[zaloguj się]
[pdf]

PRZERAZIĆ (34) vb pf

e oraz a jasne.

Fleksja
inf przerazić
praet
sg pl
3 m przeraził m pers przerazili
f przeraziła m an
n subst przeraziły
plusq
sg
3 m był przeraził
imperativus
sg
2 przeråź
conditionalis
sg
3 m by przeraził
n by przeraziło

inf przerazić (2). ◊ fut [1 sg przerażę.] ◊ 3 sg przerazi (7). ◊ praet 3 sg m przeraził (8). f przeraziła (3). ◊ 3 pl m pers przerazili (3). subst przeraziły (1). ◊ plusq 3 sg m był przeraził (1). ◊ imp 2 sg przeråź (5). ◊ con 3 sg m by przeraził (2). n by przeraziło (1). ◊ part praet act przeraziwszy (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde także XVIII w.

1. Przebić, przeszyć [w tym: kogo, co (11)] (12): OpecŻyw 153v; [Czart mówi:] Byto [grzechy Kupca] uamey [!] Wadze býło I Piętra by przerazyło [tj. szala wagi skacząc do góry przebiłaby strop] RejKup aa8v; Twárdą ſkáłę przeráźił [Pan]: á oto z kámięniá Zdróy przeźroczyſty wypadł nowégo ſtrumięniá. KochPs 115; [[Florenc, szykując się do walki z olbrzymem, mówi:] ieſli mu zbroie iego nieprzeráżę tedy go wżdy obálę/ w ktorym obáleniu miecżem go doſkocżę HistOtton 51v].

przerazić do czego [= jak głęboko] (2): przypominam twéy naświętſzéy miłośći on ſmętek/ któryś miáłá/ gdyś ſyná ſwégo namilſzégo widźiáłá oną koroną ſrogą vkoronowánégo/ którą wielkim gwałtem ná iego naświętſzą głowę wćiſnęli/ y áż práwie do mozgu przeráźili SiebRozmyśl I3v, C4v.

przerazić czym (1): Iedennaſta drogá twoiá byłá o moy namilſzy Pánie Iezu Kryſte/ kiedy [...] koronę ćiérniową ná głowę twą naświętſzą włożyli/ którą práwie áż do mozgu głowę twą naświętſzą przeráźili SiebRozmyśl C4v; [Kupido Helenę ſtrzalką [!] miloſći przerázył SądParysa C2v].

Fraza: »miecz przeraził« (1): Spaloné pierśi choćby miecz ſrogi przeráźił/ Bárźiéy niżli iákom ieſt/ mnieby nie obráźił. GórnTroas 43.
Zwroty: »przerazić piersi« [szyk zmienny] (2): á ſtrzáłá obroćiwſzy ſie przeráźiłá pierśi iego [rycerza]. HistRzym 56; GórnTroas 43.

[»siebie na obie stronie przerazić« = przebić się na wylot: Niewolnik iego [C. Vettiusa] dobywſzy broniéy [...] naprzód páná zábił/ á potym [...] śiebie téż ná obie ſtronie przeráźił. SenekaGórn 145 (Linde).]

Przen (5): proſzę ćię przez głębokość ran twych/ ktore przeráźiły ćiáło święte twoie LatHar 298; Więc do tego/ co przedtym przeráźił obłudny Pochlébcá vcho páńſkié/ tám iuż teraz trudny Ma przyſtęp do páná GosłCast 18.
Fraza: »przerazi(ł) miecz« [szyk zmienny] (3): Co tám zá ſmutek twóy był/ kiedyś w onéy męce/ W żáłoſnym ſercu ſwoim go náſzládowáłá [Maryjo]/ [...] Gdy ná krzyżu vmiérał/ nie bez twéy żáłośći/ Gdźie duſzę twą przeráźił ćiężki miecz boleśći? SiebRozmyśl Hv, Gv, Hv.
2. Przeniknąć na wskroś, zjąć, przejąć (12):

przerazić kogo, co (2): Niewiem panie czocz ſie działo Y teraż mam duſze mało Czom ſie tak przelękła była Aż mię febra przeraziła RejJóz H2; [wſzákoż gdy ią [kapustę] śrzon ábo mroz przeráźi źimie/ tedy ſubtelnieyſza bywa y ſmácżnieyſza Cresc 1571 206]. Cf przerazić co do czego czym.

przerazić co do czego czym (1): Tego [Syriusza]/ gdy z ſłóńcem wznidźie ſczépy nie omylą/ Co ſłábą żywność máiąc/ w liſt ſye tylko śilą: Bo káżdy do korzeniá promieniém przeráźi: Zdrowym pośiłek dáie/ mdłé do kóńcá káźi. KochPhaen 13.

przerazić w co (1): Zápalił ſie ſrogi ogień w mey [tj. boskiej] popędliwośći/ A przeráźi áż w piekielne wſzytki głębokośći LubPs gg4v.

Przen: Spowodować silne emocje [w tym: kogo, co (8)] (9): Bo pátrzenie ná truny ich [świętych]/ myſl przerázi/ y pobudzi/ y ták ſpráwi/ iákoby ten ktory tám leży/ záraz ſie znim modlił/ y przytomnym tám był. SkarŻyw 132; O niewiáſto/ [...] Tyś śiatką ludołowną. Promieniem miłośći/ Wypal ſerce młodźieńcá/ przeraź iego kośći. GosłCast 15.
Zwroty: »przerazić [kogo, co] bojaźnią, strachem; strach [kogo] przerazi« [szyk zmienny] (3:2;1): iż iuż we mnie máło mocy przed thákim ſtráchem ktory mię tey nocy przeráźił. BibRadz 4.Esdr 12/5; A obiedwie ſtronie [walczących]/ Stráchem dźiwnym przeráził/ Pan wielki w Sionie. ZawJeft 14; Przeraź boiáźnią ćiáło moie LatHar +3; O Duſzo moiá/ [...] otrząśni ſię z leniſtwá twoiego: vważ złość twoię/ przeraź ſtráchem myśl twoię. LatHar 148, 608; SkarKaz 7a.

»przerazić na wsze strony« (1): Bo to iuż gniew ni rożumem/ ani ſlowy odięty Ten przerazi na wſze ſtrony idzie z głowy aż w pięty RejJóz C4v.

3. Przebić się, walcząc przedostać się przez wojsko [kogo, co] (10): BielKron 380v; przeráźiwſzy lewy rog nieprzyiaćielſki/ bierz ſie prędko/ cżyniąc mężnie wſzelką bronią/ [...] áż prziydzieſz do Czalu nieprzylaćielſkiego [!]. BielSpr 20v, 18v; [BielKron 1551 227].

przerazić czym (1): W pośrodku woyſká ſzykowáli [Rzymianie] lud ćwicżony ná klin [tj. trójkątny szyk wojskowy]/ kthorym narychley przeráźi woyſko nieprzyiaćielſkie BielSpr 22.

Zwrot: »przerazić wojsko« (6): Troillus ná pirwym potkániu Greki poráźił/ á lud Achilleſow vciekł/ á przeráźił woyſko Greckie áż do namiotow BielKron 58v, 352; BielSpr 20v, 22, 23v, 24.
Szeregi: »przełomić i przerazić« (1): Boleſław z poſilecżnym vffem Slężakow w bok ludu Ceſárſkiemu przypadł/ przełomił y przeráźił woyſko Ceſárſkie BielKron 352.

[»przerazić i rozgromić«: potkał ſie [król] napirwey z Węgry (bo ná cżele ſtali) wnet ie przeráził y rozgromił BielKron 1551 182v.]

»przerazić i zamieszać« (1): wnet zátym gdy czoło porázili/ ſrzodek też vfow Zmodź pierwey przeráziłá y zámieſzáłá/ podáli tył Niemcy StryjKron 390.

Synonimy: 1. przebić, przebość, przekłoć, przekować, przeszyć; 2. przeniknąć; 3. przebić się, przedrzeć się.

Formacje współrdzenne cf DORAZIĆ.

Cf PRZERAŻENIE, PRZERAŻONY

ALKa