byli/ piſánye poſwyadſſa. KromRozm III P3; BielKron 24v.

»jeszcze przed« [szyk 7:1] (8): BielKron 194v (2); RejZwierc 235; Spowieć [!] ſtára rzecż/ ieſzcże przed Báſiliuſem S. WujJud 83v (2); CzechRozm 31; StryjKron 245; iż źiemiá Podláſka ku Koronie Polſkiéy wiecznie Práwem doſkonáłym ieſcze przed Włádyſłáwem Iágełłem Królem [...] należáłá. SarnStat 1037.

»mało przed« (1): HErkules był máło przed krolem Saulem w Grecyey BielKron 62.

»mało co wyszych czasow przed« (1): Alexander też Ceſarz widząc że máło co wyſzych cżáſow przed nim wiele ludźi dla ledá podeźrzenia/ iákoby przećiw máieſtatowi wyſtępne karano/ wolnieyſze práwo ná ten wyſtępek vcżynił ModrzBaz 81v.

»pierwej przed« (1): y tám Ceſarſtwo Rzymſkie/ to ieſt do Rzymu przenieſli: gdzie też było pierwey przed Konſtántynem wielkim SkarJedn 206.

»pierwszy, przebiegły [= poprzedzający] przed« [szyk 1:1] (1:1): W ktorey mierze ſnadź słuſznie niektory wiek/ y przed nami przebiegłe lata możem oſkarzać. KwiatKsiąż H2; Bo pytayſię ninie o dnioch pierwſzych ktore były przed tobą BudBib Deut 4/32.

»po ... przed« (4): Iż ia was teraz krzcżę wodą/ ále ten ktory po mnie przydzye/ y przedemną był/ ten będzye was krzćił wodą y duchem ſwiętym RejPos 153v (4).

»za ... i przed« (1): ktore [prawa] ſie ſtáły ieſzcże zá Papieżá Klementá 4. y przed nim yeſzcże zá Vrbaná 4. BielKron 194v.

Szereg: »i dziś i przed nami« (1): Y wiele świętych y dźiś/ y przed námi/ bez modlitwy do czytánia/ iáko y my do ſłuchánia ſłowá Bożego nie przyſtępuiem SkarKaz 82b.

Wyrażenia przyimkowe: »przed Chrystusem« = przed naszą erą lub przed powstaniem lub przyjęciem chrześcijaństwa, też przed przyjściem Chrystusa na świat (5): Duńſka źiemiá przed Kryſtuſem wiele walk wiodłá przećiwko Sáśi BielKron 292; tákże nie mniey y ci [się mylą] co [...] iákiegoś Syná Bożego Aniołá/ Bogá ſłowo/ przed Iezuſem Chriſtuſem ſynem Bożym będącego dowieść chcą. CzechRozm 43; Tenże [Miechovius] też ſam niżey z Włochow ich [Litwinów] narod wywodzi ſtárodawnych czáſow ieſzcze przed Chriſtuſem StryjKron 245; CzechEp 24 marg; Bo Moyzeſzowá duſzá nie z niebá przyzwána ieſt. Bo przed Chryſtuſem żadna tám być nie mogłá. SkarKaz 119a.

»przed wszytkimi narody świata« = zawsze, od początku świata (1): iż on [Chrystus] záwżdy był y ieſt przed wſzytkimi narody ſwiátá/ á od wiekow z Bogiem Oycem RejPos 13.

β. Wcześniej, wyprzedzając kogoś (31): A gdy k iedney gorze przyśpiał/ Ziął z śiebie koſz y pośiedział: Potym go ná ſie záłożył/ A przed nimi w gośćincu był. BierEz B; RejKup t8; (nagł) Co przed ſkąpym brał ſklenice. (–) IEden piyąc v ſkępcá/ brał przed nim ſklenice RejFig Bb6; BibRadz Gen 27/35; Praemercor, Kupić niektórą rzecz przed kim/ vprzedźić go do kupienia. Mącz 318c; OrzQuin R; chciał pan Boiánowſki ná tho odpowiedzieć/ ále ſie pan Wápowſki przed nim wyrwał GórnDworz Bb5v; Thedy Theofil zwiedziawſzy cżás gdy miáłá ku grobu iść/ ſzedł przed nią HistRzym 19 (2); RejPos 214; SkarŻyw 251; KochJez A4; PudłFr 38 (2); iák młodźi przed ſtáremi/ ták zdrowi przed choremi/ thák vbodzy iák bogáći/ [...] wſzyſtki śmierć ſpołu tráći. ArtKanc R19; GórnRozm N3v; Calep 835b; KochPieś 9; Bo niż ia przyidę/ inſzy wnidźie przedemną. WujNT Ioann 5/7 (2).

Z określeniem odstępu czasowego (2): Biduo me antecessit, Dwá dni przedemną prziyechał. Mącz 44c; dozwolił mu pan Krákowſki z oſtátniego noclegu trzemá godzinomá przed ſobą wyiecháć. GórnDworz S4v.

Połączenia: »jeszcze przed« (1): á ták prętko bieżał iż ieſzcże przed Dariuſem záſtał ony kthorzy od Alexandrá przyiecháli HistAl C8v.

»maluczko przed« (1): thák go [Chrystus św. Jana] też záſię poſłał málucżko przed ſobą do rádośći ſwoich. RejPos 321.

»napierwej, naprzod, prędzej przed« (1:1:1): Káżdy ſie ma ſtáráć/ áby ná Wioſnę napierwey przed inſzemi był we Gdańſku. GostGosp 90; SkarKaz 387b; Y was nadobne Nymphy wſpomieniemy/ A záwſze ćiebie [pannę Jadwigę Tarłównę] naprzod przed inemi SzarzRyt D3.

»tuż przed« (1): A pan Lupá Podlodowſki/ iż był ſtárſzym nád dworem kſiędzá Mácieiowſkiego/ thuż przed pánem ſwym/ [...] do niebá iść muſiał GórnDworz Dd7v.

»przed ... za« (1): S. Dorotá pátrzyłá ná ich męki: y wielce ſię rádowáłá z ich wyznánia. Y mowiłá do nich. Idzćie przedemną á ia zá wámi/ poydziem do oblubieńcá náſzego SkarŻyw 125.

γ. O tym, kto uprzednio był tym samym, czynił to samo, z którym działo się to samo (tu wyjątkowo momentem odniesienia jest też zaistnienie rzeczy, zjawisk, przedstawione rzeczownikiem nieosobowym konkretnym) [w tym: przed kim a. przed czym (żywotne) (177), przed czym (55)] (232): KromRozm I E2v; KromRozm III C6v (2); przed ktorym [Grzegorzem I] było/ iáko wy powiádaćie/ ſſeśćdzieſiąth y kielká Papieżow KrowObr 75 (3); Krol Iudſki vcżynił the nagorſſe brzythkośći/ nád wſſyſtkie złe rzecży ktore cżynili przed nim Amoreycżykowie Leop 4.Reg 21/11 (9); Gdi rozdzielánie [dnia i nocy] Slońcu przywłaſcza oney świátłośći kthora przed nim ſtworzoná byłá/ á ktemu y przed mieſiącem y przed gwiazdámi. BibRadz I 1c marg; była rozna od wſzech inych beſtiy/ kthorem widział przed nią BibRadz Dan 7/7 (17); Orygenes powiedał być przed ſwiátem ſtworzone duchy BielKron 127v (4); KwiatKsiąż A3; Mącz 327b; Y ktoſz przed nim [Rejem] tu w Polſzcze kiedy temu ſproſtáł? Prot E; HistRzym 103; BiałKat 18v; GrzegŚm 64; tedyć przed Pánem Chriſtuſem wiele ich Zmartwych wſkrzeſzonych było KuczbKat 50; RejZwierc 13; WujJud 2v (2); BudBib 3.Reg 14/9 (4); bo byś nie mógł ſpuśćić ſrzednich Sadzáwek przed dolnymi. Strum N3v; BiałKaz I3v; Tu oni opuśćiwſzy tego to Iezuſá Chriſtuſá cżłowieká z duchá ś. pocżętego/ zmyſlili ſobie iákiegoś inſzego przed Iezuſem Chriſtuſem [...] bes ćiáłá przed tym będącego CzechRozm 38v (15); Aza niewieſz/ że wiele ludźi zacnych przed tobą/ ná ktorycheś ty mieyſce náſtąpił/ niemnieyſze nakłády cżynili niżli ty: á przedśię hoynie żyli ModrzBaz 99v (5); SkarJedn 254 (2); Był Krol (Ceſarzá Iulianá Apoſtátę chce [lege: chcę] rzec) wiekow tych náſzych/ [...] inne ktorzy przed nim byli niezbożnośćią przechodzący. SkarŻyw 130 (3); [...] okrom iednego Wacłáwá Czeſkiego Krolá/ ktory też był przed Lokietkem [!] niedługo ná Kroleſtwie Polſkim. StryjKron 452 (2); Choćiażbym też tho mogł beśpiecżnie mowić/ co przede mną Hieronim powiedźiał. CzechEp 78 (18); Dla cżego też toż nas ſzcżęśćie/ ktore drugich przed námi potykáło/ potykác muśi NiemObr 12 (4); GórnTroas 10; Dokázowałeś wáſzá kró: M. rzeczy tákich/ iákich przed wáſzą kró: M. w Polſcze álbo máło/ álbo żaden OrzJan 93 (2); LatHar 129 (2); Pierworodnym lepak tego zową/ przed ktorym ſię żaden nie vrodził WujNT 5 (17); SarnStat 633 (4); SkarKaz 43b; CzahTr C3v.

Z określeniem odstępu czasowego (1): ma [brzemienna pani] pożywać w iedzeniu takowych potrawek: kthoreby iey żywot miękcżyły [...]/ iako ſą iabłka z maſłem á z czukrem ſmażone/ ánaprzod godzine przed inſzemi karmiami iedzone FalZioł V 19a.

Z liczebnikiem porządkowym (1): A to rozumiał o tákiem zdawániu o iákiem Ian Laſki/ ſzoſty przed nim Arcybiſkup wotował ModrzBaz 140.

Z rzeczownikiem oznaczającym poprzedzanie (1): Tranquillus Secretarz Croliia Rzymszkiego byl posslem do Cessarza Thvreczkiego tanquam antecessor przed panem Laskym LibLeg 9/51.

W połączeniach szeregowych z innymi przyimkami (nieczasowymi) związanych z poglądami na temat istnienia Chrystusa przed Jego wcieleniem (8): rozumieiąc to o Iezuſie Chriſtuſie cżłowieku z Máryey Pánny vrodzonym/ á nic o kim inſzym/ oprocż niego/ przy nim/ ábo przed nim/ lub też y w nim CzechRozm 38v (4); CzechEp 76 (4).

Połączenia: »daleko przed« (1): Z tąd Hus Czech/ á przed nim Wiklew/ á dáleko przed obyemá zá czáſow Bernatá ſwyętego Pyotr nyeyáki/ [...] wźyęli doworę błędu KromRozm III C6v.

»dawno przed(e)« (2): iż też to ia [...] toż mowię gániąc błędy co drudzy dawno prze demną [!] mawiáli. CzechEp 260 (2).

»przed [kim] dawny« (1): iż [Jan Tarnowski] pochwały y ſławy wſzyſtkich wielkich Hetmánów onych przed nim dawnych łácno bárzo doſzedł OrzJan 65.

»dobrze przed« [szyk 1:1] (2): BiałKat 123v; iż począwſzy od Greków/ Plato ie [cieplice] záléca/ dobrze/ przed nim Homerus Oczko 2v.

»jeszcze przed« [szyk 7:1] (8): RejPs 105v; KrowObr 196v (2); ále ieſzcże przed Witenem/ był Mendygier ktory ſie fáłſzywie kilo rázow krzćił BielKron 436v (2); CzechRozm 26 (2); A przed temi [szkołami] ieſzcże w Egiptćie kwitnęły náukámi gwiazdárſkimi Szkoły bárzo sławne. ModrzBaz 128v.

»już przed(e)« (2): Ná co ácż iuż przedemną bárzo dobrze [...] odpowiedźiał P. Ian Niemoiowſki: iednák [...] CzechEp 383 (2).

»przed [kim] mało, nieco« [szyk 1:1] (1:1): Wikleff ieſzcże máło przed Huſem błędliwą wiárę rozſiewał BielKron 326v; CzechEp 196.

»napierwej przed« (1): Mogł też [Bóg] y cżłowieká napierwey przed wſzyſtkimi rzecżámi z niſzcżego vcżynić CzechRozm 122v.

»pierwszy [= poprzedni] przed« (3): KrowObr 232; A ták wſzytki wolnośći ktorych ći pierwſzy przede mną krolowie dopuśćili tych y ia tobie teras potwierdzam BudBib 1.Mach 15/5; WujNT Apoc 13/12.

»przed [kim] pi(e)rwej, przedtym, naprzod, raniej« [szyk 12:4] (8:5:2:1): FalZioł V 19a; Tho ſie działo tzáſu Papieżá Bonifácyuſá/ przed kthorym było przedtym Papieżow tzterdzieśći y ieden. KrowObr 233 (10); CzechRozm 27; co vyrzyćie że ia pirwey przed wámi cżynić będe [quod me videritis priorem facientem]/ tegoż y wy zámną cżynić nieprzeſtawayćie. ModrzBaz 23; CzechEp 406; Vrzędnik y Dworká máią ſie ſtáráć/ áby Pan miał kury/ gęśi młode/ rániey przed inſzemi GostGosp 16; á my ná Séymie piérwſzym/ tákowé kauzy ſądźić [...] będźiemy powinni/ przed wſzémi criminałmi naprzód ſkoro termin przypádnie. SarnStat 1201.

»przed i po, potym« [szyk 15:3] (16:2): PatKaz II 82v; ale Brzoſkinie niemaią być iedzone po inſzych potrawach/ [...] ale maią być iedzione przed inſzemi karmiami FalZioł I 110d; KrowObr 112v; Bez lidżby ieſt ludzi wſſyſtkich tych ktorzy byli przed nimi y kthorzy potym máią być Leop Eccle 4/16 (3); BielKron 455; SarnUzn E3v; BiałKat 108v; MycPrz II B; On to miły Boleſław zwány Krzywouſtym/ Zaden przed nim y po nim nie był ták waletznym WierKróc A3; CzechRozm 103v (3); CzechEp 162 (2); GostGospSieb +3; WujNT 293.

»tudzież przed« (1): iż to mieyſce o haeretykách vprzedzićielách Antychriſtuſowych/ ktorzy tudzieſz przed nim powſtáć mieli/ rozumieli ſtárzy Doktorowie WujNT 859.

»za [kogo] i przed« (1): Y owſſem y zá tych/ ktoreś teraz miánował/ y przed nimi byli ludźye y ſą KromRozm I F3.

»przed ... za« (2): Mącz 201b; (nagł) Pánnie Zophiey Koſtánce/ [...] ktora pierwey záchorzawſzy/ poźniey trzemá dniomá niż mácochá vmárłá. (–) [...] zięta chorobą/ Przed tobą droga mátko/ przecz konam zá tobą? SzarzRyt D2.

Szereg: »naprzod i przed« (1): Praczem ſie tey naprzod y przed innemi podiął. FalZiołUng V 119.

Wyrażenie przyimkowe: »przed(e) wszy(s)tki(e)mi (a. wszemi) rzeczami, wszy(s)tkim (a. wszem) stworzeni(e)m, wszy(s)tki(e)m« = na początku świata; przed stworzeniem świata (21:13:2): ya [Maryja] bylam pyeruorodną przed wſzytkym ſtworzenym PatKaz III 98v (3); BiałKaz E3v; iż nie Bog ſłowo przed wſzytkimi rzecżámi będący z ſtał ſie cżłowiekiem CzechRozm 58 (21); Przede wſzytkim Bog był ſam CzechEp 254 (2); Zowie Páná Chriſtuſá obrázem Bogá niewidziálnego/ národzonym przede wſzem ſtworzenim. WujNT Col 1 arg (9).

6. Wskazuje na przednią część, stronę (46):

a. Dotyczy budowli lub konstrukcji; ante Vulg, Mącz, PolAnt; foris PolAnt, Vulg; contra, coram, iuxta PolAnt (36): Murm 129; I przewyerczyall wkruchczye przed koſzczyolem ſzwyetey Mariey Magdaleny ſkrzynką lyudzi vbogich ſzwyderkyem LibMal 1547/124; nálazlem [!] tám iákoby wiſząc przed kośćiołem vfarbowáną y vmálowáną iáko by płachtę KrowObr 112; Leop A*3v (6); BibRadz I 46b (3); pádłá ná progu przed domem y vmárłá. BielKron 52v (3); Arcus, [...] podſienie yáko w miesćiech przed domy bywáyą. Mącz 15a (6); A przyſionek przed domem onym ná dwudzieſtu łokiet dłuża iego BudBib 3.Reg 6/3 (4); Strum E3v; BudNT Apoc 11/2; A záwieſzęli więniec v niéy przededrzwiámi/ Wdepce go záwżdy w źiemię hárdémi nogámi. KochFr 105; Calep [1000]a; że duſze świętych ſą z Chriſtuſem w niebie/ [...] á nie w otchłániách żadnych/ áni w śieni przed niebem/ ktorą Kálwin wymyſla WujNT 856 (3).

Połączenie: »przed [czym] naprzod« (1): Praestruo [...] buduyę przed czym náprzód. Mącz 423b.

Wyrażenie przyimkowe: hebr. »przed obliczem« = contra faciem PolAnt (3): Zmierzył też długość budowánia przed oblicżem piętrá BudBib Ez 41/15 (3).

b. Dotyczy istoty żywej (10):

Wyrażenia przyimkowe: »przed sobą« (9): on cżłowiek [...] cżuie bolenie przed ſobą pod koſcią ktora ieſt przy dymionach. FalZioł V 9; V kogo wzroſt ieſt przed ſobą wypięty á zaſię nachylony vkazuie cżłowieka [...] grubego rozumu GlabGad M5v; A wezłow miaſto paċzierzy [...] Wſſedy nawiazał przed ſobą RejKup cc4; Włoży pop ornat ná ſię/ áż krotki przed ſobą RejFig Cc8v; iż trąbą ktorą [elefant] ma przed ſobą długą/ pochwyći cżłowieká BielKron 452; GórnDworz L7.

~ Połączenie: »przed sobą ... za sobą« [szyk 2:1] (3): a tak po wſſytkiém iego ciele ſwiętym/ przed ſobą ij ij [!] za ſobą/ niebylo nanim mieſtza żádnégo tzalégo OpecŻyw [127]; GlabGad D8; Drudzy ludzye zá ſobą ſumki noſzą/ ále ie then ma przed ſobą GórnDworz Qv. ~

»przed sobą« = od przedniej części ukośnie na boki (1): [szkuta] Wąſy [tj. ukośne bruzdy] roſkłáda po wodźie przed ſobą KlonFlis E4.

7. Wskazuje na świadka, widza jakiegoś wydarzenia: w obecności, na oczach; ante HistAl, PolAnt, Vulg, Modrz, JanStat, Cn; coram Vulg, HistAl, PolAnt, Modrz, JanStat; in conspectu Vulg, PolAnt; in oculis PolAnt, Mącz; a facie, ad, ante faciem, cum PolAnt; apud Mącz; ante conspectum Vulg (542): Kazał z niego ſzáty złupić/ przed ſobą ij miotłámi bić BierEz D2v (3); OpecŻyw 98v (6); PatKaz III 132; przyſzedł wſzytek Eipt do Iozefa/ mowiąc dai nam chleba tzemu mrzemy przed tobą HistJóz E2v; TarDuch C8; otho ten czo wcżora mowił á żadny odpouiedzieć nieſmiał dzis wſzitti [!] mowią przednim á on nie ſłyſzy. BielŻyw 164 (2); MetrKor 61/223v; a czokolwyek przednamy bilo Ia o wſzitkym tim v.k.m. daye znacz LibLeg 11/108v (4); RejJóz H6; Sumnienie [żona kupca] ſię obmawia prżet Pawłem Kupczowij. RejKup q4v; HistAl H7 (3); LibMal 1551/161v; MurzHist Ev (2); Tamże Piłat [...] omył ręce przed tłuſzczą/ rzeknąc/ niewinięnęm iá krfie te^go ſprzawiedliwe^go MurzNT Matth 27/24 (4); Yáko ſye rodzicy máyą ſtrzedz áby przed dzyecyęcyem [...] nic nyecudnego mowili/ álbo theż nye cżynili. GliczKsiąż D6 (11); LubPs Z4v (2); KrowObr 240v; Nábierzćie pełne ręce popiołu z piecá/ á niechay Moizeſz przed Fáráonem rzući go ku niebu. Leop Ex 9/8 (20); OrzList e2; (nagł) Kto kogo ráni przed Krolem. (–) [...] Kto by kogo ránił przed námi/ táki bes miłoſierdźia ma być karan UstPraw D4 (8); BibRadz Gen 31/32 (15); OrzRozm K2 (2); Ten Aſwerus [...] vcżynił wielkie gody wſzytkim kſiążętom ſwoim przed ſobą BielKron 114v; acżkolwiek to ná beſtyie zależy nágo bez zákryćia cżynić przed ludźmi/ wſzákże tho vcżynię ná twe roſkazánie BielKron 242 (29); KwiatKsiąż C (2); Mącz 13b (2); OrzQuin D2 (2); SienLek 53v; RejAp 127; á przedſię wſtid by káżdego/ ktho nie vmie/ kiedy by przed thym kto vmie ſpiewáć/ ábo táńcowáć miał GórnDworz Ee6 (8); HistRzym 12v (3); RejPos 14v (13); HistLan B3; Kto ofiáry cżyni z máiętnośći vbogich/ ieſt iáko ten ktory rzeże ſyná ku ofierze przed oycem. BudBib Eccli 34/22 (15); BudNT Luc 19/27; CzechRozm 148v (2); SkarJedn 392; Przeto go będę ná wſzyſtek świát głośił/ Przed zborem iego/ przéd iego wiernémi KochPs 32; wolno ćię puſzcżę/ gdy tylo przedemną ſamym á dwiemá świádki/ wiárę Chrześćiáńſką odwołaſz. SkarŻyw 75 (8); StryjKron A6 (2); tedy ſię w tym przed Bogiem z niewinnośći ſwey y przed Iezuſem Chriſtuſem/ [...] y przed ludźmi wiernymi/ vcżćiwymi y cnotliwymi ćieſzę: y mam ſobie tę calumnią zá nakoſztownieyſze klenoty. CzechEp 337-338 (6); KochPieś 21; ArtKanc E10 (2); BielRozm 7; Oto [na sądzie ostatecznym] przed ták wielem tyśięcy wybránych/ Będźie cżytan regeſtr złośći nieſłychánych. GrabowSet V3v; LatHar 13 (5); WujNT Matth 27/24 (13); Sędźia ná ſądźie śiedzący ſłużebniká ſwego [...] do goſpody onéy pániéy poſłáć będźie powinien: przed którym ſpráwę álbo obronę ſwéy rzeczy Prokuratorowi ſwému/ którégo ſobie obierze/ we wſzytkim zléći. SarnStat 569 (21); SiebRozmyśl B4; Zadnego weſela/ żadney bieśiády [...] niemogą odpráwić/ żeby ieden drugiego áż do vpaśći niemiał dolać abo vpoić. Y [...] żeby przed ſługámi ábo domownikámi/ tego co wypili niemieli zwroćić PowodPr 73 (2); SkarKaz 316a; CiekPotr 63.

W przeciwstawieniu: »przed oczyma ... okrom oczu« (1): Słudzy záſię/ áby niethylko przed otzymá pánom ſwoim ſlużyli/ ále y okrom otzu wiernie y ſpráwiedliwie KrowObr 62.

Połączenia: »jawnie, oczywiście (a. oczywistnie), jaśnie, widomie przed« [szyk 18:5] (18:3:1:1): Iáwnie przed wſzemi záwołał: Ezopie bądź iuż świebodny BierEz E4v; Iezu ktorys iedząc z nimi ocżywiſtnie przed wſzythkiemi w niebo wſtąpił. TarDuch C8v; RejPs 172; HistAl A2; LubPs hhv; OrzList e2; RejZwierz 24; BielKron 43; Palam in ore atque in oculis omnium gesta sunt, Iáſnie ſie przed wſziſtkiemi dźiało. Mącz [273]a (3); O mogłżebyś ſie vſtráſzyć nieboże [...] onych ſrogich ſłow ktore onemu ſwowolnemu krolowi Báltázárowi piſáłá ręká ná ſcienie/ thuż widomie przed wſzytkimi rádámi iego RejPos 192v (3); [starcy do Zuzanny:] iżechmy cie tu w tym ſádu záſtáli z młodzieńcem/ ktory przed námi ocżywiſcie od ciebie vciekł. RejZwierc 201v (4); WerKaz 281; LatHar 730; [Chrystus do Jana:] Tyś mi ſię w żywoćie mátki pokłonił/ [...] á ia teraz ćiebie też czćić chcę. nie ták iáko ty táiemnie y w mátce: ále przed wſzytkim ludem iáwnie. SkarKaz 515a (3).

»miedzy i przed« (1): nawiedził oto [Bóg] [...] człowieka iednego/ nie miedzy Turki/ abo inſzęmi pogany/ ale miedzy nami Chreścjany złemi/ Nie kędy wkąćie [...]/ ale miedzy i przed wielkiem zgromadzęnie^m tych ludźi MurzHist B3.

»przed [kim] i przy« (1): że Podſkárbi káżdy Koronny/ [...] ma ſie przy liczbie w tym ná káżdy rok Rzeczypoſpolitéy vſprawiedliwić/ [...] ná káżdym Séymie Wálnym/ przed pány Rádámi/ y przy Pośléch SarnStat 359.

»tuż (a. tudzież) przed« [szyk 21:1] (22): BierEz S2; Przywiedliſcie mi lepák tego cżlowieka/ [...] mowiątz náń aby on byl przeſtąptza zákonu waſſégo/ a iá tudziéż przed wami/ niemogę náydz náń ni iedné przycżyny ſmierci OpecŻyw [123]v; MurzHist Bv; LubPs Q (2); Y nátychmiaſt wznikł trąd ná cżele ie^go tuż przed kápłany Leop 2.Par 26/20 (4); BibRadz Ier 29/21; BielKron 259; RejAp 111v; GórnDworz Bb7; RejPos 74v (2); RejZwierc 9 (6); KochWz 138.

»u ... przed ... po« (1): Ktoby v ſądu, y przed ſądem, y po ſądzie woyny iákié wſczynał, niech będzie winien, iákoby gléyt królewſki zgwałćił. SarnStat 783.

Wyrażenia przyimkowe: »przed ludźmi (a. ludem)« = jawnie, nie w ukryciu; aby być widzianym; coram hominibus Modrz, Vulg; ante homines PolAnt; coram plebe Vulg (26): PatKaz III 154; RejJóz E2; tedi ſpowiednik mamu vſtawic yawną pokutę ktorą ma czynic przed ludzmy SeklKat X3; Boć to bywa że ſyn wroſpácż nyeyáką/ [...] gdy go ocyec przed ludźmi karze/ wpada GliczKsiąż G4v (3); LubPs P4; Czemu Mniſzy [...] pieniędzy ſie przed l[ud]zmi niedotykáią [...]? KrowObr 133 (2); OrzList c3; RejZwierz 24; BibRadz Matth 6/1; BielKron 118v; Mącz 452a; GrzegŚm 22; RejZwierc 55v; BudNT Matth 6/1; ModrzBaz 59; ArtKanc P17; LatHar 699; STrzeżćie ábyśćie ſpráwiedliwośći wáſzey nie czynili przed ludźmi/ dla tego ábyśćie byli widźiáni od nich WujNT Matth 6/1 (2); SkarKaz 3b (2); CzahTr F2 (2).

»przed obecnością [czyją]« (1): á to ſię ná ten cżás dźieie iáwnie przed obecnośćią Kośćiołá wſzytkiego WerKaz 281.

»przed oblicznością (a. obliczym)« [w tym: czyją, czyim (53)] = in conspectu BartBydg, Vulg, Modrz; ante faciem Vulg, PolAnt; coram praesentia HistAl; in oculis PolAnt (55): HistJóz E3; BartBydg 34b; TarDuch A3v; WróbŻołt 97/2 (3); A obietnice ſlubow moich wypełnię iemu przed oblicżnoſćią wſſelyákiego ludu RejPs 171v (6); lepieyby nam było wſzytkim pomrzeć nizli widzieć ciebie przed náſzą oblicżnoſcią vmieráiącego HistAl N3v (2); LubPs dd6; ZapWar 1558 nr 2686; GroicPorz z3v; Leop 4.Reg 25/29 (9); BibRadz Gen 23/11 (4); BielKron 207v; Nudi in medium protrahebantur, Nágo ye przed oblicznośćią wyćiągano. Mącz 462a; RejAp 35v (6); RejPos 56 (3); BiałKat 128v; RejZwierc 130 (3); Y vmárł Háran przed oblicżem Theráchá oycá ſwego BudBib Gen 11/28 (3); ModrzBaz [41]v (2); StryjKron 150; LatHar 425; SiebRozmyśl C3v (2); SkarKaz 456a.

»przed oczyma« [w tym: czyimi (95)] = w czyjejś obecności; ante oculos Vulg, Modrz, Cn; in conspectu BartBydg, PolAnt; in oculis Vulg, PolAnt (102): OpecŻyw 47 (3); HistJóz C3; BartBydg 34b; RejPs 136; LubPs B5v; KrowObr 236v; RejWiz 105v; co ieſli będziem bić tho przed ich ocżymá co Egyptcżykowie zá Bogá chwalą/ vkámienuią nas. Leop Ex 8/26 (8); OrzList e2v (2); BibRadz *2v (7); Poſłáłá thedy Krolowa Helu ſwoie wierne widze z Iezuſem/ áby przed nimi Cud vcżynił/ [...] y s ſtáło ſie ták przed wſzytkimi Ocżyma BielKron 464v (9); OrzQuin N2v; RejAp 47v (3); GórnDworz E2v (3); HistRzym 121v; RejPos 25v (14); RejZwierc 9 (9); BudBib Deut 1/30 (10); Ale chceſzli áby Młynarz wymówki nie miał/ káż ié [ryby] przed iego oczymá liczyć Strum I3v; CzechRozm 118 (2); ModrzBaz 11v; KochPs 54 (2); SkarŻyw 63 (3); KochWz 142; GórnRozm B4; PaprUp C3 (2); OrzJan 97 (3); WujNT Apoc 12 arg (3); SiebRozmyśl L2v (2); SkarKaz 465a; CiekPotr 88; Alem ſtráćił ná koniu przez ſzáblę a ſpolu [!]/ Z Rycerſtwem gdźiem z niego ſpadł przed ocżymá w polu. CzahTr C3 (2); SkarKazSej 703a.

»przed oczyma naszymi (a. waszymi)« = za naszego (waszego) życia; in oculis vestris Vulg (6): Oto ia odeymę z mieyſcá thego przed wáſſymi ocżymá/ y zá wáſſych dni/ głos rádośći Leop Ier 16/9; RejPos 312v (2); ták iáko ſie to iuż wielekroć przed ocżymá náſzymi w inſzych páńſtwiech y v nas pocżęśći okazáło RejZwierc 186v (3).

»przed świadkami« = coram testibus PolAnt, Vulg (6): ComCrac 21; IEſli by ſye przydáło/ iżby Mąż máiąc żonę ſwoię w cudzołoſtwie podeźrzáną/ vpomionął by Cudzołożniká trzy kroć przed świádkámi/ áby iego żenie dal pokoy/ [...] GroicPorz ll; HistRzym 73v; BudNT 1.Tim 6/12; ZapKościer 1580/15v; WujNT 1.Tim 6/12.

»przed(e) wszy(s)tki(e)mi (a. wszemi); przed(e) wszy(s)tki(e)m (a. wszem) ludem itp.« = coram omnibus HistAl, PolAnt, Vulg; coram omni populo, in conspectu omnium Vulg, PolAnt; ante omnes, praesentibus a. videntibus omnibus HistAl; coram cunctis, coram omni multitudine a. plebe Vulg; coram omni coetu, in oculis omnis (coetus) PolAnt; in oculis omnium Mącz (49;39): BierEz E4v; Iezus z odzieniá odart wielmi nielutoſciwie/ ij ſtál nág przedewſſem ludem ſromotnie OpecŻyw 125 (5); TarDuch C5 (2); WróbŻołt 115/14; RejPs 32v; nátychmiaſt go zły duch zbił z drzewá á thák vmárł przed wſzytkiemi HistAl K7 (5); MurzHist Dv (3); MurzNT Matth 26/70; GliczKsiąż G4; LubPs S5 (3); Ieſli Pánu Bogu dziękuieſz zá dobrodzieyſtwá iego/ ieſli go wzywaſz przed wſzyſtkim ſwiátem KrowObr 150 (5); Y wźiął Ezdrás kxięgi przed wſſyſthkim mnoſthwem Leop 3.Esdr 9/45 (5); KochZuz A5; A ták teraz przed wſzytkimi Izráelity [...] ſtrzeżćie y ſzukayćie wſzytkiego roſkazánia Paná Bogá náſze^go BibRadz 1.Par 28/8 (7); Ale oni bez odwłoki vpomináli/ áby było przed wſzemi [wyznanie wiary] cżytane BielKron 207v (7); Mącz 273a; OrzQuin X3; HistRzym 31v (3); A tedy tobie będzye chwałá przed wſzytkimi ſpołu ſiedzącemi s tobą RejPos 224 (3); BielSpr 38; BudBib Ps 115/14 (3); BudNT Mar 2/12 (3); A on Kácermiſtrz przed wſzytkim ludem zarzekł ſię niewiernośći ſwey. SkarŻyw 545 (5); CzechEp 348; KochWz 138; BielSen 9; Nieſtétyſz/ iák niedawno bárzo rózné były/ Kiedy przedewſzytkiemi weſołé chodźiły ZawJeft 38; Zacżym go Fáláris poimáć kazał/ y przed wſzytkim poſpolſtwem męcżąc pytáć Phil K2; KochFrag 22; LatHar 696; wiárá [...] dáłá temu to [chromemu] zupełne zdrowie przed wámi wſzytkimi. WujNT Act 3/16 (7); SarnStat 834; SkarKaz 3b (3); GosłCast 30; SkarKazSej 678a.

8. Wskazuje na adresata; coram Vulg, HistAl, PolAnt, Modrz, JanStat, Cn; apud Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Cn; ad PolAnt, Mącz, Modrz, Vulg; ante Vulg, PolAnt, Cn; in, in conspectu Vulg, PolAnt; super PolAnt (1686):

a. Na adresata wypowiedzi (też niezrealizowanej, np. milczeć przed kim); a Vulg, PolAnt; sub Vulg, Cn; contra, in aures, in auribus PolAnt; ante faciem Vulg; adversus Cn (1135): moyα wynα moyα wyelkᾳ wynα przed tobᾳ wiznawam BierRaj 18v (2); March¹ A3; Ieleń niegdy owcy przed wilkiem/ Vpominał śię wielkim krzykiem BierEz N2v (12); OpecŻyw 45 (6); oni potym doſtąpiwſzy pańſkiey łáſki/ przed nim mie obwiniali y potwárzali ForCnR A4v (2); PatKaz III 100; HistJóz D3; TarDuch E (2); FalZioł +2v; gdyż ieden poeta rozlicżnimi chwałami wychwalował Allexendra przed Dyogeneſem BielŻyw 74 (5); BielŻywGlab nlb 10; GlabGad L8v; March² D4; Ten ktory złe ſąſiády miewa/ o ſwey ćięſzkoſći przed inſſymi powieda. March³ T8v (2); A dla tego iam przed tobą wyſtęp moy obiawiał WróbŻołt 31/5 (8); WróbŻołtGlab A2v; Ieſcze pan nasch ſkarzi przed v. Iaſnoſczią na ſtaroſte Camienieczkie^go yz [...] LibLeg 11/60 (32); MetrKor 61/224v (2); Tu prorok wylicza przed pánem krotkoſć żiwotá człowieczego RejPs 134; bychmy kilka ięzykow mieli zſwych ſie winnoſci wymowic niemozemy przed ſprawiedliwoſcią twoią RejPs 209v (10); Iedno wye ſpowyeſczi Caſpra Czecha [...], kthora przednym Czynyl [...] Iſch [...] LibMal 1546/121v (22); Trzecią ſpowiedz moge cżynić/ przed mądrym ſłvgą koſcielnym SeklWyzn c4 (16); RejJóz A8v (8); gdzie ssię swiatczyl przedemną then tho Vawrziniecz mieskanya ych [...] na thym tho Siedlisku ZapWar 1550 nr 2664 (3); SeklKat F4v (14); RejKup b6v (4); Iako Alexander kazał cżytać przed ſwemi Rycerzmi liſt poſlány od Dariuſá HistAl C4 (4); przyiacháwſzy do Wenecjiéi/ przed Legátem/ nieczekaiąc żádnyi ſkargi/ vczynił śię winnem MurzHist C3v (17); Drugié podobięńſtwo przełożył przed nięmi [proposuit illis] (marg) powiedziáł im (–) rzeknąc/ [...] MurzNT Matth 13/24; że tego nigdy ani przed żadnym człowiekiem, a owszem ani przed WKM dowieść Ksiądz Biskup nie może, abym [...] Diar 58 (24); DiarDop 98 (6); GliczKsiąż C5v (3); Iáko przekłádáć mamy niebeſpiecżeńſtwá ſwe przed Pánem. LubPs O4 marg (11); Iż Sámuelowi dziećięćiu to był obiáwił/ tzego był przed kápłanem nawyſſſzym Izráelſkim Eli zátaił KrowObr A3 (45); RejWiz 90; będzie ſie kápłan modlił zań y zá grzech iego przed Pánem Leop Lev 19/22 (35); Lacwieć tám Grámmátyką przepiorowáć przed Pány Ziemiány OrzList f4v (4); KVpiec żonę przed pánem chędogą wyſławiał RejFig Aa5v (4); RejZwierz 3v (2); Vmilknićieſz przedemną á ia niechay mowię BibRadz Iob 13/13 (52); niech więźienia/ áni krwie roźlania ſwego nikt przed tobą niewſpomina OrzRozm C4v (7); Krol Ian żáłował ſie ná Ferdynándá przez poſły y liſty przed Senatem Ceſárſkim BielKron 205; Biſkup Krákowſki Gedeon [...] nápráwił iednę niewiáſtę z ſmutną twarzą/ ktora thymi ſłowy przed krolem mowiłá BielKron 355v (107); KochSat [C2]v; Promovere aliquem apud alium, Zálecáć kogo przed kim. Mącz 234c (15); mówiłbym tho w Wárſzáwie przed Poſły/ co tu teraz mówię przed wámi w Przemyślu. OrzQuin D4 (15); SienLek 199; Theżći ſie Piłat chłubił przed Pánem náſzym/ iż [...] RejAp 92v (16); Thákowyż też y owo żárt bywa/ kiedy ieden drugiego ſzalonym/ ábo iáką dziwną chorobą niemocnym przed ludźmi cżyni GórnDworz T6; cżego nietelko ia byłem ſwiádom/ przed kthorym ſie vboga dziewká/ iáko przed naywiernieyſzą rodzoną ni ſzcżym nie kryłá GórnDworz Aa4v (18); Y było pytánie przed krolem o nich. HistRzym 108 (16); A iż ſie mnie záprzał przed ludźmi/ ia ſie go też chcę záprzeć przed Oycem ſwoim. RejPos 4 (47); RejPosWiecz² 91v; BiałKat 33v (4); Rzecż Posłow przed Kśiężną/ to ieſt/ przed Polſką źiemią BielSat [I4] (3); Bo nie ſmiał żálu ſwego ni przed kim odkrywáć HistLan Cv (6); niezátáił też nicżego/ ále wylał wſzyſtko z dobrym vffánim przed P. Bogiem KuczbKat 360 (5); RejZwierc 27v (11); BielSpr 39v; Iákobyśćie [...] vcżynkom dobrym nieuwłacżáli á znieważáli ich/ áni hydźili przed ludźmi WujJud 115 (22); WujJudConf 3 (5); RejPosRozpr b3v (2); A ták chćieyćie ſię mi przypátrzyć/ ieſliżebych chćiał kłámáć przed wámi. BudBib Iob 6/28 (18); MycPrz II A3v; Strum L4v (2); WierKróc A4v; BiałKaz C3v (3); ktoregośćie [Jezusa] wy wydáli y záprzeliśćie ſię przed oſobą Piłatá BudNT Act 3/13 (4); proſzę ćię niechći nie ćięſzko będźie przedemną też tego powiedźieć/ ná co ſie ty oglądaſz [...] (–) Rad to vcżynię/ á tego przed tobą táić nie będę CzechRozm 160v (38); PaprPan Bv (3); KarnNap C3v (4); Tym ſpoſobem Káſztellan [...] o ſkromnośći y obycżáiach káżdego/ przed Krolem y przed wſzytkimi mogłby pewną wiádomość dáć ModrzBaz 117v (11); SkarJedn 108 (6); Oczko A3 (3); Ciebie/ pánie/ po wſzytkim świećie/ przéd wſzytkiémi Narody opowiádáć będę rymy ſwémi. KochPs 166 (5); á zátáiwſzy Heretyki w iednym páłacu ſwym: ſam pierwey mowił z Kátholikámi/ cżyniąc ſię przed nimi Kátholikiem. SkarŻyw 299; żadnych dochodow od poddánych niebrał: żadnych dárow/ iáko mowi przed Bogiem ſwym SkarŻyw 482 (43); MWilkHist D3; ZapKościer 1580/11; potym iácháli do wielkiego Kniáziá/ przed ktorym gdy ſpráwowáli poſelſtwo/ nie dal im áni wzmianki czynić o Liflantſkiey ziemi StryjKron 782 (5); A tego przedśię [Chrystus] nie rzekł [...] przeſláduyćie/ ná nie [heretyków] przed Krolmi y poſpolſtwem inſtyguyćie CzechEp 44 (27); CzechEpPOrz ** (2); aby nikt do Rzymu ná ſwego Biſkupá z ſkárgą ſię nie vćiekał/ ále ſię káżdy domá przed ſwoim Biſkupem ſpráwował NiemObr 57 (13); KochFr 13; KochMRot B; áby tę náukę/ o dwu oſobách Sákrámentu/ mocno y śmiele wſzędźie kazáli/ przed káżdym ſtanem/ przed mocnymi/ przed ſłábymi/ przed zuchwáłymi ábo vpártymi ReszPrz 59 (5); ReszList 175 (2); WerGośc 220 (3); BielSen 9 (3); BielSjem 13 (2); Náuczę ćię o tym Czepcu/ iáko będźieſz miał pléść przed ludźmi potym. PudłFr 18; Boć nas wſzyſtkich w Niebie ocżekawa/ przed Oycem zá námi ſię przycżynia ArtKanc G15v (5); BielRozm 23; KochWr 33; PaprUp Fv (3); Henryk tez wPinczowie przed iedną oſsobą [...] nazwał w zdraycą ActReg 70 (17); GostGosp 28; KochCn B4; Kogoż/ mam do ćiebie/ obieráć rzecżniká? Kto ſię mnie/ przed tobą podeymie/ nędzniká? GrabowSet R3 (3); rádźiłem ná ón czás Ich M. bráćiéy ſwéy/ co iednák y teraz przed oſobą wáſzéy Kró: M. powtarzam/ áby [...] OrzJan 130 (4); Wſpomnię przed tobą (Pánie) ná wſzytkie látá moie/ w gorzkośći duſze moiey. LatHar 131 (16); Ktemu obácz/ iáko ſię Pan tymi brzydzi/ ktorzy ſię go przą przed ludzmi. WujNT 44 (49); WysKaz 20 (2); JanNKar A2v (2); IZ Poſłowie źiemſcy Woiewództwá Mázoweckiégo niedoſtátki vrzędników Ziemſkich/ ſądom źiemſkim należących przed námi miánowáli SarnStat 1151 (22); SiebRozmyśl C (4); WitosłLut A5v; PowodPr 19; iż nie wſzytko Ewángeliſtowie wyráźnie nápiſáli/ y z táiemnicámi około tey przedźiwney/ [...] niezrozumiáney ofiáry/ piſmá ſię ſtrzegli/ nie tylo przed niewiernemi ią kryiąc/ ále y przed proſtymi á nieſpoſobnymi Chrześćiány o niey milcząc. SkarKaz 155a (10); CiekPotr 21; byś miał nayliżſzego/ Nieprzyiaćielá tedy nie wſpominay iego. Zle ná ſtronie przed ludźmi owſzem go wynaſzay CzahTr I3v (6); Iákóż to podobna rzecz/ [...] przed mężem niecnotę iéy zádáć/ Małżonce iego właſnéy? GosłCast 71 (2); PaxLiz B3v; SkarKazSej 663a (2); KlonFlis A2; KlonWor **2; ZbylPrzyg A3v; SzarzRyt A4v (2).

Z rzeczownikiem oznaczającym człowieka, którego funkcją jest zwracanie się do kogoś (8): BierRaj 22v; KrowObr 172v (2); pięć [łańcuchów] poſli piąći krolom przez ich poſły przed Sedechiaſzem BielKron 94v; Nie wzywamy tedy Swiętych/ [...] áni ich zá przycżyńce ſwoie przed Bogiem mamy. WujJudConf 58; SkarŻyw 356; Kto mym rzecżnikiem/ przed tobą ſię ziáwi? GrabowSet Iv; LatHar 272.

Połączenia: »ku ... przed« (1): Ieſliby też ktho czo ku iednemu mowić chciał/ iuż przed drugim prożno. RejZwierc 90v.

»w oczach [czyich] i przed« (1): obá z Páwłem S. poimáć ſię dáli/ y w ocżách wſzytkiego Senatu/ y przed Neronem Chryſtuſa wyznawáli SkarŻyw 601.

»tuż przed« (2): BibRadz Ex 6/12; gdy ſtraż przybiegłá powiedáiącz o woyſku Rzymſkim tuż przed wſzytkiemi iáko wielkie y iáko vbráne ieſt. RejZwierc 149.

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestatem (a. oblicznością majestatu), stolcem« [w tym: bożym (17), królewskim (5)] = coram maiestate JanStat (20:2): O Floryánie Swięthy [...]/ obráliſmy ćię ſobie Páthroná przed ſtolcem Bożym KrowObr 217 (3); czći gárdłá y ſtátkow náſzych/ przed Máyeſtatem Krolewſkiem brońćie OrzRozm R2v (2); OrzQuin D; RejAp 72; HistRzym 94v; ábyś nie był niepotrzebnym ſzemrácżem á wielomownym/ przed Máyeſtatem iego [Boga] RejPos 134 (3); BiałKat 161; Co wſzytko muśi wołáć o pomſtę przed Máyeſtatem Páńſkim. RejZwierc 191 (3); CzechRozm 195; SkarŻyw 83; BielSen 11; LatHar [+11]v (2); SarnStat 958; PowodPr 84.

»przed oblicznością (a. obliczem), twarzą« [w tym: bożą itp. (41)] = a facie Vulg, PolAnt; ante conspectum a. faciem, in conspectu, in faciem Vulg (48:2): TarDuch A2 (3); FalZioł +2v; gdy bandziesz myal slyſzenyae [tj. audiencję] abo przed oblicznoſczyą Ceſzarſką abo przed Baſſhamy [...] LibLeg 7/31; WróbŻołt 118/46; będę mogł [...] á bez wſſego ſtráchu powiedáć otem y przed oblicznoſćią krolow y mocarzow názacznieyſſych. RejPs 178v (4); LubPs H3v; KrowObr 125 (3); Leop Deut 26/5 (8); BielKron 77v; RejAp 31v (2); RejPos 179v (5); KuczbKat 360; Milcż wſzelkie ćiáło przed oblicżem Iehowy BudBib Zach 2/13 (3); áby ſie [Jezus Chrystus] zá námi przed BOżą oblicżnosćią iáko Ofiárownik náſz prawdźiwy okázował/ y przycżyniał. CzechRozm 194 (7); CzechEp 187 (2); LatHar 272; Com z płácżem wyznał [...] ſwe wielkie złośći/ niepráwośći/ przed twarzą twey łáſkáwośći. ArtKanc L10; LatHar 19 (2); WujNT 2.Cor 8/24 (3).

»przed oczyma [czyimi]« (7): żeś y nas w ſtárádawnéy wierze Przodków náſzych potwiérdźił/ y Kácérſką niepráwość przed oczymá náſzymi wyſtáwiłeś OrzQuin O2 (4); RejPos 228; Ale iż tego niewie áni rozumie: bo to ieſzcże zákryto ieſt przed ocżymá iego CzechEp 16; SkarKaz 352b.

»przed światem« (1): Gdy ſię káżdego natáiemnieyſze grzechy przed wſzytkim świátem otworzą SkarKaz 4a.

»przed uszyma [czyimi]« = in auribus PolAnt (7): BielŻyw 103; powiedzieli przed vſzymá krolewſkiemi wſzytkie słowá. BudBib Ier 36/20 (6).

b. Na adresata czynności, tego, kto ma coś zobaczyć i, zwykle, wyrobić sobie na tej podstawie sąd; in medio PolAnt (224): Iezuſie vcżyń tu przedemną ktoré znamię [tj. cud]/ albo dziw/ a ſlubuię tobie ijż będzieſs żyw OpecŻyw 121 (5); PatKaz II 46; BierRozm 8 (2); atak teras do [...] Czeſſarza Tvreczkiego, prziſſedl y pokorę przednym vdzialal pyotr woyewodą LibLeg 10/65v (4); WróbŻołt 79/3 (2); SeklWyzn b3v; Duchowny przełozeny powynny ſwiecić przed owczamy ſwemy dobrimy vcżiuki [!] y dobrym przikładem SeklKat H2v; RejKup q8 (2); á koń theż nátychmiaſt iął ſie przed nim thák pokornie łaſić/ iáko gdy pies przed pánem ſwym ták też koń przed Alexandrem HistAl B; MurzHist M; MurzNT 33v (2); KromRozm III M5; DiarDop 100; Bo Krezus chcąc ſie przed Solonem popiſać/ á bogáctwá ſwoye mu pokázáć/ wſſytkim kazał ſie we złocye nosić GliczKsiąż F4 (4); LubPs L4 (5); GroicPorz z4 (2); KrowObr A2 (4); RejWiz 8 (5); á oto ręká ſćiągniona ku mnie/ w kthorey były záwinione kxięgi: Y rozwinął ie przedemną Leop Ez 2/9 (4); RejFig Ee; Potym názáiutrz duch zły od Bogá opętał Saulá/ [...] á Dawid przed nie^m grał ná hárfie BibRadz 1.Reg 18/10 (7); OrzRozm C4v (3); Koyolanus pierśi ſwoie nágie/ ná ktorych blizn pełno było/ przed wſzytkimi vkazał BielKron 109 (10); KochSat [C2]; Prot C3 (2); RejAp AA5v (10); ponieważ [Owidiusz] iednemu przed białągłową pijánym ſie cżynić każe. GórnDworz Ddv (7); HistRzym 94 (3); Iż to będzye ſąd [tj. naczynie] moy wybrány/ w ktorym ſie będzye ſwiećiło y ſwięćiło imię ſwięthe moie/ przed krolmi y przed wſzytkimi narody ſwiátá tego. RejPos 285v (15); BiałKat 341; GrzegŚm 2; KuczbKat 265; Do Antygoná krolá przyſzedł iákiś miſterny kuglarz/ y wypráwował tám przed nim ony ſztuki ſwoie. RejZwierc 98v (3); WujJudConf 212v; RejPosRozpr [c4]; BudBib Ex 11/10 (4); Bo gdy ią [małpę] máią łowić [...]/ Tedy przed ńią ſie ẃiążąc zaſie odſtępuią. WierKróc A4; CzechRozm 71v (4); KarnNap C4; Odpráwá Poſłow Greckich. IANA KOCHANOVVSKIEGO. Podána ná Theátrum przed Krolem Iego Mśćą y Krolową Iey Mśćią/ w Iázdowie KochOdpr kt; KochPs 121 (4); SkarŻyw 301 (6); bo tám [na sądzie ostatecznym] tá fárbicżká/ ktorą ſię thu przed ludźmi rumienią ſpełznie CzechEp 80 (6); NiemObr 85 (2); ReszList 191; Będźieć ſię on rzkomo vdawał przed ludźmi zá dobrze maiętnego WerGośc 222 (3); Przed témi ſie to bućiſz/ których dźieśiątégo Látá áż Pyrrhus wyrwał z iárzmá okrutnégo? GórnTroas 27; GrabowSet O3v; LatHar 15 (4); wźiął Ieſus Piotrá y Iákubá y Ianá: y wwiodł ie ná gorę wyſoką ſámy oſobno/ y przemienił ſię przed nimi. WujNT Mar 9/2 (11); Iáko kiedy [Erato] [...] Z innymi przed ſwym Pánem piękny taniec cżyni WitosłLut A2; GrabPospR K3 (5); SkarKaz 117b (4); CzahTr F (2); SkarKazSej 699a; KlonFlis B4; Zywot y pierśi przed ſwym ſynem obnáżyłá. KlonWor 65; RybWit [A2]v.

Połączenie: »tuż przed« (1): że tá beſtia dwurogátha iuż pocżynáłá cżynić moc oney pirwſzey beſtiey o ſiedmi głowach tuż przed oblicżnoſcią iey. RejAp 111.

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestatem« (3): iáko będzieſz ſmiał podnieść przed tym ſrogim máyeſtatem ocży thwoie RejAp 67; RejPos 342v; RejZwierc 125v.

»przed oblicznością« = in conspectu Vulg (14): Mnogo zagiſté ij ijnych znamion cżynil Iezus przed oblicżnoſcią vcżennikow ſwych OpecŻyw [170]v; TarDuch B3v; KrowObr 213v; [pierwsza bestia] kazáłá ogniowi z ſthępowáć z niebá ná źiemię/ przed oblicżnośćią ludzką Leop Apoc 13/13 (3); RejAp 109v (6); CzechRozm 71v; PowodPr 6.

»przed oczyma (a. oblicznością oczu)« = in conspectu oculorum Vulg; in oculis PolAnt (7): Leop Eccli 27/26; LeszczRzecz A6v; BibRadz *2 (2); y podniosl laſkę/ y vderzył wody/ ktore w przekopie przed ocżymá Fáráoná/ y przed oczymá sług iego BudBib Ex 7/20 (3).

»przed (wszystkim) światem« (15): iaſnie ſie waſzá obłudá/ y w piśmie Swiętym zdradá przed wſzyſtkim ſwiátem okazuie KrowObr 75; I niewſtydaſz ſie ták grubey y ſproſney nieumieiętnośći ſwoiey pokázowáć przed wſzyſtkim ſwiátem. KrowObr 181v (7); iż ſie thymi złoſciámi ſwemi ábo tym nędznym nábyciem ſwoim zdobiſz przed ſwiátem RejAp 189v; RejPos 31 (3); BiałKat 98v; RejPosWstaw 22v; CzechEp 82; CzechEpPOrz *2v.

c. Na obiekt ustosunkowania: wobec, względem, w stosunku do kogoś (rzadko: czegoś); o postępowaniu w stosunku do woli bożej: pobożnie lub grzesznie (zależnie od rodzaju postępowania); contra Vulg; ante conspectum, cum, in oculis PolAnt (327): OpecŻyw 12v; opathrzmy dobrze czynycz nyetelko przed bogyem ale teſch przed ludzmy PatKaz III 148v; LibLeg 11/55v; ktorzy vprzeymie dufáią pánu ſwoie^mv/ beſpiecznie przed káżdą przygodą ſtáć mogą iáko mocna gorá Sion RejPs 193; O vſprawiedliwieniv naſzym wiarą przed panem bogiem. SeklWyzn b2v (5); SeklKat N3; Bo ieſli inſzy milczą/ iá niewiem dlá czego to czynią/ abo ieſli wtym przed panem Bogiem ẃymowięni będą MurzHist A2v; KromRozm II k2v; LubPs Ev (5); GroicPorz g4v (4); áby [małżeństwo] miało być wyſtępkiem nietzyſtym? álbo grzechem przed Bogiem? KrowObr 235 (3); A nie podobáłá ſie thá rzecż Pánu/ kthorą był vcżynił Dawid przed Pánem. Leop 2.Reg 11/27 (12); w czym ſprośnie okazał ſwą niewdźięczność/ á przed Pánem ſwiętokradſthwá winien zoſtał BibRadz I 183d marg; A czynił złoſć przed Pánem nieodchyláiąc ſię od wſzythkich grzechow Ieroboámá BibRadz 4.Reg 14/24 (21); BielKron 90 (2); Lecż też ieſt Bogiem y Duch S. pochodzący Doſkonáłe ſercá w nas przed Bogiem cżyniący GrzegRóżn N2v; Abowiem nie nálazłem ſpraw twych ſpełná przed Bogiem moim. RejAp 34 (2); RejPos 31 (4); BiałKat 58v (2); gdy będzie [...] ſumnienie beſpiecżne á iáko krzyſtał przeźrocżyſte/ kthore ná ſię áni przed Bogiem áni przed ludźmi nic wſzetecżnego nie cżuie RejZwierc 114v; WujJud 105 (2); Y (ten) cżynił pobożnie przed Iehową BudBib 2.Par 25/2 (10); Zeby vtwierdził ſercá wáſze bez przygány wświątobliwośći przed Bogiem y oycem náſzym BudNT 1.Thess 3/13 (4); CzechRozm 113 (4); záſłużyłem z obu ſtron wielkie karánie/ żem y Chryſtuſa B. me^go zdrádził/ y ná mą ſzedziwość obłudniem ſię przed tobą ſtáwił. SkarŻyw 305 (8); MWilkHist I4; CzechEp 338; ArtKanc A18 (2); GrabowSet I4; LatHar 164 (3); ktory był mąż prorok/ mocny w vczynku y mowie przed Bogiem y wſzytkim ludem WujNT Luc 24/19 (20); PowodPr 3; vczynki náſze ważne ſą do wyſługi przed Pánem Bogiem SkarKaz 85b (2); CzahTr F2.

Z wyrazami oznaczającymi uniżenie się (60): Patrz [...] iako ſie tam na oné górze korzy przed oytcem ſwym niebieſkim OpecŻyw 53v (2); PatKaz III 139v; WróbŻołt 34/14; LibLeg 10/65; RejPs 163v; SeklKat I2; MurzHist B2v (2); LubPs A6 (5); KrowObr 44 (2); Leop 3.Reg 21/29 (3); BibRadz Ex 10/3 (3); iać ſie ieſzcże więcey będę poniżał niżlim ſie poniżył przed Pánem BielKron 70 (3); OrzQuin N2v; RejAp 8v (3); RejPos 13 (17); iáko ſkruſzyć ſerce ma człowiek przed pánem Bogiem dla grzechów BiałKat 36; BiałKaz M4; CzechRozm 60 (5); z ktorych [upadków] powſtáiąc/ pokornieyſzemi ſię przed Bogiem zſtawáią. SkarŻyw 491 (2); Abowiem nie ieſt to y I.M. ſámemu rzecż táyna/ [...] iáko ſię przed káżdym vtulamy/ ſámych ſię śiebie zápieráiąc CzechEp 406; ArtKanc T14v; GrabowSet Fv; WujNT Iac 4/10; SiebRozmyśl E3v.

Zwrot: »chodzić, być, stać, trwać, żyć, chodzący, drogi [czyje] przed Bogiem itp.« = być posłusznym, posłuszeństwo Bogu; ambulare a. esse coram Domino Vulg, PolAnt; ambulare cum Deo a. in conspectu Domini, viae coram Domino PolAnt [szyk zmienny] (18:2:2:1:1:1:1): TarDuch E2v; RejPs 83v; LubPs H4 marg; Y pocżąłeś błogoſláwić domowi ſlugi twoiego/ żeby był záwżdy przed tobą Leop 1.Par 17/27 (2); BibRadz Gen 24/40 (3); BielKron 18; [cesarz Jowinian] dziękował pánu bogu/ chodząc przed nim we wſzem przykazániu iego HistRzym 46v; RejPos 134 (3); ábowiem ſerce twoie nie ieſt ſerce przed Pánem Bogiem. WujJudConf 91v; żeby dom twoy y dom oycá twego chodził przedemną áż ná wieki BudBib 1.Reg 2/30; Przyſtrzegałem roſkazań twoich/ y świádectw twoich/ bo wſzytkie drogi moie przed tobą. BudBib Ps 118/168 (9); Iam ieſt Bog wſzechmocny: chodź przedemną/ (to ieſt ták ſie rządź w tym żywoćie/ iáko ſie mnie ſpodoba) CzechRozm 75 (2); SkarŻyw 261.

Wyrażenia przyimkowe: »przed bytnością [= przed kim]« (1): korzmy śię przed bytnośćią iego ArtKanc T14v.

»przed majestatem (a. oblicznością majestatu) [bożym], stolicą bożą« = ante thronum Dei Vulg (56:1): MurzHist B2v; LubPs bb3 marg; OrzQuin N2v; RejAp 8v (4); iżby opłákáły ocży náſze ty obłędliwośći ſwe/ w ktorych vſtáwicżnie chodzimy przed oblicżnoſcią Máieſtatu twego ſwiętego. RejPos 198; Ale ktoż ſie może okazáć tym wiernym twoim przed Máyeſtatem ſwiętym twoim RejPos 262v (44); RejPosWiecz² 95v; BudBib 4.Esdr 16/54; CzechRozm 201; LatHar 637; á w ich vśćiech nie nálázło ſie kłamſtwo. ábowiem bez zmázy ſą przed ſtolicą Bożą. WujNT Apoc 14/5; SiebRozmyśl E3v.

»przed oblicznością (a. obliczem)« = in conspectu Vulg, PolAnt; in oculis Vulg (69): OpecŻyw 2; RejPs 25 (4); LubPs H4 marg (3); KrowObr 44; áni rozmyſlay kthorzy przed oblicżnośćiá [!] twoią [Boga] fałeſznie ſie obchodzili Leop 4.Esdr 8/28 (14); Pan przed kthoregom ia obliczem chodźił/ poſle z toba Anyołá ſwego BibRadz Gen 24/40; BielKron 18 (2); RejAp 120v (2); oſtrzegay tego pilnie ábys ſie thák nie okłámał przed oblicżnoſcią Páná twe^go. RejPos [219]v; iż cie Pan zowie [...] omylnikiem á łgarzem przed oblicżnoſcią ſwoią RejPos [323] (29); RejZwierc 192 (2); gdy żem ćię vyrzáł ſprawiedliwego przed oblicżem moim BudBib Gen 7/1 (5); CzechEp 427; GrabowSet I4; LatHar 139; WujNT Col 1/22 (2).

»przed oczyma« = in oculis Vulg, PolAnt; in conspectu oculorum Vulg (15): Nágrodzi mi Pan [...] według cżyſtośći rąk moich przed ocżymá iego. Leop Ps 17/25 (4); Y czynili ſynowie Izráelſcy złość przed oczymá Páńſkimi BibRadz Iudic 2/11 (3); RejPos 256; RejZwierc 258; BudBib Deut 4/25 (6).

9. Wskazuje na osobę (też Boga) lub instytucję powołaną do wymierzania sprawiedliwości; ad Mącz, Modrz, Calag, Vulg, JanStat, Cn; coram Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, JanPrzyw; in PolAnt, Mącz, Calag, Vulg, JanStat; apud Vulg, Mącz, Modrz, Cn; ante PolAnt, Vulg; inter Vulg (830): thedi on poddany krola yego myloſczczi tham ze przed staroſthą, abo poſtaroſczim ma bycz praw, gdzye vnyego ktora rzecz saſthaną. MetrKor 40/819 (12); ZapWar b.r. nr 2085 (6); IEzus gdy ſtal przed Kaijfáſſem/ ſwiadkowie náń falſſywé ſwiadetztwa dáwali OpecŻyw 113v (3); ForCnR D4; BielŻyw 54 (3); Gdy przed pięknym Páriſem/ ná rozſątku były [Juno, Pallas i Wenus]. Káżda chćiáłá iábłko mieć KlerWes A2; WróbŻołt oov (2); LibLeg 6/156 (7); ComCrac 18v (3); Wawrzinyecz z livtomyrſka [...] zeznal przed panem Woythem y przed Lawnyky [...] yſz [...] LibMal 1551/161v (4); RejKup c4 (6); ktory by z tych kapłanow deferowan był loci ordinario, iżby przeciw takiem pismum haeretice kazał, pozwan ma stanąć przed biskupem Diar 50 (2); LubPs B6 (2); Ktore zeznánie może być przed ſámym tylko Piſárzem/ w niebytnoſći Sędźiego. GroicPorz p4 (5); KrowObr Cv (5); RejWiz 52 (2); ále one nędzniki ktorzy by też więc byli przed Tátáry rzecż ſwą prowádzili/ oſądzono by ie było niewinnemi Leop 2.Mach 4/47 (3); O roku záwitym przed Krolem. UstPraw Av (18); RejZwierz 9; BibRadz Ier 26 arg (4); nic thu nie mowię o rzeczách Swieckich/ o ktore Kápłani drugdy odpowiedáią przed Krolmi nie iáko Kápłani/ ále iáko Ziemiánie OrzRozm G4 (4); iż komuby ſie krzywdá zdáłá w práwie przed Pátrycyuſy/ mogł ápellowáć do poſpolſtwá. BielKron 109 (22); haud dubitem tecum vel Momo iudice decertare, Námniey bych ſie nie obáwał s tobą przed bogiem Momuſem ſądźić. Mącz 230b (6); RejAp 124 (5); GórnDworz Gg2; HistRzym 2v; Náuká ſtráſzna iako ſie mamy poſtáwić z licżbą ſwego włodárſthwá przed Pánem ſwoim RejPos 190v marg (13); ſámi ſie przed bráćią ſwą y ſąśiády [...] vgadzáli. WujJud A3; CzechRozm 247v (2); SkarŻyw 89 (5); Stalo ſzyę przet wſzytkemy prziſzyeſznyemy yſz vczywy barthoſz swarka [...] ſwolywſzy ſzyę smalſnoką [!] swoyą y przedaly wlaſzną wlokyę swoyę slachetnyemu Matiaſzewy Swyechowſkemu ZapKościer 1583/38 (61); StryjKron 692; przedśię iednák práwdá ktora przy nas ieſt/ przed Bogiem y Chriſtuſem oſtoi ſię w on dźień oſtátecżny. CzechEp 101 (2); KochFr 117; ArtKanc A10v (2); Tribuni – Hetmani u rzimian, ktorzi wibrani przed ſenatem poſpolſtwa bronieli. Calep 1083b; KochAp 13; Nie záśiaday ná ſąd/ Pánie/ z ſługą twoim: ábowiem nie vſpráwiedliwi ſię przed tobą żaden żywy cżłowiek. LatHar 395 (4); przed ſtároſty y przed krolmi dla mnie ſtáwáć będźiećie WujNT Mar 13/9 (25); áby [...] káżdému ſzláchćicowi czynić práwem było wolno przed Burmiſtrzem. A gdźieby Burmiſtrz ſpráwiedliwośći nie vczynił/ tedy o to ma mieć forum przed Woiewodą y Stároſtą SarnStat 272; SPráwy przed námi [tj. przed królem] z Roku nadwornégo nieſkończoné do powiátu pozwánégo niech będą odeſłáné SarnStat 720 (102); SiebRozmyśl C (2); KlonFlis H3 (2); KlonWor 14.

Połączenie: »przed [kim] tuż« (1): ma obvynyony szamotrzecz przyszyagacz na krzyſſ, Thv przed pany thvſſ v sandv. LibLeg 6/115v.

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestatem, stolicą« [w tym: o sądzie bożym (35), królewskim (3)] = ad praesentiam Maiestatis Regiae JanStat (37:1): ze muſym wſziſczy ſtanąć przed maieſtatem Bożym/ wierny na wieczny żiwot/ niewierny na wieczne potępienie. SeklKat R2 (2); LubPs aa2 marg; OrzRozm S; RejAp 55v (6); RejPos 7v (20); BiałKat d2; RejZwierc 176 (3); ábowiem mamy ſtánąć iáwnie wſzyſcy przed ſtolicą Páná Kriſtuſową RejPosWstaw [21³]; GrabowSet K3; ále dobrá dźiedźiczné przed Máieſtatem Kro. Ie^go M [coram regia maiestate JanStat 566]: máią iéy [pannie dawanej za mąż] bydź náznáczoné. SarnStat 635 (2).

»przed oblicznością« [w tym: o sądzie bożym (15), ludzkim (2)] = in praesentia JanStat (17): BierRaj 23; OpecŻyw 114 (3); WróbŻołt 16/15; LubPs D4; Ale ia Pánie przed twą oblicżnośćią/ okażę ſie z ſpráwiedliwośćią [in iustitia apparebo conspectui tuo] Leop Ps 16/15; RejAp 171v (2); iżby ſámyſz grzechy náſze ná nas nie wyſwiadcżáły przeklęctwá náſzego/ przed oblicżnoſcią Páná náſzego. RejPos 256 (3); KuczbKat 60; Tam ſzyę stal Kup przet oblycznoſzczą wſzytkych prziſzyeſznych, yſz przedal ten vczywy Soltis [...] trzi wyertlyę na pſzy Gaſzyę ZapKościer 1588/83v; LatHar 158 (2); SarnStat 642.

»przed prawem« = in foro Mącz; coram iudicio JanStat (99): ForCnR D4; ComCrac 21 (2); GroicPorz e4v (2); A ktoby był oſkárżon o ten vczynek/ táki winien przed práwem Polſkim odpowiedáć. UstPraw I3 (2); Suscipere causam alicuius defendendam, Podyąć ſie cziyey rzeczy ſpráwowáć przed práwem. Mącz 42c (5); Gdze theſz ten zyn Maczy przet prawyem naſzym slubowal y smalſzonka swoyą leną chowacz poczywyę do ye^go smyerczy Oycza swego. ZapKościer 1586/69 (85); SarnStat 215 (2).

»przed sądem (a. srogością sądu)« [w tym: przed ludzkim (145), boskim (32)] = ad iudicium, coram iudicio Mącz, JanStat; apud iudices Mącz; ad iudices, in ius, sub iudice Calag; in iudicio JanStat (177): Pozwał ią [pies owcę] w ſąd zágáiony/ O ieden chleb pożycżony. Owcá gdy przed ſądem ſtałá/ Ku długowi śię nie znáłá BierEz M2v; ForCnR D3v; ComCrac 20v (3); LibMal 1543/70v; wierzyć że prziydzie na ſąd dnia oſtatecznego/ á ſtaną przed ſądem iego wſziſczy ludzie żywy y cy ktorzy były pomarly SeklKat O3; RejKup b8v (2); ZapWar 1549 nr 2662 (2); LubPs N3v (2); KTo ſobie Rzeczniká iáwnie od Vrzędu vprośi/ iuż ſam przed Sądem mowić nie ma GroicPorz e2v (32); KrowObr 40 (5); UstPraw A (8); BibRadz I 346; OrzRozm T4v; Práwá Egipskich ludzi tákie były/ [...] gdy dwá mieli ſpráwę przed ſądem/ ná ſpiſku ią dawali Sędziemu BielKron 9 (2); Producere testes ad iudicium, Stáwić ſwiádki przed ſądem. Mącz 452b (20); w iákiey też ſpráwie vmárli zeſzli s ſwiátá tego/ w teyże ſie muſzą vkazáć przed ſrogoſcią ſądu iego. RejPos 7v (6); WujJud 15v; WujJudConf 76 (2); Vor Gericht zu thun haben. Przed ſądem mieć ſpráwę. Sądźić śię. Agere caussam. Calag 548b; KochPs 3 (2); SkarŻyw 4 (2); ZapKościer 1586/66 (2); przed ſądem Bożym/ Kryſtus ná ſię iego winy włoży. ArtKanc F10 (2); ActReg 124; LatHar 211 (2); RybGęśli B3; WujNT 92 (2); WysKaz 2; Iáka kazn ná Cálumniatory przed ſądem Królewſkim. SarnStat 712 (64); SiebRozmyśl C2; SkarKaz 4b (3); CiekPotr 66; KlonWor 40.

»przed sędzi(e)m (sędzią)« [w tym: przed sędzią ludzkim (54), przed Bogiem (15)] = coram iudice Modrz, JanStat; ad iudicem, apud iudicem Modrz (69): Prożno iuż przed ſędźią ma ten płakáć/ ktory ſye drzewiey nyechcyał vznáć. March¹ A4; iako ſie przed ſprawiedliwy^m ſędzią poſtawiſſ/ ktorému nitz nie ieſt taiemno OpecŻyw 191; BielŻyw 59 (2); WróbŻołt Q3v; LibLeg 6/115v; RejKup t4v (3); O ſpolnym obudwu ſtron vſpráwiedliwieniu przed iednym Sędźiem GroicPorz t3v (17); KrowObr 139 (2); UstPraw G3; BibRadz *5 (2); BielKron 115v (3); Mącz 353a; HistRzym 98v; KarnNap ktv; Cicero cżyniąc rzecż zá Coeliuſem przed ſędźiámi Rzymſkiemi/ powiedźiał/ że [...] ModrzBaz 60v (7); SkarŻyw 40; Nie záſtąpi go pewnie Papież áni obroni w dźień on przed ſędźią żywych y vmárłych. CzechEp 29 (2); KochMRot C2; BielSjem 25; ArtKanc C18; GórnRozm D (3); GrabowSet X3; LatHar 306; Strofuie Korynthiany/ iż ſię práwowáli przed ſędzią Pogáńſkim. WujNT 1.Cor 6 arg; Kupcy poſtronni máią bydź przed właſnym Sędźim o ſpráwiedliwoſć ſzukáni. SarnStat 1100 marg (9); SiebRozmyśl C2; SkarKaz 6b (3).

»przed stolicą, tronem« [w tym: o sądzie bożym (13), ludzkim (1)] = ante tribunal PolAnt, Vulg; ad tribunal Modrz, Vulg (13:1): Abowiem wſzyſcy poſtáwieni będźiemy przed ſtolicą Kryſtuſową. BibRadz Rom 14/10 [przekład tego samego tekstu i podobnie 2.Cor 5/10, SarnUzn, RejPos, GrzegŚm (2), KuczbKat, ModrzBaz, NiemObr, WujNT Rom 14/10, 2.Cor 5/10, Yyyyy3] (2); SarnUzn E2v; RejPos 232v; GrzegŚm 12 (2); KuczbKat 60; ModrzBaz 69; NiemObr 17; ktorzy [diabli] ilekroć ie [...] z opętánych ludzi wyganiáią/ iáko przed ſtolicą Chriſtuſową ſtoiąc/ drżą/ ryczą WujNT 385; A Páweł rzekł: Przed ſtolicą Ceſárſką ſtoię/ gdźie mam być ſądzon WujNT Act 25/10 (5).

»przed trybunałem« [w tym: o sądzie ludzkim (6), o sądzie bożym (2)] (8): iż ſie muśimy wſzyſcy poſtáwić przed thym ſtráſznym tribunałem RejAp 194; CzechEp 90; tedy tenże Tribunał powinien będźie z niego bánniciią zniéść. A to tym obyczáiem gdy go ſtroná oczywiśćie przed Tribunałem wyzwoli SarnStat 875 (5); SkarKaz 549a.

»przed urzędem« = coram officio JanStat (62): Ieslyby syą ktho yednal o zlodzieyſkye rzeczy pokathnye a nyeprzeth vrzadem, aprzydzie przed vrzand pothem ſzią zalowacz thaki swa rzecz traczy LibLeg 6/117v (2); LibMal 1543/72 (12); ZapWar 1550 nr 2674 (2); GroicPorz A4; [Horacius] Był obwinion przed vrzędem o to co nád ſioſtrą vdzyáłał. BielKron 101v (4); Mącz 387d (2); CzechRozm 247; ZapKościer 1579/1v (12); WerGośc 224; BielSjem 24; Calep 175a; O Bydło záięté [...]/ forum ma bydź przed vrzędem á nie ſądem Grodzkim SarnStat 513 (21); Gdyż máło od martwego piiánicá rozny: [...] Ták ná tárgu iáko y przed Vrzędem błądźi KlonWor 69 (2).

10. Wskazuje na osobę nadzorującą czynność urzędową; coram Modrz, JanStat, JanPrzyw; apud Modrz; in manibus JanStat (93): MetrKor 38/286; ZapWar 1534-1536 nr 2371 (2); Iako byvalo rankoyemſthwo przeth mohorycznyky, albo przed lythkupnyky, Tho nyema bicz LibLeg 6/117; ComCrac 21; ConPiotr 33; Diar 81; Też Ráyce powinni ná kożdy rok przed ſtárſzymi y celnieyſzymi s poſpolſtwá liczbę czynić GroicPorz b4v (2); OrzList i2v (2); Gdyby kmieć do miáſtá z roley od kogo vćiekł/ ktoregoby kmiećiá náleźiono/ táki ma być przed Stároſtą álbo przed mieſzczány wrocon temu czyi ieſt UstPraw F2v (7); BielKron 66v; HistRzym 112; RejZwierc 56 (2); ModrzBaz 123v (2); ModrzBazBud ¶6; [Matys Cieszyca] żądał ieſt od nas piſania proteſtaciey, ktorą vcżynil w Malym Podlieſiu, przed Sliachetnym Dauidem Teſmerem ZapKościer 1580/15v (2); tákże nie przed Piotrem/ iáko przed zwierzchnim iákim dożorcą ſpráwowáli ſię drudzy [apostołowie] NiemObr 41; albo więc Sekretarza posłac [...] abj przed nim przysięgali ActReg 4; A Teſtáment oboygá práwá ten ieſt/ który przed iáwnym Piſárzem bywa SarnStat 215; POBORCOWIE téż przed Woiewodą odpowiádáią SarnStat 243; ták iż ten/ który wykupić chce máiętność/ pieniądze przed Piſárzem y Komorniki położy SarnStat 746 (55).

Wyrażenie przyimkowe: »przed urzędem« (7): LibLeg 6/118; BibRadz I 481; Y toby niezdrogi było/ kiedyby káżdy obywátel ná káżdy rok ſtáwił ſię przed vrzędem [apud magistratum]/ dawáiąc o ſobie ſpráwę ModrzBaz 83; Zapiſy przed vrzędem zamku Siérádzkiégo y Łęczyckiégo vczynioné ſą wieczné. SarnStat 759 (4).

11. Wskazuje na obiekt oddania czci (rzadko obelgi); ante Vulg, PolAnt, Mącz; coram HistAl, PolAnt, Vulg; in conspectu Vulg, PolAnt; ad facies, contra, super PolAnt; ad pedes Mącz; ab Modrz (545): Drudzy lepak zabieżáwſſy mu/ kwiátki przed nijm miotali OpecŻyw 71v (31); othoſz [anieli] yą dzyſz wzyuoczye ſzwyąthey anny pozdrauyaly ueſolo przed nyą ſzpyeuayącz PatKaz II 75 (4); HistJóz B2v (3); wcżora go [zmarłego Aleksandra] wſzithczy w pocżliwoſci mieli, dzis przed nim wſzitci pluią. BielŻyw 164; MiechGlab 55; Co sie przed nimi [panami] kłaniają, Z bojaźni mnodzy działają BierRozm 18; WróbŻołt 94/6; RejPs 68v; SeklWyzn g2v; RejJóz A6 (5); RejKup k2v (2); HistAl B; MurzNT Matth 27/29 (3); KromRozm II l2v; LubPs V4v (4); GroicPorz av; [najdzie winę] y ná owe przechyrki co Práwo nicuią/ Przed ktoremi by przed Sępy vbodzy dudkuią. GroicPorzRej C3v; Iżaſz Piotr ſwięty kazał kiedy przed ſobą pádáć/ y nogi ſobie [...] cáłowáć? KrowObr 25v; Papieſz vſtáwił aby przed nim klękano. KrowObr 34 marg (55); RejWiz 11v (7); będzie palił wonne rzecży wiecżnie przed Pánem Leop Ex 30/8 (27); Przed Sákrámentem też iáko to ieſt przed ćiáłem Páńſkim/ [...] Sbiſzek Kárdynał vpadał OrzList e2 (3); RejZwierz 21v (3); á włoży [kapłan] rękę ná głowę ćielcowi/ y zábije go przed Pánem. BibRadz Lev 4/4 (23); w ktorego rádźie Pánowie naywyſzſzy nieśiedzą/ ále ziąwſzy bierety ſwe ſtoią/ iáko przed iákiem Bogiem. OrzRozm L4 (3); vdziáłáli Cżechowie iednę modłę z ſzcżerego żłotá (chłopá ná koniu) [...]/ przed ktorym ogień palili BielKron 319 (25); Idolatra, Báłwochwálcá ten zwłaſzczá który ſie kłánia/ zeymuye czapkę przed yákiemi obrázy Mącz 164c (10); OrzQuin S4; iż cżterzey á dwádzieſciá ſtárcow vpádło ná twarzy ſwoie miecąc korony przed máyeſtatem Páńſkim RejAp 50 (29); GórnDworz M (3); Tedy lew przybieżawſzy ku nim nákłonił głowę przed nimi iákoby ſie im kłániáiąc HistRzym 132v (2); ábo poklękni przed Cyborium boć thám pewnie [Krystus Pan] ieſt RejPos 261 (22); Ták pogáni czynili: iż gdy przed báłwánki ſwémi modły y chwały czynili: [...] dla tego ſzkárádźie Báłwochwalili. BiałKat 46 (2); RejZwierc 9 (6); Nie drewnuć áni ſłupowi áni kámieniowi ſie oni kłaniáią/ ále przed drzewem álbo kámięniem temu/ ktorego ono drewno álbo kámień známionuie. WujJud 49 (2); WujJudConf 48v (2); RejPosWstaw [110³]; á to kádzenie (będzie) vſtáwicżnie przed Iehową BudBib Ex 30/8 (22); HistHel Bv (3); BudNT przedm a4 (3); StryjWjaz C2v (4); CzechRozm 7 (14); Ieſt tych niemáło/ co śię iym zda być piękna rzecż/ że drudzy y wſtawáią z mieyſcá przed nimi ModrzBaz 39v; Biyćie czołem przed ſwym pánem KochPs 145 (5); Modlitwá iey wſzytká byłá przed Crucifixem. SkarŻyw 160; gdzie Ceſarz z pokorą krzyżem leżąc przed grobem/ nabożeńſtwo ſwoie y śluby odpráwował. SkarŻyw 357 (10); y to [drewno] chwalić wolą niż zbáwićielá/ [...] przed nim/ á przy tym y przed iáycámi záraz/ ktorymi go poſpolićie niewiáſtki y chłopkowie okłádáią/ vpadáią ná koláná CzechEp 81 (14); NiemObr 41 (14); KochFr 16; KochWz 139; ReszPrz 69 (3); náoſtátek y obraz naświętſzey twarzy zbáwićielá náſzego [...] pozdrowili/ y przed nim paćiorki ſwe mowiąc/ [...] ku gorze wſtępuiąc cżwałgáli ſię. ReszList 161 (2); PudłFr 49; Rozgi przed tobą słáli/ potym ſię z ćiebie pośmiewáli ArtKanc E6 (7); ZawJeft 42; Przed tym po źiemi ſłáć ſie nie ſromotá/ Co pánem ieſt twéy śmierći y żywotá. GórnTroas 49 (3); GrabowSet Kv; Sſtáło ſię tedy/ gdy on [Zachariasz] kápłáńſki vrząd odpráwował w porządku odmiány ſwey przed Bogiem/ [...] przyſzło nań loſem áby kádźił wſzedſzy do kośćiołá Páńſkiego LatHar 686 (9); A śpiewáli iákoby nową pieśń przed ſtolicą y przed czworgiem źwierząt/ y ſtárſzymi WujNT Apoc 14/3 (21); SiebRozmyśl G (2); PowodPr 52; SkarKaz )(3 (3); Chudźiaſzek przed pánem/ by mu co dał/ klęczy GosłCast 54; SkarKazSej 661b; KlonFlis H2v (2).

W charakterystycznych połączeniach: bić czołem przed [kim, czym], dudkować (dudkowanie) (9), kadzić (kadzenie) (9), klaskać, (po)klękać ((po)klęknąć, klęczeć, uklękać, klękanie) (na kolana) (104), kłaniać się (pokłonić się, nakłonić się, skłaniać się, skłonić się, ukłonić się, kłanianie, pokłon) (50), kuglować, kurzyć, (po)kropić (4), kłaść (kładzion) (3), leżeć (krzyżem) (2), miotać [co] (8), modlitwa, nachylić (nakrzywiać, skłaniać) kolana (3), nakłonić głowę, ofiarować (się) (ofiara) (16), paciorki mowić, palić (spalić, zapalenie kadzidła) (5), (u)paść ((u)padać, upadły, (u)padanie) (na kolana, na oblicze itp.) (na ziemię) (krzyżem, na krzyż) (250), plwać (2), podnieść (podnosić) [co] (4), położyć (się) (4), postawić (2), przynieść [co], rozgi słać, słać się po ziemi, służyć, stać (2), śpiewać (5), umizgać się, wołać, wstawać (z miejsca) (powstać) (4), wykrzykać, wylewać olejki, wzdychanie, zabić (zabity) (2), zarznąć (rzezany) (3), zejmować (zjąć) czapkę (3), złożyć [co] z głowy.

Połączenie: »przy ... przed abo podle« (1): kłániayćie ſię przy podnożku/ ábo przed ábo podle podnożká nog iego CzechEp 170.

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestatem (a. oblicznością majestatu)« (20): OpecŻyw 1 (2); RejAp BB6v (8); Iż niechay przełożony koſcielny [...] ma pochodnią w ręku ſwoich/ to ieſt/ áby palił á kurzył woſkiem/ ábo łoiem/ ábo żywicą/ przed Máieſtatem Páná ſwego. RejPos 345v (5); RejZwierc 11; KochPs 143; oto ia téż vpadam przed oblicznośćią Máieſtatu twégo świętégo SiebRozmyśl B4 (3).

»przed możnością (a. mocą, a. wielmożnością)« (9): LubPs F2v (2); GroicPorzRej C3v; bo przed tą moczą vpada káżde koláno naymożnieyſze RejAp 85v (2); A tu ſie pilno vcż [...] co też záſię ofiárowáć maſz przed ſwiętym Máieſtatem iego/ á przed możnoſcią Boſtwá iego ſwiętego RejPos 215 (4).

»przed nogami (a. podnożkiem nog, a. możnością nog)« [w tym: (u)paść itp., położyć (się) (49)] = ante pedes Vulg, PolAnt; ad pedes Mącz (58): OpecŻyw 55; połozywſſy duſſe naſſe przed moznoſćią nog twoych poządliwie wołamy ktobie [...] RejPs 64 (5); RejJóz P3; przed podnoſzkiem nog iego chwałę iemu vcżyniemy LubPs dd2v; RejWiz 52v; Leop Apoc 22/8; RejZwierz 40; BibRadz Apoc 22/8; BielKron 217 (2); Mącz 293d; RejAp 38 (10); Vsłyſzawſzy to mátká/ vpádłá przed nogámi iego/ á przed wielką rádośćią bárzo płákáłá. HistRzym [39] (2); poſtáẃ przed nogámi iego tę nędzną owiecżkę ſwoię á duſzycżkę twoię RejPos 124v (24); BudNT Apoc 3/9 (2); CzechEp 170; WisznTr 29; WujNT Apoc 3/9 (3).

»przed oblicznością (a. obliczem)« = coram praesentia HistAl; in conspectu Vulg (18): TarDuch A4; RejPs 165v; HistAl C6; Modlitwá moiá/ iáko zapalenie kádzidłá przed oblitznośćią twoią Pánie. KrowObr 91v (3); A będzieſz záwżdy kładł ná ſtole chleby oblicżnośći przed oblicżnośćią moią. Leop Ex 25/30 (4); BielKron 33; RejAp 128; RejPos 339; KuczbKat 355; Y odwiodł ie [braci] Iozef od kolan iego [ojca]/ y pokłonił ſię przed oblicżem iego [in faciem suam] do ziemie. BudBib Gen 48/12; Niech przed páńſką oblicznośćią Rzéki kleſczą: niech z rádośćią Góry páná przywitáią KochPs 148; SiebRozmyśl B3v (2).

»przed okiem« (1): przed twym okiem/ padáiąc/ ſerdecżnie Prośiłem/ o lutość/ Oycże możny wiecżnie GrabowSet O2.

12. Wskazuje na coś lub kogoś powodującego; a (ab) HistAl, PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz; ante HistAl, Vulg, PolAnt, JanStat; a facie(bus) Miech, Vulg, PolAnt; prae Vulg, PolAnt, Mącz; coram Vulg, PolAnt, Modrz; ante faciem, in, propter Vulg, PolAnt; ad, contra faciem, ex (oculis), in conspectu, ob PolAnt; per Mącz (1323):

a. Wskazuje na przyczynę, zwłaszcza coś uniemożliwiającą, tj. przeszkodę: z powodu, przez (520): ZapWar 1513 nr 2159; zebych muſzyl przed gwalthownym ognyem zamku sgycz [lege: z zamku zić] thedy nyemąm dalyey ycz yedno nakonyecz moſthu zamkowego MetrKor 37/4; Ryby żadney nie náleźli: Iedno kámień dobrze niemáły/ Przed ktorym śię śieći rwáły. BierEz I3 (7); chciala lepak k niemu przyſtąpitz/ ale przed wielkim záſtępem ktory go naſladowál niemogla. OpecŻyw 112 (6); HistJóz D4; wątroba ie^go [jesiotra] ieſt wielka á barzo ſlodka tak że iey przed ſlodkoſcią niemoże ieſć FalZioł IV 35b; BielŻyw 158; Cżemu około vſt ſą wargi. (–) [...] dla tego iż zęby ſą zimnego przyrodzenia, aby ich wiatr nie tak richło mogł obrazić przed wargami GlabGad Cv (2); Co tam płaczu niewinnego Przed uciskiem sprawce złego. BierRozm 15; LibLeg 7/98v; wnętrznoſći moie ſą ták vdręczone/ iż przed bolem nieczuie [lege: nie czuję] żadney częſćy ćiáłá ſwoiego. RejPs 57v (17); Ze bog co miał wſſytko rozdał A práwie przed ſwą dobrotą Máło nie zoſtał gołotą RejRozpr B3; RejJóz D4 (2); RejKup d8v (4); HistAl F4v; bo powſſechne [koncylia] trudno było zebráć przed pogány KromRozm III P7; gdy ten ſwięty krol á zacny Prorok [tj. Dawid] przed Saulem w wielkim niebeſpyecżeńſtwye był LubPs G3 (14); iż czáſem przed wielkimi á niepotrzebnymi tumulty/ Sędźia niewie kogo pierwey ſłucháć ma GroicPorz i4 (2); KrowObr 107v; Bowiem przed tymi dziwy ſerce mi ſtruchláło. RejWiz 164 (15); A iżem nie widział przed iáſnośćią ſwiáthłá onego [prae claritate luminis illius]/ za rękę przywiedziony od towárzyſſow/ przyſſedłem do Dámáſſku. Leop Act 22/11 (3); OrzList h3; UstPraw E4; Siłá Wrobli s Konopi/ przed iednym kámieniem/ Leći precż RejZwierz 22 (2); Ná ten czás iuż práwie nie bylo co iesć po wſzytkiey źiemi/ przed ćięſzkiem głodem ktory był [quoniam gravis fames erat] BibRadz Gen 47/13 (16); OrzRozm E2; Robáctwo po drogách leży iż y do miaſt przyiazd trudny przed wielkim owádem. BielKron 267v (24); BielKronCies Mmmm3; KochSat [C2]v; Amnis anhelat frigore, Rzeka ſie kurzy przed mrozem. Mącz 10a (10); Prot C3v; że żaden cżłek/ áni żadny cżás przed ich [pomocników czarta] pilnym ſthárániem nigdy w ſwych pocżćiwych ſpráwach beſpiecżen być nie może. RejAp 101v (10); bo tę [mądrość] chowano w zamku Iowiſzowym/ gdzie Prometheus przed zbytnie cżuyną ſtrażą przyſtępić niemogł. GórnDworz Ff (4); Abowiem biedá ieſt ſwiátu przed zgorſzeniem. RejPos 329 (14); BielSat B3v; o śmierći prawdźiwey/ o zmartwychwſtániu/ y o żywoćie Kryſthuſowym y náſzym: nic grunthownego nie może być mowiono przed fáłſzywą wiárą o tych to duſzach. GrzegŚm A3 (3); Ey miła ſioſtro thoż maſz kłopot przed thymi muchámi/ chczeſz że ie ia roſpędzę? RejZwierc 39v (10); niepodobna rzecż gdzie ſie wiele Ludźi záwrze ná zamku álbo w mieśćie/ áby przed ſmrodem albo głodem nie muſieli ſchodźić ná zdrowiu BielSpr 63 (5); BudBib Ex 3/7 (3); HistHel C2v; A ieſliby wiátr był/ tedy day pokóy wadze/ ábowiém niepoſtawiſz dobrze wagi przed nim. Strum C2 (6); poniewaſz podcżás y ſłońcá iáſnego przed gęſtymi obłoki widźieć nie możemy. CzechRozm 192v (4); (nagł) Bąk. [nazwisko] (–) [...] Szpetnie więc przed tym Bąkiem tu pogáni ięcżą. PaprPan Bb (3); SkarJedn A3; KochOdpr C2 (2); KochPs 168; SkarŻyw 328; Huczy Niebo y Ziemiá przed brzmiącym żelázem. StryjKron 240 (3); Ledwé ſłóńce znáć było przed dymy ná niebie. KochJez B2v; NiemObr 169 (3); KochFr 57; WisznTr 33; KochPieś 29; KochSob 61; PudłFr 11; ArtKanc K18 (2); GórnRozm L4v; ActReg 70; Kmieć y ſługá z folwárku nie ma vćiekáć od Vrzędniká/ przed krzywdą GostGosp 42; Gdybym był wziął [podarki] nie miałbym pokoiu przed práwem. Phil I3; GórnTroas 9; CZárnkowski Biſkup Poznáńſki [...] zwykł był częſtokroć przed wielkim bólem té ſłowá mówić: Prze Bóg/ dobiy kto KochAp 5 (2); KochFrag 14; á iuż dáley nie mogli iey [sieci] ćiągnąć/ przed wielkośćią ryb. WujNT Ioann 21/6 (4); SarnStat 672 (2); KmitaSpit A3 (2); Y vrádźili ták/ żeby onę trćinę zápalić/ á przed ogniem oni Smocy gdy wylazą/ tedy ich łácno pobiją CzahTr D4 (2).

Połączenie: »tuż przed« (1): wſzytká czeladká iego w żáłobie chodźić pocznie/ tuż przed zgubą páná ſwego y ſwoią SkarKaz 5b.

Szereg: »przed [czym] albo dla« (1): Quantum belli ratio permittebat, Yle ſie godźyło/ nie mogło być/ przed woyną álbo dla woyny. Mącz 347b (2).

Wyrażenie przyimkowe: »przed wielmożnością (a. możnością), świetnością« = a decore (a. a gloria) altitudinis PolAnt (5:2): RejPs 97v; Wzruſſyć ſie zyemyá muśi przed twą wielmożnoſcyą. LubPs P5 (2); RejAp 16 (2); BudBib Is 2/10 (2).

α. Z rzeczownikami oznaczającymi emocje, zwłaszcza negatywne (88): Opcego ſię bárdzo wſtydzę/ A przed ſromem nieporodzę. BierEz Nv (3); MiechGlab 5 (3); Dormitauit anima mea pre tedio: [...] Rozdrzemała ſie duſza moia przed tesknoſcią WróbŻołt 118/28 (2); Abowiem ty zwyſokiego niebá daſz ſlyſſeć ſrogi ſąd ſwoy ták iż żadny przed ſtráchem nic nierzecze RejPs 111v (10); RejJóz O8; MurzNT 61; LubPs E (3); KrowObr 89; Ale niebożątecżká przed tą ſrogą trwogą/ Máią okrutną mękę RejWiz 164v (6); Leop 4.Esdr 12/5; KochZuz A5; Ktora poznawſzy Piotrow głos/ przed rádośćią nie otworzyłá przyśionká/ ále w dom wbieżawſzy oznaymiłá iż Piotr ſthał przed przysionkiem. BibRadz Act 12/14 (6); Mącz 182d (4); OrzQuin O2; RejAp 15v (4); kthorzy/ chocia iuż [w bitwie] zdechli ná poły/ iednák przed wſtydem idą oſleṕ GórnDworz D5v (3); oná przed żáłośćią omdlawſzy vpádłá HistRzym 36v (2); ták iż ludzie będą drżeć á ſchnąć przed ſtráchy wielkiemi RejPos 5v (14); RejZwierc 47v (5); BielSpr 65; KochMon 20; BudBib Is 2/19 (2); Strum R3; KochPs 159; CzechEp 177; KochFr 45 (2); KochPieś 19; ZawJeft 14; Wznieść ſię nie mogę Pánie/ Przed troſkámi/ y żądzą GrabowSet D3v; KołakCath B3 (2); WujNT 296 marg; GosłCast 71; PaxLiz B.

W charakterystycznych połączeniach: przed bojaźnią (3), gniewem, radością (6), smętkiem (2), sromem (3), strachem (59), tesknością (2), troskami, trwogą, weselem, wstydem (6), żałością (żalem) (5), żądzą.

β. Wskazuje na przyczynę klęski, porażki, niemocy; wraz z czasownikiem stanowi całość w znacz.‘nie podołać, nie móc się sprzeciwić, okazać się gorszym, ulec komuś a. czemuś’; contra, ex adverso PolAnt (180): Przed chytrym ſie nie wyśiedziſz. BierEz R3; ábowiem kto może wytrwáć przed ſrogoſćią gniewu twe^go RejPs 111v (4); RejRozpr B2; Wieṡ [czarcie] żes tam przednimi [wybranymi od Boga] kroték RejKup z6 (3); KromRozm III L8; BielKom D3; Gdyż ſie tu ná ſwyecye żaden przed nim [Panem] nye oſtoi LubPs H4v (8); A przed tą ſzpetną koſą nikt ſie nie wyłudzi. RejWiz 96 (6); Anić będzie mogł ſtáć lud Iſráelſki przed nieprzyiaćielmi ſwoiemi Leop Ios 7/12 (4); RejZwierz 5v (2); Abowiem Pan ony narody dla niepráwośći ich rozegnał przed wámi. BibRadz Deut 9/4 (36); iż do thego cżaſu [Longobardowie] żadney mocy przed Włochy nie máią. BielKron 162v (3); Mącz 86d; OrzQuin Aa2v; y widźieli to wſzyſcy/ iż przed Młodźiencem mocni Rycerze vpadáli SienLek 34 (2); iż thák záwżdy iáko gárnce v zduná wálili ſie niewiernicy przed wiernemi. RejAp 33v (5); gdyż wieſz iż maſz tákiego Páná/ przed ktorym on [czart] nic nie vmie RejPos 30 (10); A nędznik przedſię przed tym [stróżem pospolitej rzeczy] muśi być záwżdy medł. RejZwierc 245 (3); BielSpr 64v; á tyś [Boże] poráził przed nimi Kenáhany mieſzkáiące w oney ziemi BudBib 2.Esdr 9/24 (16); CzechRozm 184; Niech Amurat doſtátkiem mocą ſie nie chłubi/ Bo ią prętko ia ręcżę przed náſzemi zgubi PaprPan H4; ModrzBaz 113v; SkarJedn A3; kto praw/ pánie/ Przed ſrogim ſądem twym zoſtánie? KochPs 194 (2); KochTr 19; StryjKron 230; CzechEp 14; NiemObr 123; KochBr 152; BielSjem 8; Przed nią [zorzą] gwiazdy drobnieyſzé po iednéy znikáią KochPieś 9; bo miłość téy mocy/ Ze przed nią námężnieyſzy rycérz turá ſkoczy. PudłFr 58; ArtKanc K7; KochWr 31 (2); LatHar 592 (2); KołakCath C3; KołakSzczęśl B (4); WujNT Act 7/45; SarnStat 90 (2); Poczet ſzwágrów wielki/ bydź może/ ze y ſłuką. Nie zliczyſz trzech przed nimi GosłCast 46; KlonWor 72; SzarzRyt C3.

Wyrażenia przyimkowe: »przed mocą (a. możnością)« (14): RejPs 157; RejKup ſ8; Iż káżdi rozum náſz vſtáć muśi przed możnoſcią Páńſką. LubPs ee6v marg (4); RejZwierz 33v; RejAp 144v; á żadna moc nic nie może przed mocą iego. RejPos 51 (4); BudBib Iudith 6/3; SkarŻyw 114.

»przed oblicznością (a. obliczym)« = a facie, ante faciem, in conspectu Vulg (20): abiſmi nyeupadly przed oblycznoſcyᾳ nyeprzijacyol naſſich BierRaj 16; RejPs 51; Przed oblicżnośćią zágniewánia iego kto ſie poſtáwi? Leop Nah 1/6 (8); RejPos 112v (2); ktorego [Koresza, tj. Cyrusa] poiąłem zá práwicę/ ábych położył przed oblicżem iego [coram eo] narody BudBib Is 45/1 (2); LatHar 589; SiebRozmyśl B3 (5).

»przed oczyma (okiem)« = a facie Vulg; coram oculis PolAnt (4): Leop 4.Reg 21/9; Nie zoſtáią ſię głupi przed ocżymá twemá BudBib Ps 5/5[6]; KochPs 7; A niech/ ſzátáńſka chytrość/ przed twym okiem ginie. GrabowSet P3.

»przed ręką(-ami)« = a fortitudine manus Vulg (3): Gdyż przed możną ręką twoyą śiłá ma vſtánye LubPs L; Leop Ps 38/12; KochPs 4.

b. Wskazuje na źródło emocji, głównie strachu lub wstydu, rzadko innego negatywnego uczucia (214): [Ksant mówi do gości:] Wcżoráć Ezop wſzyſtko zmieſzał/ Ażem ſię przed wámi ſromal. BierEz Dv; ále ſie záwżdy muſiał przed tobą wſtydáć nieprzyiaćiel náſz porzućiwſſy nádzieię ſwoię. RejPs 66 (13); RejKup Nv; Diar 68; LubPs B4v (16); GroicPorz e4; KrowObr B4v (9); Káżdy s tych [czartów] przed tą wiárą wierz mi będzye dyſzał. RejWiz 166v (8); Przeſtráſſył tedy Pan Bog ony Murzyny przed Aſą/ y ludem Iudſkim: y podawſſy tył vćiekli Murzynowie. Leop 2.Par 14/12 (11); lękałem ſię przed wyroki twemi. BibRadz Ps 118/120 (9); Był ná ten cżás Carzem Tátárſkim Támerlanes wielki/ przed ktorym wſzytká Azya drżáłá. BielKron 382v (3); Nauseo, Vzdrygam [!] ſie przed czym/ brzidzę ſie. Mącz 242d; RejAp AA5v (15); GórnDworz Ee6; iż niebo/ zyemiá/ powietrze/ wſzytko drży przed możnoſcią iego. RejPos 20 (37); BiałKat 206; KuczbKat 35; á będą przed wámi ſrodze vſtráſzeni nieprzijaciele wáſzy RejZwierc 256 (32); przed ktorymi [relikwiami] Dyábli rycżą WujJud 60v; A (ták) tym więcey bał ſię Saul przed Dawidem BudBib 1.Reg 18/28 (10); WierKróc A2v; CzechRozm 1v; PaprPan A4; SkarŻyw 75; CzechEp 27 (8); NiemObr 5 (4); KochBr 152; rzekli: [...] vkaż drugie [prześcieradło]/ rzekłá: nie dam go wam/ bo nie śmiem przed mężem. WerGośc 218 (2); ArtKanc G2v (2); Tremendus – Srogi, przed ktorim ſie z drigać muſzi. Calep 1082a; GórnTroas 54; A z ſtráchow/ rownan mogę być do lodu/ Przed ogniem/ w ktorym trwáią potępieni. GrabowSet C2v (4); OrzJan 75; LatHar 94 (4); KołakSzczęśl C4; WujNT 796.

W charakterystycznych połączeniach: bać się (bojaźń) przed [kim, czym] (4), drżeć (zadrżeć, drżenie) (105), dyszeć, lękać się (ulęknąć się, zlęknąć się) (5), nie śmieć, okrocony, postraszyć, przestraszyć, (wz)ruszyć się (2), ryczeć, skryć się, sromać się (2), strachać się (strach) (5), trwożyć (się) (zatrwożyć się, zatrwożony, strwożony) (26), trząść się (3), uciekać (3), upadać (na kolana) (9), ustraszyć (się) (ustraszony) (10), wstydać się (wstydzić się, zawstydzić się, zawstydać się, nie powstydzić się, wstydzący się, wstyd) (19), (w)zdrygać się (9).

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestatem« (1): á wżdy ſie práwie iáko niewſtydliwe niewiáſthy nic zá nie [wszeteczeństwo] nie wſtydamy/ przed oblicżnoſcią á przed Máyeſthatem Páná ſwego. RejPos 186.

»przed oblicznością« (6): Wielki mię wſtyd przed oblicznoſćią twoią y wielki ſtrách RejPs 57v (2); KrowObr 242v; á báłwány Egiptſkie wzruſzą ſię przed oblicżnoſćią iego [a facie eius] BibRadz Is 19/1; SarnUzn D6v; RejPos 186.

»przed oczyma« (1): á pewnie káżdy nieprzyiaciel twoy będzie záwżdy ſnádnie vſthráſzon przed ocżymá twemi RejZwierc 254v.

c. Wskazuje na osobę lub sytuację, której się chce uniknąć, nie chce się dopuścić do kontaktu z nią; post Vulg (587):

α. Aby nie zostać schwytanym, nie dostać się w czyjeś ręce, uniknąć niebezpieczeństwa (424): Gárniec mleká nápełniony/ dobrze ma być przed kotką ſtrzeżony. March¹ A3 (2); Owa lew ieleniá zdybał/ [...] On przed nim prętko vſkocżył BierEz Kv (15); OpecŻyw 28 (5); PatKaz I 10v; TarDuch Bv; [owca] wilka ſie z przyrodzenia lęka y boij á przed nim vcieka FalZioł IV 2a (7); BielŻyw 51; GlabGad I; MiechGlab 60; March³ V (2); WróbŻołt 43/11; LibLeg 7/41v (2); mogą ſie też ty ſlowá ſćiągnąć y ná Kryſtuſá gdy był vſſedł do ogrodcá przed ſprzećiwniki ſwemi RejPs 84 (11); RejRozpr Bv; RejJóz C5v; RejRozm 397 (4); RejKup n8 (3); HistAl F4v (2); MurzHist Lv; MurzNT Luc 3/7; KromRozm II p2v; Ledwo przed kijem precż muśił BielKom D4 (4); GliczKsiąż H4 (3); Rácż mie w ſpráwiedliwośći ſwey wywieść w drogę śmiele/ Przed memi nieprzyiacioły LubPs B4v; Iż nas pan chowa przed okrutniki pod ſkrzydły ſwiętey możnośći ſwoiey. LubPs Pv marg (9); KrowObr 39 (4); Gdy ſie [Heliasz] ono po gorach przed złą krolową krył RejWiz 155v (7); Y wſzedł Noe z ſyny ſwemi [...] do Korabiá przed wodámi potopu. Leop Gen 7/7 (13); Vźrzał á Wilk przed Chárty/ ochotnie wywija RejFig Dd8v (2); IVlius gdy przed Syllą przez morze vpływał/ Vłápion od Piratow RejZwierz 31 (3); Z tamtąd ſię ruſzył do Gázy/ á iż gázeńcżycy záwárli ſię przed nim/ thedy ie obległ BibRadz 1.Mach 11/61 (33); mordy [...] wielkie Turcy cżynili/ ták że ſłyſzeć że ſnadź mátki nietore [!] dziátki ſwe przed okrućieńſtwem żywo zákopywáły BielKron 308v (33); GrzegRóżn K2v; Pirzchnie iako przed wilkiem ieleń wiatronogi KochSat Cv; De industria fugiebatis conspectum Caesaris, Vmyslnieście ſie chronili przed Ceſárzem Mącz 78b (10); OrzQuin M4 (2); Prot B3v (2); SarnUzn G7v; SienLek 154 (2); A temu miecżowi áni ſie obronić/ áni przed nim vchylić żaden ſie niewiernik nie może. RejAp 24 (7); HistRzym 20 (3); ále ſie będą thułáć á vciekáć/ wołáiąc/ áby ie gory przykryły przed ſrogoſcią gniewu Páńſkiego. RejPos 6; ćiſnęli ſie do náuki iego [Chrystusa]/ thák iż do łodziey cżáſem muſiał vſtępowáć przed nimi. RejPos 152 (29); BielSat D3v (3); KuczbKat 320; Zadne mieyſce przed śmiercią nie zákryie. RejZwierc 167 marg (27); BielSpr 31 (2); Rownie tak Aleksander z placu sie pospieszał Przed Atreowym synem KochMon 20 (3); [Jonatas] śćiągnął rękę ſwą/ y vderzył Báchidá/ przed ktorym on tył podał. BudBib 1.Mach 9/47 (14); HistHel C2v; BiałKaz A4v (3); BudNT Gal 4/17; CzechRozm 138v (8); Wierzę Iowiſz dla tego wzyął go [Bolesława Krzywoustego] miedzy bogi/ By dáley [Jowisz] przed obrzymy nie vmykał nogi. PaprPan Dd4v (2); ModrzBaz 31 (2); SkarJedn 27 (2); Krijeſz ie [wiernych] przy ſwéy twarzy przed ludźmi ſrogimi/ Bierzeſz ie przed ięzyki w dom ſwoy wſzetecznymi. KochPs 43 (6); przed ſpráwámi świeckiemi y ſwary ábo ſądy/ vćiekał gdzie mogł. SkarŻyw 335 (12); KochTr 17; StryjKron 41 (2); A iż ſię przed ſzátánem cżłowiek Chriſtus Iezus nie ſkrádał/ áni przećiw niemu fortelu [...] nie vżywał/ iákoby ſię przed nim táiąc/ y onego chytrze oſzukáć vśiłuiąc CzechEp 205 (9); NiemObr 25 (5); PRóżno vćiéc/ próżno ſię przed miłośćią ſchronić KochFr 39 (3); KochPhaen 11 (2); KochSz B2v; WerGośc 236; WerKaz 298; WisznTr 33; BielSen 10; STroniſz przedemną Néto nietykána KochPieś 13 (4); KochSob 59; Iuż ſye gwiazdy przededniem bárzo vmykáią PudłFr 68 (2); Ześli Aniołá świętego/ áby [...] przed duſznemi ſprzećiwniki/ bronił nas twe służebniki ArtKanc T12v (5); BielRozm 29; nie máſz gdźie prżed Tátáry máiętnośći/ żony/ dźiatek/ záchowáć. GórnRozm L3v; Calep 480a (3); GórnTroas 11 (3); Wżdy ten niewidźian/ by ſię vżáłował/ Pomordowáne/ przed ptáſtwem pochował GrabowSet T4v (7); KochFrag 16 (2); KochFragJan 3; Przed okrutnym Herodem do Egiptu nieśion LatHar 518 (2); KołakCath B4; KołakSzczęśl Av (2); WujNT Matth 23/33 (5); WysKaz 12; JanNKar B4; SarnStat 1130; WitosłLut A4v; PowodPr 7 (2); CiekPotr 17 (3); CzahTr D3 (2); Gdyż przed świéżemi dawné vſtępuią zmázy. GosłCast 42 (4); SkarKazSej 688b (3); KlonFlis D3v; A korzyſtkę porwawſzy [wilk] do gęſtwy vbiega/ Tám przed niebeśpiecżeńſtwem wſzelákim vlega KlonWor 5 (4).

W charakterystycznych połączeniach: bieżeć (biegać, zbiegać, zbieganie, zbiegły) przed [kim, czym] (9), brać, bronić (2), chować (zachować (się), pochować, schować, zachowany) (8), drżeć, kryć (się) (skryć (się), okryć, pokryć, kryjący się) (50), niesion, pi(e)rzchać (pirzchnąć, pirzchający) (6), podzieć się, pospieszać się, precz musieć, przykryć, rozbiec się, schronić się (chronić się, uchronić się) (13), skradać się, stronić (3), strzec się (ostrzegać, strzeżony) (6), taić się (2), tył podać (3), uchodzić (uchadzać, ujć, chodzić, iść) (17), uchylić się, uciągać, uciekać (uciec, uciekający, uciekanie, ucieczka) (221), ujechać (ujeżdżać) (2), ukraść, ukrywać się, ulegać (ulec) (4), umykać [czego] (3), umykać (się) (umknąć się) (7), unoszący, upływać [= uciekać płynąc], uskakować (uskoczyć, skakać) (5), ustąpić (ustępować) (6), uwiarować się, uwieść, wystrzec, wywieść, zakopywać, zakryć (się) (zakrywać się) (15), zamknąć (zamykać) (2), zasłonić, zawrzeć się (zawierać się) (5), zjachać.

Wyrażenie przyimkowe: »przed oblicznością (a. obliczem)« = a facie Vulg, PolAnt; a conspectu Vulg (14): RejPs 207v; Leop Eccli 6/12; BibRadz Iob 13/20 (2); Iżem go widzyał ſiedzącego ná máyeſtacie [...]/ przed ktorego oblicżnoſcią vciekłá ziemiá y niebo RejAp 172 (4); RejPos 3 (2); KochPs 202; PRzed oblicżem twym moy Pánie/ Ktoż ſie vchroni. WisznTr 26; LatHar 603; WujNT Apoc 20/11.

β. Aby ktoś się nie dowiedział (78): Przed nim [Bogiem] niemáſz nic táynego. BierEz I4v (2); BielŻyw 3 (2); WróbŻołt M8v; RejPs 206v; Nye kriyże Pánie prze demną [!] przikazánia twe^go LubPs aa5v (2); Leop Ios 7/19 (4); BibRadz Ps 68/6; á potym táiemnie przed mátką wſiadł ná wodę y iechał do Rzymá. BielKron 160v (2); RejAp 14 (6); GórnDworz Kk3v; A oni temu nic nie rozumieli/ ábowyem były thy ſłowá zákrythe przed nimi RejPos 66 (9); BudBib Ps 68/5[6] (2); CzechRozm 22v (4); KochPs 10 (2); powiedz coś vcżynił/ nic nie tay przedemną. SkarŻyw 502 (4); StryjKron 522; CzechEp 69 (4); NiemObr 85 (6); ArtKanc K12; ZawJeft 46; GrabowSet Sv; LatHar 562 (2); żeś te rzeczy zákrył przed mądremi y roſtropnemi/ á obiáwiłeś ie málutkim. WujNT Matth 11/25 (3); SkarKaz 80b (3); Ludźi mężnych zaſługi przed pánem pokątnie Tłumią domatorowie. CiekPotr 78; GosłCast 33; PaxLiz C; PudłDydo A4v.

W charakterystycznych połączeniach: kryć (się) (skryć się, pokrywać, skryt(y)) przed [kim, czym] (15), taić (się) (utaić się, zataić (się), zatajony, zatajenie się) (24), zakryć (się) (zakrywać, zakryt(y)) (34); pokątnie przed [kim], tajemny (tajemnie) (2), tajn(y) (5).

Wyrażenia przyimkowe: »przed oblicznością« (5): a ſnadz przed oblicznoſcią twą iuſz ſie nigdy ni ſſczem zakryc niemogę RejPs 207 (3); RejAp 147v; RejPos 189.

»przed oczyma« = ab oculis PolAnt (3): BibRadz Eccli 17/13; kthorzy nam áni chcą áni vmieią prawdy ſwiętey twoiey oznaymiáć á opowiádáć/ á práwie ią nam zákrywáią przed ocżymá náſzemi. RejPos 321 (2).

»przed światem« (1): Niechcąc Pan Bog tákiego ſkárbu przed świátem zátáić: [...] przepuśćił táką myſl ná ſługę ſwego drugiego Antoniego/ [...] iákoby [...] SkarŻyw 51.

γ. Aby ktoś nie widział (39): Iedno ty przed ſię niekriy przedemną ſwiętego oblicza twego RejPs 39v (2); SeklWyzn 3; RejJóz E2; RejKup v8 (2); LubPs K3v (7); KrowObr 210; RejWiz 52 (2); Leop Is 57/17; Abowiem bez mey niewinnośći zákryli przedemną doł ſieći ſwoich BibRadz Ps 34/7 (3); wzdroie oycowſkie ktore przed nim [Izaakiem] zyemią zákryli Páleſtyni/ odkrył BielKron 14 (2); RejPos 337 (3); KochPs 17 (5); Oni mu powiedźieli/ iż goſpodarz idąc do Kośćiołá/ ſkrył przed nimi gorzałkę WerGośc 230; Iam ćię przed nieprzyiaćioły obłokiem nákrył ArtKanc E14; GrabowSet B4; Vyźrzyż nieprzyiaćielá odwracáiącego/ Twarz ſwoię przed twą twarzą CzahTr F; Zátym LIZYDE kryiomie przed Fraucymerem/ od Aſtrologá odchodząc zá Welum zaydźie PaxLiz C3; PudłDydo Bv.

W charakterystycznych połączeniach: chować przed [kim, czym], kryć (się) (skryć (się), skryt(y)) (20), nakryć, odwracający twarz, ukrywać się, zakryć (się) (zakrywać, zakryty) (8), zamrużyć oko, zataić się (5); kryjomie przed [kim].

Wyrażenia przyimkowe: »przed obliczem« = a facie Vulg (2): Leop Ier 16/17; Nie bedę ſię vkrywał przed obliczem twoim. CiekPotr 19.

»przed oczyma« (1): áni ſie ſkryłá niepráwość ich przed memi ocżymá [ab oculis meis]. Leop Ier 16/17.

δ. Aby ktoś nie słyszał (8): Abowiemći zátkáli vſzy ſwe przed roſkazániem twoim [Non obedierunt enim praeceptis tuis] BibRadz Tob 3/4 (2); RejPos 314v; ModrzBaz 21 (2); KochPs 47 (2); niezatulaycie ſobie vſzu przed ſkwierkiem y platzem ich [uciśnionych] PaprUp D3v.

ε. Aby ktoś nie dostał (8): niezakryway przed nami ſwiętey łaski twoiey RejPs 58v; Kradną duchowny zbawięnie przed ludzmy SeklKat L2; BielKron 75; RejPosWstaw [143⁴]; gdy żywnośći żadney doſtáć niemogli (bo wſzyſtko przed niewdzięcznymi gośćiámi dobrze było ſprzątniono) poczęli od głodu zdycháć StryjKron 432; WujNT 1.Ioann 3/17; CiekPotr 11; O głupi/ przed tym co maſz iż woliſz vciekáć PudłDydo B.

ζ. Aby ktoś nie wszedł (30): OpecŻyw 76v; kthory potym do Rzimu vciekaiąc, gdy przed nim brony zamkniono do Rauenny vbieżał. MiechGlab 39; RejPs 46; RejKup t3; KromRozm I A4v; Y Było Ierycho ták zamknione y opátrzone przed ſyny Izráelſkimi że żaden nie był coby zthámtąd wynidź/ ábo tám wnidź miał. BibRadz Ios 6/1 (2); iż nigdy kuchnia moia tákież piwnicá przed żadnym cżłowiekiem nie byłá zámkniona BielKron [332³] (4); Praecludo, Antecludo, Záwieram przed kim. Mącz 56c; RejAp 158v; RejPos 6v (9); RejZwierc 227v; ModrzBaz 68v; MWilkHist E3v; NiemObr 115; świátá tego [...] W dómki wáſzé nie puſzczayćie/ Ale przed nim záwiérayćie. KochMRot A4; Calep 384a; GrabowSet Q4; iż zámykayćie kroleſtwo niebieſkie przed ludźmi. WujNT Matth 23/13.

W charakterystycznych połączeniach: zamknąć (zamykać, zamknion(y), zamykany) przed [kim] (25), zawierać (zawrzeć) (4).

d. Pod wpływem nacisku (2): FalZioł V 13v; [nie trzeba się bać o chorego] choćiaby wſpuchło/ gdy ſye wżdy przed pálcem zgina á nieboli SienLek 21.

13. Wskazuje na podmiot (którym zwykle jest Bóg): według; coram PolAnt, Vulg, Mącz; ante, in, in conspectu PolAnt, Vulg; ad HistAl; ante oculos Vulg; in oculis PolAnt (466):

a. Na nosiciela opinii, oceny (319): HistAl K; LubPs aa2; A przeſto tá wymowká nie idzie przed Pánem Bogiem KrowObr 116 (3); Leop Sap 3/4; y vbieráłáś corki twoie w vbior cudzołożny/ áby ſię vpodobáły przed gámraty ſwoimi [in amatoribus tuis] BibRadz 4.Esdr 15/46; BielKron 76v; RejPos 71; BiałKat 386; A przeto [dobre uczynki] wiele ważą przed Pánem Bogiem WujJud 106; TRzy mię rzeczy rozweſeláią/ y ozdobiáią przed Bogiem/ y przed ludzmi. BudBib Eccli 25/1 (3); BudNT Act 6/5; SkarŻyw 71; Bo choćiażby ſię tym z tego wyſliznąć chćiał/ że [...] to tylko o roznowiernikách mowi/ [...] Tedy y to I.M. przed Bogiem y Chriſtuſem [...] nie poydźie CzechEp 59 (2); Przednim chudźiná zrowna z Pánem mową GrochKal 17; Tákie przyśięgi y ſluby iáko nikogo nie obwięzuią przed Pánem Bogiem/ ták też od nikogo wypełnione być nie máią. WujNT 493 (3); KWity przed kśięgami Grodzkiémi [tj. przed pisarzami ksiąg] [...], áby ták ważné były iáko Ziemſkié SarnStat 540.

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestatem [czyim]« (1): (cżym śmierdźi Kátoliká Rzymſka przed máieſtátem páná zaſtępow [...]) CzechEp 27.

»przed oblicznością [czyją]« (2): RejAp 192; tedy też wáſzá ſpráwiedliwość wzeydzie iáko ſłońce przed oblicżnoſcią moią. RejZwierc 44.

»przed oczyma (a. oblicznością oczu) [czyimi, czyich]« (3): qui loquitur iniqua non direxit in conſpectu oculorum meorum. [...] á then ktori zle mowi nie ſpodobał ſie przed oblicżnoſcią ocżu moich. WróbŻołt 100/7; KrowObr 189v; thu dopirko iáko ſnieg zbieleią wſzytki niepráwośći thwoie przed ocżymá memi RejPos 71.

»przed światem« (2): a przed śię przed światęm abo cnoty abo mądrości tituł mieli MurzNT 111; OrzRozm P3v.

α. W zdaniu orzekającym o jakości (za pomocą przymiotnika, rzeczownika, porównania) zwykle w funkcji orzecznika (288): OpecŻyw 167v (2); Tym cżłowiek przed bogiem droſſzy im więcey ſobie ieſt mierzienſzy. WróbŻołt M8v (2); námożnieyſſy człowiek może być przed tobą práwą proznoſćią miánowan. RejPs 59v (3); [...] nie dla wylicżenia moich grzechow/ ktore ſą iawne przed panem bogiem SeklWyzn c4 (3); SeklKat F2v (3); MurzNT 3v (5); iż tákowe dzyeći/ ktore ſie vrodzą z nyerządnego á ſwowolnego towárzyſtwá męſſcżyzny z byałą głową/ ſą przed pánem Bogyem yáko błoto á wſſeláka nyecżyſtosć. GliczKsiąż B7v (5); Mocarſtwá tego ſwyátá poſmyewiſko przed pánem LubPs I marg (2); Tu ieſt leuis culpa v Ludźi/ ále przed Bogiem grauis GroicPorz mm4 (2); KrowObr 55v (9); lecż zacność káżdego/ Iuż go cżyni przed Pánem dziwnie oſobnego. RejWiz 153v; Leop Tob 4/12 (7); Ale wolę bez winnośći od wáſzych rąk zginąć/ Niż przed Bogyem/ y przed ludźmi niecnotliwą ſłynąć. KochZuz A3 (4); niechay będźie iednákaſz vſtáwá/ thák wam iáko y przychodniom mieſzkáiącym z wámi/ [...] á iáko wy ták y przychodźień będźie przed Pánem. BibRadz Num 15/15; Mędrſzy ieſt leniwiec ſam przed ſobą [in oculis suis]/ niżli ſiedḿ mężow ktorzy mowią k rzecży. BibRadz Prov 26/16 (14); OrzRozm C4 (3); BielKron 70; Mącz 263c; SarnUzn H4; RejPos 111 (3); RejPosWiecz³ 98v; bo nalepſzy vczynek śmiertelny grzéch ieſt przed Bogyem. BiałKat 218v (2); RejZwierc 270v; WujJud 101 (3); WujJudConf 82 (2); Wſzytcy narodowie iáko nic przed nim/ mniey niż nic y (niż) tſzcżą (rzecż) pocżytaią ſię przed nim [coram eo: pro nihilo et inani reputatae sunt ei]. BudBib Is 40/17 (11); Bo to mowyli/ áby śię pokazáli ſpráwiedliwymy przed liudźmi. BiałKaz B2; Choć tedy żył/ iednák iuż dla grzechu przed Bogiem vmárłym był CzechRozm 140 (13); SkarJedn 345; KochPs 10 (2); Dárowna byłá oná łaſká [...]/ z ktorej byli iáko dzieći przed oycem vmiłowánemi y wdzięcżnjmi SkarŻyw 261 (5); KochTr 19; Azaż y przed Bogiem ten tylko ieſt mężoboycą co ſam ręką ſwą zábija CzechEp 173 (5); ArtKanc E6v; ActReg 24; GostGosp 40; GrochKal 7; GrabowSet D4v; LatHar 461 (2); KołakCath C5v; iż święći ludzie mogą być ſpráwiedliwymi/ nie tylko według mnimánia ludzkie^go/ ále prawdziwie y przed Pánem Bogiem. WujNT 193 (14); WysKaz 5; SkarKaz 350a.

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestatem (a. oblicznością majestatu), stolicą, tronem« [w tym: czyim, czyjego, czyją) (26)] (25:1:1): RejPs 142; KrowObr 229v; RejAp 49v (7); ſtáráią ſie áby byli nálezyeni wiernemi ſzáfárzmi przed ſwiętym Máyeſtatem iego RejPos 194 (13); wiele ieſt rzecży co ſie bárzo dobrze ludziom podobáią/ á przed Máyeſtatem iego bárzo zá złe bywáią oſądzone. RejZwierc 175v; WujJud 101; WujJudConf 94; ábyſmy byli náleźieni wdźięcżnemi przed oblicżnośćią máieſtatu twego LatHar 60; gdyż przed świętem Tronem záwſze iego/ Niemáſz namnieyſzy rzecży we mnie táiemnego. CzahTr K.

»przed możnością [czyją]« (1): wſzytkoć to ieſt proch á ſmieći przed możnoſcią ſwiętą Páná tego RejPos 280v.

»przed nogami [czyimi]« (1): iż cżłowiek ieſt łgarz á nędzne ździebłko połomione przed nogámi Páńſkiemi RejZwierc 184v.

»przed oblicznością (a. obliczym) [czyją, czyim]« = in conspectu Vulg, PolAnt; in oculis PolAnt (71): OpecŻyw 180v; TarDuch D7; przed oblicżym okrutnika, cżaſem nazwani bywaią wielkimi á cznotliwymi BielŻyw 6; WróbŻołt 88/38 (2); RejPs 74v (4); Gdyż przed oblicżym wſſech ſwyętych yeſt [imię boże] ták záwżdy zacżne LubPs N5 (9); KrowObr 203v (2); Leop 1.Par 17/17 (2); BibRadz Ez 21/23 (2); Rzekł tedy Achis krol do Dawidá żáłuiąc/ dobryś przed oblicżym moim/ ále ſie moim rycerzom nie podobaſz BielKron 68 (2); RejAp 35 (5); práwiechmy ſą iáko błaznowie iácy s tymi wymyſły ſwemi przed ſwiętą oblicżnoſcią iego RejPos [219] (28); Azaſz nie lepiey być pięknym drzewkiem nadobnie vſzcżepionym przed oblicżnoſcią Páná ſwego RejZwierc 131 (4); BudBib Eccli 39/24; BiałKaz B3v; ReszList 154 (3); WujNT Hebr 4/13 (2); WysKaz 32.

»przed oczyma (okiem a. oblicznością oczu) [czyim(i), czyich]« = in oculis PolAnt, Vulg; ante oculos, in conspectu oculorum Vulg (42): OpecŻyw 179; PatKaz III 149; RejPs 171v; MurzNT Matth 21/42; LubPs Ev; RejWiz 95; ktory niepráwe rzecży mawia/ niebył wzdzięcżen przed oblicżnośćią ocżu moich. Leop Ps 100/7 (4); BibRadz Deut 13/18 (6); BielKron 62v; RejAp 132v; ktori chodziſz iáko pies śmierdzący przed ocżymá iego RejPos 196 (10); RejZwierc 175v (2); y ſam Moiżeſz wielki bárzo (był) wziemi Micráimſkiey przed ocżymá sług Fáráonowych BudBib Ex 11/3 (6); CzechRozm 211v; KochPs 108; WerGośc 203; zaż kto żywie/ Aby przed twym okiem mogł cżyſt być prawdźiwie? GrabowSet N3; WujNT 669; SkarKaz 350b.

»przed światem« (3): ktorą [nienawiścią] naiwięcyi co nazacniéiſzy przed światęm ludźie zapalęni ſą MurzNT 116 (3).

b. Na podmiot stanu uczuciowego lub ustosunkowania (70): weſelé śię dźieie przed Angioły bożęmi/ nad iednym grzeſznem/ ktory śię złości kaie. MurzNT Luc 15/10; WujJudConf 103v; GrabowSet C; Tákći nie ieſt wola przed oycem wáſzym/ [...] áby zginął ieden z tych namnieyſzych. WujNT Matth 18/14; Modlitwy y iáłmużny twoie wſtąpiły ná pámięć przed Bogiem [in conspectu Dei] (marg) to ieſt, wſpomniał Pan Bog ná modlitwy y iáłmuzny twoie. Hebráiſm. (–). WujNT Act 10/4 (5).

Wyrażenia przyimkowe: »przed oblicznością (a. obliczem) [czyją, czyim]« = ante faciem Vulg (3): BibRadz 4.Esdr 12/7; RejPos 166; krzywdę/ y gwałt słyſzeć w niem [Jeruzalem] przed oblicżem moim [coram me] vſtáwicżnie BudBib Ier 6/7.

»przed oczyma [czyimi]« = in oculis PolAnt; ante oculos Vulg (4): RejPs 46v; iáko my tu cżynim dziſia/ káżdy coſię kolwiek zda przed ocżymá iego. BudBib Deut 12/8; przed ktorych [ludzi złych] ocżyma niemáſz żadney boiáźni/ áni znáiomośći BOżey CzechRozm 229; WujNT Rom 3/18.

α. Na dawcę łask (55): y nálazl Iozef łáſkę przed pánem ſwym HistJóz A3; TarDuch D7; Ani wdowá áni żadna ſirotá [...] żadney lutoſći nienaydzie przednimi RejPs 139; Leop 2.Reg 16/4 (2); BibRadz 1.Esdr 7/28 (4); BielKron 35; RejPos 22v; Ieſli Abráhám z vcżynkow był vſpráwiedliwion/ ma chwałę ále nie przed Bogiem. WujJudConf 97; Y dał Bog Dánielowi [...] łáſki y miłośierdzia przed podkomorzem. BudBib Dan 1/9 (4); CzechRozm 211v; Co iáko im ná dobre y ná wielką sławę przed Bogiem y ludzmi wyſzło/ [...] to ſię ná [...] corce ich pokazáło. SkarŻyw 162 (4); WujNT 196 (4).

W charakterystycznych połączeniach: chłuba przed [kim, czym], chwała, lutość, łaska (40), mądrość, miłosierdzie (4), sława (3), sprawiedliwość (3), wspomożenie.

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestatem [czyim]« (2): Iuż ten przycżyńcá/ iuż ten obrońcá viśćił káżdego/ iż ma záwżdy ználeść miłoſierdzye przed Máieſtatem Bogá Oycá niebieſkiego RejPos 305v (2).

»przed oblicznością (a. obliczym) [czyją, czyim]« = ante faciem, in conspectu Vulg (9): HistJóz A3v (2); Leop Esth 2/9 (3); BielKron 35; RejPos 138; ábym w onę ſtráſzliwą godźinę/ nálazł miłośierdźie przed oblicżnośćią onego wiekuiſtego ſędźiego LatHar 143; WujNT 196.

»przed oczyma (okiem)« [w tym: czyim(i) (18)] = in oculis Vulg, PolAnt; ante oculos Vulg (19): RejPs 147v; A ták teras niechay naydą ſlużebnicy twoi łáſkę przed thwemi ocżymá Leop 1.Reg 25/8 (7); BibRadz 1.Reg 1/18; Noe łáſkę Páńſką nálazł przed ocżymá BielKron 4v (6); RejPos 46 (3); niechay naydą przed okiem twoim Boſkim hoyne miłoſierdzie SkarJedn 330.

c. Na podmiot działań sprawczych (77): SeklKat N3v; izali tego Lotrá/ nie ſámá wiárá tylko zbáwiłá? y przed Pánem Bogiem/ z nieſpráwiedliwego ſpráwiedliwym vtzyniłá KrowObr 57v; śmiertelnośćiam poddány ieſteś/ któré tobie ſámemu przed Bogiem ſzkodzą OrzQuin G2v; WujJud 95; WujJudConf 80v; iż ieſli z vcżynkow onych zakonnych [...] żaden przed BOgiem ku ſpráwiedliwośći nie przychodźił CzechRozm 207v (3); CzechEp 58.

Z imiesłowem biernym i rzeczownikiem odczasownikowym: przez (68): SeklWyzn b4v; Trzecią zaplatę dawa pan Bog [...] tym ktorzy pyrwey wiarą bywaią vſprawiedliwieny przed nym SeklKat M (2); RejKupSekl a8v; gdyſz to tak było vpodobanié przed tobą MurzNT Matth 11/26 (2); á wſzákoſz [Dawid] był przed ſie błogoſláwiony przed Pánem Bogiem KrowObr 156v (6); Leop Rom 3/20; BielKron 39v; BiałKat 48v; WujJudConf 98; ábyśćie obięli niepráwość zboru ku ocżyśćieniu ich przed Iehową? BudBib Lev 10/17; A (potym) niech będą oglądane twarzy náſze przed tobą BudBib Dan 1/13 (5); á ieden znich nie ieſt przepamiętan przed Bogiem? BudNT Luc 12/6 (2); CzechRozm 174v (10); LatHar 90 (3); iáłmużny twoie wſpomnione ſą przed Bogiem [in conspectu Dei]. WujNT Act 10/31 (10). Cf wszystkie Wyrażenia przyimkowe.

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestatem [czyim]« (7): Tedy modlitwá tych oboygá byłá wyſłuchána przed máieſtatem Bogá Nawyżſzego [in conspectu gloriae summi Dei]. BibRadz Tob 3/18; RejPos 201v (3); CzechRozm 216v; cżęſtą modlitwą iey/ byliſmy przed Boſkim máieſtatem twoim porátowáni. LatHar 11 (2).

»przed oblicznością (a. obliczem), twarzą [czyją, czyim]« = in conspectu Vulg, PolAnt; in respectu Vulg (12:1): WróbŻołt 142/2; SZczeſliwy to ieſt człek/ [...] [który] bywa ználezion bez grzechu przed oblicznoſćią pańſką RejPs 46 (2); MurzNT 3v; KrowObr 56; Tegoż cżáſu wyſlucháne ſą modlitwy oboygu przed oblicżnośćią chwały Nawyſzſſego Bogá [in conspectu gloriae summi Dei] Leop Tob 3/24 (2); BibRadz Rom 3/21; A mądrośći ſwiáthá thego záwżdy bywáią poſromocone przed oblicżnoſcią Páná thego RejAp 42v; BudBib Ier 36/7; CzechRozm 207v; LatHar 53 (2).

»przed oczyma (okiem) [czyim(i)]« = in oculis PolAnt (2): A tedy dom ten ſtał ſię iáſkinią łotrowſką/ ná ktorem imię moie wzywáne było przed oczymá wáſzemi? BibRadz Ier 7/11; Sćieſzki twoie przed iego okiem rozważone GrabowSet D4v.

14. W imię jakiejś świętości, biorąc ją na świadka, ze świadomością odpowiedzialności wobec niej; coram, in Vulg, PolAnt; cum, in conspectu PolAnt (56): A to z cáłego ſercá twirdźimy przed Bogiem y przed wſzyſtkim Kośćiołem/ [...] iż [...] WujJudConf 231; á ták wezmi proſzę (ćię) błogosłáwieńſtwo od sługi twego. A (on) [Nahaman] rzekł/ żyw Iehowá przed ktorym ſtoię ieſli wezmę/ y [prorok] przymuſzał go wziąć/ ále [Nahaman] niechćiał. BudBib 4.Reg 5/16.

Wyrażenia przyimkowe: »przed Bogiem, Chrystusem, Panem, Stworzycielem itp.« = coram Domino a. Deo a. (Iesu) Christo Vulg, PolAnt; coram Altissimo, cum Domino PolAnt (38): przyſięgam przed Bogiem, żeć chcę kroleſtwo y doſtoienſtwo twe wrocić BielŻyw 153; LibLeg 10/97v; I vcżynili tám Krolem Sáulá przed Pánem Leop 1.Reg 11/15 (8); Otoż ia teraz biorę was ná świádectwo przećiw ſobie przed Pánem y przed pomázáńcem iego/ ieſliżem wźiął ktoremu z was wołu ábo oſłá BibRadz 1.Reg 12/3 (5); GrzegRóżn D2v; OrzQuin Y3; WujJudConf 231; odpuſzcżam każdemu ſzcżyrze przed Bogiem BudBib c3v (3); BudNT 1.Tim 6/13; SkarJedn 113; Abo iáko ſię może beſpiecżnie przed Chriſtuſem [...] názwáć od imięniá iego Chriſtyáninem? CzechEp 19 (6); ReszPrz 103; Roſkázuięć przed Bogiem ktory ożywia wſzytko/ y przed Chriſtuſem Ieſuſem [...]: ábyś záchował to roſkazánie WujNT 1.Tim 6/13 (8); SarnStat 1025.

»przed Bogiem« = podkreśla prawdziwość twierdzenia; coram Deo Vulg (9): Drugi ſie też wymáwiáć iął/ Prżed Bogiem iżem go [mięsa] nie wźiął. BierEz I4v; RejKup t6v; Leop Gal 1/20; á gdy im wody nie sſtáło/ powſtáli przećiw Moiżeſzowi y Aaronowi/ mowiąc: Wolelibyſmy śmierć przed Pánem Bogiem/ cżemuś wywiodł dom Boży ná puſzcżą BielKron 41v; Powiem czegom świádom/ y przed Bogiem niekłámam SkarŻyw 368; Bo niechby ták było/ (iákoż przed Bogiem/ ktory wie ſkrytośći ſerc/ nie ieſt.) CzechEp 17 (3); WujNT Gal 1/20.

»przed niebem i przed ziemią« (1): Teſtes inuoco caelum et terram [...]. Oświadcżam ſię iáko niekiedy Moyzeſz mowił/ przed niebem y przed źiemią/ żem wam przełożył żywot y śmierć ReszPrz 106.

»przed oblicznością (a. obliczem) [czyją, czyim]« = in conspectu Vulg, PolAnt (4): Leop 1.Par 11/19; opowiedzieli poſt przed oblicżem Iehowy wſzytkiemu ludowi w Ieruſzalimie BudBib Ier 36/9; Przed oblicznośćią Bożą [coram Deo]/ w Chriſtuśie mowimy WujNT 2.Cor 12/19 (2).

15. Wskazuje tego, kto odczuje skutki działania: dla kogo, komu; coram Vulg, PolAnt, Modrz; in Vulg, PolAnt; ante Vulg (61): Zonę ſwą miey w pocżeſnośći/ Nie cżyń przed nią nic márnośći BierEz F4v; FalZioł +2; RejPs 64; RejKup c2v; KromRozm II yv; A ták yą [słodkość] hoynye rozdawaſz przed ſyny ludzkyemi LubPs H2v; Cyryllus [...] proſił Papieżá/ áby ſlowáńſkim ięzykiem niebronił ſpiewáć álbo tzytáć przed ludzmi Mſzey tákowey. KrowObr 198v (4); Ale ieſli [...] przykazánia moie kthorem przed wámi położył [quae proposui vobis]/ opuśćićie/ [...] wykorzenię was z źiemie moiey Leop 2.Par 7/19 (6); Aaron y ſynowie iego to będą ſpráwowáć/ bo to wiecżna ſłużbá będzye námiáſtkow ich przed ſyny Izráelſkimi. BielKron 33v (7); iż tám teraz w Wárſzáwie [...] inákſzé Kazánia v Fáry w Kośćiele przed Królem bywáią OrzQuin K4v (3); iżbychmy roſthropnie ſpráwowáli przed ludźmi dobrá ktoremi nas Pan [...] opátrowáć racży RejPos 312 (4); BiałKat 361; KuczbKat 385; RejZwierc 256v; BudBib 4.Reg 16/14 (2); BudNT Rom 12/18; ModrzBaz 58v; á ia go vcżynię ſobie nacżyniem przebránym/ w ktore wleię ſłodką wonność imienia mego/ áby ią roznośił po wſzytkim świećie: przed Krolmi/ y narodámi/ y ſyny Izráelſkimi SkarŻyw 82 (2); Co wſzytko [...] ſłuży Iezuſowi Chriſtuſowi Názáráńſkiemu mężowi od Bogá okazánemu (ábo zálecone^mv (przed ludźmi CzechEp 311; OrzJan 73; Ták niechay świeći świátłość wáſzá przed ludźmi WujNT Matth 5/17 [przekład tego samego tekstu FalZioł, KromRozm II, KrowObr 62, 64v, Leop, KuczbKat, WujNT 26, 108] (3); SiebRozmyśl Gv.

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestatem [czyim]« (1): iáka ma być ofiárá przed Máyeſtatem Páńſkim/ grzechem záráżonego cżłowieká. RejPos 48.

»przed oblicznością (a. obliczem) [czyją, czyim]« = ante faciem, in conspectu Vulg (11): OpecŻyw 26; WróbŻołt gg5v; Przymnoſz á przyſporz Pánie Boże ludu pánu memu Krolowi thák wiele iáko go theraz ieſth/ y záſie ſthokroć więcy pomnoſz przed oblicżem páná mego krolá Leop 2.Reg 24/3 (3); RejPos 346; Y nápiſał tám ná kamienioch wypis zakonu Moiżeſzowego/ ktory nápiſał przed oblicżnośćią ſynow Izraelowych [coram Israel]. BudBib Ios 8/32 (2); LatHar 103 (2); Gdyż oczy moie oglądáły zbáwienie twoie: Ktoreś zgotował przed oblicznośćią wſzytkich ludźi WujNT Luc 2/31.

»przed oczyma [czyimi]« = in oculis PolAnt (4): Thám [w bitwie z Niemcami] Polacy pokazáli miłość przećiwko pánu ſwemu. Tám kreẃ ſwoię przed oczymá iego przelewáli. LeszczRzecz A6v (2); przed ocżymá narodow [Jehowa] obiáwił ſpráwiedliwość ſwoię. BudBib Ps 97/2; CzahTr Iv.

16. Połączenie: »przed Bogiem« (i jego warianty) w Biblii i tekstach z niej czerpiących; w trudnych do sprecyzowania znaczeniach związanych ogólnie z wolą lub opieką bożą, realizującą się czynnie (w działaniach boskich) i biernie (w działaniach ludzkich), dodatnio lub ujemnie (tj. zgodnie z nią lub wbrew niej); ante, coram, in, in conspectu Vulg, PolAnt; a, apud, ad conspectum, ante conspectum PolAnt (123): anima mea ſicut terra ſine aqua tibi. [...] duſza ma iako ziemia ſucha przez wody prżed tobą. WróbŻołt 142/6; przed tobą o káżdą złość było me ſtáránye LubPs N4 (5); KrowObr 108; RejWiz 110v; idzćieſz wypráwni á gotowi przed Pánem [coram Domino] ná wálkę Leop Num 32/20 (10); Rzekł tedy Bog do Noe^go/ Przyſzedł koniec wſzelkiemu ćiáłu przedemną [ad conspectum meum] BibRadz Gen 6/13 (12); Przeto go [Niemrota] ſwięte piſmo zowie gruby łowiec przed Bogiem BielKron 7 (4); RejAp 55; wſzytko ſtáránie ſwoie położcie przed nim RejPos 47v (4); Zaden ſobie niech niemowi: cżynię [pokutę] potáiemnie/ cżynię przed Bogiem WujJud 82v; WujJudConf 137v; BudBib Gen 17/18 (9); Ninie przeto my wſzytcy przed Bogiem [coram Deo] przyſzliſmy/ ſłucháć wſzego co tobie roſkazano od Bogá. BudNT Act 10/34[33] (2); CzechRozm 268; Aleć mię to ćieſzy przed Pánem Bogiem/ że w Zborecżku náſzym żadnego niecnoty y złocżyńce nie pokaże X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ CzechEp 61; páná Bogá ſię ſzcżyrze boiemy/ przed kthorym choćia cżęſto z krewkośći vpadamy: wſzákże niecnot żadnych nie płodźiemy NiemObr 150; Sćieſzki náſze/ przed tobą/ niech będą beſpiecżne GrabowSet P3; LatHar 162; Izali nie wy przed Pánem náſzym Ieſuſem Chriſtuſem [ante Dominum nostrum Iesum Christum] ieſteśćie w przyſzćie iego? WujNT 1.Thess 2/19 (5).

Połączenie: »tuż przed« (1): á wżdy beſpiecżnie chodziſz tuż przed ocżymá Páná ſwoiego RejPos 177.

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestatem« [w tym: czyim (6)] (9): á iákoż tu nie ſtać przed tym ſwiętym máyeſtatem w tym przebránym á wdzięcżnym Koſciele iego? RejAp 70v (2); iż maſz być márnie zelżon á poniżon/ á práwie ſie maſz w niwecż obroćić przed s. Máyeſthatem iego. RejPos 200v (7).

»przed możnością (a. mocą) [czyją]« (4): RejPs 151; Y wſſyſcy vćiśnyeni ćiśńcye ſie do nyego/ Kłádąc nyewinne ſercá przed możnoſcyą yego. LubPs O6v [idem ArtKanc]; iż on krol/ przed ktorego mocą wſzyſcy krolowie iáko proch á iáko błoto leżą pod nogámi iego/ ieſt pewnym opiekálnikiem twoim RejPos 162v; ArtKanc Q11v.

»przed nogami [czyimi]« (1): iż ten nędzny cżłowiek [Zacheusz] [...] wnet ſie vciekł do Boſtwá iego/ á położył przed nogámi iego wſzythki wyſtępk [!] ſwoie RejPos 351.

»przed oblicznością (a. obliczym), twarzą [czyją, czyim]« = ante conspectum, in conspectu Vulg, PolAnt; a facie, ad facies Domini, coram vultu PolAnt (42:2): żebych [...] iá krople ſlez dlá krwie twé náſwiętſſé/ przed oblicżnoſcią twą wſlodkoſci wyléwál OpecŻyw 105v; WróbŻołt 55/13 (3); A on [król] będzie wiecznie á vſtáwicznie ſiedziáł przed oblicznoſćią twoią RejPs 89v (5); Bo wierni twoi wſzędy w roſkoſzach pływáią/ A w rádoſciach przed twarzą záwzdy twoią gráią. LubPs P4v (8); Dla błyſkánia przed oblicżnośćią iego obłoki przeminęły Leop Ps 17/13 (2); BibRadz Ps 114/9; GrzegRóżn C3v; SarnUzn D6v; Oto ſłyſzyſz iż ſie sſtawamy krolmi y kápłany przed oblicżnoſcią Bogá Oycá náſzego niebieſkiego. RejAp 8v (2); A nie dáy Pánie rozgradzáć áni roſkopywáć przed oblicżnoſcią ſwoią tey wdzyęcżney winnicżki ſwoiey RejPos 198 (10); KuczbKat 260; Nie będzie wykorzenion tobie mąż przed oblicżnośćią moią [a facie mea] BudBib 3.Reg 8/25 (4); CzechRozm 220v; iáko to opiewa on pięćdźieſiątny Pſalm Dawidá Krolá/ [...] ktory on nie ták ięzykiem wymawiał/ iáko ſercem á łzámi przed oblicżnośćią BOżą drukował ReszList 147; ArtKanc G2v; gdy przed twarzą Swą/ wichry poruſzyſz/ ognie ſię rozżarzą GrabowSet V3v; ktory was może záchowáć bez grzechu/ y poſtáwić przed oblicznośćią chwały ſwoiey [ante conspectum gloriae suae] nienágánione WujNT Iudae w. 24.

»przed oczyma [czyimi]« = coram oculis PolAnt (3): RejPos 177; A (ták) oddał mi (to) Iehowá wedle ſpráwiedliwośći moiey/ wedle cżyſtośći rąk moich przed oczymá ſwemá. BudBib Ps 17/23[25]; KochPs 61.

17. Wydaje się, że nic nie znaczy, podkreśla podmiot lub dopełnienie: ja, ty sam, osobiście (8): gotowichmy przed tobą [in conspectu tuo] ábyś známi poczynał coć ſię zda. BibRadz Iudith 3/3.

Wyrażenia przyimkowe: »przed oczyma [czyimi]« (2): iż on ſie mnie okaże być miłoſćiwem bogiem á ſprawcą iáwnem przed oczymá memi wybáwienia mego. RejPs 65; Tanto sub oculis accepto detrimento, Wziąwſzy ták ſzkodę przed oczimá ſwemi. Mącz 425a.

»przed sobą« (5): RejPs 58; znaiąc to zawżdy przed ſobą że mi ſie doſić od V M. pana mego Miłoſciwego kwoli ſtało BielŻyw nlb 3; ArtKanc K11; iż człowiecze rżeczy wſzyſtkie/ te trży końce/ ábo ieden z nich iáko zá cel prżed ſobą máią/ to ieſt potrżebę/ pożytek [...] y poćiechę GórnRozm Ev; Bo też ty maſz część we złym y w dobrym. (–) Támtę część puſzczam tobie przzed [!] ſobą CiekPotr 80.

** W dosłownych tłumaczeniach z łaciny (5): Si per patrem liceret [= jeżeli chodzi o ojca], By mi ſie godźiło/ álbo bych śmiał przed oycem. Mącz 192d (2); BiałKat 346; Y będźie trwáło imię iego rowno z ſłońcem y przed mieśiącem [cum sole et ante lunam Vulg Ps 71/5]/ od narodu do narodu. LatHar 399 [przekład tego samego tekstu BiałKat, LatHar 400] (2).

** Bez wystarczającego kontekstu (6): Ante, signat locum et tempus, przed tym, przed szobą BartBydg 241b; Prae [...] significat ante, Przed/ dla/ mimo/ od. Ut prae cunctis, Przed wſziſtkiemi álbo mimo wſziſtki yne. Mącz 316c (2); trzebáby ſię ſłowká tego πρωτος και εμ πρωθεν, to ieſt pierwſzy y przedemną/ [...] właſnego znácżenia náucżyć CzechEp 305; WujNT przedm 20.

Wyrażenie przyimkowe: »przed obliczym [czyim]« (1): Záſię Hebraiſmus, ábo ſpoſob Zydowſkiey mowy ieſt; Synowie oblubieńcá/ miáſto ſwátow [...]. Przed obliczym twoim/ miáſto/ przed tobą. WujNT przedm 20.

** Dubium (może błąd zamiast „pod”) (1): Iuſz belo wlaſnie iako przed Woloſkiem Hoſpodarem/ iuſz belo wbloto ſtatut Polſki zarzucono PaprUp H4.

II. Cum A (1218):

1. Przy określaniu stosunków przestrzennych oznacza miejsce, ku któremu skierowany jest ruch; ad, ante HistAl, PolAnt, Vulg, Mącz, Calag, JanStat, Cn; coram HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Cn; in Vulg, PolAnt, Mącz; ob Mącz, Modrz; in conspectu PolAnt, Vulg; contra Vulg (787):

A. Punktem odniesienia jest istota ożywiona, zwłaszcza człowiek (681):

a. O ruchu z zewnątrz ku punktowi odniesienia (635): gdy Macedonowie y Perſowie mieyſce ono gdzie ſmok leżał przechodzili/ tylko od ſamego wzroku iego pádáli vmárli. Bacżąc rycerze ták wielki vpad nie chcieli poſtępowáć dáley mowiąc/ moc Boska przed nas záſzłá ná drodze/ kthora nam dáley idz nie dopuſzcża. HistAl K8v (2); Obtrudo, Przed co popycham Mącz 467a.

Wyrażenie przyimkowe: »przed obliczność« (1): In medium venire, Wyſtępić przed obliczność ná yáſność. Mącz 480c.

α. Naprzeciw, w zasięgu ręki lub wzroku, zwykle: na stole stojącym przed kimś (o rzeczach) [w tym: BierEz D, RejWiz 26, HistLan Fv, WujNT Mar 8/6, Luc 9/16 może cum I] (162): March¹ A4; A Ezop miſę z ięzyki/ Poſtáwił przed godowniki. BierEz D (6); przynioſl żydo^m pieniądze/ za ktoré iezuſa im przedál/ ij rzucil ié przed biſkupy żydowſkié/ ij przed ty tzo s nimi byli w radzie OpecŻyw 118 (4); tak iż pyęć kroć wyęcey przedeń [przed Beniamina] noſzono niż przed ktorego inego HistJóz D2 (4); TarDuch B7; BielŻyw 68; March² D3 (2); March³ V5; SeklWyzn 3; SeklKat Y2; HistAl E8 (4); MurzHist I3v; ani miecćie pereł waſzych przed świnie MurzNT Matth 7/6 (2); Diar 33 (2); Ten iednego cżáſu chcąc Lácedemońcykom o dobrim wychowániu ſpráwę dáć zupełną/ przywiodł przed nie dwu pieſkow [..] GliczKsiąż A3v; GroicPorz d3v (2); RejWiz 26 (2); Leop 3.Reg 3/24 (4); Wſzedſzy ná dom przez dáchowki ſpuśćili go z łożkiem ná pośrzodek przed Iezuſá. BibRadz Luc 5/19 (5); BielKron 13 (4); Apponere convivis, Przed goście wyłożić/ vkroić. Mącz 310a (2); przynieſiono potráwy/ a przed pánią y przed niego dobrze przypráwione w głowie trupiey/ ále przed iną cżeladź ná ſrebrnych miſách HistRzym 52v (6); RejPos 7 (6); HistLan Fv; KuczbKat 105 (2); BielSpr 49v; Tę [przełbicę] tedy Menelaus przed swoje porzucił, A ci ją wnet porwali KochMon 32; BudBib Deut 30/1 (5); BudNT Matth 7/6 (3); PaprPan Qv; SkarŻyw 560; chłopi ſiedzą około ogniá/ przed ktorych niewiáſty przynioſą plácki niepieczone StryjKron 161 (3); do ktorego [Konstantyna] ſię też oni mili Oycowie/ z krzywdámi ſwymi vćiekli/ nákładwſzy prze deń/ rozmáitych libelluſzow/ proſząc od niego rozſądku/ y roſtrzygnienia NiemObr 58; WerGośc 246; Odźienie przed ćię [Chrystusa] słáli/ potym twoie z ćiebie zdźieráli ArtKanc E6; GórnTroas 71; OrzJan 136; LatHar 520; Y wſtąpił dym kádzenia z modlitew ſwiętych z ręki ánielſkiey przed Bogá. WujNT Apoc 8/4 (12); SarnStat 1284; SiebRozmyśl M2.

Połączenie: »tuż przed« (1): BY ón Kréſus bogáty wſzytki ſkárby ſwoie/ Położył/ piękna Anno/ tuż przed nogi twoie: [...] PudłFr 60.

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestat [czyj]« (4): RejAp 72; Iż on [Chrystus] ſzedſzy do Bogá Oycá ſwego tám iuż nas przynioſł á ofiárował poſpołu s ſobą przed Máyeſtat iego RejPos 130v (3).

»przed nogi« [w tym: czyje (28)] = ad pedes PolAnt, Calag, Vulg; ante pedes Calag, Vulg (31): OpecŻyw 43; RejPs 90v; RejKup dd2; Alexander thedy przykazał Rycerzom ſwym áby ſiekli rozgi drzew á ziołá rwali iżby ie miotháli przed nogi koniom y mułom [inferrent equorum pedibus et mulorum]. HistAl E8v; KromRozm III G7v; Diar 76; LubPs hhv; BibRadz *6 (2); BielKron 139v; porzuć to nędzne bogáctwo twoie przed nogi iego [Pana] RejPos 164v (7); WujJud 144; RejPosWstaw [143⁴]; Calag 548a; StryjKron 662; KochWz 136; PudłFr 60; ZawJeft 34; Przedawſzy imioná ſwe/ kłádli pieniądze przed nogi Apoſtolſkie. WujNT Act 4 arg (5); dopiero Bogacże rzucáli przed nogi Ceſárzowi ſwemu wielkie doſtátki PowodPr 84; CzahTr G.

»przed obliczność« [w tym: czyją (5)] (6): iż mi Dárius obiecał corkę ſwoię przipoſobić/ ieſlibych głowę thwoię przed oblicżnoſć iego [suo conspectui] przynioſl. HistAl E4v; LubPs O2; RejPos 119v (3); BielSpr 39v.

»przed oczy« [w tym: czyje (7)] [o widzeniu, oglądaniu] = ante oculos Vulg; ob oculos Mącz (13): Wiele roskoſznych rzecży przed náſze ocży przychodzi [visui nostro occurrunt]/ o kthorych wy nic nigdy nie wiecie HistAl K3v; GliczKsiąż D8; Leop Gen 30/41; Nápomina ie áby dobrym przykłádem wſzytkim świećili iákoby byli wyſtáwionemi wſzem przed ocży. BibRadz II 22a marg; Mącz 106c (2); A nie może ſie żadne ták máłe iáko wielkie źwirzątko vkazáć przed ocży iego/ áby go nie gonił RejPos 247 (2); RejZwierc 211v; WujJudConf 49v; Bo ći náruſzáią pocżćiwośći/ ktorzi przed ocży ludzkie vkázuią [oculis hominum obiiciunt] ſproſne málowánia ModrzBaz 53; GrabowSet Mv; KlonKr B.

»przed oczy« [o zwidach, złudzeniach wzrokowych] (3): Lecz iż leda czo choremu Tak lezie przed oczý iemu. RejKup Iv; W vſzu mi piſczy/ noc przed oczy pádnie KochFr 80; KochOdpr Dv.

»przed oczy« [w tym: czyje (2)] [o wyobrażeniach] (4): ſwietne á dobrze złącżone bárwy [...] przynoſzą przed ocży ludzkie/ czoś żywego/ á weſołego. GórnDworz L7v; WisznTr 22; WujNT 688; gdyſz [Potrójny (tytuł)] nie przymáwia, Iedno zwierćiádło przed oczy ſtáwia. Ieſli ſię tu kto w czym poſzlákuie, Niech rádniey milczkiem ſię popráwuie CiekPotr )?(2v.

β. O człowieku, który przeszedłszy pewną drogę, zatrzymał się w niewielkiej odległości, naprzeciw, twarzą ku komuś; ante praesentiam HistAl; in medium Mącz; ante conspectum Vulg (243): March¹ A2; Krol ſie onim hnet dowiedział/ Y przed ſie go przywieść kazał BierEz Q (2); OpecŻyw 77v; ForCnR B4v; HistJóz B4v (2); Tedy Sálomon rzekł niechay będzie w[e]zwaná ſioſtrá twoiá przed nas March² D4 (4); March³ T7; Kiedi bedziesz przed Czessarza yvsz pvsczon tedi powiesz od nas [...] posdrowienie braczkie LibLeg 11/32; RejJóz I5v (3); przy kazał Alexander áby wſzyſcy Mácedonowie przedeń przyſzli. HistAl N3 (9); MurzHist C2v; DiarDop 99; GliczKsiąż C6v (2); Leop 1.Reg 15/32 (2); UstPraw E3v; KochZuz A4; RejFig Ee3v; A z prożnemi rękomá żaden ſie przed mię nie vkázuy. BibRadz Ex 23/15 (13); ná ktorym [majestacie] ſiedzyał Krol Zygmunt w koronie krolewſkiey/ przedeń Pruſki Miſtrz przyſtąpił przyſięgę cżynił BielKron 419 (52); Eripere alicui conspectum senatus, Zákázáć mu przed rádę chodźić. Mącz 346c (7); GórnDworz R8 (2); HistRzym 2v (14); RejPos 47; KuczbKat 155; RejZwierc 86v (2); BielSpr 48 (2); BudBib Ios 17/4 (9); Báálá twoiego/ Proroki też tu zgromadź przed Bogá moiego. HistHel B4v; BiałKaz H2; PaprPan Ggv (5); SkarJedn d7; KochPs 64; O to ſłowo poimány ieſt [święty Pusyka] y ſtawiony przed Krola. SkarŻyw 305 (10); CzechEp 299; KochWz 136 (2); ArtKanc T; PaprUp Kv (3); Phil K (2); Grécki to nieprzyiaćiél/ przed mię tu go dayćie. GórnTroas 45; GrabowSet Q4; á náſzedſzy ná dom Iázonow/ ſzukáli ich [ludzi] áby ie wywiedli przed poſpolſtwo. WujNT Act 17/5 (10); SarnStat 249 (2); SapEpit ktv (3).

W charakterystycznych połączeniach: brać przed [kogo, co], chodzić, dać, dopuszczon, iść (13), jechać, po(j)ść (4), poprowadzić, porwany, posłać (2), postawić (postawion) (6), pozwać (pozwany) (4), przy(j)ść (przychodzić, przychadzać, przychodzący) (56), przynieść, przyprowadzić (przyprowadzony) (3), przypuszczać (przypuścić) (2), przystępić (10), przywieść (przywiedz(i)on(y)) (63), przyzwać, puszczon, sieść, stanąć (5), stawić (stawion(y)) (6), stawić się (2), trudzić się, ukazać się (ukazować się) (6), wchodzić (wejść, wnić) (4), wezwać (wezwan(y)) (8), wieść (wodzić, wiedzion) (8), wstępić (2), wwieść (2), wyjść, wysadzić, wystawić, występić, wywieść (wywiedzion) (5), wywlec, zabiegać, zachwycony, zajść, zawołać (2), zgromadzić (zgromadzony) (4).

Wyrażenia przyimkowe: »przed Abra(ha)ma, Mojżesza« [o śmierci] (4:1): Navigare ad stygiam paludem, Vmárł/ poſzedł przed Abrámá. Mącz 424b (4); iż to iuż nie młody pater/ cżásby mu przed Moiżeſzá. RejZwierc 160v.

»przed bytność« (1): iż kożdy Biſkup Alſperſki który będźie po nas/ [...] będźie powinien [...] oblicżnie przyśdź przed bytność Máieſtatu Królewſkiégo [ad praesentiam Regiae Maiestatis JanStat 909]/ y iego potomków/ [...] á tám w rękách Biſkupá [...] przyśięgę vczynić będą powinni SarnStat 1124.

»przed majestat (a. obliczność majestatu) [czyj, czyjego]« [w tym: przed Boga (5), przed króla (5)] (10): Diar 87; KrowObr 169v; BielKron 124; ktorego [św. Jana] duchá brał w záchwyceniu iego áż przed Máyeſtat Boſtwá ſwoiego RejAp 2v; RejPos 133 (2); SkarŻyw 358; GrochKal 28; OrzJan 73; áby niewiedząc o onym [zawieszeniu roków]/ dármo ſie [poddani] przed Máieſtat náſz [ad tribunal nostrum JanStat 646] nie trudźili/ obćiążáiąc ſie pracámi y nakłády. SarnStat 536.

»przed nogi ([czyje])« = ad pedes Mącz (2): Mącz 43c; Ciebie krolu z twymi: w ten cżás/ o krolewno/ Wzowieſz/ á przed nogi ſwe/ śieść każeſz pewno. GrabowSet Sv.

»przed obliczność (a. oblicze, a. lice) [czyją, czyje]« [w tym: przed Boga (27), przed człowieka, zwłaszcza władcę (14)] = in conspectum PolAnt, Mącz; ad praesentiam, ante praesentiam, coram praesentia HistAl; ante conspectum, in conspectu Vulg; in prospectum a. publicum Mącz (41): PatKaz II 32v; RejPs 64v (2); proſzę cie bárzo áby ſemną przed oblicżnoſć mátki moiey iechał HistAl L6 (5); LubPs B4 (2); KrowObr 190; Leop Ps 99/2 (3); BibRadz Iob 13/16 (3); BielKron 69 (2); Vi aliquem in publicum extrahere, Gwałtem przed obliczność wſzech wywlec. Mącz 462a (4); RejAp 165; HistRzym 44 (2); RejPos 90; GrzegŚm 14 (2); RejZwierc 88; BudBib I 127a marg (2); CzechRozm 124; Iuż was wezmę z tey ćiemnice Poſtáwię przed Boże lice. MWilkHist F2v; ReszList 180; GrabowSet P; śpiewaymy z weſelem Bogu [...] zábiegaymy przed oblicżność iego z wyſławieniem LatHar 15 (3); SkarKaz 39a (2).

»przed oczy [czyje]« = ante oculos Mącz (2): Mącz 65b; Iákoż ia niewſtydliwa przed ocży twe naprzod/ Mężu moy miły/ prziydę KochOdpr Bv.

γ. Połączenia z czasownikiem mające jako całość znacz. ‘myśleć a. skierować myśli na jakiś temat; przedstawić’ (226): ieſliże ty wyznáwáſz/ iżeś ieſt wlicżbie i ſtanie potępionych/ niemáſz temu żádną miarą wierzyc/ [...] Boć Diabeł kłámca ieſt/ a przedcię tyśiąc błędow ſtawiá MurzHist K2v; Bábilon wielkie przyſzło ná pámięć przed Bogá BibRadz Apoc 16/19; że té dwie rzeczy ſámé przed was położono/ á nic trzećiégo/ iż álbo z Niemcy złożywſzy ſie wcále zoſtáć/ álbo domá śiedząc czekáć [...] niewoléy OrzJan 15.

Z rzeczownikiem użytym metonimicznie (1): Ale ráczſzey nas wſſechmogący pánie wezmi przed ſwe boſkie przyrodzenie twoie RejPs 197.

Wyrażenia przyimkowe: »przed nogi« [w tym: czyje (2)] (3): WisznTr 29; k tobie [Panie] ſwą chorobę/ Przed nogi kłádę/ y nędzną oſobę GrabowSet T2 (2).

»przed oblicze [czyje]« (1): Y rzekł Bog do Noego: koniec wſzelkiemu ćiáłu przyſzedł przed oblicże moie [venit ad conspectum meum] BudBib Gen 6/13.

»przed oczy (oko)« [w tym: czyje (86)] = ante oculos Vulg, PolAnt, Mącz; contra faciem, in conspectu Vulg; coram oculis, in oculis PolAnt; ob oculos Modrz (218): PatKaz II 33v; WróbŻołt 49/21; RejPs 75v; RejRozpr F; RejJóz H5; gdźie pan Bóg/ ludzkiemu rodzaiowi/ częſto kroc/ nadźieię ſwyi świętyi záplaty przed oczy ſtawiá MurzHist R; MurzNT 103v; Czo nam w thym Pſalmie przed ocży położono. LubPs M3v marg (20); ktorą [pychę papieży] gdy Pan Bog widział/ niechćiał iey dłużey ćierpieć/ ále ią przed otzy wſzyſtkich ludzi iáwnie vkazał. KrowObr 31v (3); RejWiz 134; Nie kładłem przed ocży ſwe rzecż nieſpráwiedliwą Leop Ps 100/3 (4); RejZwierz A5v (2); Zárzuca przed oczy Kainowi iż źiemiá więtſzą w ſobie ludzkość niż on okazáłá BibRadz I 3b marg (9); Dał Pan Bog tego krolá [Aleksandra Macedońskiego] ná ſwiecie wſzem przed ocży/ áby ſie im przykłádnie ſpráwowáli BielKron 127 (2); KwiatKsiąż M3; Rem vobis proponam vos eam suo nominis pondere penditote, Chę [!] wam rzecz przed oczy położić á wy yą yáko ſie ſámá w ſobie má vwaſzcie Mącz 288b (2); SarnUzn D3; RejAp 1v (6); GórnDworz Dv (2); Pátrzayże miły brácie á weźmi przed ocży ſwe ty ſrogośći ktore tám/ iáko ſłyſzyſz/ nád niewiernemi okázowáć ſie będą RejPos 6; DWá vpádłe cżłowieki nam tu Ewányelia s. ná przykład pociechy náſzey ieſt przed ocży náſze poſtáwiłá. RejPos 45v; A ták nie bez przycżyny ty ſłowá Páńſkie tu naprzod ſobie przed oczy náſze przekłádamy RejPos 328v (49); BiałKat 51; GrzegŚm 59 (2); HistLan ktv (2); KuczbKat 120 (4); A ták to máłe nápiſánie ktore ſie zámyka w tych to kſięgach/ [...] podawamći przed ocży twoie moy miły ſláchetny Polaku RejZwierc A3v (10); WujJud 49 (2); WujJudConf 103; obacżymy/ co nam w tych ſłowiech Páweł s. przed ocży pokłáda. RejPosWstaw [110²] (7); tedy drugiey wymiátá przed ocży [exprobrat] iſz byłá godnieyſza niſz oná BudBib Bar 5/42; MycPrz I Bv; CzechRozm A3v (9); táki Pan byłby żywym práwem/ y wzore^m káżdemu ku náśládowániu przed ocży położonym [exemplum omnibus propositum ad imitandum]. ModrzBaz 100v (8); ModrzBazBud ¶5; SkarJedn 365 (2); iſz w oney wielkiey świátłośći [...] iákobj w iednjm promieniu ſłonecżnym/ wſzjſtek świát przed ocży iego przynieśiony był. SkarŻyw 253 (4); W wtorych záś kśiążkách [...] fundáment prawdźiwey wiáry Chriſtyáńſkiey zbáwienney/ przed ocży wyſtáwiam. CzechEp *4v (24); NiemObr 118; ZapKościer 1583/54; KochFr 87; ReszPrz 52; WerGośc 237; Calep 914b (2); Niebu y źiemi brzydkie/ moie ſpráwy/ Niechay nie wchodzą/ przed wſzechmocne oko GrabowSet N2v (4); OrzJan 18 (3); poklękni: więcey ſnadź ſobie przed ocży ſercá twego/ Páná Bogá/ niżli namiáſtká iego [tj. spowiednika]/ przywodząc. LatHar 135 (5); KołakSzczęśl Dv; RybGęśli A2v (2); WujNT 780 (3); SiebRozmyśl [A3] (2); GosłCast 10 (2); CzahTr Ev.

~ W charakterystycznych połączeniach: brać przed oczy (6), dać (2), kłaść (się) (kładzion) (48), miotać, nieść (3), podawać (2), pokładać (11), położyć (położony) (24), postanowić, postawić (postawiony, postawienie) (10), przedłożyć, przekładać (26), przełożyć (przełożon(y)) (10), przynosić (przynieść, przyniesiony) (4), przyść (2), przytaczać (3), przywodzić (przywieść) (5), puścić, stawiać (stawić) (10), toczyć się, ukazać (2), wchodzić, wstawić, wymiotać, wynikać, wyrzucać (5), wystawi(a)ć (wystawować, wystawiony, wystawiający, wystawienie) (26), wziąć (7), zakładać, zarzucać, złożyć. ~

b. O ruchu do przodu od punktu odniesienia (44): A gdy w bitwie Brutuſowi [...] iuż koniá nie doſtawáło/ á ludzie go Antoniuſowi iuż byli pilni/ wyſádził ſie przedeń Licinius [...]/ á ná Brutuſá wołał áby ſie gdzie miedzy ludzi zámieſzał RejZwierc 93; BielSpr 17v (2); Krol s pánią [w szachach] bierze w poſrzodku dwie poli/ [...] Piechotá przed nie wyciąga ná cżoło KochSz A3.

Szereg: »przed i za« (1): iż ſtáwiáią pieſzego z Arkábuzem miedzy dwu iezdnych/ [...] thedy ten pieſzy wyſtępuie przed koń y zá koń ſtrzeláiąc z ruſznice BielSpr 25.

Wyrażenie przyimkowe: »przed się« = do przodu (31):

~ O kierunku (ruchu, spojrzenia, ustawienia, pozycji) (27): Wzroſt pochyły przedſię, [...] znamionuie cżłowieka, dowcipnego, taiemnego GlabGad M5 (2); RejJóz L7 (2); A powiedźiáwſzy tyto rzeczy/ ſzedł przed śię [ibat ante] idąc do Hieruſalem. MurzNT Luc 19/28; Leop Ex 14/15; BielKron 67; Procedo, Poſtępowáć á yść przed ſię. Mącz 44c; In conspectum aspice, Pátrz proſto przed ſię. Mącz 167a (9); Krzywa ieſt/ która przedśie idźie vnoſząc ſye y ná tę y ná owę ſtronę. GrzepGeom C2; BudBib 4.Esdr 11/36; KochSz B4v (3).

~~ Szeregi: »(ani) nazad (a. pozad) i (a, ani) przed się« [szyk 2:1] (3): Tetanus, Zmartwienie/ zdrętwienie ſziye yeſt chorobá nieyáka od którey muśi yeden proſto ſziyę dzierżeć/ á nie może yey áni ná zad áni przed ſię zgárbić. Mącz 453a; SkarŻyw 4; Pátrz byſtrym okiem przedſię y też pozad KlonFlis E3.

»przed się i (a, albo) za się« (3): bowiem ruſzamy ſie wzgorę albo na doł/ przed ſię albo za ſię KłosAlg A3; CzahTr D; KlonWor 2. ~~

O kontynuacji, postępie działania, stanu (4): Widziſſli to miły Pietrze Iako ten ſwiat jdzie przer [!] ſyę RejKup y2; Opus fervet, Robotá pochadza przedſię precz/ to yeſt/ żadne ſie omieſzkánie w rzeczi nie dzieye. Mącz 121a; Aliquod negotium insistere, Konáć [= kontynuować]/ prowádźić przed ſię. Mącz 397a (3). ~

α. O ruchu od środka na zewnątrz grupy ludzkiej (8): RejZwierz 44; Provectus ante stationes equo, Wyſádził ſie ná konia przed poczet. Mącz 477d (3); Bowiem nie maſz ſzáty: Ale ſię przedſię wyrywaſz przed ſwáty. Prot Ev; PaprPan Gg2; KochJez A3v; Aż iednym rázem cżarny [pieszek, tj. pionek szachowy] ſie powádził/ Co ſie był naprzod przed inſze wyſádził. KochSz B.

c. O kolejności (2): gdy widzą Kmiotká á on záprzęże woły przed konie/ álbo konie przed woły BielKron 464v. Cf też 2.

B. Punktem odniesienia jest obiekt nieożywiony (106):

a. O ruchu z zewnątrz [w tym: RejPs 115v, 155v może cum I] (46): OpecŻyw 181v; PatKaz III 153v; chleb niebieſki w obfitoſći zobłokow pádał przed namioty ich. RejPs 155v (2); LibMal 1554/183v; ſſedł ſobye przed Arcybiſkupi dwor y podle wrot ſtánał [!] GliczKsiąż H8; LubPs M; KrowObr 147v; RejWiz 27; Leop Num 7/10; Sciąwſzy głowę/ ná drzewcu przed huf wyſtáwiono. RejZwierz 29; WyprKr 103; przeto ná ſankach iechał do Lobzowá przed Krákow BielKron 408v (4); BudBib Num 7/10 (3); A mátká wziąwſzy corkę ſwoię zá rękę/ prowádziłá ią przed obraz Páná náſzego SkarŻyw 224 (4); KochJez A2v; KochWz 139; ZawJeft 34; GrochKal 26; Ktore [dusze]/ twey łáſki promień niezgáſzony Ogárnąwſzy wnioſł przed Anyelſkie trony. GrabowSet Q; WyprPl Cv; SarnStat 372.

W charakterystycznych połączeniach: iść przed [co] (4), jechać (2), lać, nieść, ofiarować, padać (2), pochodzić, ponieść, postawić, pość, prowadzić, przyjechać, przynieść (2), przyprowadzić, przyść (6), przywieść (przywodzić) (4), ugodzić, wezwać, wieść (2), wnieść, wniść (2), wyniść (2), wyrzucić, wystawić, zebrać się (2), zgromadzić, zstępować; przed dwor, gaj, grob, huf, kamienicę, kor, kościoł, namiot(y) (4), obraz (2), ołtarz(e) (11), spiżarnię, stolec, trony, żupę.

Wyrażenia przyimkowe: »przed dom« (5): RejFig Eev; Wneth ſie zebráli Izráelitowie przed dom Boży w Sylo BielKron 52v (2); Tedy Krol przykazał trębácżom/ áby názáiutrz ſzli przed dom brátá ie^go/ y trąbili HistRzym 93v; GórnTroas 35.

»przed(e) drzwi, wrota, bronę« = ante fores Vulg; ad ostium, ad facies portae PolAnt (4:2:1): LibMal 1544/86; I zgromádziwſſy wſſyſtkę tłuſzcżą przededrzwi Przybytkowe/ rzekł: [...] Leop Lev 8/4; BibRadz Lev 19/21 (2); BielKron 100v; Y przyſzedł áż przed bronę krolewſką BudBib Esth 4/2; SkarŻyw 98.

»przed miasto« (4): BielKron 97v; Iáko go [Jonasza] oná rybá potym wyrzućiłá ná brzeg przed miáſtho ono RejZwierc 199v (2); KlonWor 40.

b. O ruchu od środka na zewnątrz; extra HistAl, Vulg, PolAnt; foras Vulg, Mącz (60): A takoż ſſedl zaſie w wiétnicę/ poiąwſſy z ſobą milégo Iezu Kryſta/ ktorégo byl wywiodl żydom przed wiétnicę OpecŻyw 130 (3); HistAl L6v; Leop Luc 22/62; Wynidźmyż tedy do niego przed oboz BibRadz Hebr 13/13 (2); Też ná potrzeby chodząc dworowe przed namioty/ áby vkopał dołek w zyemi/ á zákrył niecżyſtość ſwoię BielKron 36v (7); Tedy Apollon wynidzie przed ſień HistRzym 9v (3); SkarŻyw 135 (2); LatHar 710 (2); WujNT Ioann 19/4 (5).

Wyrażenia przyimkowe: »przed dom« = ante aedes Mącz (6): Funesta arbor vocatur Cypressus, Dla tego yże yą przed dóm wyſtáwiano gdy kto w domu vmarł. Mącz 140d (2); tedy ſie to prętko iáko dym álbo popioł przed dom wyſypány rozleći RejZwierc 145 (2); LatHar 731 (2).

»przed(e) drzwi, brony« = extra portas Vulg; foras Mącz (3:1): Oſlim pogrzebem będzie pogrzebiony/ zgniły/ y wyrzucony przed brony Ierozolimſkie. Leop Ier 22/19; Aliquem foras exturbare. Przededrzwi wypchnąć. Mącz 469c (2); SkarŻyw 165.

»przed miasto« = extra civitatem, extra urbem HistAl (24): OpecŻyw 136v; HistAl A4v (2); GliczKsiąż E5v; RejZwierz 13v; Rano gdy ſie Lot rozmyſláł ieſzcże z miáſtá wynidź/ wywiedli go Aniołowie y z żoną y z dziewkámi przed miáſto BielKron 12 (4); nie godzien pogrzebu/ niech będzie iáko pies przed miáſto wywlecżon. RejAp 93; HistRzym 45; RejPos 22v (2); RejZwierc 45v (3); SkarŻyw 310 (3); ArtKanc D12; A w dźień Sobotni wyſzliſmy przed miáſto nád rzekę [egressi sumus foras portam iuxta flumen]/ gdźie bywáły modlitwy WujNT Act 16/13; SarnStat 246 (2); SkarKaz 385b.

2. Wskazuje na kolejność w ocenie, na tego, kto jest wyżej oceniany (2): Ach oycże moy wiedząc godność á ſtałość ſyná ſtárſzego/ cżemu przedeń wyſadzaſz ná tákie rzecży młodſzego BielKron 55v.

Wyrażenie: »jeden przed drugiego« (1): Tákżeby też nam trzebá/ ćwicżęnia tákiego/ Niż w on cżás będziem ſie pcháć ieden przed drugiego. RejZwierz 39v [możliwe też znacz. dotyczące kolejności w miejscu, cf 1.A.c.].

3. Wskazuje na przednią część, stronę; in Mącz (6): żelázo rozpaláiąc przed ocży mu przytykano BielKron 323v; Subgrundia, Przeddáſzek/ który przed budowánie wychodźi. Mącz 425c; Transenna, Kratká álbo ogrodek z máłych/ ſzczebelków vczyniona którą przed okno wyſtáwiáyą Mącz 462c (5).

4. Wskazuje na adresata wypowiedzi; ad Vulg, PolAnt, Mącz, JanPrzyw; ante Vulg; coram PolAnt (55): LibLeg 7/68v (2); nielza mi iedno ſpłáczem przedeń wylać modlitwy ſwe RejPs 210; Czo pirwey przed nas przynioſą to za prawdę mamy RejJóz I7; Diar 47; LubPs T3v (2); Przełożył y drugą przepowieść przed nie/ mowiąc: [...] Leop Matth 13/31 (2); BibRadz 3.Reg 8/59 (2); BielKron 162 (2); Saepe ad nostras aures permanat, Częſto to przed nas przichodźi/ częſto o tym słyſzymy. Mącz 208b (3); HistRzym 127; RejPos 159v; BielSpr 45v; BudBib Ps 118/169 (3); Przychodźi to ná króle/ y wyſokié ſtany/ A nieprzynoſzą tákich plotek przed kápłany KochFr 42; GrabowSet G4v (2); RybGęśli A2v; áby nápotym tákowé ſkárgi przed nas nie przychodźiły. SarnStat 397 (3).

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestat (a. obliczność majestatu) [czyj, czyjego]« (5): RejAp 72; co to wżdy zá ták ſrogie głoſy wſtępuią z zyemie przed oblicżnośc Máyeſtatu moiego. RejZwierc 260 (2); ReszPrz 24; GrabowSet H.

»przed obliczność (a. oblicze) [czyją, czyje]« = ante faciem, in conspectu Vulg (19): WróbŻołt 118/170; LubPs O5v (2); KrowObr 91v; Leop 4.Esdr 12/7 (2); Krzywdy ktore ſię wiernym dzieią ſámy przychodzą przed obliczność Bożą/ żądáiąc pomſty. BibRadz I 3b marg; HistRzym 124; RejPos 193; RejZwierc 192v; BudBib Ps 87/2[3]; KochPs 21; ReszList 160; niech wnidźie przed twoie Oblicże/ długa prośbá/ y wołánie moie. GrabowSet E4v; LatHar 68 (5).

»przed uszy ([czyje])« (2): PatKaz II 54v; Pokorne prośby puść przed święte vſzy GrabowSet X3.

5. Wskazuje na osobę (też Boga) lub instytucję powołaną do wymierzania sprawiedliwości; ad PolAnt, Mącz, Modrz, Vulg, JanStat, Cn; in Mącz, JanStat; ad audientiam, ad notitiam, ad praesentiam, coram JanStat (302): MetrKor 26/62 (2); O Iezu baranku niewinny/ ienżes przed Piláta przywiedzion/ ij falſſywie oſkarżon bytz rácżyles. OpecŻyw 120v (2); Articul ábi sliachta prawa nieothpowiedne maiancza nie bila viziwana spowiathu przed nas. ZapWar 1545 nr 2646 (9); LibLeg 11/94; ComCrac 12 (2); SeklKat X2v; Syla takych na mey glowie. Bywalo/ czom przedbog poſłał A zaden winnem niezoſtał. RejKup n3v (6); MurzHist H3v (2); MurzNT Matth 10/18; Diar 47 (3); GroicPorz pv; KrowObr B2v (3); A ieſliby byli mieſzczánie Pánow Duchownych álbo świeckich/ tácy máią być pozwáni przed ich Pány álbo Vrzędniki UstPraw A2v (15); Kiedy przyſzło przed Krolá/ ſwiádkowie zeználi/ Iże to iey właſny ſyn RejZwierz 26; BibRadz 2.Par 19/10 (3); OrzRozm R3 (4); gdy mię przed Senat pociągną álbo przed Rádę/ tedy będę wiedzyał cobych miał mowić BielKron 109 (20); Mącz 163a (4); OrzQuin Aa2v; HistRzym 74 (3); iż niebeſpiecżnie á z záwſtydzoną twarzą muśimy iść przed Páná ſwego RejPos 133v (3); HistHel Dv; CzechRozm 229 (4); SkarŻyw 68 (2); prziſli vcziwy dobrzi ludzye do prawa naſzego [...] y przet wſzytke prziſzyeſznye [lege: przysiężne] ZapKościer 1590/47 (11); ArtKanc D11 (2); dáleko bárźiey on [Bóg] miłuie ſyny/ niżli Sędźia tych/ co ſię prże deń ze ſwą prżą prżywiodą. GórnRozm F4 (3); PaprUp K; GrabowSet B4v; WujNT Luc 21/12 (2); IZ wiele ſkarg przychodźiło przed nas [ad notitiam nostram JanStat 499] przećiwko Piſárzóm Ziemſkim SarnStat 817 (41); SiebRozmyśl B4; Sędźia roſtropny/ puśćił przed ſię ſtrony/ Y zágáił ſąd tuż v ſámey brony KlonFlis G4v.

Wyrażenia przyimkowe: »przed majestat, stolec [czyj]« [w tym: przed Boga (11), przed władcę (11)] = ad maiestatem, ad praesentiam, coram maiestate JanStat (18:4): abi raczili my bi[c] napomoci kyedi [pr]ed ſtolyec wyecznego ſαdzy^go bαdα poſtawyon na ſαd. BierRaj 17; TarDuch [C4]v; ComCrac 12; ZapWar 1549 nr 2662 (2); Z iákiem ſtráchem duſzá grzeſznego ma ſie okázáć przed máieſtat Boży. LubPs ddv marg; BielKron 206v (2); RejPos 227v (3); BiałKat d2; BiałKaz D2v (3); StryjKron 395; ArtKanc S17v; tedy Miſtrz [...] onégo zbiegá ná ſpráwę wydáć/ y przyczynę iego vczynku przed Máieſtat náſz przez liſt y Poſły ſwé opowiedźieć będźie powinien SarnStat 1112 (5).

»przed obliczność [czyją]« [w tym: przed Boga (1), przed władcę (1)] (2): kto ſie s ſerczá rozgniewa ná brátá ſwoiego/ iż ieſt godzien tego ſądu [...]/ ieſliby ták sſzedł w tym zátwárdzeniu przed oblicżność Páná ſwoiego. RejPos 179; SarnStat 957.

»przed prawo« [w tym: czyje (35)] = in ius, in quaestionem Mącz (44): LibLeg 6/116v; BielKron 126; In ius trahere aliquem, Przed práwo pociągnąć/ pozwáć. Mącz 460c (4); Przyſzedwſzy przed prawo naſze Miaſta Kosćierzyny Opatrzna Barbara Brzoskowa, z opatrznym Iakubem Iarawą [...] powzdala ieſt iemu grunth ZapKościer 1579/1v (37); Calep 1099a.

»przed sąd« [w tym: boski (16), ludzki (31)] = ad iudicium, coram iudice, in iudicium JanStat (47): y pobralmv ye^go mayathnoſcz, A poczyagnal go przeth sand. LibLeg 6/115v; RejPs 123v; ComCrac 16v; ZapWar 1548 nr 2669 (2); RejKup b2v (5); LubPs Z5; GroicPorz t2v; KrowObr 149; BibRadz Iudith 8/11 (2); Appellatus, Strona która bywa ruſzona/ álbo/ przizwána przed ſąd ynſzego ſędziego. Mącz 13a (6); HistRzym 98v; KuczbKat 60; SkarŻyw 532; To ćiáło z źiemie ſtworzone/ w źiemię będźie obrocone/ y záś przed Sąd wcále ſtánie ArtKanc S17v (3); Phil L3; GrabowSet Ev; LatHar 25; KołakCath B3; O pozwiéch przed ten [tj. ziemski] ſąd. SarnStat 859 (13); SiebRozmyśl C2 (3).

»przed sędzie(go) (a. obliczność sędziego, a. majestat sędziego)« [w tym: Boga (1), człowieka (19)] = ad iudicem Modrz, Vulg; ad iudicis audientiam, ad praesentiam iudicum, ad tribunalia, coram iudice, coram iudicio JanStat (20): Gdy winnego cżłowieka/ ktoremu o gardło idzie/ przywiodą przed Sędziego/ aby go na ſmierć oſądził SeklWyzn b3; Diar 96; POzew tedy ieſt wezwánie Perſony wedle Práwá/ [...] przed oblicznoſć Sędźiego. GroicPorz pv; BielKron 44v (2); HistRzym 56 (4); CzechRozm 246v; ModrzBaz 98v; SkarŻyw 341; Nikt z nas wiedźieć nie może nigdy cżaſu ſwego/ gdy ma ſtánąć przed ſrogi Máieſtat Sędźiego ArtKanc S7v; WujNT Luc 12/58; SarnStat 144 (5); SiebRozmyśl [A4].

»przed trybunał« (1): Inſtigator náſz ma poćiągáć do zwrócenia náſzégo [tj. powrotu króla] przed Tribunał pro hac vice. SarnStat 7.

»przed urząd« (11): LibLeg 6/117v (2); UstPraw I; BielKron 223v; Pozwolił bych tego że ſie przed niewierny vrząd wiernym przywodźić niegodźi/ ále przed vrząd wierny izaliby ſie nie miáło godźić pozywáć [...]? CzechRozm 247v (4); ZapKościer 1579/1; SarnStat 284 (2).

6. Wskazuje na obiekt oddania czci; ad PolAnt, Mącz; coram, ad conspectu PolAnt; ante Vulg (64): A kiedy iuż był w dom puſzcżon/ Vczynił przed Páná vkłon BierEz B4; OpecŻyw 166v; WróbŻołt H8v; RejZwierz 14; przynieſiećie przed Páná báránká łońſzczaká zdrowego ku ofierze paloney [in holocaustum Domino]. BibRadz Lev 23/12 (2); BudBib 1.Par 16/29 (2); Więc nie báránem/ áni wołem go błagayćie/ Ale przedeń ſumnienié czyſté przynaſzayćie KochPs 6 (2).

Wyrażenia przyimkowe: »przed kolana [czyje]« (2): coſz nam daley nalezy vczynic iedno paſc przed kolana twoie RejPs 158v (2).

»przed majestat [czyj]« (3): vpadń przed Máyeſtat Páná Bogá wſzechmogące^go. RejPos 314v (2); RejZwierc 196v.

»przed nogi« [w tym: czyje (36)] = pedibus HistAl; ad pedes Mącz; ante pedes Vulg (44): Pan kazał by go zwlecżono/ A miotłámi vśiecżono: On ſie przed nogi położył/ By mu Pan máło odelżył BierEz A2v; OpecŻyw 67 (3); BierRozm 17; RejPs 26 (3); Iudas z bracią padſzy przed nogi oyczu proſzą o miłoſierdzie RejJóz P3v; RejKup i7 (5); HistAl D3v (2); Mącz 70b; A miec z onymi niewinnemi dzyatkámi/ kwiatki przed nogi iego RejPos 87v (22); RejZwierc 42; WisznTr 28; Vpadam tedy/ Boże/ przed twe nogi GrabowSet T (2); WujNT Apoc 19/10.

»przed obliczność« [w tym: czyją (4)] = ad facies PolAnt (5): Co zá wdzięcżne ofiári mamy nieść przed oblicżność Páńſką LubPs V5v marg; BibRadz Lev 3/7 (3); RejPos 58.

7. Wskazuje tego, kto coś dostaje: komu, dla kogo (2): Trzey ręcżnik dzierżą á dwá przedeń kráią. RejZwierc 226v; Ieſli mię wy náwracaćie walcżyć ná ſyny Hámmonowe y dał by ie Iehowá przed mię [coram me]/ będęli ia wáſzą głową? BudBib Iudic 11/9.

*** Bez wystarczającego kontekstu (10): Ob aliquando significat ante, Przed. Mącz 256a; Pro [...], Zá/ wedle/ miáſto/ przed. Mącz 323a (7); Coram – Przed, woczi. Calep 259a (3).

Synonimy: I.12.a. od, przez; d. pod; 13. podług, wedle, według.

KW, (MP)