[zaloguj się]
[pdf]

PRZENIKNĄĆ (52) vb pf

e jasne. ◊ Formy tematu praet przenikną-, przeniknę- (21), przenik- (3); przenik- BielKron, ArtKanc; przenikną- : przenik- Leop (1:1).

Fleksja
inf przeniknąć
praet
sg pl
3 m przeniknął, przenikł m pers
f przeniknęła, przenikła m an
n przeniknęło, przenikło subst przeniknęły, przenikły
plusq
sg
3 m był przeniknął
imperativus
sg
3 niech przeniknie
conditionalis
sg
3 m by przeniknął
n by przenikło

inf przeniknąć (10). ◊ fut 1 sg przeniknę (2). ◊ 2 sg przenikniesz (1). ◊ 3 sg przeniknie (12). ◊ 3 pl przenikną (1). ◊ praet 3 sg m przeniknął (6), przenikł (1). f przeniknęła (4), [przenikła]. n przeniknęło (5), przenikło (1). ◊ 3 pl subst przeniknęły (4), przenikły (1). ◊ plusq 3 sg m był przeniknął (1). ◊ imp 3 sg niech przeniknie (2). ◊ con 3 sg m by przeniknął (1). [n by przenikło.]

Sł stp notuje, Cn brak, Linde także XVII – XVIII w.

1. Przedostać się przez powierzchnię w głąb lub na wylot (43):
A. Przez punkt (34):
a. O przedmiotach ostrych i spiczastych: przekłuć, przedziurawić, przeciąć, przebić, wbić się [kogo, co] (23): Błogosłáwione gozdzie/ ktore przeniknęły cżłonki twoie SkarŻyw 595; [a tak drewno ktore nosyla padla nanye asz vthknalo woblyczv gey tak gląboko ysz szyostry mnyemaly by przenyklo oko gey ŻywEufr 80].
[Fraza: »przenikła strzała [przez co]«: A Iehu w tym wyćiągnąwſſy łuk ſwoy/ poſtrzelił Iorámá miedzy plecy/ thák że przenikłá ſtrzáłá przez ſerce iego [egressa est sagitta per cor eius]/ y nátychmiaſt padł y vmárł ná woźie ſwoim. Leop 4.Reg 9/24 (Linde).]
Przen (22): Otho teraz vfaſz w Egiptćie w tey trćinney laſce złąmáney/ ná ktorey ieſliby ſię kto podpárł/ tedy przekole ſobie rękę/ á oná przeniknie ią BibRadz 4.Reg 18/21.
Frazy: »przeniknie miecz; [mieczem przeniknąć]« (2): RejPs 55; Pánie Boże/ á więceś tedy podſſedł lud ten/ y miáſto Ieruzálem/ mowiąc: Będziećie mieć pokoy: á oto przeniknął miecż áż do duſſe [ecce pervenit gladius usque ad animam]? Leop Ier 4/10; [Pomnię/ iż z twoich vſt/ miecz ogniſty obośieczny wychodźi. Przecz tego zdraycę im nie przeniknieſz? BzowRóż 67].

»strzała, strzelba przeniknie« (3): RejPs 67v; LubPs K3; Abowiem ſtrzały wſzechmocnego przeniknęły mię [sagittae omnipotentis mecum sunt]/ ktorych iad zniſzczył duchá mego/ á ſtráchy Boże woiuią mię. BibRadz Iob 6/4.

Zwroty: »przeniknąć obłoki« = sięgnąć ponad chmury, aż do nieba [szyk zmienny] (2): Bo nád wſſytki nyebyoſá twe/ miłoſyerdzye wyelkye/ A ogárnąć go nye może tu ſtworzenye wſſelkye/ Prawdá twoyá przeniknęłá y wſſytki obłoki [usque ad nubes veritas tua Vulg Ps 107/5]/ Trudno záprzeć/ bo yey wſſędzye pełen śwyát ſſeroki. LubPs Y6, Y6 marg.

»przeniknąć wnętrzności« (1): Abowyem ſtrzelbá mocy twoiey przeniknie wnętrznoſći niegdy będą tych [!] ſprzećiwnikow twoich RejPs 67v.

Szereg: »przeniknąć i przebość« (1): Oto vfaſz w tey laſce trzćinney ná łomioney/ to ieſt w Egipćie/ ktorey ieſliby ſię ktho podpárł/ przeniknie rękę iego y przebodźie ią [intrabit in manum eius et perforabit eam] BibRadz Is 36/6.
a) Sprawić ból, cierpienie (13):
Fraza: »miecz (boleści a. ostry, a. srogi, a. żałości, a. żałościwy) przeniknie« [w tym: duszę (7), serce (5)] [szyk zmienny] (13): OpecŻyw 183, 187v; RejPos 28v [2 r.], 29v, 30v [2 r.], 31; SkarŻyw 112; Tám przenikł oſtry/ miecż Mátkę pełną miłośći/ nápełnił ſerdecżney boleśći/ widząc go być w ćięſzkośći. ArtKanc E10; LatHar 295; y duſzę twą właſną przeniknie miecz WujNT Luc 2/35; SiebRozmyśl A3v.
b. O wzroku (3):

przeniknąć przez co do czego (1): RejWiz 118v cf W porównaniu.

W porównaniu (1): Bo pátrzay kyedy ocży/ ktore iáko błony Są w ciele wyſádzone/ pátrzą ná wſze ſtrony. A gdy iákye widome przenikną iſtnośći/ Przez ſubtylne źrzenice do ciemnych wilkośći. Iáko przez śkło kiedy ſie iáka rzecż widoma/ Oprze o ciemny ołow/ iuż ieſt wſzem znáioma. RejWiz 118v.

Przen (2):
Fraza: »wzrok przeniknął aż do serca« (1): Ale ten wzrok ich [apostołów widzących w Chrystusie i człowieka, i Boga] práwie był przeniknął áż do ſerca ich/ thák iż przypátrzywſzy mu ſie/ poználi możność Boſtwá iego/ poználi iż tho nie tego ſwiátá cżłowiek RejPos 208v.
α) O wszechwiedzy Boga (1):
Zwrot: »do serca przeniknąć wzrokiem« (1): iż Pan twoy nie thylko widome ſpráwy twoie/ ále iuż do ſercá twego práwie przeniknął wzrokiem ſwoim/ á widzi y zna káżde pomyſlenie twoie RejPos 309.
c. O głosie (1):
Zwrot: »przeniknąć do uszu« = zostać wysłuchanym (1): I wyſlucháł głos moy z kośćiołá ſwego ſwiętego: y wołánie moie przed oblicżnośćią iego/ weſzło á przenikło do vſſu iego. Leop Ps 17/7.
Szereg: »wniść a przeniknąć« (1): Leop Ps 17/7 cf Zwrot.
d. Trafić do tego, co ukryte, niełatwo dostępne; przen (7):
α) Przez chmury do nieba, w pobliże Boga (6):
αα) O duszy ludzkiej po śmierci (2):

[przeniknąć do czego: KmitaŻyw D2 cf »przeniknąć nieba«.]

W porównaniu (1): Kiedy źiemi zléćiwſzy śmiertelné zéwłoki/ Ogniu rowien prędkiemu/ przeniknę obłoki. KochMuza 28.

Zwroty: »przeniknąć obłoki« (2): ktore [ciała i dusze ludzi po zmartwychwstaniu na sądzie ostatecznym] poſpołu złącżone á przez ſmierć vwielbione/ będą też mogły przeniknąć obłoki/ á tám też wſtąpić s Pánem ſwoim/ gdzie im będą mieyſcá zgotowáne RejPos 136; KochMuza 28.

[»przeniknąć nieba«: A zoſtáwiwſzy dźiatki poćiechę ſtárośći/ Przeniknął świetne niebá/ do wiecżney świátłośći. KmitaŻyw D2.]

ββ) O prośbach, skargach, modlitwach (4):

przeniknąć ku czemu (2): Nyech przeniknye modlitwá ma ku twey oblicżnośći LubPs ccv, ee3.

W porównaniu (1): Niech przeniknie modlitwá ma [Dirigatur oratio mea ... in conspectu tuo Vulg Ps 140/2] ku twej ſwiętey oblicżnośći/ Iák zápalona ofiárá ná cżeść thwoiey wielmożnośći LubPs ee3.

Zwrot: »przeniknąć obłoki« [szyk zmienny] (2): Modlitwá korzącego ſie/ obłoki przeniknie [nubes penetrabit] Leop Eccli 35/21 [przekład tego samego tekstu] RejPos 13v.
β) [Do stanu łaski ze stanu grzechu [z czego do czego]: kto słowa moiego słucha/ a wierzy temu/ ktory mię posłał/ ma żywot wieczny/ y nieprzychodzi w ſąd/ ale s śmierći do żywota przeniknął. UstKościel 33.]
γ) Do sedna problemu, tajemnicy: zrozumieć, poznać [czym] (1): Boć pán Chriſtns [!] S. Piotrowi obiecáł dác kłucze kroleſtwa niebieſkiego/ to znacząc/ że mu miáł dac ducha ś. nad inſzé obfićiei/ ktoremby wielé rozumiáł i przeniknął taiemnice niektore niebieſkié/ inſzem zamknioné MurzHist Sv.
B. Przez większą płaszczyznę; przen (2):

W porównaniu (1): LubPs Zv cf »wnętrzności przeniknąć«.

Zwroty: »przeniknąć k duszy« (1): WYbaẃ myę wſſechmocny Boże tu od káżdey ſſkody/ Abowiem ſnadź przeniknęły áż k duſſy mey wody [quoniam intraverunt aquae usque ad animam meam Vulg Ps 68/2] LubPs P6v.

»wnętrzności [czyje] przeniknąć« (1): A oblokł ſye nye inácżey yák w grube odzyenye/ W ono ſwoye złe á ſproſne ná wſſem złorzecżenye/ Ktore yák źrzodło wnętrznośći yego przeniknęło [intravit sicut aqua in interiosa eius Vulg Ps 108/18]/ A yák oley po koſcyách ſye yego roſpłynęło LubPs Zv.

C. W sposób cudowny (7):

przeniknąć co (2): Gdyż tu widzimy/ że Ciáło prawdziwe Chriſtuſowe/ wchodząc przeze drzwi zámknione/ było ná tymże mieyſcu ze drzwiámi ábo z śćiáną przez ktorą wchodziło y przeniknęło drzwi/ nic ich nie náruſzywſzy WujNT 386, 386.

przeniknąć przez co (1): Bo weſzćie Páńſkie było iákoby duchowne á nie ćieleſne/ przez zámknione drzwi [...]. Nie potrzebowáło ćiáło iego vwielbione otworzenia drzwi/ áni vprzątnienia zawad iákich do weſzćia: przez śćiány y mury przeniknęło/ á iáko duch żadnego zátrzymánia y przeſzkody mieć nie mogło/ y mieyſcá nie záſtąpiło. SkarKaz 204a.

przeniknąć dokąd (1): GórnDworz Ff5v cf Szereg.

W porównaniu (1): Y onoć też nie mnieyſzy dziw był/ gdy [Chrystus] z grobu kámiennego mocnie przyłożonego y zápiecżętowánego/ żadney rzecży nie ruſzywſzy/ iáko iáki promień ábo zarzá/ przeniknąć racżył. RejPos 135v.

Zwrot: »przeniknąć do wnętrzności [czego]« (1): Iedno ty ogarni mnie prawdą ſpráwiedliwoſći twoiey tedy ia ſnádnie przeniknę ná gorę ſwiętobliwoſći twoiey náznaczoną [tj. na górę Synaj]/ á ſnadz práwye do ſámych wnętrznoſći páłacow twoich [tj. do świątyni] [introducent me ad montem sanctitatis tuae et ad tabernacula tua PolAnt Ps 42/3]. RejPs 64v.
Szereg: »przejść i przeniknąć« (1): Ale rozum ma tyle moczy/ iż ſmyſły cżłowiecże záwżdy go ſłucháć muſzą/ á dziwnym ſpoſobem przeidzie/ y przeniknie wſzędzie GórnDworz Ff5v.
Przen [przez co] (1): Máieſtat twoy przeniknął [transiit] przez cztery brany ogniſte/ z trzęſieniem źiemie/ z wiátrem/ y z mrozem BibRadz 4.Esdr 3/19.
2. Rozprzestrzenić się (2):

przeniknąć dokąd (1): Rozprzeſtrzeniay mieyſce namiotu twego/ á ſkory przybytkow twoich rośćiągni: vcżyń dłużſze powroſki twoie/ á vmocni y obſtáluy gwoźdźie twoie: bo y ná práwą y ná lewą ſtronę przeniknieſz KuczbKat 391.

Zwrot: »przeniknąć świat szeroki« (1): Suchą ſkáłę łácniuchno on odmieni w wod zdroy głęboki/ Ták iż płynąc ſwą byſtrością przeniknie ten ſwiát ſzeroki. LubPs Z6v.
3. Trafić do rozumu lub uczuć, nie pozostawić obojętnym, wzburzyć, wzruszyć (4):
Zwrot: »myśli przeniknąć« (1): Gdyż tedy ſámey thylko mocy Boſkiey należy/ myśli y ſercá ludzkie przeniknąć KuczbKat 115.
W przen (4):
Zwrot: »serce, do serca przeniknąć« [szyk zmienny] (3:1): LubPs E3; KuczbKat 115; y gdy w pułnocy przy iey łoſzku ſiedziały: owo znieba świátłość przyſzłá/ y wſzytki kąty oney komorki nápełniłá/ y táka iáſność świátłośći oney błyſzcżáłá/ iſz ſercá ſtoiących wielką boiáznią przeniknęłá: ták iſz wſzytko na nich ćiáło zdrętwiáło y zmilkło. SkarŻyw 589; áby ták iaſność ſłowá Bożego do ſerc ich przeniknąć/ y onych oświećić mogłá. NiemObr 68.
4. O emocjach: ogarnąć (2):
Fraza: »żałość przeniknęła« (2): BielKron 313; Nie dármo ćięſzka żáłość/ hnet mię przeniknęłá. WisznTr 10.
Zwrot: »serce przeniknąć« (1): ták iż iey ſerce/ żáłość z boleśćią y z ſtráchem przenikły BielKron 313.
5. Zostać ogarniętym (tu: uczuciem) [intransit] [czym] (1): Serce me práwye yák woſk we mnyę roſpłynęło/ Bo yuż ſrogą boleſcyą ze wſſąd przeniknęło LubPs F2.

Synonimy: 1. przebić, przebość, przekłoć, przekować, przerazić; 3. pobudzić, poruszyć, wzruszyć.

Formacje współrdzenne cf NIKNĄĆ.

Cf [PRZENIKNIENIE]

RS