Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZERAŻON

Następne hasło: PRZERĄB »

PRZERAŻONY (5) part praet pass pf

e, a oraz o jasne.

Fleksja

sg
m	N	przerażony, przerażon	f	N	przerażonå	n	N	przerażon(e)
	A			A			A	przerażone

pl
A	m pers	przerażon(e)

sg m N (attrib) przerażony (2), (praed) przerażon (1). ◊ f N przerażonå (1). ◊ [n N przerażon(e). ◊ A przerażone.] ◊ pl A m pers przerażon(e) (1).

[Składnia dopełnienia sprawcy: przerażony od czego.]

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII – XIX w. s.v. przerazić.

Znaczenia

I. W funkcji właściwej (5)
- 1. Przebity, przeszyty, ugodzony (1)
- 2. Przeniknięty na wskroś (4)
  - Przen: Który uległ silnym emocjom, tu: strachowi (4)
II. [W funkcji czynnej: który przebił coś na wylot]

I. W funkcji właściwej (5):

1. Przebity, przeszyty, ugodzony (1): [ná ktore [koło] przywiązano S. Ierzego y obracano: á gdy przyſzło ćiáło iego ná one żelázá y noże y włocżenki: wielce przeráżone zoſtawáło SkarŻyw 359.]

przerażon czym (1): A ty mię zá to zábiy/ O rozbóycá ſrogi/ Aby nietylko Orpheus wyſławiáiąc bogi Był piorunem trozębym zwyſoká przeráżon KochFr 95.

2. Przeniknięty na wskroś (4): [Jáko więc bárwę wdzięczny biáły obłok mieni, Przerażony od jásnych słonecznych promieni, [...] Táką fárbę Dyjany twarz wstydliwa miáłá ZbylAkteon 48.]

Przen: Który uległ silnym emocjom, tu: strachowi [czym] (4): tedy Plebani okażą to bárzo iáſnym przykłádem onych napierwſzych ludźi/ ktore kiedy po przeſtąpionym y zgwałconym Bożym przykazániu ſłyſzyſz być okrutnie zgromione/ y ſtráſzliwym onym wyrokiem przeráżone: [...] KuczbKat 375.

Wyrażenia: »bojaźnią, strachem przerażony« (2:1): odpuść mi/ odpuść grzeſzney duſzy moiey. Boć ſtráchem przeráżona vćieka od ogromney ſpráwiedliwośći twoiey LatHar 153; prze toż y ia ſam dla niegodnośći moiey/ y rozlicznośći á wielkośći grzechow moich/ boiáźnią świętą przeráżony/ y wſtydem odwiedźiony/ nieśmiem iść do Bozkiego ſtołu twego LatHar 213, 601.

[»serce przerażone«: [królowa] gdy ſerce żáłośćią przeráżone miáłá [subito mentem turbata dolore XII 599]/ Siebie przyczyną wſzego winuie bydź złego VergKoch 362.

»żałością przerażony«: VergKoch 362 cf »serce przerażone«.]

II. [W funkcji czynnej: który przebił coś na wylot [przez co]: Ták niedbáiąc ná rány/ wſzem był wyſtáwiony A oſczep przez rámioná gołe przeráżony Zátrzáſnął [latos huic hasta per armos acta tremit XI 645]/ przyſparzáiąc więc boleśći iego VergKoch 329.]

Synonimy: I.1. przebity, przebodziony, przekłoty, przekowany.

Cf PRZERAZIĆ

ALKa