[zaloguj się]
[pdf]

PRZETRZEĆ (6) vb pf

Oba e jasne.

Fleksja
inf przetrzeć
praet
sg pl
1 m przetarłem m pers
3 m m pers przetarli

inf przetrzeć (3). ◊ praet [1 sg m przetarłem.] ◊ 3 pl m pers przetarli (1). ◊ part praet act przetarszy (2).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.

1. Przesunąć czymś po powierzchni czegoś, powodując wytarcie, oczyszczenie; przen (2):
Zwroty: »przetrzeć sobie oczy [na co]« = wyjść z zaślepienia (1): ACh nierychłom ćię poznał/ o prawdźiwa świátłośći [...]. Záſzłyć były ocży márnośći moiey/ wielkim á ćiemnym obłokiem: ták żem nie mogł przetrzeć ſobie ocżu/ ná oglądánie ſłońcá ſpráwiedliwośći/ y świátłośći prawdy. LatHar 567.

»oczy sobie przetrzeć« = zauważyć, zrozumieć to, co przedtem uchodziło uwadze (1): Przeto chcęmyli ſerdeczną miłość ſwą pokázáć przećiwko Pánu Bogu [...]/ więc y przećiwko miłey oyczyznie ſwey [...]/ chcęmyli nie vtráćić nadrożſzych kleynotow y wolnośći ſwoich/ trzebá żebyſmy z ták twárdego y dawnego ſnu niedbáłośći náſzey ocknęli/ á oczy ſobie przetárſzy/ y co ſię z námi w koło práwie dzieie/ obaczywſzy. VotSzl Bv.

2. Oczyścić z przeszkód, utorować komuś drogę; jadąc drogą przed innymi, uczynić ją łatwiejszą do przebycia, przejezdną; przen (1):
Zwrot: »gościniec przetrzeć [do czego]« (1): Starożytni ſzláchcicy Polſzczy [Habdankowie], iáko mieſzkáć Tu w tych kráiách poczęli, czyniąc vſtáwicznie Ręką ſwoią z pogány, gościniec ci [Skarbkowi] proſty Przetárli do wſzyſtkiego CiekPotr 48.
3. Przepuścić przez sito w celu uzyskania jednolitej masy (1):
Zwrot: »przetrzeć przez durszlak« (1): Bo z iábłuſzká możeſz ſobie kilká potrawek vcżynić/ dobre wárzone/ dobre ſmáżone/ dobre piecżone/ dobrze im gęś nádziać/ dobra káſzá z nich przetárſzy przez durſzlák RejZwierc 107v.
4. Przepiłować [kogo, co] (2):
Zwrot: »piłą przetrzeć« (2): A gdy vpadek kroleſtwá Iudá opowiedał [Izajasz] Mánáſſeſowi/ kazał go przed Ieruzálem piłą drzewiáną ná poły przetrzeć BielKron 94; Desecare arborem serra, Piłą drzewo przetrzeć. Mącz 377c.
*** [Bez wystarczającego kontekstu: Przećieram/ Perfrico, perfodio, perrumpo. In praet: przetárłem/ Inf: przetrzeć. Volck Ttt3v.]

Synonimy: 1. przeczyścić, przepolerować; 2. przedrzeć, przetorować, utorować; 4. przerznąć.

Formacje współrdzenne cf TRZEĆ.

Cf PRZETARCIE, PRZETARTY

MPi