[zaloguj się]
[pdf]

PRZEDRZEĆ (8) vb pf

Oba e jasne; w -dar- a jasne.

Fleksja
inf przedrzeć
praet
sg pl
1 m przedarłem m pers -e(s)my przedarli
3 m przedarł m pers przedarli

inf przedrzeć (2). ◊ fut 3 sg przedrze (1). ◊ praet [1 sg m przedarłem.] ◊ 3 sg m przedarł (2). ◊ [1 pl m pers -e(s)my przedarli.] ◊ 3 pl m pers przedarli (2). ◊ part praet act przedarszy (1).

Sł stp, Cn brak, Linde bez cytatu.

1. Rozedrzeć na dwie części; przen [co] (1):
Zwrot: »na poły przedrzeć« (1): [Bóg dla uciekających Żydów] Morze ná poły przedárł/ oné przeprowádził/ Wodę y ztąd/ y z owąd/ iáko wał vſádźił. KochPs 115.
2. Rozerwać, zrobić w czymś dziurę (1):

przedrzeć co [= dziurę] (1): I zákręciwſſy mu [kapłan gołębięciu] ſſyię y przedárſſy miáſto rány [rupto vulneris loco]/ wypuśći krew ná kray ołtarzá Leop Lev 1/15.

[przedrzeć co [= w czym]: A tym cżáſem páiąk śiátecżki ſwoie ná onę śćiánę zápuśćił/ y dziurę onę ktorą wlazł [ścigany] Felix vroſztował. Gdy tedy ſłudzy przybieżeli a páięcżynę onę ná śćiankách vyrzeli: łáiać onemu/ co vkazał mieyſce pocżęli/ mowiąc: ládá muchá tę páięcżynę przedrze/ á Felix tu ſię ciſnąc przerwáć by iey nie miał? SkarŻyw 60.]

3. Zrobić wyłom walcząc (1):
Zwrot: »[co] gwałtem przedrzeć« (1): Perrumpere castra et agmen, Nieprziyacielski obóz przerwáć/ gwałtem przedrzeć. Mącz 361b.
Szereg: »przerwać, przedrzeć« (1): Mącz 361b cf Zwrot.
4. Z trudem utorować sobie przez coś drogę; przen (1):
Zwrot: »[przez co] przedrzeć sobie tor« (1): Z przyrodzenia ſię przez Wiſłę tráfiłá Ráfá/ y w źiemi kámieniſta żyłá. Przez to kámienie zdawná Wiślny vpor/ Przedárł ſobie tor. KlonFlis G2v.
5. [Przerzedzić drzewa w lesie [komu czego]: Dobrze się beł zagrodził od nas Moskiewski tymi puszczami, aleć-eśmy mu ich przedarli dobrze. PiotrDzien 291.]
6. O oczach: otworzyć (4):
Zwroty: [»oko przedrzeć«: iż kiedy na to [podpuchłe] oko śpi, tak jej z niego płynie, że je ledw[i]e przedrze ListyZygmAug 1552/221.]

»oczy sobie przedrzeć« = rozbudzić się (1): A nim wſzetecżny/ opiły/ á niedbálec ocży ſobie przedrze/ tedy iuż ow [rozważny] wſzytko nadobnie/ porządnie około ſiebie poſtánowi RejZwierc 144v.

Przen (3):
Zwroty: »przedrzeć oczy« = opamiętać się (1): Nie możym ſobie wſzyſcy cżemuś przedrzeć ocży/ Káżdy s krzywdą by s ciotką ſpráwiedliwość tłocży. RejZwierc 245.

»[na kogo, na co] przedrzeć oczy« = zwrócić nieżyczliwą uwagę [szyk zmienny] (2): RejZwierc 57; Vſkarża ſię poſpolſtwo ná Kápłany/ że zániedbawáią powinnośći ſwey [...]. Ale też y ći ſámi ktorzi ſię vſkarżáią ná cudze wyſtępki názbyt przedárli ocży: á ná ſwe by namniey. ModrzBaz 140v.

*** [Bez wystarczającego kontekstu: Przedźieram/ Scindo, lacero, disrumpo. In praet: przedárłem/ Inf: przedrzeć. Volck Ttt3v.]

Synonimy: 3. przebić, przerwać, rozerwać; 6. otworzyć.

Formacje współrdzenne cf DRZEĆ.

Cf PRZEDARCIE, PRZEDARŁY, [PRZEDARTY], PRZEDRZYKAMIEŃ

ZCh