Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZESADZON

Następne hasło: PRZESALAĆ »

PRZESADZONY (19) part praet pass pf

przesadzony (15), przesadzon (4).e jasne; -sa- (17), -så- (1); -sa- : -så- Mącz (5:1); w formach złożonych o jasne; w formie niezłożonej -ón (3), -on (1) Mącz (3:1).

Fleksja

sg
m	N	przesadzony, przesadzón	f	N	przesadzonå	n	N	przesadzon(e)
	G	przesadzon(e)go		G			G
	A			A	przesadzoną		A

pl
N	m pers	przesadzeni
N	subst	przesadzoné

sg m N przesadzony (5), przesadzón (4); ~ (praed) -ony (3) RejWiz, KwiatKsiąż, KochMarsz, -ón Mącz (3). ◊ G przesadzon(e)go (1). ◊ f N przesadzonå (1). ◊ A przesadzoną (1). ◊ n N przesadzon(e) (1). ◊ pl N m pers przesadzeni (1). subst przesadzoné (5); -é (1), -(e) (4).

Sł stp s.v. przesadzić, Cn brak, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVII w. s.v. przesadzić.

Znaczenia

I. Od „przesadzić” (16)
II. Od „przesadzić się”; w funkcji przymiotnika: przesadny, wystawny, pretensjonalny (1)
III. Występujący na zmianę z czymś różniącym się (2)
- a. Na którego powierzchni sąsiadują ze sobą, przeplatają się dwa różne kolory (1)
- b. O czasie: w którym występują na przemian różne wydarzenia (1)

I. Od „przesadzić” (16):

1. Przełożony na inne miejsce; którego skierowano na nowe miejsce; motus, translatitius (tralatitius), translatus Mącz (11): Translatitius, sive tralatitius, Przeſádzony/ Przenieſiony/ Z kąd ynąd tu przinieſiony. Mącz 124c, 124c, 233d.

Parafraza przysłowia: w ktorym [kazaniu] tęż babę, iáko mowią, naydzie, tylkoż to że ná inſze kołá przeſádzoną CzechEp 109.

a. O roślinach: wykopany i posadzony w innym miejscu (5):

przesadzony skąd (1): Iáko płonne gruſzki z láſu przeſádzone lepſzy owoc rodzą [...]: Ták y młodym niezdrowe ieſt wychowánie domowe. SkarKaz 420b.

W porównaniach (2): Mátká Sámuelowá/ wnetże ſkoro od pierśi odchowáłá ſynaczká/ do Helego go do kośćiołá dáłá: iáko do przeſádzonego ogrodu SkarKaz 420b, 420b.

Wyrażenie: »na insze miejsce przesadzon« (1): Plantarium, [...] Szczep który yuſz odrósł á s korzeniem wykopány ná ynſze mieyſce bywa przeſádzón Mącz 302d.

Przen [dokąd] (2): Słuſzna rzecz bárzo/ ábyſmy ſię [...] heretykom do dobrego vbiegáć nie dáli: ále we wſzytkich ie cnotách przechodźili. My coſmy więtſze dáry ze krwie y łáſki Chryſtuſowey pobráli: My co ná lepſzą źiemię dobrych owocow przeſádzeni ieſteſmy SkarKaz 312b, 312a.

b. Poprowadzony na inne miejsce pobytu, osiedlony na nowym miejscu [dokąd] (2): Trans Alpes transferri, Być przeſádzón zá podgórze. Mącz 124c.

Wyrażenie: »na insze miejsce przesadzon« (1): Colonia, Lud który bywa ná ynſze mieyſce przeſadzón. Mącz 60b.

2. Mający w sobie za dużo czegoś; przepełniony [czym] (4): Bowiem [proch] nie ták ſáletrą przeſádzony bywa. RejWiz 151v.

[W porównaniu: Albo tedy moje Serce milczeniem zwalczy niepokoje, Albo, jak działo, prochem przesadzone, Tak ono żalem będzie rozrzucone. SzarzPoezje 57.]

Przen (1): Nie odſtráſzą zbytecznym ogniem záráżoné Kupcá kráie chćiwégo: áni przeſádzoné Mrozem gwałtownym polá KochPieś 2.

a. Odznaczający się czymś w znacznym stopniu (2): A też kupna [cnota] nie dobra lepſza przyrodzona/ Bo więc tá kramna bywa fáłſzem przeſádzona. RejWiz 77v; kto będźie chćiw ná groſz/ y złoto miłował/ Ten będźie moiéy rádźie wielce ſye dźiwował: Nie wiedząc/ żem ia z inſzéy gliny vlepiony. Ia miernością: á ón ſnać żądzą przeſádzony. KochMarsz 154.

3. Wysadzany klejnotami (1):

Wyrażenie: »kamieniem przesadzony« (1): koſztem wyſtáwione Kredence obfitym. Więc koſztownym kámieniem pięknie przeſádzone/ Smálcy rozmáitemi wſzytko pozłocone. RejWiz 25.

II. Od „przesadzić się”; w funkcji przymiotnika: przesadny, wystawny, pretensjonalny (1):

Wyrażenie: »nazbyt przesadzony« (1): na oſtatku o ſzatach y vbiorach ciała krotko przipomniemy/ iżeby był pocżcżiwy/ yżeby niebył nazbyt przeſadzony/ ani też iakmiarz zániechany KwiatKsiąż Q.

III. Występujący na zmianę z czymś różniącym się [czym] (2):

a. Na którego powierzchni sąsiadują ze sobą, przeplatają się dwa różne kolory (1): Ręce iáko v Záby/ ſkrzydłá z iákieyś błony/ Iáko v Niedoperzá cżárnym przeſádzone. RejWiz 166; [są w Betyce i w Portugaliej memecylones na kształt jabłek małych, nad które nicżem [lege: nic-żem], jak żyw, piękniejszego nie widział, czerwone, żółtą maścią przesadzone DiarPeregr 65].

b. O czasie: w którym występują na przemian różne wydarzenia (1): Abowiem to ieſt wielki przyſmák y w cżytániu y w rozmowach gdy co dworſkiego álbo cżtąc ábo ſłucháiąc s ſtrony przypádnie. Bo ták mądrzy powiedáią/ iż to ieſt ſtáránie nalepſze/ ktore też wżdy cżáſem iáką krotofilą bywa przeſádzone. RejZwierc 15v.

Synonimy: I.1. przełożony, przeniesiony; 2. przepełnion; 3. wysadzony; II. wystawny; III.a. przeplatany, przepleciony.

Cf PRZESADZIĆ

AKł